INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS BATU LINTANG

93200, KUCHING SARAWAK

NAMA KURSUS: SEMANTIK BAHASA MELAYU

KOD KURSUS: BMMB3123
TUGASAN 1 (PENULISAN ESEI)

NAMA : NUR ARIFAH AWANIS BINTI SHAARI

ANGKA GILIRAN : 2018042340071

NO.KAD PENGENALAN : 991208-03-5596

PROGRAM : PISMP BAHASA MELAYU (SK) 2

AMBILAN JUN 2018

KOD DAN KURSUS : BMMB3123 SEMANTIK BAHASA MELAYU

NAMA PENSYARAH : Mr.PHILIP ANAK MICHAEL MEGGONG

TARIKH HANTAR : 2 OKTOBER 2020

Tugasan 1: (30%)
Penulisan Esei 1
Idea Utama: Kreativiti
Pencetus Idea: Bagaimanakah kreativiti diaplikasikan untuk mendapatkan
maklumat tentang perubahan makna leksikal semantik
Istilah semantik sudah disepakati sebagai istilah teknikal yang merujuk
kepada bidang dalam ilmu linguistik yang memberi tumpuan terhadap kajian
makna. Walaupun ilmu semantik mula mendapat perhatian secara khusus
mulai abad ke-19, namun perihal makna dan kepentingannya pernah
dibicarakan oleh ahli bahasa lebih awal daripada itu.
Secara individu anda dikehendaki memperincikan tentang
pengembangan makna, penyempitan makna dan anjakan makna dalam
bahasa Melayu berdasarkan contoh yang sesuai melalui pelbagai
sumber rujukan.
Panjang tugasan anda ialah 1000 patah perkataan.
Kandungan

1.0 Pengenalan…………………………………………………………………..1

2.0 Perubahan Makna Leksikal Semantik…………………………………..2

2.1 Pengembangan Makna……………………………………..………3-4
2.2 Penyempitan Makna…………………………………………..…….4-5
2.3 Anjakan Makna………………………………………..……………..5-6

3.0 Kesimpulan………………………………………………………….………7

Rujukan………………………………………………………………………8-10
1.0 Pengenalan

Bahasa adalah alat yang digunakan setiap hari untuk berkomunikasi antara
satu sama lain. Walaupun bahasa itu sangat penting , bahasa tidak bersifat
statik kerana bahasa telah berkembang dari tahun ke tahun sehingga makna
sesuatu perkataan atau ayat itu menjadi kebiasaan dalam kehidupan (John
McWhorter,2020) . Semantik, atau makna kata, telah berubah sejak bahasa
pertama mula dituturkan, dan telah berkembang menjadi apa yang mereka
maksud sekarang, ketika ada lebih dari 6,000 bahasa yang telah direkodkan
(John McWhorter,2020) . Menurut Norsimah Mat Awal ,semantik merupakan
subbidang dalam linguistik yang khusus untuk mengkaji dan menganalisis
makna kata dan ayat dalam suatu bahasa (Ainon Mohd & Abdullah Hassan ,
2010). Menurut Griffiths (2007), semantik juga melihat makna literal perkataan
dan gabungannya yang akhirnya membentuk makna asas.

Perkataan semantik sebenarnya berasal daripada bahasa Yunani yang

membawa makna "menandai atau melambangkan" dan istilah tersebut dicipta
oleh Micheal Breal ,iaitu seorang ahli bahasa Perancis (Lyons,1992) . Breal
juga telah memperkenalkan istilah tersebut dalam ilmu lingustik pada tahun
1883 (Ullmann,1966) . Umar Mukhtar (1982) pula, telah mendefinisikan
semantik sebagai satu kajian tentang makna atau ilmu yang mempelajari
tentang makna atau cabang linguistik yang mengkaji tentang teori
manusia(Moh Matsna HS.,M.A, 2016). Di samping itu, Nick Reimer (2010),
menyatakan sebarang percubaan untuk memberi penerangan mengenai
sesuatu bahasa mesti menerangkan cara bagaimana sesuatu ungkapan
linguistik itu mempunyai makna.

