Riswiyanto S
Kimia Organik
Hidrokarbon (C & H )
alifatik
alkana
C
Senyawa Heteroatom
aromatik
alkohol
R OH
eter
C
alkena
R O R'
O
aldehida
R C H
O
R C R'
keton
C C
alkuna
C C
Senyawa siklis
Asam karboksilat
O
ester
R C OH
C OR'
amina R NH2
O
amida
C NH2
2
Hidrokarbon
NH 4OCN
evaporate
H2N-C-NH 2
O
amoniumcyanat
urea
Ikatan Ion
Struktur Atom
Ikatan Kovalen
Ikatan Ion
Apabila atom mendapat atau memberikan elektron maka atom
akan menjadi bermuatan, Bila muatan ion dalah positif disebut Kation
dan jika negatif disebut Anion.
Li+
F-
Kation
Anion
3
Ikatan Kovalen
Apabila dua atom yang mempunyai keelektronegativan sama
bereaksi , keduanya akan mempunyai konfigurasi gas mulia hasil
dari saling tumpangsuh elektron ke duanya.
Contoh; H
H-H
+ H
H
2
CH4
H
H C H
H
H
or
H C H
H
2p
2s
BeCl2
Be +
2 Cl
Be
Cl Be Cl
hanya ada 4 elektron disekeliling Be
elektron 2s dipromosikan
ke orbital p yang kosong
1s
2s
2p
BF3
+ 3 F
F B F
F
hibridisasi sp
Kepolaran Molekul
Suatu molekul disebut polar jika molekul mempunyai perbedaan muatan positif
dan negatif yang relatif nyata, molekul semacam ini dikatakan mempunyai
momen dipol permanent.
C-C
H-C
H-N
H-O
0,0
0,30
1,31
1,53
H-F
H-Cl
H-Br
H-I
1,98
1,03
0,78
0,38
C-F
C-Cl
C-Br
C-I
3,0
C-O
C=O
C-N
C=N
0,86
2,40
0,40
0,90
3,0
N
4,0
1,51
1,56
1,48
1,29
N
F4,0
2,1
2,1
1,46 D
H2,1
4,0
0,24 D
Muatan Formal
Muatan Formal=
elektronvalensi
elektronberika tan
2
elektrontakberika tan
Contoh:
Bagaimana muatan formal senyawa :
Jawab:
H C
a). H2C=N=N
Struktur Lewis
Hidrogen
Karbon
Nitrogen-1
Nitrogen-2
muatan formal = 5 - 42 - 4 = -1
Perhatian: Elektron valensi adalah elektron yang dimiliki oleh setiap unsur.
Elektron ikatan adalah elektron yang terlibat dalam ikatan antar atom.
Elektron tak berikatan adalah pasangan elektron sunyi (bebas/takberikatan)
7
O
H
C
H
O
H
C
O
Ion Asetat
Atau pada oksigen ini ?
Meskipun kedua atom oksigen berbeda dalam struktur Lewis, dalam percobaan
keduanya adalah equivalen.
Panjang ikatan resonansi C=O = 1,27 Ao.
pajang ikatan C-O = 1,35 Ao
o
o 1,27 A
Panjang ikatan C=O =1,20 A
C
H
C
H
CH2
H3C
C
H
II
CH2
H2C
H
C
C
H
CH2
H
4. Semua struktur resonansi harus mempunyai, jumlah elektron
tak berpasangan yang sama.
H
C
H2C
H
C
CH2
H2C
CH2
C
H
CH2
10
5. Semua atom yang terlibat dalam sistim delokalisasi harus terletak pada bidang
datar atau mendekati datar.
CH2
(H3C)3C
C
H2C
C
C(CH3)3
2,3-di-ters-butil-1,3-butadiena
11
C
delta
CH3
c
C
H
d
CH2
delta
H3C
CH3
c
C
H
CH2
H3C
A
Struktur A mempunyai kontribusi lebih besar dari B, karena struktur A
merupakan karbonium tersier, sedangkan B adalah karbonium sekunder.
C
H
CH2
12
H2C
C
H
C
H
CH2
H2C
C
H
C
H
H2C
CH
C
H
C
H
CH2
Paling stabil
b. Struktur yang memiliki atom dengan elektron sesuai dengan gas mulia
adalah yang paling stabil. Struktur II lebih stabil karena mempunyai
delapan elektron
H3C
CH3
H2C
CH3
II
I
Atom karbon hanya
mempunyai enam elaktron
C
H
Cl
H2C
C
H
Cl
II
13
Hidrokarbon
Rumus umum alkana alifatik adalah CnH2n+2, dan tidak mengandung unsur-unsur
yang lain, alkana dikenal juga sebagai hidrokarbon jenuh karena hanya
mengandung ikatan C-C dan C-H.
Alifatik alkana secara kimiawi bersifat inert karena mempunyai jumlah
maksimum atom H per atom karbonnya. Alkana yang paling sederhana adalah
metana, berupa gas, mengikat empat atom hidrogen secara kovalen .
Rumus umum
CH4
metana
CnH2n+2
H
H C H
H
109.5
H C H
H
sp3
tetrahedral
14
metana
Bentuk alkana berupa tetrahedral, akibat saling tolakan dari ikatan-ikatan
kovalennya. Atom karbon terletak di pusat bentuk tetrahedronnya, dengan
empat atom H menempati keempat titik-titik bentuk tetrahendron.
Iso-butana
(2-metilpropana)
Propana
15
1. Alkana (Parafin)
Induk
metana CH4
Rantai lanjut
etana
H3C-CH3
H3C-CH2-X
CnH2n+2
Propana
Butana
Pentana
Heksana
Heptana
Oktana
Rumus Molekul
ttk didih ( oC )
CH3CH2CH3
CH3CH2CH2CH3
CH3CH2CH2CH2CH3
CH3(CH2)4CH3
CH3(CH2)5CH3
CH3(CH2)6CH3
-42
0
36
69
98
126
(g/ml at 0 oC)
gas
gas
0,626
0,660
0,684
0,703
16
Alkil
R
H
H
H
C H
Alkil primer ( 1o )
R
H
Metil
C R'
Karbon
p
Alkil sekunder ( 2 )
rimer
R
R''
C R'
CH3
Alkil trsier ( 3o )
H3C
C
H2
CH3
Karbon tersier
Karbon sekunder
17
n2-metil heksana
Hidrokarbon jenuhheptana
dapat juga dalam bentuk sikloalkana yang terdiri atas cincin
atom C dan mempunyai rumus umu CnH2n, dan contoh molekul paling sederhana
adalah siklopropana, C3H6, dan produk komersial penting bentuk sikloalkana ini
adlaah sikloheksana
siklopropana
sikloheksana
Dalam sikloalkana, rotasi penuh tidak terjadi dalam ikatan C-C, dan bentuk disubstitusi
dapat berbentuk isomernya.Sikloalkana dapat terjadi di alam dan konformasi yang
paling stabil dalah konformasi kursi dengan sudut 109,50. Ikatan aksial terarah keatas
dan kebawah, parallel terhadap sumbu cincinnya. Dalam sikloalkana, struktur paling
stabil untuk bentuk tersubstitusi adalah yang mempunyai substituen dalam posisi
ekuatorial.
18
Isomer
Molecular Constitutional
Formula Isomers
CH4
C5 H12
C10 H22
C15 H32
C30 H62
1
3
75
4,347
4,111,846,763
19
Nomenklatur
Tatanama dalam alkana ditentukan berdasarkan atas system IUPAC (International
Union of Pure Applied Chemistry). Suatu nama kimia terdiri atas awalan , induk ,
dan akhiran. Nama Awalan akan menerangkan substituennya, induk menerangkan
panjang rantai dan akhiran menunjukkan gugus fungsinya.
Cara penamaan :
1.Tentukan rantai karbon terpanjang dalam molekul, dan dipakai nama tersebut
sebagai nama induknya.
2.Penomoran rantai karbon dimulai dari yang terdekat dengan titik cabang yang
ada, sehingga akan memberikan nomor terkecil dalam urutan.
3.Identitaskan nomor dan substituen dari titik percabangan dalam rantai utamanya.
Jika ada dua substituen dalam atom C yang sama, diberikan nomor yang sama
pula.
4.Tulis nama dengan tanda pemisah untuk awalan dan menggunakan tanda koma
untuk nomor. Jika ada dua substituen yang berbeda, urutkan sesuai alfabet. Jika
dua atau lebih substituen yang identik, diberi nama pada awalan di-, tri-, dan
tetra- .
