Pembinaan Model Falsafah Bahasa Untuk Penyatupaduan Nasional PDF

PEMBINAAN MODEL FALSAFAH BAHASA
UNTUK PENYATUPADUAN
NASIONAL
MOHD KHAIDIR BIN ABDUL WAHAB
TESIS DIKEMUKAKAN BAGI MEMENUHI SYARAT UNTUK MEMPEROLEH

IJAZAH DOKTOR FALSAFAH (PENDIDIKAN BAHASA MELAYU)
FAKULTI BAHASA DAN KOMUNIKASI

UNIVERSITI PENDIDIKAN SULTAN IDRIS
2017
iii
ABSTRAK
Kajian ini dilakukan untuk membina satu model penyatupaduan nasional melalui
sistem pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu, yang dikenali sebagai Model
Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa. Dalam model ini, elemen falsafah bahasa akan
diserapkan ke dalam sistem pembelajaran bahasa Melayu bagi mewujudkan kesedaran
penyatupaduan nasional dalam kalangan murid. Tiga objektif utama ialah meninjau
kebolehlaksanaan pembangunan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional, menghasilkan model prototaip dan menilai pelaksanaannya untuk
penyatupaduan nasional. Penyelidikan ini menggunakan kaedah Design and
Development Research Approach yang diperkenalkan oleh Richey dan Klein.
Gabungan kaedah kuantitatif dan kualitatif diimplimentasikan dalam kajian ini
berpandukan Model Falsafah Pendidikan Bahasa oleh Awang Sariyan dan Model
Falsafah Bahasa oleh Mohd Rashid Md Idris yang telah diteliti berdasarkan dua teori
teras falsafah bahasa, iaitu Teori Relativiti Bahasa oleh Edward Sapir dan Benjamin
Whorf dan Teori Kenuranian Bahasa oleh Chomsky, Syed Muhammad Naquib Al-
Attas dan Hashim Musa. Selanjutnya kemasukan etos bahasa Melayu oleh Asmah
Omar dan Teo Kok Seong memantapkan lagi kerangka teori dalam kajian ini.
Dapatan kajian pada fasa analisis keperluan menunjukkan 200 orang guru bersetuju
tentang potensi kebolehlaksanaan pembangunan model ini. Pada fasa reka bentuk
pula, 23 orang pakar mencapai kesepakatan yang tinggi terhadap tujuh tema dan 99
elemen falsafah bahasa setelah melalui tiga pusingan bagi membentuk model
prototaip. Dapatan kajian pada fasa penilaian menunjukkan hampir kesemua elemen
tersebut dilaksanakan pada tahap tinggi dan interpretasi memuaskan di Sekolah
Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Hasil Analisis Tinjauan Faktor
telah mengenal pasti 17 subtema baharu dan 95 elemen. Kajian ini berjaya
membangunkan Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa secara khusus dan asli.
Implikasi kajian ini dapat memperluaskan skop dan peranan falsafah bahasa daripada
bidang yang hanya berfokus kepada pendidikan bahasa kepada usaha penyatupaduan
nasional.
iv
THE DEVELOPMENT OF LANGUAGE PHILOSOPHY MODEL FOR

NATIONAL INTEGRATION
ABSTRACT
This study was carried out to build a model for national integration through the
teaching and learning of Malay language model, which is known as the Language
Philosophy of Racial Integration Model. In this model, the elements of language
philosophy will be absorbed into the teaching and learning of Malay language in order
to create awareness on national integration among students. The three main objectives
of the model are to review the feasibility of developing the Language Philosophy
Model for National Integration, to build a prototype model, and evaluate its
implementation. This research uses the method of Design and Development Research
Approach by Richey and Klein. The combination of quantitative and qualitative
approaches implemented in this study is based on the Language Education Philosophy
Model by Awang Sariyan and the Language Philosophy Model by Mohd Rashid Md
Idris. Both models were analysed based on two core theories of language philosophy,
namely the theory of Language Relativity by Edward Sapir and Benjamin Whorf, and
the theory of Language Conscience by Chomsky, Syed Muhammad Naquib Al-Attas
and Hashim Musa. The inclusion of Malay language ethics by Asmah Omar and Teo
Kok Seong strengthened the theoretical framework of this study. The findings showed
that 200 teachers agreed on the potential feasibility of developing this model. In the
designing phase, 23 experts reached strong agreement on seven themes and 99
elements of language philosophy after undergoing three cycles. The findings of the
assessment phase showed that almost all the elements were implemented at a high
level and satisfactory interpretation was obtained in Cluster School of Excellence
(Niche on Malay Language). The Factor Review analysis identified 17 new
subthemes and 95 elements. This study has successfully developed a unique and
original Language Philosophy of Racial Integration Model. The implication of this
study shows that the scope and role of language philosophy not only focuses on
language education but can also be utilized to emphasize national integration efforts.
v
KANDUNGAN
Muka surat
PENGHARGAAN ii
ABSTRAK iii
ABSTRACT iv
KANDUNGAN v
SENARAI JADUAL x
SENARAI RAJAH xiv
SENARAI SINGKATAN xvii
SENARAI LAMPIRAN xviii
BAB 1 PENGENALAN 1
1.1 Pengenalan 1
1.1.1 Menghadapi Cabaran kepelbagaian Etnik Kini 15
1.2 Pernyataan Masalah Kajian 24
1.3 Objektif Kajian 31
1.3.1 Objektif Fasa Pertama 31
1.3.2 Objektif Fasa Kedua 31
1.3.3 Objektif Fasa Ketiga 32
1.4 Soalan Kajian 32
1.4.1 Fasa 1: Analisis Keperluan 32
1.4.2 Fasa 2: Reka Bentuk 33
1.4.3 Fasa 3: Penilaian 33
1.5 Kepentingan Kajian 34
1.6 Kerangka Teori 37
1.6.1 Teori Relativiti Bahasa 38
1.6.2 Teori Kenuranian Bahasa 42
1.6.3 Kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa 48
vi
1.6.4 Model Falsafah Bahasa 52

1.6.5 Etos Bahasa Melayu Merealisasikan Usaha
Penyatupaduan Nasional melalui Bahasa. 54
1.7 Kerangka Konseptual Kajian 55
1.8 Skop dan Batasan Kajian 56
1.9 Definisi Operasional 58
1.9.1 Falsafah Bahasa 58
1.9.2 Penyatupaduan Nasional 59
1.9.3 Teknik Delphi 60
1.9.4 Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan
Bahasa Melayu 60
1.9.5 Model 61
BAB 2 SOROTAN LITERATUR 62