1
p
k
a
b
m
g
n
e
2.0 Perubahan Makna Leksikal Semantik

Menurut Kridalaksana (Chaer, 2007:53) ,bahasa itu adalah dinamis karana

bahasa memiliki hubungan dan perkaitan dengan manusia, serta dalam
kehidupan masyarakat , kegiatan manusia selalu berubah-ubah sehingga
bahasa juga ikut berubah mengikut peredaran masa dan zaman. Bahasa
akan mengalami proses perubahan seiring dengan perubahan-perubahan
yang berlaku pada manusia sebagai pemakai bahasa. Perubahan makna-
makna pada suatu bahasa dipengaruhi oleh beberapa faktor,sama ada faktor
luar daripada bahasa mahupun dari bahasa itu sendiri. Menurut Ullmann
(1967) , terdapat enam sebab perubahan makna ,iaitu sebab-sebab linguistik
(bahasa), sejarah, sosial, psikologi, pengaruh luar, dan keperluan untuk kata
baharu.

Bloomfield (1992) pula telah menyenaraikan sembilan jenis perubahan

yang berlaku dalam bahasa, iaitu akibat daripada perluasan makna,
penyempitan makna, metafora, metonimi, sinekdoksi, hiperbola, litotes,
pejorasi, dan ameliorasi. Berdasarkan Yeni Ernawati , antara faktornya ialah
perkembangan ilmu pengetahuan dan teknologi,perkembangan sosial dan
budaya,perbezaan bidang pemakaian, berlaku proses asosiasi,berlaku
pertukaran tanggapan indra,perbezaan nilai dan norma,berlaku proses
penyingkatan,proses gramatikal ,dan proses pengembangan istilah baru.
Perubahan makna berdasarkan faktor-faktor tersebut
meluaskan,menyempitkan juga mengubah makna sesuatu kata (Abdul Chaer.
2009).

2
boleh
2.1 Pengembangan Makna
Pengembangan makna ialah satu proses perubahan makna daripada
makna yang khusus kepada makna yang lebih umum. Pengembangan
makna bertujuan untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa yang
mempunyai pelbagai bidang ilmu. Pengembangan makna mempunyai
tiga jenis iaitu pengitlakan makna, pengenalan makna baru, dan asosiasi.
Pengenalan makna baru pula dipecahkan kepada empat bahagian ,iaitu
melalui penghilangan makna, pertentangan makna, perkaitan makna dan
pemindahan makna. Pengembangan makna berlaku apabila sesuatu
perkataan yang mempunyai satu makna memiliki makna-makna yang lain.
Hal tersebut dapat dikaitkan dengan pendapat Mohd Rai’in Shaari dan
Abdullah Yusof, (2008:240) yang menyatakan pengembangan ialah
proses memgembangkan komponen makna sesuatu perkataan dalam
bahasa Melayu yang boleh membawa kepada maksud satu perkataan
mempunyai banyak makna yang berbeza.

Contoh pengembangan makna ialah perkataan “semangat” yang

pada asalnya bermaksud “jiwa” atau “roh”. Tetapi perkataan tersebut
dikembangkan maknanya menjadi “perasaan” seperti “ semangat
kemerdekaan”, semangat patriotisme” dan kepada kemahuan atau
keinginan yang tinggi seperti dalam contoh berikut:

1. Dia mempunyai semangat untuk melakukan yang terbaik dalam ujian

akhir di sekolahnya.
2. Masyarakat dalam sesebuah negara mesti mempunyai semangat
patriotisme yang tinggi utnuk menjaga keharmonian dan keamanan
negara.

Selain daripada contoh di atas, terdapat contoh kata-kata yang

mengalami pengembangan makna telah diperkemaskan dalam Kamus
Swettenham. Berikut adalah Jadual 1 : Contoh kata yang mengalami
proses pengembangan makna.