20
Tatanama
1
CH3
CH3
CH3 CH3
6 5
CH3-CH2-CH2-C-CH2-CH-CH2-CH3
8
Atau
CH3-CH2-CH2-C-CH2-CH-CH2-CH3
5
6 7
8
CH3
C2H5
CH3
CH3-CH2-CH-CH2-CH-CH-CH3
1
C2H5
II
CH3
CH3
CH3
CH3-CH-CH2-CH-CH-CH3
5
CH3-CH2-CH-CH2-CH-CH-CH3
3 + 5 + 5 = 13
4 + 4 + 6 = 14
CH3
CH3
CH3
II
2 + 3 + 5 = 10
CH3
CH3-CH-CH2-CH-CH-CH3
1
CH3
I
2 + 4 + 5 = 11
21
Tatanama
Br
Br
CH3-CH-CH-CH3
1
Cl
CH3-CH-CH-CH3
II
CH3
CH3
CH3-CH-CH-C-CH3
C2H5
CH3
6 5 4 3 2
1
CH3-CH2-CH2-CH-CH-C-CH2-CH3
8
CH3
CH
H3C
2,2,4-trimetil pentana
Cl
C2H5
CH3
3,3-dietil-5-isopropil-4-metil-oktana
22
Tatanama
H2
C
H2C
CH2
H2C
CH2
H2C
CH2
Trimetylen
tetrametylen
siklopentena
sikloheksa-1,4-diena
heksametilen
pentametylen
siklookta-1,3,5,7-tetraena
O
1
CH3
CH2-CH-CH-CH3
5
3
4
Cl
3-klorosiklopentanon
bukan 4-klorosiklopentanon
OH
2-metil-1-siklopentil pentana-3-ol
23
CH3
CH3
CH3
C CH2 CH CH3
CH3
24
Nomenklatur
Awalan-Induk-Akhiran
International
Union of
Pure and
Applied
Chemistry
25
Nomenklatur
Awalan-Induk-Akhiran
CH2 CH3
Nomenklatur
Rantai yg paling panjang dari atom karbon
C-C-C-C-C-C-C-C-C
CH3
rantai panjang 9
CH2-CH3
H3C
CH-CH
CH-CH2-CH2-CH2-CH3
CH3
rantai panjang 8
CH2-CH3
H3C
CH-CH2-CH
CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
CH3
rantai panjang 6
27
Nomenklatur
28
Nomenklatur
Alkyl groups
Propil
Isopropil -CHCH(CH3)2
Butil
CH2CH2CH2CH3
-CH2CH2CH3
Isobutil CH2CHCH(CH3)2
sek-butil CH(CH3)CH2CH3
ters-butil -C(CH3)3
Name
Condensed
Structural Formula
pentyl
isopentyl
29
Nomenklatur
CH2 CH3
CH3CH2CH2CH CH3
CH2
heksana
9 8
H3C CH2
CH3
3
CH3CHCH2CH2CHCHCH2CH3
7 6 5
4 CH2 CH3
2
1
H3C CH CH CH2CH3
heptana
CH2CH2CH3
3-ethyl-4,7-dimethylnonane
If two different chains of equal length are present, choose the one with the
larger number of branch points.
CH3
CH3CHCHCH2CH2CH3
CH2 CH3
30
Nomenklatur
CH3
CH3CH CHCH2CH2CH CH2CH CH3
CH3 CH3
CH2CH2CH2CH3
CH3
2
CH2CH2CH2CH3
2,3-dimethyl-6-(2-methylpropyl) decane
31
Nomenklatur
CH3 CH3
CH3 CH3
CH3CH2CH2CH2CH
CH CHCH3
CH2 CH3
CH CHCH3
1,2-dimethylpropyl
CH2 CH CH3
2-methyl-5-(1,2-dimethylpropyl)nonane
CH2CH2CHCH3
CH3
Isopentil
CHCH3
CHCH2CH3
CH3
CH3
sec-butyl
CH2CHCH3
CH3
isobutyl
CH3
CH2CCH3
CH3
Neo pentil
CH3
C
CH3
CH3
tert-butyl
32
Nomenklatur
CH3
CH3
CH3 CH
CH3
CH3
CH2
CH2 CH3
8
4-isopropyl-2,6,6-trimethylnonane
33
Nomenklatur
CH3
CH3CHCHCH2CH2CH3
CH2 CH3
H3C
CH3
CH2
CH CH CH2 CH3
3
H 3C CH 2
CH3
CH 3CHCH 2CH 2CHCHCH2CH 3
CH2 CH 3
34
Nomenklatur Sikloalkana
1.
Penomoran cincin, cari nomor paling kecil pada substituen yang sama.
H2
C CH3
Ethylcyclohexane
H3 C
CH3
H2C CH3
3-Ethyl-1,1-dimethylcyclohexane
2. Jika dua gugus alkil mempunyai kemungkinan nomor yang sama, maka
penomoran menggunakan alfabet.
CH3
CH2CH3
1-Ethyl-2-methylcyclopentane
3. Jika cincin mempunyai atom lebih sedikit dari rantai yang tersubstitusi, cincin dianggap
sbg substituennya.
CH3CH2CHCH2CH3
3-Cyclopropylpentane
35
Isomer
Senyawa yang mempunyai rumus molekul sama tetapi berbeda dalam
strukturnya.
1.Isomer Struktural
2. Isomer Geometri (Cis-Trans)
H3 C
dan
Butana
dan
CH3-O-CH3
dimetil eter
etil alkohol
CH3CH2CH2CH3
NH2
Isomer posisi
CH3CHCH3
1
dan
CH3CH2CH2-NH2
3
36
Isomer
Struktural
Posisi
Geometri
Gugus fungsi
OH
OH
and
OH
or
and
Optik
Cl
Cl
Cl
or
H
CH3
or
and
O
Cl
H3C
CHO
and
and
* Enansiomer
* Diastereoisomer
* Senyawa meso
H and
H
CH3
H
CH3
37
Isomer Optik
Enansiomer: Suatu pasangan senyawa yang merupakan benda dan bayangan cermin
Diastereomer:Suatu pasangan senyawa yang bukan meruakan benda dan bayangan
cermin.
O
O
C
OH
HO
OH
HO
H
H
CH2OH
CH2OH
(a)
(b)
OH HO
HO
OH
CH2OH
CH2OH
(c)
(d)
Pasangan Enansiomer
(threosa)
Pasangan Enansiomer
(erytrosa)
(a) dan (c), (a) dan (d), (b) dan (c), (b) dan (d) adalah diastereomer
OH
HO
COOH
(a)
HO
OH
COOH
(b)
Pasangan enansiomer
COOH
COOH
COOH
COOH
OH
HO
OH
HO
COOH
(c)
COOH
(d)
Senyawa Meso
38
Isomer Konformasi
Proyeksi Newman
Rotasi
H
H
staggerd
H
H
Rotasi 60o
HH
H
H
Eclips
39
49o
1o
19o
60o
siklopropana
tegangan sudut paling besar
(paling reaktive)
90o
siklobutana
reaktive
siklopentana
paling stabil
40
Siklopentana
H
H
5
H
H
6
5
H
Bentuk
kursi
H
H
Bentuk perahu
Konformasi . continue
eq
ax
ax
eq
eq
ax
flip
ax
eq
eq
eq
ax sumbu cicin
ax
42
ax
Konformasi ..cont
ax
3 ax
eq
eq
eq
eq
eq
5
eq
ax
ax
ax
Cis-isomer
Trans-isomer
1,2-dimetil-
ae atau ea
ee
atau
aa
1,3-dimetil-
ee atau aa
ae atau
ea
1,4-dimetil-
ae atau ea
ee atau
aa
43
Reaksi-Reaksi Alkana
Alkana:
Reaksi alkana :
1. Substitusi
2. Pembakaran
3. Pyrolisis (Cracking)
45
Ni or Pd
pelarut
C H
C H
Alkana
Alkena
CH3
CH3
H3C
CH2 + H2
Ni
CH3CH2OH
(25oC,50 atm)
2-metilpropena
H3C
CH2
H
H
Isobutana
Ni
+ H2
CH3CH2OH
(25oC, 1 atm)
silkoheksena
sikloheksana
46
Reaksi pembuatan..
1.
Mg
R-MgX
H2O
R-H
pereaksi Grignard
Contoh:
CH3-CH2-CH-CH3
Mg
CH3-CH2-CH-CH3
Br
H2O
CH3-CH2-CH-CH3
MgBr
sek-butil bromida
H
n-butana
sek-butil magnesium
bromida
R-X +
Zn + H+
R-H + Zn+2 + X-
Contoh:
CH3-CH2-CH-CH3
Br
Zn , H+
CH3-CH2-CH-CH3
H
47
Reaksi pembuatan..
Penggabungan alkil halida dengan senyawa organometalik
1.