2.1 Pengenalan 62
2.2 Falsafah: Sejarah dan Konsep Dasar 63
2.3 Perkembangan bidang Falsafah Bahasa dari Perspektif
Barat dan Islam. 69
2.3.1 Perkembangan bidang Falsafah Bahasa dari
Perspektif Barat 70
2.3.2 Perkembangan bidang Falsafah Bahasa Menurut
Perspektif Islam 83
2.4 Perkembangan Bidang Falsafah Bahasa dan Pendidikan
Bahasa di Malaysia 93
2.5 Hubungan Etnik di Malaysia dari Aspek Perpaduan,
Kesepaduan Sosial, dan Penyatupaduan 107
2.5.1 Era Konflik (1945-1960) 107
2.5.2 Era Stabil tapi Tegang (1961-1970) 111
2.5.3 Era Kesepaduan Sosial (1971-2011) 113
2.5.4 Era Penyatupaduan Nasional (2011-Kini) 115
2.6 Bahasa Melayu sebagai bahasa Penyatupaduan
di Nusantara 123
2.6.1 Penyatupaduan Bahasa Melayu dalam
Bidang Ilmu 124
2.6.2 Perjuangan Rakyat 126
2.6.3 Pelaksanaan Pemerintah Indonesia dan Kerajaan
Malaysia 135
vii
2.7 Dasar Bahasa Kebangsaan sebagai Prinsip ke

Arah Penyatupaduan di Malaysia 138
2.8 Bahasa Melayu untuk Penyatupaduan Nasional:
Merealisasikan Etos Nasional 145
2.9 Kajian-kajian berkaitan Bidang Falsafah Bahasa dan
Penyatupaduan Nasional di Malaysia 159
BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 172

3.1 Pengenalan 172
3.2 Reka Bentuk Kajian 172
3.2.1 Fasa Analisis Keperluan 174
3.2.2 Fasa Reka Bentuk 174
3.2.3 Fasa Penilaian 178
3.3 Populasi dan Sampel Kajian 179
3.3.1 Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan 179
3.3.2 Peserta Kajian Fasa Reka Bentuk 185
3.3.3 Peserta Kajian Fasa Penilaian 192
3.4 Instrumen Kajian 195
3.5 Kajian Rintis 209
3.5.1 Instrumen Soal Selidik untuk Fasa Analisis
Keperluan 210
3.5.2 Protokol Temu Bual Untuk Fasa Reka Bentuk
(Sesi pusingan pertama Delphi) 211
3.5.3 Instrumen Soal Selidik untuk Fasa Penilaian 212
3.6 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen Kajian 213
3.6.1 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen
Kajian Tinjauan (Soal Selidik)-Fasa Analisis
Keperluan 213
3.6.2 Kesahan dan Kebolehpercayaan Protokol
Temu Bual- (Instrumen yang Digunakan dalam
Sesi Pusingan Pertama Kajian Delphi) 215
3.6.3 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen
Kajian Tinjauan (Soal Selidik) – Fasa Penilaian 218
3.7 Prosedur Kutipan Data 220
viii

3.8 Prosedur Analisis Data 236
3.9 Kesimpulan 250
BAB 4 DAPATAN KAJIAN 254

4.1 Pengenalan 254
4.2 Profil Demografi Peserta Kajian 255
4.2.1 Profil Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan 255
4.2.2 Profil Peserta Kajian Fasa Reka Bentuk 264
4.2.3 Profil Peserta Kajian Fasa Penilaian 274
4.3 Dapatan Fasa Analisis Keperluan- Analisis Kuantitatif 280
4.3.1 Persepsi Guru Tentang Konsep Falsafah Bahasa
dalam Pendidikan Bahasa Melayu 280
4.3.2 Persepsi Guru Tentang Konsep Penyatupaduan
Nasional dalam Hubungannya Dengan Pendidikan
Bahasa Melayu 284
4.3.3 Tahap Kemahiran Guru Berkaitan Pelaksanaan
Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa Dalam
Proses Pengajaran Bahasa Melayu 288
4.3.4 Tahap Penerimaan Guru Terhadap Pelaksanaan
Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa sebagai
Strategi Penyatupaduan Nasional 292
4.4 Dapatan Kajian Fasa Reka Bentuk – Analisis Kualitatif
dan Analisis Kuantitatif 296
4.4.1 Dapatan Pusingan Pertama Delphi – Analisis
Kualitatif 297
4.4.2 Dapatan Pusingan Kedua Delphi- Analisis
Kuantitatif 298
4.4.3 Dapatan Pusingan Ketiga Delphi – Analisis
Kuantitatif 317
4.5 Dapatan Kajian Fasa Penilaian – Analisis Kuantitatif 334
ix
4.5.1 Tahap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah

Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional di SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu) 335
4.6 Analisis Tinjauan Faktor (Exploratory Factor Analysis –
EFA) 360
4.7 Bentuk Kandungan Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional 374
BAB 5 PERBINCANGAN, KESIMPULAN DAN CADANGAN 386

5.1 Pengenalan 386
5.2 Ringkasan Kajian 388
5.3 Perbincangan Dapatan Kajian 401
5.3.1 Perbincangan Dapatan Fasa Analisis Keperluan 402
5.3.2 Perbincangan Dapatan Fasa Reka Bentuk 410
5.3.3 Perbincangan Dapatan Fasa Penilaian 437
5.4 Rumusan Dapatan Kajian 474
5.4.1 Rumusan Mengikut Fasa Kajian 474
5.4.2 Rumusan Berkaitan Kandungan Model 476
5.5 Implikasi Dapatan Kajian 481
5.5.1 Implikasi Teoretis 482
5.5.2 Implikasi Dasar 483
5.5.3 Sumbangan kepada Bidang Ilmu Linguistik
dan Pendidikan bahasa Melayu 487
5.6 Cadangan Kajian Lanjutan 489
5.7 Kesimpulan 491
RUJUKAN 494
LAMPIRAN 535
x
SENARAI JADUAL
No. Jadual Muka surat
3.1 Hubungan Fasa-Fasa dalam Kajian dan Peringkat