3
 Jadual 1 : Contoh Kata yang mengalami proses pengembangan makna

Entri Bahasa Entri dalam Kamus Entri dalam kamus dewan

Inggeris Swettenham
Affair Hal Hal,urusan,peristiwa,asmara
Book Kitab Kitab,buku
Flood Air bah Bah,banjir
Plough Tenggara Tenggara,bajak,luku

2.2 Penyempitan Makna

Menurut Abdul Chaer (1995) , perkembangan makna kata itu terbentuk
daripada proses penyempitan makna (spesifikasi). Penyempitan makna ialah
gejala yang terjadi pada kata yang mempunyai makna yang luas tetapi
menjadi makna yang terbatas ,iaitu hanya pada makna tertentu sahaja,
(Pateda ,Mansoer,2001) .Pernyataan tersebut selaras dengan pernyataan
daripada Keraf (1986:97) yang menyatakan penyempitan makna ialah proses
perubahan makna kata daripada makna yang lebih luas kepada makna yang
lebih khusus atau spesifik. Boleh dikatakan penyempitan makna (spesialisasi)
adalah pengurangan makna kata dari makna kata yang sebelumnya.

Contoh penyempitan makna ialah seperti perkataan “pendeta” yang pada

asalnya bermaksud “orang yang berilmu” , seperti “Pendeta Za ba” , iaitu
seorang tokoh bahasa Melayu pada suatu ketika dahulu. Menurut Abdul
Chaer (1995) makna perkataan tersebut telah di sempitkan untuk mencakupi
makna “guru agama Kristian” yang telah digunakan sehingga kini selepas
proses penyempitan makna. Selain itu , Berdasarkan Nathesan, (2001) ,
perkataan “daging” kini hanya merujuk kepada daging lembu sahaja
sedangkan makna daging dalam kamus Dewan Edisi Keempat (2010),
bermaksud “ isi pada manusia atau binatang antara kulit dan tulang” .
Walaupun kamus memberi maksud daging dalam kategori makna yang luas,
daging binatang lain disebut sebagai daging kambing, daging rusa,daging
ayam atau daging arnab . Hal tersebut berlaku kerana daging telah

4
mengalami proses penyempitan makna yang menjadikan maksud daging
khusus kepada daging lembu sahaja.

Swettenham telah menyenaraikan kata yang mengalami proses penyempitan

makna dalam kamusnya untuk memudahkan pemahaman tentang proses
tersebut .Contohnya adalah seperti berikut :

Jadual 2 : Contoh kata yang mengalami proses penyempitan makna.

Entri Bahasa Entri dalam Kamus Entri dalam kamus

Inggeris Swettenham dewan
Hat Kopiah,tudung kepala,topi Topi
Ferry boat Sampan,tambang Feri
Market Pasar,pecan Pasar
Bottle Balang,kaca,botol Botol

2.3 Anjakan Makna

Catforf pada tahun 1965 telah memperkenalkan istilah anjakan

(Muhammad Fauzi Jumingan, 2006). Perkataan Anjak bermaksud
“berpindah dari sesuatu tempat”. Namun, dalam konteks semantik,
anjakan makna bermaksud “ kata atau ayat tersebut mengalami
perubahan daripada bentuk lama kepada bentuk baharu dan berlaku
perubahan makna secara menyeluruh . Boleh dikatakan anjakan makna
ialah penggantian secara total daripada makna asal suatu perkataan
tersebut. Kemungkinan perkataan yang telah melalui proses anjakan
makna mempunyai kaitan dengan makna asal tetapi kaitannya mungkin
agak jauh dan hanya sedikit sahaja.

Sebagai contohnya ialah kata ‘gapura’ yang bermaksud ‘pintu

gerbang’ dalam bahasa Melayu manakala makna sebenarnya dalam
bahasa Arab ‘ghafura’ ialah bermaksud ‘Maha Pengampun’. Asal-usul
perubahan maksud kata ini kononnya berlaku pada zaman Wali Songo di

5
 Jawa yang mempercayai bahawa sesiapa yang melepasi satu gerbang
untuk ke Masjid Demak, mereka akan mendapat pengampunan di atas
segala dosa berdasarkan agama yang dianuti sebelumnya. Maksud asal
usul tersebut ialah sesiapa yang melintasi pintu gerbang tersebut maka
mereka yang menganuti agama selain agama Islam sebelum itu akan
mendapat pengampunan daripada Tuhan selepas dia menganuti agama
Islam. Selain itu, terdapat beberapa contoh kata yang melalui proses
anjakan makna seperti di bawah ;

Jadual 3 : Contoh kata yang mengalami proses anjakan makna.