R-X
Li
R
CuX
R-Li
alkil litium
Cu-Li
litium dialkil
kuper
R-R'
R'X
harus 1o
Contoh:
CH3
H3C
C CH3
Cl
ter-butil klorida
Li
CuX
H3C
CH3
H3C
C
CH3
CH3
C Cu-Li
H3C
CH3CH2CH2CH2CH2Br
n-pentilbromida
CH3
H3C
C CH2CH2CH2CH2CH3
H3C
2,2-dimetilheptana
48
Reaksi Alkana
Halogenasi
(Substitusi)
H
Cl
H
C
H
Cl2
Cl
H
H
H
n-propil klorida
H
H
H
n-propil radikal
H
Propana
Cl
H
C
H
H
C
H
C
isopropil radikal
CH3CH2CH3
Cl2, cahaya
Cl
Cl2
H
Isopropil klorida
CH3CH2CH2-Cl
45%
CH3CHCH3
Cl
55%
49
Alkana
H
Cl
H 1o
H
H
C
C
C
H
H
C
H
H
C
C
C
H
H
C
Cl2
H
H
H
C
Isobutana
Cl
o
H 3
H
H
C
CH3
Cl2, cahaya
Cl
H
C
Cl2
H
H
H
ter-butil radikal
CH3CHCH3
Isobutil klorida
Isobutil radikal
H
H
C
H
C
Cl
ter-butilklorida
CH3
CH3CHCH2
H
H
C
CH3
Cl
Isobutana
Isobutilklorida
(1-kloro-2-metilpropana)
CH3CCH3
CH3
ter-butil klorida
(2-kloro-2-metilpropana)
50
Substitusi . continue
Reaktivitas halogen:
CH3CH2CH2Br
propana
3%
97 %
CH3CH2CH2CH3
CH3CHCH3
Br
CH3CH2CH2CH2Br
CH3CH2CHCH3
Br
2%
98%
CH3
CH3-CH-CH3
Isobutana
Br2, cahaya
127
CH3
CH3-CH-CH2Br
trace
CH3
+
CH3-C-CH3
Br
> 99 %
51
Energi Potensial
Kecepatan reaksi
Cl
+
RH
Eact
HCl
+
R
R + Cl2
RCl + Cl
Laju reaksi
Diagram Perubahan energi potensial selama reaksi berlangsung:
Reaksi klorinasi alkana. Pembentukan radikal merupakan
tahapan pengendalian reaksi.
52
Pembakaran
CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
Analisis alkana:
1. Negatif terhadap uji unsur kecuali karbon dan hidrogen
2. Reaksi pembakaran tanpa ada udara
Cracking
1.
2.
3.
4.
5.
: CH3CH3800C H2C=CH2 + H2
CaC2 +
H C C H + Ca(OH)2
H2O
Dehydrogenasi Ethene
heat
H2C CH2
HC CH
Bahan Alam
54
Keasaman alkuna
H2C CH2
Ka=10-36
H C C H
Ka=10-26
55
NH2
H C C
NH3
R C C R
H
+ 2 NaNH2
H H
R
+ 2 NaNH2
X X
56
Garam alkuina terminal adalah nukleofil yang abik dan dapat dipakai
membuat alkuna yang lebih besar dari alkil halida.
HC CNa
HC CNa
RX
HC C R
CH3CH2CH2Br
HC CCH2CH2CH3
Reaksi ini efektif hanya jika memakai metil halida atau primer atau ester
sulfonat .
OH
RC CR
OH
RHC CR'
+ H2 O
Rapid
Isomerization
RHC CR'
O
RCH2CR'
57
Alkuna (Nomenklatur)
HC C CH2CH3
1-Butyne
H3C C C CH3
2-Butyne
H3C
H3C C C C CH3
H3C
4,4-Dimethy-2-Butyne
58
2. ALKENA
Rumus umum alkena adalah CnH2n, yang isomer dengan sikloalkana, dan mempunyai
ikatan rangkap, diberi nama dengan akhira ena. Alkena yang paling sederhana adalah
etena (C2H4), Atom karbon dalam alkena tidak dapat lagi berotasi bebas, dan seluruh atom
hidrogen dalam keadaan rigid dalam bentuk planar.
propena C3H6
etena C2H4
Butena C4H8 dapat mempunyai konfigurasu cis/trans dan disebut isomer geometrik
cis-2-butena
trans-2-butena
59
2p
2s
C
promosi 1 elektron s
ke orbital p
2p
1s
2s
Sp3
CH4
Sp2
C
1s
2s
sig
ma
H
ikatan phi
C
1s
2s
sig
ma
phi
C sigmaC
sig
ma
sig
ma
H3C CH3
60
Isomer tersebut mempunyai sifat yang berbeda yaitu bentuk cis mempunyai titik
didih 40C dan titik leleh 1390C, sedangkan bentuk transnya mempunyai titik
didih 10C dan titik leleh 1060C. Molekul butena, C4H8 adalah molekul alkena
yang dapat menunjukkan isomerisasi, mempunyai empat buah isomer (dua buah
lebih banyak dari pada butana), dan kenaikan ikatan rangkap akan menaikkan
kemungkinan jumlah isomer yang terbentuk.
Aturan pemilihan prioritas terhadap empat buah substituen dalam ikatan rangkap C-C
adalah sebagai berikut :
1.Melihat gugus yang terikat pada masing-masing atom C nya, tentukan prioritas
atas adasar penurunan nomor atom.
2.Jika gugus berprioritas lebih tinggi berada dalam sisi sama, maka disebut Z
Penentuan
E, Z
(zusammen), jika saling
berseberangan/berlawanan
disebut E (entgegen)
rendah
Cl
C
tinggi
H3C
tinggi
rendah H
Cl
C
CH3
(E)-2-kloro-2-butena
rendah
tinggi
H3C
rendah
C
CH3
(Z)-2-kloro-2-butena
tinggi
61
Reaksi Alkena
Sebagian besar reaksi alkena adalah adisi.
C
+ Y
Hydrogenasi
Addisi hydrogen kedalamikatan rangkap.
CH3CH
CH2
H2
Ni, Pd, or Pt
CH3CH2
25 oC
CH3
62
Panas Hidrogenasi
(Tabel. Panas hidrogenasi isomer C4H8)
Panas yg diahasilkan dari hidrogenasi. The heat given off from a hydrogenation
Panas Hydrogenasi dapat dipakai utk membandingkan kestabilan.
Panas hydrogenasi juga dpt dipakai utk memprakirakan kestabilan relatif
alkena yg bukan
63
Kestabilan Alkena
64
65
H CO2CH3
66
C C
+
H X
H
CH3CH2
CH2CH3
C C
H
HBr
CH3CH2CH2CHCH2CH3
Br
67
Mekanisme reaksi.