Pembangunan Model Falsafah Bahasa untuk
3.2 Pemilihan Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan
Berdasarkan Pengalaman Mengajar Subjek Bahasa
Melayu 180
Berdasarkan Jenis Sekolah 181
Berdasarkan Lokasi Sekolah 181
3.5 Kaedah Persampelan Strata Secara Rawak Mengikut Zon
di Semenanjung Malaysia 182
3.6 Pemilihan Sampel Sekolah Berdasarkan Zon dan Jenis
Sekolah di Bandar 183
3.7 Taburan Sampel Peserta Kajian Berdasarkan Zon dan
Jenis Sekolah di Bandar 183
3.8 Pemilihan Sampel Sekolah Berdasarkan Zon dan Jenis
Sekolah di Luar Bandar 184
‎3.9 Taburan Sampel Peserta Kajian Berdasarkan Zon dan
Jenis Sekolah di Luar Bandar 184
3.10 Perkaitan Pengurangan Ralat dengan Saiz Panel 186
3.11 Senarai Pakar Delphi Pusingan Pertama 187
3.12 Senarai Pakar Delphi Pusingan Kedua dan Berikutnya 187
‎3.13 Populasi dan Saiz Sampel Kajian Tinjauan 193
3.14 Pemilihan Sampel Sekolah Kluster Kecemerlangan
(Kebitaraan Bahasa Melayu) 194
3.15 Penstrukturan Semula Bilangan Item Dalam Soal Selidik
Kajian Rintis 198
3.16 Konstruk, Item, dan Jumlah Item Dalam Instrumen Soal
Selidik Bagi Kegunaan Sesi Pusingan Kedua Delphi 202
3.17 Tema, Elemen dan Jumlah Elemen Dalam Instrumen Soal
Selidik Bagi Kegunaan Sesi Pusingan Ketiga Delphi 204
3.18 Penstrukturan Semula Bilangan Item Dalam Soal Selidik
Kajian Rintis 208
3.19 Nilai Indeks Kebolehpercayaan Alpha Cronbach Bagi
Item Soal Selidik 214
xi
‎3.20 Nilai Kolerasi Antara Skor Item dengan Jumlah Skor dan
Indeks Kebolehpercayaan Alpha Cronbach Elemen
Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional 219
3.21 Tarikh Surat Kelulusan yang Dikeluarkan Oleh Bahagian
Perancangan dan Penyelidikan Dasar Pendidikan
Kementerian Pendidikan Malaysia 221
3.22 Tarikh Surat Kelulusan Yang Dikeluarkan Oleh Jabatan
Pendidikan Negeri 221
3.23 Tarikh Soal Selidik Dihantar dan Dikembalikan oleh
Sekolah-Sekolah Terlibat (Fasa Analisis Keperluan) 222
3.24 Jumlah Soal Selidik yang Dihantar dan Dikembalikan 224
3.25 Tarikh Temu Bual Bersama Pakar (Bidang Falsafah
Bahasa) dan Tarikh Pemulangan Skrip untuk Semakan 230
3.26 Tarikh Surat Kelulusan yang Dikeluarkan oleh Bahagian
Pengurusan Sekolah Berasrama Penuh dan Sekolah
Kecemerlangan Kementerian Pendidikan Malaysia 234
3.27 Tarikh Surat Kelulusan Yang Dikeluarkan oleh Jabatan
Pendidikan Negeri (Fasa Penilaian) 234
3.28 Tarikh Soal Selidik Dihantar dan Dikembalikan oleh
Sekolah-sekolah Terlibat (Fasa Penilaian) 235
3.29 Interpretasi Nilai Min Tahap Persetujuan Pelaksanaan
Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional 238
3.30 Contoh Notasi Untuk Analisis Perbualan Menggunakan
Sistem Jefferson 240
3.31 Contoh Pengekodan Tema dan Elemen Daripada
Transkripsi Temu Bual Pakar 241
3.32 Penentuan Tahap Kesepakatan Pakar Berdasarkan Nilai
Julat Antara Kuartil (JAK) 244
3.33 Interpretasi Nilai Min Tahap Pelaksanaan Penyerapan
Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional 246
3.34 Matriks Kajian 252
4.1 Profil Peserta Kajian Tinjauan Berdasarkan Jantina, Umur,
Bangsa, Kelulusan Akademik Tertinggi, Bidang
Pengkhususan, Pengalaman Mengajar Subjek Bahasa
Melayu, dan Tahap Kemahiran Mengajar Subjek Bahasa
Melayu 255
‎4.2 Profil Pakar Berdasarkan Jawatan, Bidang Kepakaran,
Institusi, Gender dan Etnik (Pusingan Pertama) 264
‎4.3 Profil Pakar Berdasarkan Jawatan, Bidang Kepakaran,
Institusi, Gender dan Etnik (Pusingan Kedua dan Ketiga) 267
xii
4.4 Profil Peserta Kajian Tinjauan Berdasarkan Jantina, Bangsa,

Umur, Kelayakan Akademik dan Pengalaman Mengajar
Bahasa Melayu 274
4.5 A. Persepsi Guru Tentang Konsep Falsafah Bahasa dalam
Pendidikan Bahasa Melayu 281
4.6 B. Persepsi Guru Tentang Konsep Penyatupaduan Nasional
Dalam Hubungannya Dengan Pendidikan Bahasa Melayu 285
4.7 C. Tahap Kemahiran Guru Berkaitan Pelaksanaan
Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa dalam Proses
Pengajaran Bahasa Melayu 288
4.8 D. Tahap Penerimaan Guru Terhadap Pelaksanaan
Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa sebagai Strategi
‎4.9 Elemen yang Dikenal Pasti dalam Pusingan Pertama
Delphi Berdasarkan Enam Tema Falsafah Bahasa untuk
‎4.10 Perincian Penganalisisan Data Sesi Pusingan Kedua Delphi 299
‎4.11 Penambahbaikan Item Oleh Informan/Pakar Untuk Tema:
Konsep 310
Matlamat 311
‎4.13 Penambahbaikan Item Oleh Informan/Pakar Untuk
Tema:Kepentingan 312
‎4.14 Penambahbaikan Item Oleh Informan/Pakar Untuk
Tema:Kurikulum 313
Strategi Pembelajaran Murid 314
Strategi Pengajaran Guru 316
‎4.17 Tema dan Elemen Baharu Hasil Cadangan Informan/
Pakar 316
‎4.18 Perincian Penganalisisan Data Sesi Pusingan Ketiga
Delphi 318
‎4.19 Tahap Pelaksanaan Elemen Konsep Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional 335
‎4.20 Tahap Pelaksanaan Elemen Matlamat Falsafah Bahasa
‎4.21 Tahap Pelaksanaan Elemen Kepentingan Falsafah Bahasa
‎4.22 Tahap Pelaksanaan Elemen Kurikulum Falsafah Bahasa
xiii
‎4.23 Tahap pelaksanaan Elemen Strategi Pembelajaran Murid

dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional 350
‎4.24 Tahap pelaksanaan Elemen Strategi Pengajaran Guru dalam
Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional 354
‎4.25 Tahap pelaksanaan Elemen Pengujian dan Penilaian dalam
Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional 357
‎4.26 Analisis EFA Terhadap Tema Konsep Falsafah Bahasa
‎4.27 Analisis EFA Terhadap Tema Matlamat Falsafah Bahasa
‎4.28 Analisis EFA Terhadap Tema Kepentingan Falsafah Bahasa
‎4.29 Analisis EFA Terhadap Tema Kurikulum Falsafah Bahasa
4.30 Analisis EFA Terhadap Tema Strategi Pembelajaran Murid
Nasional 369
4.31 Analisis EFA Terhadap Tema Strategi Pengajaran Guru
Nasional 371
4.32 Analisis EFA Terhadap Tema Pengujian dan Penilaian
Nasional 372
4.33 Keputusan Analisis Faktor Pengesahan (Maximum
Likelihood Estimates Regression Weights) 377
4.34 Keputusan Nilai Varians (Squared Multiple Correlations) 381
4.35 Keputusan Model Fit Summary 382
xiv
SENARAI RAJAH
No. Rajah Muka surat
‎1.1 Pertalian antara Falsafah Pendidikan Bahasa dengan

Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan Operasinya dalam
Proses Pendidikan 49
‎1.2 Model Falsafah Bahasa 52
‎1.3 Kerangka Konseptual Kajian 55
‎2.1 Tatabahasa Sejagat dalam Bahasa Manusia 87
‎3.1 Format Instrumen Protokol Temu Bual Pusingan Pertama
Delphi 201
‎3.2 Penentuan Kesahan Instrumen Temu Bual Kajian 216
3.3 Penentuan Kebolehpercayaan Instrumen Temu Bual Kajian 218
3.4 Carta Alir Fasa-Fasa Kajian 251
4.1 Analisis Jantina Peserta Kajian 257
4.2 Analisis Umur Peserta Kajian 258
4.3 Analisis Bangsa Peserta Kajian 259
4.4 Analisis Kelulusan Akademik Tertinggi Peserta Kajian 260
4.5 Analisis Bidang Pengkhususan Peserta Kajian 261
4.6 Analisis Pengalaman Mengajar Subjek Bahasa Melayu
Peserta Kajian 262
4.7 Analisis Tahap Kemahiran Mengajar Subjek Bahasa
Melayu Peserta Kajian 263
4.8 Analisis Bidang kepakaran Informan Kajian (Delphi
Pusingan Pertama) 265
4.9 Analisis Etnik Informan Kajian (Delphi Pusingan
Pertama) 266
4.10 Analisis Jantina Informan Kajian (Delphi Pusingan
Pertama) 267
4.11 Analisis Bidang Kepakaran Informan Kajian (Delphi
Pusingan Kedua dan Ketiga) 270
4.12 Analisis Jantina Informan Kajian (Delphi Pusingan Kedua
dan Ketiga) 272
4.13 Analisis Etnik Informan Kajian (Delphi Pusingan Kedua
dan Ketiga) 273
4.14 Analisis Jantina Peserta Kajian (Fasa Penilaian) 275
xv
4.15 Analisis Bangsa Peserta Kajian (Fasa Penilaian) 276

4.16 Analisis Umur Peserta Kajian (Fasa Penilaian) 277
4.17 Analisis Kelayakan Akademik Peserta Kajian (Fasa
Penilaian) 278
4.18 Analisis Pengalaman Mengajar Bahasa Melayu Peserta
Kajian (Fasa Penilain) 279
4.19 Analisis Interpretasi Nilai Min Persepsi Guru Tentang
Konsep Falsafah Bahasa dalam Pendidikan Bahasa Melayu
(Fasa Analisis Keperluan) 282
4.20 Analisis Interpretasi Nilai Min Persepsi Guru Tentang
Konsep Penyatupaduan Nasional dalam Hubungannya
dengan Pendidikan Bahasa Melayu (Fasa Analisis
Keperluan) 286
4.21 Analisis Interpretasi Nilai Min Tahap Kemahiran Guru
berkaita Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa
dalam Proses Pengajaran Bahasa Melayu (Fasa Analisis
Keperluan) 290
4.22 Analisis Interpretasi Nilai Min Tahap Penerimaan Guru
Terhadap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah
Bahasa sebagai Strategi Penyatupaduan Nasional (Fasa
Analisis Keperluan) 294
4.23 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Konsep
Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional (Delphi
Pusingan Kedua) 300
4.24 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Matlamat
Pusingan Kedua) 302
4.25 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema
Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional (Delphi Pusingan Kedua) 304
Kurikulum Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional (Delphi Pusingan Kedua) 305
Strategi Pembelajaran Murid dalam pendidikan Falsafah
Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional (Delphi Pusingan
Kedua) 307
4.28 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Strategi
Pengajaran Guru dalam Pendidikan Falsafah bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional (Delphi Pusingan Kedua) 308
4.29 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Konsep
Pusingan Ketiga) 319
xvi
4.30 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Matlamat

Pusingan Ketiga) 322
Nasional (Delphi Pusingan Ketiga) 324
Nasional (Delphi Pusingan Ketiga) 326
Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional (Delphi Pusingan Ketiga) 328
Pengajaran Guru dalam Pendidikan Falsafah bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional (Delphi Pusingan Ketiga) 331
4.35 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Pengujian dan
Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional (Delphi Pusingan Ketiga) 333
4.36 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Konsep
Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
(Fasa Penilaian) 338
4.37 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Matlamat
4.38 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Kepentingan
4.39 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Kurikulum
4.40 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Strategi
Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional (Fasa Penilaian) 352
4.41 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Strategi
Pengajaran Guru dalam Pendidikan Falsafah bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional (Fasa Penilaian) 355
4.42 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Pengujian
dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional (Fasa Penilaian) 358
4.43 Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa (Bentuk
Kandungan) 376
xvii
SENARAI SINGKATAN
CFA Confirmatory Factor Analysis

DBP Dewan Bahasa dan Pustaka
EFA Exploratory Factor Analysis
IPTA Institut Pengajian Tinggi Awam
KK Kurikulum
KPM Kementerian Pendidikan Malaysia
KPT Kepentingan
KSP Konsep
MT Matlamat
SBP Sekolah Berasrama Penuh
SEM Structural Equation Modelling
SJKC Sekolah Jenis Kebangsaan Cina
SJKT Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil
SK Sekolah Kebangsaan
SKK Sekolah Kluster Kecemerlangan
SMK Sekolah Menengah Kebangsaan
SPG Strategi Pengajaran Guru
SPM Strategi Pembelajaran Murid
xviii
SENARAI LAMPIRAN
A Surat Kebenaran Menjalankan Kajian Daripada EPRD