Perkataan Makna Asal Makna kini (Anjakan

makna)
Air seni Air kencing Seni muzik,seni bela diri
dan sebagainya.
ceramah Banyak cakap atau Pidato,syarahan.
cerewet
Paper (bahasa inggeris) Kertas (dalam bahasa Karya ilmiah yang bakal
Melayu) dibentangkan dalam
mana-mana seminar
atau perbincangan atau
mesyuarat.
khalwat Perbuatan menjauhkan Pasangan lelaki dan
diri daripada orang perempuan yang
ramai kerana hendak melakukan perkara
beramal. sumbang.

6
3.0 Kesimpulan

Semantik atau makna boleh dilihat dalam dua sudut iaitu pengembangan
makna dan penyempitan makna manakala anjakan makna pula perubahan
keseluruhan makna daripada makna asal. Sebenarnya, ramai yang tidak
mengetahui bahawa perubahan juga meliputi bidang makna bukan hanya
berlaku pada pembentukan kata,perbendaharaan kata ,sebutan dan struktur
ayat sahaja dalam linguistik. Setiap bahasa di dunia akan mengalami
perubahan makna akibat daripada pelbagai faktor. Pengembangan makna,
penyempitan makna, dan anjakan makna di Malaysia biasanya berlaku
kepada kata yang dipinjam daripada bahasa asing seperti bahasa
inggeris,bahasa arab,jawa dan sebagainya. Kata yang dipinjam itu akan
disesuaikan dengan keperluan, tempat, suasana serta budaya sesebuah
masyarakat di dalam negara. Dengan itu, makna yang difahami terhadap kata
serapan asing yang digunakan dalam masyarakat , itulah makna yang
diperlukan sehingga kini.

7
RUJUKAN

Abdul Chaer dan Leonie Agustina. (1995). Sosiolingustik Perkenalan Awal,

Jakarta: Rineka Cipta.

Ainon Mohd & Abdullah Hassan (2010).Teori dan Teknik Terjemahan. Batu
Caves:PTS Profesisional Publishing Sdn BHd.

Bloomfield, L.( 1992) .Language. George Allen & Unwin Ltd.

Chaer, Abdul. (2007). Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta.

Chaer, Abdul.(2009). Pengantar Semantik: Bahasa Indonesia . Jakarta:

Rineka Cipta.

Dewan Bahasa dan Pustaka. (2010). Kamus Dewan Edisi Keempat.Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Lyons (1992),Bahasa dan Linguistik . Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan

Pustaka.

Pateda, Mansoer. (2001). Semantik Leksikal, Jakarta: Rineka Cipta, cet.

8
Moh. Matsna HS., M.A. (2016). Kajian Semantik Arab: klasik dan
kontemporer. Indonesia : KENCANA.

Nick Riemer.(2010). Introducing Semantics. New York : Cambridge University

Press.

Ullmann,Stephen.(1967).The Principles of Semantics. Oxford : Basil

Blackwell.

Ullmann, Stephen .(1966). Language And Style. Oxford : Basil Blackwell.

Carol Griffiths. (2007). Language-learning strategies: Theory and perception

July 2001ELT Journal 55(3).

Muhammad Fauzi Jumingan (Penyusun) (2006). Glosari Pengajian Ilmu

Penterjemahan & Interpretasi. KL: ITNMB.m.s 72

Nathesan ( September,2001).Jurnal Bahasa. Dewan Bahasa. m.s 24

Are Dah . Semantik. Boleh dimuat turun di :

https://www.academia.edu/6894674/Semantik

Mansor Embong. Bab 4: Perubahan Semantik. Boleh dimuat turun di :

https://www.academia.edu/35860377/BAB_4_PERUBAHAN_SEMANTIK_
pdf

9
Yeni Ernawati. Perubahan Makna Semantik. Boleh dimuat turun di :
https://www.academia.edu/37941777/PERUBAHAN_MAKNA_SEMANTIK

BAB 3 SEMANTIK: PERLUASAN, PENYEMPITAN DAN PERUBAHAN

MAKNA. Boleh dimuat turun di :
http://studentsrepo.um.edu.my/3197/5/BAB3.pdf

John McWhorter,(Julai 6,2020). The Processes of Semantic Changes in

Language. Boleh dimuat turun di :
https://www.thegreatcoursesdaily.com/the-processes-of-semantic-change
s-in-language/

10