Strongest acid
H
R2C CR2 H X
Base
Acid
H
X-
R2C CR2
R2C CR2
Conjugate
Acid
XConjugate
Base
X H
R2C CR2
68
Regioselektivitas
H3C
C
CH2
+ HBr
H3C
CH3
Br
CH3
CH3
HCl
CH3
Cl
69
H3C
C
CH2
HCl
H3C
CH3
CH3
H3C CH CH2
Tetiary
Carbocation
Leads to Markovnikov Product
Primary
Carbocation
CHCH(CH3)2
HCl
CH3CHCH(CH3)2
Cl
40%
+
CH3CH2C(CH3)2
Cl
60%
70
CH3CH C(CH3)2
CH3CH
C(CH3)2
CH2
CHCH2CH3 + HBr
no peroxides
CH3CHCH2CH3
Br
CH2
CHCH2CH3 + HBr
peroxides
BrCH2CH2CH2CH3
RO
OR
2 RO
ROH + Br
Br
CH2 Br
CH3CH2CHCH2Br
Menghasilkan produk karbon sekunder yg
lebih stabil
Br
CH3CH2CH2CH2Br
BrH
72
Hidrasi Alkohol
H3C
H
C C
H3C
CH3
H2O
H+
CH3
H3C C CH2
OH CH3
73
H3C
C
CH2
H3C
H3C
H3C
H3C
CH3 + O
H3C
H
C
CH3
CH3
H
+ O
CH3
H
O
CH3 + H2O
CH3
CH3
H3C
H3C
H3C
C
CH3
OH
+
H2O
74
Adisi Elektrofilik
Hilangnya elektron adalah nukleofilik (basa Lewis), bereaksi dengan
elektrofilik (asam Lewis)
H Br
H3C
H
C
H3C
alkena (nukleofil)
Br
H3C
H3C
H
H
H
karbokation
(intermedit)
Br
H3C
H3C
H
C
H
H
75
Adisi Elektrofilik
Intermedit Karbokation
Transition state pertama
G2
G1
H3C
Energy
CH3
CH3
CH3
H3C
CH2 +
HBr
Go
CH3
H3C
Br
CH3
Keadaan reaksi
76
Adisi Elektrofilik
Adisi hidrogen halida
H X
C
+ H X
(X = Cl, Br, I)
Reaktivitas : HI > HBr > HCl >> HF (asam lebih kuat = elektrofil baik )
+ H X
H
C
C
RLS
H X
C
fast
HBr
Br
HI
77
Adisi Elektrofilik
Adisi hidrogen halida
Mekanisme :
H Br
CH3
CH CH2
CH3 CH CH3
2 carbocation
more stable
Br
Br
Br
Br
sp2
sp2
sp2
o
0
2
1
sp2
sp2
sp2
R
b. Karbokation mempunyai dua orbital p
atas dan bawah terhadap ikatan sigma
Kestabilan karbokation melalui
hyperkonyugasi
Kestabilan Alkena
H3C
sp3-sp2
C
H
C
H
2-Butena
(lebih stabil)
sp3-sp2
CH3
H3 C
H2sp -sp
C C
H
sp3-sp3
CH2
1-Butena
(kurang stabil
80
Adisi Elektrofilik
Adisi hidrogen halida
Mekanisme :
lower Ea
faster rate of
formation
Br
Br
Br
+ HBr
Br
81
Adisi Elektrofilik
Adisi hidrogen halida
Rearanjemen karbokation
HBr
+
Br
HBr
Br
Br
H
Br
1,2-H shift
Br
Br
82
+
Cl
Cl
no
+ HBr
peroxides
peroxides
Br Orientasi Markovnikov
Orientasi antiMarkovnikov
Br
(efek peroksida)
83
RO
2 RO
Inisiasi
ROH + Br
+ HBr
Br
C
Br
Br
C
C
Br H
+ HBr
Propagasi
+ Br
Br H
net:
+ HBr
84
Adisi Elektrofilik
Adisi hidrogen halida
Adisi radikal bebas HBr
Compare: addition of HBr with and without peroxides
Br
HBr
(H+)
Br
Orientasi Markovnikov
Intermediet
Lebih stabil
HBr
perox
(Br )
Br
HBr
Br
Orientasi
antiMarkovnikov
Regiochemical control
85
Adisi Elektrofilik
Adisi hidrogen halida
Adisi radikal bebas HBr
Br
Br
HBr
Br
Br
86
Br
HBr
(H+)
Br
Intermediet Lebih stabil
HBr
perox
(Br )
Br
Orientasi
Markovnikov
HBr
Br
Orientasi
antiMarkovnikov
87
Adisi Elektrofilik
Hidrasi dengan katalis asam
+ H2 O
H2O
H2SO4
H+
-H+
H OH
C
OH
Markovnikov
H2O
-H2O
OH2
-H+
OH
H+
Adisi Elektrofilik
Adisi halogen
X X
C
+ X2
(X = Cl or Br)
Visinal dihalida
Stereoselektif anti adisi:
Br2
CCl4
Br
trans saja
Br
89
Adisi halogen
H
Br
Siklopentena
Br
Br
Br
Br
Br-
trans-1,2-dibromosiklopentana
intermedit karbokation
(planar)
H
Br
H
Br
cis-1,2-dibromosiklopentana
(tidak terbentuk)
Serangan intermedit dapat dari dua sisi (atas dan bawah), namun hasilnya hanya trans, oleh karena
itu disebut anti stereokimia dan jika hanya searah, dinamakan syn stereokimia.
90
CH
Br
C
Br
C
Keterangan adisi anti, dijelaskan oleh George Kimball dan Irving Robert (1937),
bahwa intermedit reaksi yang benar adalah bukan karbokation, tetapi adalah
bromonium ion ( membentuk cincin tiga).
+ BrC
Ion bromonium
91
Adisi Elektrofilik
Pembentukan halohidrin
X2,H2O
+ HX
HO
Halohidrin
Br
C C
Br
Br
C C
H2O
Br
C
C
OH2
-H+
Br
C
C
OH
anti adisi
92
Adisi Elektrofilik
Pembentukan halohidrin
Cl2
H2O
Regioselective
Cl
Cl
OH
but not
OH
Cl
Cl
Cl
Cl
larger
contributor
than 1 cation
major
contributor
Cl
93
Cl
Cl
+
resonance hybrid:
OH2
OH2
Atom C yang mempunyai lebih banyak substituen (C lebih + ) ,lebih
Mudah diserang oleh nukleofil
Contoh reaksi:
CH3
Br2
CH3OH
OCH3
Br
Br
-H+
Br
CH3
Br
O
Br
CH3
H
CH3OH
94
Hidrasi
H3C
C
H--A
H3C
Metilpropena
H3C
C
H3C
intermedit
H
H
OH2
H3C
O
C
H3C
H
H
C
H
H
alkohol terprotonasi
H3C
H3C
OH
C
H
C
H
H
2-metil-2-propanol
95
R2BH
BR2
H 2O 2
OH-
OH
Boron hidrida
organoboran
CH2CH3
3 H2 C
CH2
+ BH3
THF
H3CH2C
etilena
trietilboran
1) B2H6
2) H2O2, OH-
H 2O 2
OH-,H2O
CH2CH3
3 CH3CH2OH + B(OH)
Etilalkohol
CH3
H
OH
anti-Markovnikov
syn addition
96
R
R2B H
R = Hydrogen or Alkyl
H BR2
Step 2 Oxidation
R
2 H2O2
4 OH-
H BR2
H OH
+ 2 ROH
and B(OH)4-
Characteristics of Hydroboration
97
B2H6
diborane
- +
H BH2
2 BH3
borane
more
electropositive
than H
- +
H BH2
CH3
CH CH2
H BH2
CH3
CH CH2
+
more substituted C
bears larger +
BH2
CH3 CH CH2
syn addition
OH
antiMarkovnikov
98
d+
CH3
H
H BH
H2B
BH3
CH3
kation 3o
transition state paling stabil
CH3
H
d+
CH3
H
H
BH H
CH3
BH2
kation 2o
transition state kurang stabil
(tidak terbentuk)
O
C
+ R
C O OH
peroxy acid
C
O
O
CH 3 C O OH
peroxyacetic acid
+ R
OH
epoxide
O OH
m-chloroperoxybenzoic acid
(mCPBA)
Cl
100
CH3CO3H
"
O
H
H3C
H cis-2,3-epoksibutana
CH3
O
H
H3C
CH3
H
trans-2,3-epoksibutana
101
Reaksi alkena
Mekanisme Peroksida mentransfer oksigen ke alkena
R
H
C
C
O
C
C
O
C
R
Cis-Alkena
Asam Peroksida
R
C
C
R
Trans-Alkena
H
O
Epoksida
C
O
C
O
Asam
Asam Peroksida
H
+
O
O
C
sterik hinderence
(hambatan ruang)
3. Alkuna
Rumus umum molekulnya adalah CnH2n-2, dimana senyawa ini mengandung
ikatan rangkap tiga, yang terdiri dari sebuah ikatan dan dua buah ikatan
(py dan pz). Sifat ikatan rangkap tiga ini hampir sama dengan sifat ikatan
rangkap dua, dengan perbedaan bahwa ikatan rangkap tiga lebih reaktip dan
lebih bersifat asam.
. Tatanama (Nomenklatur)
Rumus bangun
Penamaan menurut IUPAC
HC CH
etuna
CH3 C CH
propuna
H3C CH2 C C CH3
2pentuna
H3C CH C CH
2metil1butuna
|
CH3
HC C C CH
1,3butadiuna
103
Etuna atau asetilena tidak terdapat di alam bebas, karena sangat reaktip. Alkuna
dalam jumlah besar, terutama asetilena, dihasilkan dari proses Cracking
fraksi-fraksi minyak bumi.
Sifat Fisik
Sifat fisik hampir sama dengan alkena dan alkana, tetapi daya
menguapnya
lebih rendah daripada alkena dan alkana
Wujud fisik : ? C2 s/d C4
berupa gas
? C5 s/d C13 berupa cairan
> C13
berupa padatan.
Titik leleh, titik didih, panas pembakaran dan massa jenis, naik sesuai dengan
kenaikan massa relatip dari homolog-homolognya.
Kelarutan: sedikit larut dalam air , tetapi mudah larut dalam alkohol, aseton dan
bensena
Sifat Kimia
Secara umum, alkuna lebih reaktip dari pada alkena, karena kecenderungan dari
alkuna untuk mengurangi ketidak jenuhannya. Reaksi yang penting adalah reaksi
adisi nukleofil. Dalam hal penyerangan oleh pereaksi nukleofil, alkuna lebih
reaktip dari pada alkena.
104
delta+
delta+
delta
>
>
C
H
C
H
Contoh:
1). H3C
NaNH2
H3C
alkuna
+ NH2
Ion asetilida
+ CH3MgI
Pereaksi Grignard
H3C
C-MgJ + CH4
+ HX
X
C C
HX
H X
C C
H X
X
+ X2
X
C C
X2
X X
C C
X X
106
H
C C
H
Allylic Hydrogens
Vinylic Hydrogens
107
Karbokation Allil
CH3
H2C C C Cl
H CH
3
k(rel) 123
CH3
H2C C C+
H CH
3
CH3
H3C C CH3
Cl
k(rel) 1
CH3
H3C C CH3
+
108
CH3
CH3
CH3
H
H2C C C
CH3
CH3
C C C
CH3
H
H
+
109
Allil rearranggement
H
C C CH2Cl
H3C
H2O
Na2CO3
H
H2C C C
CH3
CH3
(CH3)2CCH CH2
OH
85%
CH3
H
H2C C C
CH3
(CH3)2C
CH2OH
15%
110
Halogenasi allilik
500 oC
H2C CHCH2Cl
H2C CHCH2
Cl
Cl
Cl
H2C CHCH2
H2C CHCH2Cl
HCl
Cl
111
Brominasi allilik
Br
heat or light
NH
O
(NBS)
Diena terkonyugasi.