B Surat Kebenaran Menjalankan Kajian Daripada Pihak SBP dan
SKK (KPM)
C Surat Kebenaran Menjalankan Kajian Daripada Pihak JPN
D Surat Pengesahan Pelajar Membuat Penyelidikan
E Borang Kesahan Kandungan Soal Selidik
F Borang Pengesahan Pengetua/Guru Besar (Fasa Analisis
Keperluan)
G Petikan Falsafah Bahasa “flyers”
H Surat Pelantikan Pakar (Fasa Reka Bentuk)
I Borang Pengesahan Pakar
J Surat Pelantikan Penilai Guru BM (Fasa Penilaian)
K Borang Pengesahan Pengetua/Guru Besar (Fasa Penilaian)
L Soal Selidik Fasa Analisis Keperluan
M Protokol Temu Bual Rintis
N Protokol Temu Bual (P1)
O Pengekodan Pakar 1 dan Pakar 2
P Soal Selidik Pusingan Kedua
Q Soal Selidik Pusingan Ketiga (Akhir)
R Perincian Penganalisisan Data Pusingan Delphi
S Soal Selidik Fasa Penilaian
T Analisis EFA
U Analisis SEM (Model Cadangan)
Teori Relativiti Bahasa Teori Kenuranian Bahasa
Bahasa  Potensi bahasa kurniaan Tuhan
 Pemikiran  Perkembangan potensi berbahasa
 Cara Hidup  Penguasaan ilmu lain
 Persetujuan
 Kepatuhan
Individu
Kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa Model Falsafah Bahasa

P1 Pengembangan potensi berbahasa P5 Berbahasa mengikut nahu agar makna
kurniaan Tuhan. yang hendak disampaikan mencapai
Etos
P2 Pendidikan bahasa sebagai upaya objektifnya.
Bahasa
membuat penelitian dan berfikir. P6 Berbahasa untuk menyampaikan
Melayu
(Pengembangan potensi individu) maklumat atau fakta yang betul dan
P3 Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang benar.
pendidikan umum.
P4 Pendidikan bahasa sebagai wahana
pewarisan nilai-nilai kehidupan Bahasa Negara
bermasyarakat kepada generasi baharu.
Patriotisme Nasionalisme Jati Diri Maruah Bangsa Imej Negara
Output Tahap Persetujuan dan

Fasa Analisis Keperluan Interpretasi Peserta Kajian
Guru BM SK,SMK,
SJKC,SJKT
Fasa Konsep
Reka Bentuk
Output
Matlamat
3 Pusingan Delphi
Kepentingan
Informan/Pakar
Kurikulum
Kajian P1 Protokol Model Falsafah
Temu Bual Strategi Bahasa
Rekabentuk &
(Kualitatif) Pembelajaran Murid
Pembangunan Penyatuan
P2 & Soal Selidik Bangsa
P3 (Kuantitatif) Strategi
Pengajaran Guru
Pengujian dan
Penilaian Individu
Masyarakat
Output Konsep Ilmu
Fasa Penilaian Pemikiran
Guru BM SKK
(Kebitaraan Jati diri
BM) Aktiviti
Matlamat Bahasa Negara Guru
Nasionalisme Perancangan
Formatif
Uji dan
Prinsip Nilai
Kepentingan Sumatif
Praktiikal Potensi bhs
Murid
Pend.Umum Refleksi Diri
55
Kurikulum
Waris Nilai
Rajah 1.3. Kerangka Konseptual Kajian

BAB 1
PENGENALAN
Bahasa merupakan asas penting kemerdekaan sesebuah negara (Teo Kok Seong,
2013, Wan Mohd. Saophy Amizul Wan Mansor, 2013). Dalam konteks Malaysia,
bahasa Melayu merupakan wahana simbolik semangat kebangsaan yang paling
berkesan. Selain berupaya bertindak sebagai alat pemersatu, bahasa Melayu juga
berupaya menimbulkan kesedaran tentang identiti di peringkat kebangsaan sejak
kemerdekaan (Jeniri Amir, 2013). Hal ini bertepatan dengan saranan yang
dikemukakan oleh Tunku Abdul Rahman Putra Al Haj pada tahun 1975 tentang
kepentingan bahasa kebangsaan, iaitu:
Adalah wajar bagi kita sebuah negara membangun berhasrat mempunyai

bahasa kita sendiri. Sekiranya bahasa kebangsaan tidak diperkenalkan negara
kita tidak akan mempunyai peribadi dan keperibadian. Apa yang boleh saya
ungkapkan sebagai negara yang tidak mempunyai jiwa dan roh
(Jeniri Amir, 2013, ms. 4-8)