HBr
H
Br-
Br-
H
Br
Br
19 % produk adisi
1,4
113
Kestabilan diena
114
115
Sintesa diena
H
H2C C CH2CCH2CH3
KHSO4, heat
CH3
OH
CH3
H
H2C C CH2CCH2CH3
Br
H2C C C CCH2CH3
H
KOH, heat
CH3
H3C
CH3
KOC(CH3)3
DMSO, 70 oC
Cl
CH3 Cl
H3C
116
Br2
BrCH2CCH CH2
Br
37 %
BrCH2
H
C C
H
CH2Br
63 %
117
A
B
Y
X
A
B
Y
X
118
Kondisi Reaksi
O
119
C6H5
CO2H
CO2H
C6H5
HO2C
C6H5
CO2H
120
4. Hidrokarbon Halida
Notasi umum dari senyawa kelas ini adalah RX, dimana R adalah gugus alkil
(CnH2n+1), alkenil (Cn H2n-1) atau gugus alkunil (CnH2n-3) dan X adalah halida
Alkil halida dibentuk dari hidrokarbon dan biasanya dinamakan turunan alkil
dari hidrogen halida, sebagai contoh, CHCl3 disebut metil klorida. Gugus alkil
bisa berupa rantai lurus atau bercabang dan gugus tersebut harus disebut secara
spesifik, contoh:
Rumus Bangun
H3CF
H3CCH2I
H3CCH2CH2Br
H3CCHBrCH3
(H3C)2CHCH2I
(H3C)3CCl
Alkil halida juga dibedakan dalam bentuk primer (1o), sekunder (2o) dan tersier (3o)
RCH2X
Alkil halida (1o)
R2CHX
Alkil halida (2o)
R3CX
Alkil halida (3o)
122
123
124
Jika lebih dari satu macam halogen yang sama sbg substituen,
gunakan awalan di, tri, tetra
Jika ada bebearapa jenis halogen, berikan nama dan nomor
berdasarkan alaphabet.
125
Struktur alkil-halida
126
Alkane + Cl2 or Br2, panas atau cahaya C-H dengan C-X tetapi hasilnya
campuran .
Sulit dikontrol .
Melalui mekanisme radikal.
Membuat dgn metode ini bukan merupakan pilihan yang baik.
127
Alkohol
ROH + HX RX +
H2O
Reaksi akan berlangsung dengan baik jika alkohol tersier, alkohol
sekunder dan primer bereaksi dengan lambat meski pada
temperatur yang cukup tinggi.
Reaktivitas
Kurang reaktif
128
129
130
131
132
Mekanisme Substitusi
SN1
SN2
133
SN2
HO
H3C
H
H
delta -
H3CH2C
(S)-2-bromobutana
CH3
Br
HO
delta -
Br
HO
CH2CH3
Trasnsition state
nukleofilik (OH), menyerang dari arah belakang
atom bromida, menghasilkan transition state, OH
mulai berikatan dan Br mulai akan putus.
CH3
H
C
CH2CH3
(R)-2-butanol
134
SN1
Dua tahap dengan intermedit karbokation. .
Terjadi 3, allyl, benzyl
SN2
135
HO
H3C
Br
HO
CH3
+ Br-
136
137
138
Substrat
Karena reaksi SN2 melibatkan transition state (pembentukan ikatan baru dan keluarnya
gugus tinggal), maka hambatan sterik menjadi penting.Dimana atom karbon menjadi terlindungi dari serangan nukleofilik.
H
Bromo-metana
(alkil halida)
C Br
H
H3C
Bromo etana
alkil 1o
C Br
H
H3C
2-bromopropana
alkil 2o
C
H
H3C
Br
Makin kebawah
semakin sterik,
Makin sulit ber
langsung reaksi
SN2
H3C
2-bromo-2-metil
propana
alkil 3o
C
H3C
H3C
Br
139
140
TosO
60.000
Sangat
Reaktif
Br
Cl
30.000
10.000
HO
NH2
RO
Kurang
Reaktif
141
Gugus tinggal
142
143
SN1
Kecepatan Reaksi = Kecepatan habisnya alkil halida
= k x [ RX ]
CH3
CH3
H3C
Br
CH3
Disosiasi spontan dari
alkil bromida (lambat)
H3C
C+
CH3
+ Br-
H3C
CH3
CH3
Intermediet OH
karbokation, yang2
bereaksi dengan air
menghasilkan alkohol
terprotonasi.
H
H
OH2
Melepaskan proton
dari intermedit alkohol
yang terprotonasi.
CH3
H3C
OH + H3O+
CH3
144
Stereokimia SN-1
145
Delokalisasi Karbokation
146
147
148
2.Halogenasi alkana
Cl
CH3-CH2-CH2-CH3
hv
+ Cl2
1-klorobutana
2-klorobutana
(30%)
(70%)
H
Hidrogen vinilik: sangat sulit diabstraksi
150
151
Ingold : E eliminasi
E1: X- pertama pergi menjadi karbokation.
Mekanisme Reaksi E2
152
E2 adalah stereospecific
Meso-1,2-dibromo-1,2-diphenylethane dengan
basa memberikan cis 1,2-diphenyl
RR atau SS 1,2-dibromo-1,2-diphenylethane
menghasilkan trans 1,2-diphenyl
153
Reaksi E1
154
PerbandinganE1 dan E2
155
Substitusi nukleofilik
Dehidrohalogenasi
Reduksi
Grignard
Reaksi Grignard
MgX
d+
d-
156
Alkil halida
Atom karbon (elektrofil)
X
C
Alkil halida
(Nukleofilik)
Nu
Nu
Substitusi
Eleminasi
Nu
H
+
C
Nu-H + X-
Nu
+
X
157
Nukleofilik
Nu + R
Nu + Y
+ R
Nu
Nu
+ Y
Suatu nukleofilik , juga tergantung pada substrat, pelarut, dan konsentrasi reaktan.
Kecepatan relatif berbagai nukleofil terhadap bromometana pada pelarut etanol adalah
sebagai berikut:
CH3Br + Nu
Nu
HS-
CN-
I-
125.000
125.000
100.000
Sangat
Reaktif
CH3Nu + Br-
CH3O25.000
HO16.000
Reaktivitas Nukleofilik
Cl-
NH3
H 2O
1000
700
Kurang
Reaktif
158
Pelarut
Pelarut berproton, yang mengandung gugus -OH atau -NH pada umumnya
tidak baik untuk reaksi SN2.
Pelarut polar tidak berproton, sangat baik untuk reaksi SN2 ( tidak ada OH
dan NH2).
HMPA
CH3CN
DMF
DMSO
200.000
50.000
2800
1300
Sangat
Reaktif
H2O
7
CH3OH
1
Kurang
Reaktif
159
Br
C2H5 H
disosiasi
CH3
HO
OH
H3C
C
C2H5 H
Konfigurasi invers
C2H5
OH
H3C
C
OH
C2H5 H
Konfigurasi retensi
160
2e-
C+
H
H
Bagimana gugus metil dapat membantu menstabilkan muatan positif karbonium ion.
Kerapatan elektron dari ikatan sigma hidrogen-karbon dari gugus metil, bergerak ke
arah orbital kosong p dari karbonium ion, menyebabkan orbital menjadi relatif bermuatan
positif. Pergeseran kerapatan elektron ini menyebabkan karbon hibridisasi sp2 menjadi
kurang positif dari semula, dan atom hidrogen dari gugus metil menjadi bermuatan relatif
positif. Delokalisasi (pemencaran) muatan ini menyebabkan menaikkan kestabilan
karbonium ion. Interaksi suatu orbital ikatan dengan orbital p dinamakan hyperkonyugasi.
161
H
R
C
R
Bdelta + H
R
C
C
X delta
C + B-H + X-
Transition state
R2C
CH2 , RHC
CH2
162
SN-1
SN-2
E1
RCH2X
( 1o )
Tidak terjadi
Paling disukai
Tidak terjadi
Terjadi jika
memakai
basa kuat
Dapat terjadi
dengan benzyl
dan allil halida
Lebih disukai
jika memakai
basa kuat
R2CHX
( 2o )
R3CX
( 3o )
Lebih disukai
dalam pelarut
berproton
Dapat terjadi
kompertisi dengan
reaksi eleminasi
bimolekuler (E2)
Tidak terjadi
Dapat terjadi
kompertisi dengan
reaksi substitusi
unimolekuler ( SN-1 )
E2
Lebih disukai
jika memakai
basa.
163
CH3CH2CH2CH2Br
Na+CNTHF-HMPA
CH3CH2CH2CH2CN
Pentananitril (90%)
1-bromobutana
CH3CH2CH2CH2Br
1-bromobutana
(CH3)3CO-K+
CH3CH2CH=CH2
1-butena
(85 %)
164
Contoh:
O
H3C
O-
basa lemah
CCH3
CH3CHCH3
Propena
(0%)
Isopropil asetat
( 100 % )
Br
CH3CH=CH2
CH3CHCH3
2-bromopropana
CH3CH2Obasa kuat
CH2CH3
CH3CHCH3
etil isopropil
eter ( 20 % )
CH3CH=CH2
Propena
(8 0 % )
Contoh:
CH3
-
CH3CH2O Na
etanol
CH3
CH3C -OCH2CH3 +
CH3
CH3
Br
CH3C =CH2
2-metilpropena
( 97 % )
CH3CCH3
CH3
2-bromo-2-metilpropana
CH3CH2OH
CH3
CH3C -OCH2CH3
CH3
Etil tert-butil eter
(80 %)
CH3
CH3C =CH2
CH3
2-metilpropena
( 20 % )
166
Alkohol, Fenol
Sifat-Sifat Alkohol dan Fenol: Ikatan Hidrogen
167
168
169
170
171
172
Keasaman Fenol
fenols (pKa ~10) lebih asam dari alkohol (pKa ~ 16) disebabkan
karena kestabilan resonansi dari ion fenoksida.
Fenol bereaksi dengan larutan NaOH (tetapi alkohol tidak dapat),
membentuk garam yang mudah larut.
Senyaw fenolik dapat dipisahkan dari larutan organik dengan
mengekstraksi dalam larutan basa dan diisolasi setelah
penambahan asam.
173
Nitro Fenol
174
Preparation Alkhol:
175
176
177
178
Mekhanisme Reduksi
179
180
Alkil, aril, and vinilik halida bereaksi dengan magnesium dalam ether
atau tetrahydrofuran menjadi pereaksi Grignard, RMgX
Pereaksi Grignard breaksi dengan senyawa karbonil menjadi
alkohol.
181
182
Mekhanisme
183
1.
2.
184
185
186
Reaksi dengan p-toluenesulfonyl chloride (tosyl chloride, pTosCl) dalam piridin menghasilkan alkil tosylates, ROTos
Pembentukan tosylat tidak melalui iktan C-O sehingga
konfigurasi pada atom khiral masih tetap dipertahankan.
Alkil tosylates bereaksi seperti alkl halida.
187
188
Oksidasi Alkohol
189
190
191
Reaksi-Reaksi Fenol
192
Summary: Alkohol
Sintesis
Reduksi aldehida dan keton
Addisi pereaksi Grignard menjadi aldehid dan keton
Reaksi-Reaksi
Perubahan menjadi alkil halida .
Dehidrasi
Oksidasi
Summary: Fenol
193
Eter
194
H3C O CH3
(CH3)3C O C(CH3)3
112o
132O
Sifat-Sifat Physik
CH3CH2CH2CH3
Bp -4 oC
insoluble
CH3CH2OCH2CH3
Bp 35 oC
7.5 g/mL
195
5. Aromatik
Contoh tatanama :
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
metilbenzena
toluena
1,2-dimetilbenzena
ortho-dimetilbenzena
(o-xylena)
(meta-xylena)
CH3
(para-xylena)
Cl
Cl
p-dikhlorobenzena
nafthalena
benzo[a]pirena
(sifat : karsinogen)
196
197
Crown Eter
198
Preparation of Ethers
2 CH3CH2OH
H2SO4
CH3CH2OCH2CH3 + H2O
substitution.
CH3CH2CH2CH2ONa
(CH3)2CHONa ClH2C
CH3CH2I
CH3CH2CH2CH2OCH2CH3
CH2OCH(CH3)2
199
Reaksi-Reaksi Eter
CH3CH2OCH2CH2 + O2
CH3CHOCH2CH3
OOH
ROR'
2 HX
RX + R'X + H2O
200
Epoksida
Sintesis Epoksida
CR2
CR2
CR2
O
R2C CR2
RCOOH
O
RCOH
CR2
X2
H2O
R2C CR2
X OH
OH
O
R2C CR2
201
Epoksida
Serangan Stereochemistry
CH3
O
CH3
CH3CH2CH2MgBr
OH
H
CH2CH2CH3
202
CH3
O
CH3
CN-
CN
CH3
CH3
O
OH
H
NaOCH3
OH
H
OCH3
203
H3C
C
H3C
CH2
O
H3C
H3C
H3C
HCl
CH2
Cl
H3C
CH2
O
H3C
H3C
OH
O
H
H
+
CH2
Cl
Cl-
H3C
CH2
O
H
H3C
H3C
OH
CH2
Cl
204
Br
CH3
HBr
OH
H
H
O
CH3COOH
OH
H3O+
H3C
CH2
HC CH2
O
LiAlH4
H3C
H2
C
CH CH3
OH
205
206
C C
Y
Y
E
E
H Y
207
H
E+
E
Cyclohexadienyl
Cation
Y-
E
H Y
Brominasi Benzena
Membutuhkan elektrofilik kuat dari pada Br2.
Menggunakan katalis asam Lewis kuat FeBr3.
Br Br
FeBr3
Br
H
H
Br
H
Br
FeBr3
+
H
FeBr3
H
Br
Br
_
+ FeBr4
H
H
Br
+
HBr
209
210
+ HNO3 + 1/2 I2
NO2 + H2O
211
Nitrasi Benzena
Menggunakan asam sulfat dan asam nitrat untuk membentuk elektrofilik ion
nitronium
O
H O
H O
H O N
H O N
+
O
O
H
O
+
O
O
H2O
N+
O
H O
N
O
_
+ HSO 4
NO2+ membentuk
sigma compleks dengan
benzena,
O
N+
- H
H O
O
H
NO2
212
Sulfonasi
Sulfur trioksida, SO3, fasam sulfat asap (electrofil).
S+
O
O
O
S+
_
O
O
O
S
O
S
S +
O
O
HO
S
O
O
benzenesulfonic acid
213
Nitrasi Toluena
Toluena lebih reaktif 25 kali dibandingkan benzena,
gugus metil sebagai aktivator
Produk berupa campuran subtituen orto dan para.
214
Kompleks Sigma
Intermediet lebih
stabil jika nitrasi
terjadi pada
posisi orto atau
para.
215
Diagram Energi
216
Aktivasi : Substitusi Pengarah Orto-, Para Gugus alkil menstabilkan kompleks sigma karena
induksi, memberikan elektron melalui ikatan sigma
Substituen dengan pasangan elektron bebas
menstabilkan kompleks sigma.
OCH3
+
OCH3
NO 2
NO 2
217
Gugus Amino
NH2
NH2
Br
Br
3 Br2
H2O, NaHCO 3
Br
218
Rangkuman Aktivator
219
220
221
222
223
Diagram Energi
224
Struktur Deaktivator Pengarah Meta Atom yang terikat pada cincin aromatik akan
memberikan muatan parsial positif.
Densitas elektron akan tertarik secara induktif
sepanjang ikatan sigma, sehingga cincin benzena
menjadi berkurang densitasnya.
225
Rangkuman Deaktivator
226
Deaktivator
227
Halobenzena
Halogen mendeaktivasi dalam substitusi elektrofilik,
tetapi sebagai pengarah orto dan para
Karena halogen sangat elektronegatif, akan menarik
elektron secara induktif dari cincin sepanjang ikatan
sigmanya.
Karena halogen mempunyai pasangan elektron bebas,
maka dapat menstabilkan kompleks sigma melalui
resonansi.
228
Para attack
Br
Br
+
E
(+)
(+)
(+)
E+
Br
Br
(+)
(+)
(+)
Br
Br
(+)
(+)
229
Diagram Energi
230
231
Substituen Multi
Substituen yang relatif lebih kuat akan menentukan posisi
terjadinya substitusi lanjut, dan dapat berupa campuran.