2
Selaku Bapa Kemerdekaan Malaysia, perjuangan Tunku Abdul Rahman Putra Al Haj
yang panjang dan penuh dengan pahit getir bagi memastikan laungan kemerdekaan
berkumandang di Stadium Merdeka, Kuala Lumpur pada 31 Ogos 1957 seharusnya
diingati dan dihayati oleh rakyat Malaysia. Ia disokong oleh Teo Kok Seong (2013),
bahawa melalui bahasa negara sendiri, sesebuah negara yang merdeka itu, tidak perlu
lagi mengikut telunjuk penjajah yang menggunakan paksaan untuk menggunakan
bahasanya untuk pelbagai tujuan. Walau bagaimanapun, matlamat ke arah
kemerdekaan negara adalah mustahil dicapai tanpa keberanian. Makna sebenar
kemerdekaan ialah kebebasan. Dalam konteks ini, kebebasan ialah apabila sesebuah
negara dapat menentukan untung nasib masa hadapan negara dan bangsanya sendiri
(A. Aziz Deraman, 2013). Justeru, perjuangan kemerdekaan ialah kesinambungan
perjuangan untuk terus mengekalkan dan meningkatkan penyatupaduan dan
keamanan negara.
Sejarah menunjukkan gelombang menuntut kemerdekaan adalah seiring
dengan gerakan kebangsaan. A. Aziz Deraman (2013), menyatakan bahawa
perjuangan mengisi kemerdekaan negara sudah difikirkan dan dirancang oleh leluhur
bangsa dan para perjuang terdahulu untuk melihat pengisiannya dilengkapi dengan
usaha mensejahterakan rakyat dalam bidang ekonomi, sosial, politik dan kebudayaan.
Dalam hal ini, agenda utama dalam perjuangan kebangsaan ialah perjuangan
memartabatkan bahasa kebangsaan melalui peranan yang dimainkan oleh individu
dan pertubuhan. Individu yang terlibat terdiri daripada golongan intelek, pegawai
kerajaan, peguam, pensyarah universiti, guru dan penulis. Sementara itu, pertubuhan
yang terlibat pula ialah parti politik, pertubuhan pelajar, umpamanya Persatuan
Pelajar Maktab Perguruan Bahasa, kesatuan guru, persatuan penulis, akhbar dan
3
majalah. Kemunculan para pejuang bahasa Melayu ini rentetan kegusaran mereka
terhadap sikap golongan minoriti Melayu dan orang bukan Melayu yang berterusan
berusaha mempertahankan kedudukan bahasa Inggeris, bahasa Cina, dan bahasa
Tamil (Sharifah Darmia, 2010).
Antara usaha dalam memperjuangkan bahasa Melayu yang melibatkan
individu difokuskan mengikut bidang. Dalam bidang pendidikan, Zainal Abidin
Ahmad atau dikenali sebagai Za’ba merupakan guru yang berjuang untuk
meninggikan martabat bahasa Melayu melalui penulisannya, bermula pada tahun
1916 dengan menggunakan nama pena Patriot. Antara sumbangan utama Za’ba ialah
meletakkan asas sistem bahasa Melayu baharu, iaitu dalam bidang ejaan, tatabahasa
bahasa Melayu dan retorik. Apabila kemerdekaan negara tercapai, wahana
komunikasi utama, iaitu bahasa Melayu telah bersiap sedia untuk digunakan (Wan
Mohd Saophy Amizul Wan Mansor, 2013; Asraf Abdul Wahab et al., 2007; 2002).
Selain Za’ba, Ustaz Zulkifli Muhammad turut memperjuangkan bahasa Melayu dalam
bidang pendidikan. Beliau yang menduduki jawatan sebagai Pengetua Kolej Islam
Malaya (KIM) pada tahun 1957 telah menulis surat kepada Za’ba yang pada ketika itu
memegang jawatan Ketua Jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya, Singapura
untuk memohon silibus subjek bahasa Melayu yang digunakan di jabatan tersebut
(Abdul Talib Hamid, 2001). Kandungan surat tersebut adalah seperti berikut:
Dengan hormatnya dimaklumkan bahawa dalam susunan pelajaran kolej ini

adalah menjadikan bahasa Melayu sebagai satu matapelajaran yang penting.
Maka bagi memuktamadkan butir-butir pengajian Melayu, disini besarlah
harapan saya jika tuan bermurah hati mengirimkan susunan pelajaran bahasa
Melayu yang dipakai di bidang tuan satu-satunya. Tujuan mengajarkan bahasa
4
Melayu, bukan semata-mata bagi mendalamkan kajian itu pada penuntut-

penuntut baik juga untuk memberi sumbangan ilmiah bagi perkembangan
bahasa itu sendiri.
(Abdul Talib Hamid, 2001)
Kandungan surat di atas membuktikan usaha Ustaz Zulkifli Muhammad untuk
mengembangkan lagi penggunaan bahasa Melayu di kolej tersebut dan usaha itu juga
merupakan satu bentuk sokongan perjuangan memartabatkan bahasa Melayu dalam
sistem pendidikan. Pada bulan Julai 1975, telah ditubuhkan sebuah persatuan yang
bernama Persatuan Penuntut-penuntut Kolej Islam Malaya (PPKIM). Persatuan ini
ditubuhkan bertujuan untuk memperjuangkan kedudukan bahasa Melayu. Namun
demikian, pada tahun 1967 persatuan ini terpaksa ditutup kesan daripada demonstrasi
oleh para pelajarnya di Petaling Jaya.
Dalam bidang kewartawanan pula, dua orang individu yang memperjuangkan
bahasa Melayu melalui pena ialah Abdul Rahim Kajai dan Ishak Haji Mohamad.
Kedua-dua orang tokoh ini berperanan menyemarakkan lagi perjuangan menuntut
kemerdekaan. Abdul Rahim Haji Salim atau lebih dikenali sebagai Abdul Rahim
Kajai merupakan seorang wartawan bermula di akhbar Saudara pada tahun 1930
hingga 1931. Melalui rencananya, beliau sering melakukan pembelaan dan kritikan
demi kepentingan bangsa dan bahasa Melayu. Hal ini kerana beliau sering
menegaskan bahawa bahasa Melayu mampu dijadikan bahasa penghubung dan
penyatupaduan dalam kalangan pelbagai etnik di Tanah Melayu. Bapa kewartawanan
ini juga banyak mengemukakan pandangannya terhadap kemajuan bangsa Melayu
melalui rencananya dalam ruangan Rencana Pengarang untuk menaikkan semangat