OCH3
OCH3
SO3H
SO3
O 2N
H2SO4
OCH3
+
O 2N
O 2N
SO3H
232
AlCl3
(CH3)3C Cl
AlCl3
(CH3)3C
H
H3C
CH3
C CH
3
AlCl4
C(CH3)3
H
Cl
AlCl3
C(CH3)3
HCl
AlCl3
233
(CH3)2CHCH2Cl
H
H2
H3C C C Cl
CH3
AlCl3
AlCl3
C(CH3)3
HCl
H
CH2
C
H3C
CH3
234
Asilasi Friedel-Crafts
Mekanisme Asilasi
O
R C Cl
O
R C
+ _
Cl AlCl3
+ _
R C Cl AlCl3
AlCl3
_
AlCl4
+
R C O
+
R C O
C+
+
Cl
_
AlCl3
HCl
R
AlCl3
O
H
O
CH3CH2CCl
AlCl3
CCH2CH3
HCl
235
Garam Diazonium
RU (ARN2+X- )
N
N+Cl-
benzendiazonium klorida
X = halogen
H3C
N+Br-
O2N
N+BF4-
Reaksi Pembuatan
N2+ Cl-
NH2
+ NaNO2 + HCl
dingin
+ NaCl + H2O
236
Reaksi-Reaksi:
1. Reaksi Penggantian
2. Reaksi Coupling (penggantian)
1.
Reaksi penggantian gugus diazonium dengan brom atau klor
dilakukan dengan cara menambahkan garam tembaga bromida atau
tembaga klorida pada larutan garam diazonium segar. Prosedur reaksi
penggantian ini dikenal dengan nama reaksi Sandmeyer.
CuCl
N+ X-
CuBr
Cl
+ N2
Br + N2
Garam diazonium
CuCN
CN + N2
237
N2+ClNaNO2, HCl
N2+BF4-
Anilin
+ BF3 + N2
garam diazonium
tetrafloroborat
H
O, s
H 2 an a
O3
P
2
panas
HBF4
OH
Benzena
Fenol
238
Ar-N2+
+ H+
H
N-Ar
N
N-Ar
239
Tatanama
Untuk nama yang sederhana:
N=N
O2N
p-nitro azobenzena
Azo-benzena
3
Br
2'
1
4
5
N=N
H3 C
3'
1'
4'
6'
N=N
Br
HO
N=N
5'
4,4'-dibromo azobenzena
2'-metil-4-hidroksi azobenzena
240
Tatanama
Untuk senyawa yang komplek
Untuk senyawa yang lebih komplek, digunakan nama
Aryl azo ( Ar-N=N- ) sebagai substituen, contoh:
N=N
SO3H
N=N
HO
N=N
241
Tatanama
Untuk senyawa yang komplek
-
O3S+Na
N=N
N(CH3)2
N=N
NO2
metil orange
(metil jingga)
zat warna merah
COOH
HO
HOOC
N=N
N=N
OH
242
Soal Latihan:
1.
N(CH3)2
NH2
2 CH3 Br
H2 /Pt
N(CH3)3Br-
C2 H5 OH
NH2
NaNO2, H2SO4
N HSO4-
KCN, CuCN
CN
CH2NH2
1.LiAlH4
2.H2O
243
Reduksi Clemmensen
Asilbenzena dapat dikonversikan menjadi alkilbenzena dengan
reagen larutan HCl dan zinc (Jika suasana asam tdk
berpengaruh)
O
O
+ CH3CH2C
Cl
1) AlCl3
2) H2O
CH2CH3
Zn(Hg)
CH2CH2CH3
aq. HCl
Wolff-Kishner Reduction
Dipakai reagen ini untuk senyawa yg sensitif (jika senyawa sensitif
dalam suasan asam)
O
CCH2CH3
H2NNH2, KOH
trietylene glycol
175 oC
CH2CH2CH3
Pereaksi ini tidak mereduksi karbonil asam maupun ikatan rangkap dua
dan tiga.
244
Mekanisme asilasi
CH3CH2C Cl
AlCl3
CH3CH2C O
AlCl4-
CH3CH2C O
CH3CH2C O
245
246
CH3
NO2
NO2
NO2
H
+
CH3
Tertiary Carbocation
CH3
CH3
CH3
NO2
NO2
H
NO2
+
247
CF3
NO2
NO2
NO2
H
+
CF3
Extra High in
Energy C With
Electon Withdrawing
Group Carries + Charge
CF3
CF3
CF3
NO2
NO2
H
NO2
+
248
Klasifikasi Substituen
NH2
NHR
NR2
OH
Ar
Ar
Ar
Ar
NHCR
OR
OCR
Ar
Ar
Ar
Ar
Ar
Ar
HC CH2
Ar
Cl
Br
CH2X
Ar
Ar
Ar
Ar
Ar
249
Klass Substituen
SO3H
CH
CR
C OH
COR
CCl
Ar
Ar
Ar
Ar
Ar
Ar
Ar
CF3
NO2
Ar
Ar
250
CH3
CH3
NO2
HNO3
H2SO4
C(CH3)3
C(CH3)3
NHCH3
Fe
acetic acid
Cl
Br
Br2
Br
Br2
CH3
Cl
NO2
NO2
251
Mekanisme Adisi-Eliminasi
252
Reaksi SN1
Karbokation benzilik akan teresonansi yang
menstabilkan.
Benzil halida akan bereaksi secara SN1.
CH2Br
CH3CH2OH, heat
CH2OCH2CH3
253
Reaksi SN2
254
H2C
2-Ethyl-4-methylpentanal
H2
H2
O
C C C C C
H
H2
H
5-Hexenal
H3C
CH2
H
O
C
CH
H3C
C
C
CH3H2
H
H2
H2
O
C
C
H2C C C
H
H2
HO
5-Hydroxypentanal
255
Akhiran dial ditambahkan pada alkana jika ada dua gugus aldehid.
Jika gugus aldehid terikat pada cincin, nama cincin diikuti dengan
karbaldehid.
O
C
H
H
C
O
O
C C
H2
H
2-Phenylbutanedial
Cylcopentacarbaldehyde
O
C H
2-Napthalenecarbaldehyde
256
257
Moment Dipole
+ C O
+C O
C O
H
C C
R'
1. O3
2. H2O, Zn
RCR + R'CH
Hydration of Alkynes
RC
CR' + H2O
H2SO4
RCCH2R'
258
Oksidasi Alkohol
O
RCH2OH
RCHR'
PDC,PCC
CH2 Cl2
Cr(VI)
RCH
O
RCR'
OH
259
Asilasi Friedel-Crafts
R C Cl
O
C R
or
O
R C O C R
Aromatic ring should be at least as reactive
as an aryl halide.
260
+
C O
OH
O
RCR'
+
Y X
+ R''M
2.H3O+
RCR'
R''
O
RCR'
OH
RCHR'
262
Reaksi-Reaksi
Aldehyd dan keton bereaksi dengan air dlm reaksi kesetimbangan
membentuk germinal diols.
OH
O
!
R C R
R C R!
OH
H2 O
OH
HC
R C R!
C N
263
264
Pembentukan Asetal
Aldehidand keton bereaksi dgn alkohol membentuk
asetal.
O
RCH
R'OH, H
OH
R'OH, H+
RCH
OR'
Hemiacetal
O
C H
2 CH3CH2OH
HCl
OR'
RCH
OR'
Acetal
OCH2CH3
C H
OCH2CH3
265
RCH
+ OH
ROH
RCH
OH
RCH
O
H + R
H
O+
RCH
OH
H+ +
OR
R + H
C
OR
RCH
OR
OR
+ HO
RCH
OR
266
C C H
H3C C C
H2
NaNH2
CH3Br
O
H3C C C C C CH3
H2
O
H3 C C C C C
H2
267
O
CH3CCH2C
CH
H2C
CH2
OH OH
O
C
H3C
O
H3C
1. NaNH2
O
C C
H2
CH
2. CH3Br
C C
H2
CH
O
C
H3C
C C
H2
CH3
O
C
C C C CH3
H2
H2O, HCl
O
H3C C C C C CH3
H2
268
Karbon 1, 2, 3
269
Reaksi Substitusi
Reaksi dengan HBr
R O H
H3O
H
R O H
Br
Br
270
Reduksi Alkohol
Dehidrasi denganH2SO4 pekat dan H2
OH
CH3CHCH3
alcohol
H2SO4
CH2
CHCH3
alkene
H2
Pt
CH3CH2CH3
alkane
271
Reaksi Dehidrasi
Reaksi H2SO4 pekat : alkena
Karbokation intermediet
Produk Saytzeff
Bimolecular dehidrasi : eter
Suhu rendah (< 1400 C) : menghasilkan eter
Suhu tinggi 180C dan lebih : alkena
272
Mekanisme Dehidrasi :
H
OH
CH3CHCH3
H2SO 4
OH
CH3CHCH3
CH3CHCH3
alcohol
H2O
CH3OH
H3O
CH2
CHCH3
CH3
OH2
CH3
O CH3
H
CH3OH
H2O
CH3OCH3
273
Esterifikasi Fischer
Asam + Alkohol menjadi Ester + Air
Katalis : Asam sulfat
Reaksi bolak-balik (reversible).
O
CH3
C OH
CH3
+ H O CH2CH2CHCH3
CH3
CH3C OCH2CH2CHCH3
+ HOH
274
7. Karbonil
Karbon terhibridisasi : sp2
Ikatan C=O lebih pendek, lebih kuat dan
lebih polar daripada ikatan C=C alkena.