5
para pembacanya. Bidang kewartawanan juga melahirkan seorang lagi tokoh iaitu
Ishak Haji Muhammad atau lebih dikenali sebagai Pak Sako. Pak Sako merupakan
penulis yang aktif pada era sebelum kemerdekaan dan pascamerdeka. Beliau bertugas
di Utusan Melayu di bawah ketua pengarangnya, Abdul Rahim Kajai. Melalui
karyanya, beliau sentiasa memberatkan dan mengagungkan kebudayaan Melayu
dengan membandingkannya dengan budaya Inggeris yang dilihat kurang berkualiti
dan terlalu agresif. Antara sumbangannya ialah penyatuan Melayu Raya, yang
menyatukan Indonesia, Malaysia dan Brunei dalam satu rumpun. Perjuangan mereka
dalam arena penulisan telah membangkitkan semangat patriotisme rakyat melalui
wahana bahasa Melayu. Pengorbanan kedua-dua orang tokoh ini adalah untuk
kelangsungan masa hadapan anak bangsa dan memelihara warisan turun-temurun,
iaitu bahasa Melayu (Wan Mohd Saophy Amizul Wan Mansor, 2013; Asraf Abdul
Wahab et al., 2007; 2002).
Seterusnya, perjuangan Syed Nasir Ismail yang mempunyai pengalaman
dalam bidang pendidikan, politik dan Mantan Pengarah Dewan Bahasa dan Pustaka
(DBP) ini adalah refleksi cita-cita perjuangan bangsa untuk mendaulatkan bahasa
Melayu. Syed Nasir Ismail dilahirkan di Batu Pahat, Johor pada 7 Mac 1921. Beliau
menerima pendidikan awal di Sekolah Inggeris Kerajaan di Batu Pahat, Johor dan
kemudian mengikuti latihan Penolong Nazir di Maktab Perguruan Sultan Idris
(MPSI), Tanjung Malim dan di Kuala Kangsar, Perak. Beliau mula berkhidmat
sebagai Penolong Nazir Sekolah-Sekolah Melayu di Batu Pahat, Johor selama lapan
tahun, iaitu dari tahun 1942 hingga 1955. Pada bulan Februari 1956, beliau
menyandang jawatan sebagai Pegawai Pelajaran Melayu Persekutuan. Setahun
kemudian, beliau telah dilantik menjadi Pengarah Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP)
6
menggantikan tempat Ungku Aziz (Noriah Mohamed & Ghazali Basri, 2007; Koleksi
Ucapan Tun Syed Nasir, 1996). Dalam era kehebatan Dewan Bahasa dan Pustaka,
Syed Nasir Ismail dengan dibantu oleh tokoh-tokoh antaranya Kamaluddin
Muhammad atau Keris Mas, Usman Awang dan A. Samad Ahmad telah berjaya
menggembleng seluruh semangat dan tenaga pejuang-pejuang bahasa dari semua
pertubuhan politik, guru, penulis, wartawan, ilmuwan dan sebagainya untuk
mendaulatkan bahasa Melayu. Bagaikan api dan ombak besar, Syed Nasir Ismail dan
Dewan Bahasa dan Pustaka memerangi sesiapa sahaja termasuk menteri, tokoh politik
dan pegawai Melayu sendiri. Dewan Bahasa dan Pustaka ketika itu menjadi kubu
perjuangan bahasa dan Syed Nasir Ismail mendapat gelaran Panglima Bahasa.
Para nasionalisme bahasa tidak akan mudah melupakan peristiwa “Api dan Air
Mata” di Balai Budaya Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) pada tarikh keramat 3 Mac
1967. Dalam peristiwa tersebut, seramai sembilan orang peguam Melayu telah
menghantar memorandum menyuarakan bantahan apabila kerajaan Malaysia tidak
menepati janji untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dan bahasa
dalam bidang kehakiman. Namun begitu, memorandum tersebut tidak dilayan oleh
parti yang memerintah ketika itu. Rentetan daripada itu, kira-kira 2,000 orang
mewakili 120 pertubuhan bahasa, sastera, budaya, politik, pelajar maktab dan
universiti telah berhimpun di Balai Budaya, Dewan Bahasa dan Pustaka. Sekumpulan
aktivis menyatakan kesediaan untuk berarak ke Bangunan Parlimen sambil
mengusung “Keranda 152” sebagai simbolik membawa jiwa bangsa yang sudah
ditamatkan hayat oleh bangsanya sendiri. Kemuncak perjuangan dengan tertubuhnya
Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pada tahun 1970 yang menyaksikan buat kali
pertama, bahasa Melayu digunakan sepenuhnya sebagai pengantar utama (Persatuan

7
Linguistik Malaysia, 2002). Secara ringkas, tokoh-tokoh pejuang bahasa yang
dihuraikan di atas mempunyai matlamat yang sama, iaitu ingin menjadikan bahasa
Melayu sebagai bahasa utama di tanah air sendiri. Mereka bukan sekadar bekerja
makan gaji, tetapi menyatukan diri dalam barisan pejuang-pejuang bahasa.
Selain secara individu, gerakan perjuangan bahasa Melayu melalui persatuan
atau pertubuhan juga aktif. Antara persatuan atau pertubuhan yang aktif
memperjuangkan bahasa dan sastera Melayu ialah Angkatan Sasterawan 50 atau lebih
dikenali sebagai ASAS 50. ASAS 50 ditubuhkan pada 6 Ogos 1950 di Singapura.
Persatuan ini telah diasaskan oleh beberapa orang penulis Melayu Singapura dan
sebahagian besarnya merupakan penulis-penulis dari Tanah Melayu yang terpaksa
berhijrah ke Singapura akibat tekanan penjajah Inggeris terhadap kegiatan politik dan
kreativiti mereka. Antara tokoh-tokoh penting ASAS 50 ini ialah Kamaluddin
Muhamad atau Keris Mas, Usman Awang atau Tongkat Warrant, Masuri S.N.,
Muhammad Ariff Ahmad atau Mas, Abdul Wahab Muhamad atau Awamil, Sarkam,
Asraf dan Hamzah. Persatuan ini mempunyai matlamat memajukan bahasa dan
sastera Melayu sebagai wahana untuk menuju ke arah kemerdekaan, keadilan sosial
dan kemajuan fikiran. Ini selari dengan konsep perjuangan persatuan ini iaitu, “Seni
Untuk Masyarakat” atau “Seni Untuk Rakyat”. ASAS 50 merupakan antara persatuan
yang cukup aktif dalam menggerakkan Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu yang
telah memberikan impak besar kepada bahasa Melayu. Pada tahun 1952, ASAS 50
telah terlibat dalam Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu kali pertama yang telah
mencadangkan penyelidikan tentang kemampuan tulisan Rumi dan Jawi. Pada tahun
1954, Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu kali kedua telah memutuskan bahawa
bahasa Melayu akan menggunakan tulisan Rumi tanpa mengapa-apakan tulisan Jawi.
8
Pada tahun 1956 pula, Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu kali ketiga telah
berlangsung. Pada kongres ketiga ini, ASAS 50 telah terlibat dalam membuat
keputusan untuk menyiapkan ejaan bagi Malaysia dan Indonesia (Muhd Herwanto
Johari, 2009; Mohamed Pichay Gani Mohamed Abdul Aziz, 2005).
Perjuangan ASAS 50 telah mendorong sebuah pertubuhan yang diasaskan oleh
guru-guru Melayu pada tahun 1951 untuk turut memperjuangkan bahasa Melayu.
Pertubuhan ini dikenali sebagai Lembaga Bahasa Melayu (LBM) hasil pertemuan
dalam kalangan guru-guru Melayu pada 1 Oktober 1950 di Kelab Kota Raja,
Singapura. Pertemuan ini telah digerakkan oleh seorang guru bernama Mahmud
Ahmad dengan kerjasama Kesatuan Guru-Guru Melayu Singapura (KGMS).
Penubuhan LBM telah mengukuhkan lagi perjuangan untuk mempertahankan
kedudukan bahasa Melayu. Ini selari dengan Fasal 2 dalam Perlembagaan LBM iaitu,
i) mengawal, memperbaiki, memperluas, memperkaya, mempertinggi dan
menghidupkan bahasa Melayu supaya menjadi bahasa yang hidup; ii)
membincangkan hal-hal kesulitan bahasa Melayu dan menghebahkan kepada orang
ramai apa yang difikirkan munasabah oleh Lembaga; iii) menyesuaikan penggunaan
bahasa Melayu mengikut kehendak peredaran zaman; (iv) menerbitkan risalah, buku,
kitab, majalah dan seumpamanya; dan (v) bekerjasama dengan badan-badan yang
sama tujuannya dengan Lembaga (Ensiklopedia Sejarah dan Kebudayaan Melayu,
1999).
Antara pertubuhan yang secara tegas memperjuangkan Dasar Bahasa
Kebangsaan ialah Persatuan Bahasa Melayu Universiti Malaya (PBMUM), Persatuan
Penulis Nasional (PENA), Gabungan Persatuan Penulis Nasional (GAPENA) dan