275
Gugus
karbonl
formaldehida
aldehida
R'
keton
276
O
CH3
aseton
geranial
OH
testosteron
(male sex hormone)
HO
estron
(female sex hormone)
277
O
R
R'
278
Nu
R
C
R'
sp 2
R
R'
C
sp 3
R
C
O +
R'
Nu
Pereaksi nukleofil:
Bermuatan listrik negatip
OH (ion hidroksida), NH2 (ion amina), RO (ion aloksida), RCOO(ion
alkanoil), RNH: (ion alkil amina), H: (ion hidrida), R3C: (karbanion), CN
(ion sianida).
Bermuatan listrik netral
H2O (air), NH3 (ammoniak), ROH (alkohol), RCOOH (asam
alkanoat), RNH2 (alkil amina), H2NNH2 (hidrazin)
279
H 2 NNH 2 +
OH
- N2
- H2 O
2-sikloheksenon
sikloheksena
NC
C
O +
H
aldehida
R
R
keton
HCN
OH
H
sianohidrin
NC
O +
HCN
OH
R
sianohidrin
280
Contoh reaksi:
O
C
benzaldehida
HO
H + HCN
CN
C
siano benzilalkohol
HO
H H /H O,
2
+
COOH
C
asam-2-hidroksi-fenil etanoat
281
Pereaksi Fehling:
O
RCH + C u 2+
N aO H , asam tartrat, H 2 O
Pereaksi Tollens:
O
NH 3 , H 2 O
RCH + A g +
Cu2 O (p) +
endapan merah
RCOH
O
A g (p) +
cermin perak
RCOH
Pereaksi NaHS O 3 :
C
aldehida/keton
Na
HS O 3
HO 3 S
C
O Na
endapan putih
282
O + R' MgX
O + R' MgX
eter
H + /H 2 O R
OH
H
alkohol sekunder
R'
aldehida
R
R'
eter
+
H /H 2 O
OH
R
alkohol tersier
keton
Contoh reaksi:
M gB r
+
fenil magnesium
bromida
H /H 2 O
CH 2 OH
+
formaldehida
M gO H B r
benzilalkohol
283
O
C
OR- +MgX
Mg+X
+
H3O
C
R
Intermediet
tetrahedral
OH
+ Mg(OH)X
C
R
alkohol
284
H3 CCH2 CH2 CR
O
CR
CH2 CH3
produk reaksi aldol kondensasi yang terbentuk:
, aldehida/keton tidak jenuh yang stabil,
karena adanya konjugasi ikatan rangkap
H3 CCH 2 CH
CRCHCR
CH 2 CH 3
produk reaksi aldol kondensasi yang tidak
terbentuk: , - aldehida/keton tidak jenuh kurang
stabil, karena tidak terbentuk konjugasi yng stabil,
karena tidak terbentuk konjugasi ikatan rangkap
Reduksi Clemmensen.
H 3 CCH 2 CH 2
H 3 CCH 2 CH 2
CH 2
Z n-H g, H C l pkt.,
n-butilbensena
285
OH
OH-
2 H3C
Asetaldehid
H3C
O
H2
C
C
C H
H
3-hidroksibutanal
(Aldol)
O
H
H
Asetaldehid
OH
H 2C
+ H2 O
Ion enolat
(nukleofil)
286
H3C
H2C
H3C
H2
C
H3C C
H
H OH
CH2-C
OH
H3C C
H
CH2-C
3-hidroksibutanal
(Aldol)
287
OH
OH
H3C
O
O
H 3C
H + H3 C
Asetaldehid
H2
C C
OH-
C CH2 C H
H
Simetri antar
asetaldehid
Propanal
OH
H3 C
H3 C
H2
C C
H
C
CH
H CH3
Simerti antar
propanal
H2
C C CH2 C H + H3C
H
Campuran
asetal-propanal
OH
C CH C H
H
CH3
Campuran
propanal-asetal
288
O
C
Asetaldehid
(A)
Hidrogen-alfa
O
H3 C
H2
C C
Propanal
(B)
289
H2
C C
H
H2C
H +
(B)
O
C
OH
H
OH-
(A)
H3C
H2
H2
C C C C H
H
beta-hidroksi aldehida atau keton
H2
C
H2
C C C H
H
H , pemanasan
H 3C
H2
C
C C C H
H
H
alfa-beta keto tidak jenuh
(produk akhir)
290
O
H
OH
HC
H
OH
HC
OH
H
H
C
H
O
+ CH3O-
OH
+ CH3OH
HO-
O
O
O H
OH
+ HO-
C
OH
OH
Ion alkoksida
Ion hidroksida menyerang
gugus karbonil aldehida/keton
menghasilkan intermediet
ion alkoksida
292
H O+ H
H
H2O
O
HO
+
OH
OH
+
O
Katalis asam memprotonasi
atom oksigen karbonil, membuat
keton/aldehid menjadi nukleofilik
lebih baik.
H
Adisi nukleofilik nertal (air) menghasilkan
gem-diol terprotonasi
H2O
+ H3OOH
Pelepasan proton
menghasilkan gemdiol dan katalis asam
293
8. Asam Karboksilat
O
R
R = C1 - C3 :
R > C3
:
sp2
sp3
Prioritas Kepolaran Gugus
>
OH
>
- H
+ H+
OH
>
-SH
O
R
>
OH
O
R
OH
- H+
+ H+
O
R
294
Ka
Asam Karboksilat
Ka
HCOOH
17,7 x 10-5
CH3CHClCH2COOH
8,9 x 10-5
CH3CH2COOH
1,75 x 10-5
ClCH2CH2CH2COOH
2,96 x 10-5
ClCH2COOH
136 x 10-5
FCH2COOH
260 x 10-5
Cl2CHCOOH
5530 x 10-5
C6H5CH2COOH
4,9 x 10-5
C
O
delta
delta
delta
295
O
CH3 C OH
CH3CH2CH2CO2H
CH3 CH CO2H
OH
O
O
OH
296
O
G
C
O
O
G= penarik elektron; menstabilkan anion
meningkatkan keasaman.
O
Cl
CH2
CH2
CH2
C
O
Induktif efek:
Semakin berkurang dengan jarak
297
OH
O
Deprotonasi
O-
H
C
OH
Asam karboksilat
H
Reduksi
C
OH
O
Subtitusi nukleofilik
asil
C
Y
Asam lemak :
O
OH
O
OH
Asam oleat
-9 asam lemak
t.l . 13C
OH
Asam linoleat
-6 asam lemak
t. l. -5C
OH
Asam linolenat
-3 asam lemak
t. l. -11C
Asam stearat
t.l. 69C
299
Ester
O
R
R'
O
O
O
O
O
O
O
300
O
R
H+
H
OH
OH
R
EtOH
R
Et O
O
Rerarraggement H+
H
Et O
H
-H2O
O H
O
R
Et O
Ester
H+
Et O
Ester terprotonasi
301
O
R
OH-, H2O
OCH3
O
R
OCH3
HO
MeO-
OH
+ HOMe
H+ , H2O berlebih
OCH3
OH
H
R
ester terprotonasi
rearranggement
H
OCH3
H
H
H
O
H+
OCH3
OCH3
OH
-H
R
O H
-MeOH
O H
302
O
R
O-
+ H+
H2C
diazometan
H 3C
Anion karboksilat
SN2
O
R
CH3
+ N2 Gas
Metil ester
303
O
liAlH4
Li+
Lambat
O AlH3
O
R
C
H
Hidrida menyerang
karbonil karboksilat
Li
R
AlH2
O Al
+ Li
H
Aldehid intermedit
H
2
Cepat
OH
R
+ LiAlOH2
C
H
H
O Al OLi
Alkohol primer
C
H
H
H
H+
O Al OLi
R
C
H
H
H
304
esterifikasi
H + R' OH
asam
hidrolisis
alkohol
R' + H2O
ester
CH3
OH + CH3CH2OH
H+
CH3
-H2O
OCH2CH3
etil asetat
Hidrolisis :
OH
O
C
OH
OCH3
H3O+
O
C
OH + CH3OH
asam salisilat
305
Saponifikasi
saponifikasi (pembuatan sabun):
O
O
R'
CH2
C O CH
CH2
O C
3 NaOH
O
O C
R''
RCO2-Na+
+
CHOH + R'CO2 Na
-Na+
R''CO
2
CH2OH
CH2OH
gliserin
(gliserol)
Trigliserida
sabun
-----***----306
Referensi :
1. Brown, W.H., Introduction to Organic Chemistry, Willard
Grant Press, Boston, 1987.
2. Fessenden and Fessenden, Organic Chemistry, Prentice
Hall, 1989.
3. Robert, J.D, Stewart, R., Caserio, M,C., Organic
Chemistry, Benyamin Inc., 1982.
4. Wade, L. G, Organic Chemistry, Prentice Hall, 1995.
-----@@@----307