9
Barisan Bertindak Bahasa Kebangsaan (BBBK) (Sharifah Darmia Syarif Adam,
2013). PBMUM memperjuangkan bahasa Melayu melalui penulisan bertajuk Suara
PBMUM pada bulan November 1966. Suara PBMUM diterbitkan untuk menggesa
supaya bahasa kebangsaan memainkan peranan sebagai alat penyatupaduan nasional
dan persaingan daripada bahasa lain dilenyapkan. Penerbitan penulisan yang bertajuk
“Dasar Liberal Tunku dan Super-Liberal Khir” adalah untuk mengkritik kerajaan dan
sebagai medium untuk mengangkat bahasa kebangsaan. Selain itu, badan penulis yang
ditubuhkan pada 12 Februari 1961 yang dikenali sebagai PENA bertujuan untuk
mengembangkan bahasa, kesusasteraan dan ilmu pengetahuan. Dalam hal ini, PENA
tidak terikat dengan dasar politik kepartian dan hanya memfokuskan hal berkaitan
usaha memperjuangkan bahasa dan sastera. Antara sumbangan PENA ialah bergiat
secara aktif dalam perjuangan pelaksanaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar
utama dalam sistem pelajaran kebangsaan. Di samping itu, satu badan gabungan yang
mewakili 21 pertubuhan penulis di seluruh Malaysia yang dikenali sebagai GAPENA
telah terlibat secara aktif dan konsisten dalam menyelenggarakan pelbagai pertemuan
kesusasteraan pada peringkat negeri, kebangsaan dan serantau. Umpamanya ialah
Hari Sastera, Seminar Kesusasteraan Nusantara, Pertemuan Dunia Melayu 1982 dan
sebagainya (Asraf, Awang Sariyan, Farid Onn & Firdaus Abdullah, 2002). Barisan
Bertindak Bahasa Kebangsaan (BBBK) yang merupakan pertubuhan khas turut giat
dalam perjuangan mendaulatkan bahasa Melayu. BBBK ditubuhkan pada 7 Julai 1964
bertujuan untuk mengangkat bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi tunggal menjelang
tahun 1967, melaksanakan peruntukan Perlembagaan Persekutuan Malaysia seperti
termaktub dalam Perkara 152 dan menimbulkan semangat cinta dan perjuangan
terhadap bahasa Melayu. BBBK dipimpin oleh Syed Nasir Ismail (Pengarah Dewan
Bahasa dan Pustaka yang kedua pada ketika itu). Beliau telah mendapat sokongan
10
daripada ahli UMNO, ahli Parlimen, guru-guru sekolah Melayu, wartawan dan
penuntut universiti (K. Ramanathan, 1985). Antara aktiviti perjuangan yang dilakukan
oleh BBBK ialah mengadakan siaran penerangan, ceramah, rapat umum dan
memberikan sokongan kuat kepada pejuang bahasa.
Di samping itu, kegemilangan Sultan Idris Training College for Malay
Teachers (SITC), Maktab Perguruan sultan Idris (MPSI), Institut Perguruan Sultan
Idris (IPSI) dan Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI) terpancar melalui
peristiwa-peristiwa yang mewarnai sejarahnya. Secara kronologi, perkembangan
UPSI melalui tiga era, iaitu era SITC (29 November 1922 hingga 1957), era MPSI
(1957 hingga 1987) dan era IPSI (21 Februari 1987 hingga April 1997). Tiga era ini
juga memperlihatkan wadah generasi pendidik yang dilahirkan oleh institusi ini dalam
tempoh 75 tahun. Tanggal 1 Mei 1997 bermulalah lembaran baharunya sebagai
sebuah universiti, apabila universiti ini diperbadankan di bawah Perintah Universiti
Pendidikan Sultan Idris (Perbadanan) 1997 dan Perintah Universiti Pendidikan Sultan
Idris (Kampus) 1997 menerusi Warta Kerajaan P.U (A) 132 & 133 yang bertarikh 24
Februari 1997 (Zakaria Kasa & Ishak Saat, 2013; Idris Mohd Radzi, 2002;
www.upsi.edu.my). Dalam menyoroti peristiwa-peristiwa sejarah tersebut, peranan
yang dimainkan oleh tokoh-tokoh Suluh Budiman merancakkan kegemilangan
institusi ini khususnya dalam menyemarakkan semangat nasionalisme dalam kalangan
anak-anak kelahiran ibu kandung (Abu Bakar Nordin, Ab. Rahman Ab.Rashid, Alias
Mohd. Yatim et al., 2000, ms. 171-194).
Dalam bidang pendidikan, antara tokoh yang banyak memberikan sumbangan
ialah Aminuddin Baki, Awang Had Salleh dan Sidek Baba. Aminuddin Baki
11
merupakan seorang tokoh yang menekankan peri pentingnya pendidikan dan
semangat kebangsaan. Perjuangan beliau dalam merealisasikan matlamat tersebut
dengan menubuhkan persatuan-persatuan pelajar seperti Kesatuan Persuratan
Penuntut-Penuntut Melayu Kuala Lumpur pada tahun 1946, dan Gabungan Pelajar-
Pelajar Melayu Semenanjung (GPMS) pada tahun 1948. Antara sumbangan dan jasa
beliau semasa di SITC ialah memperkenalkan kaedah moden mengajar bahasa
Melayu ke arah standardisasi bahasa Melayu. Beliau juga memperkenalkan sistem
pemilihan ketua penuntut melalui pilihan raya, menyerapkan pemahaman dan
penghayatan Islam dalam kalangan pelajar, memperkenalkan mata pelajaran Sejarah
Islam dan menggalakkan kesedaran minda membaca karya-karya agung.
Tokoh yang berikutnya ialah Awang Had Salleh yang menuntut di SITC pada
tahun 1951 hingga 1954. Semasa di SITC beliau pernah menjadi ketua muzik dan
aktif dalam pidato sehingga pernah menjadi pemidato terbaik. Kecemerlangan dalam
bidang akademik melayakkan tokoh ini untuk dianugerahi “Hadiah Abdul Jalil”
kerana keputusan terbaik dan “Hadiah Lebai Jaafar” kerana pencapaian bahasa
Melayu terbaik. Beliau pernah memegang jawatan sebagai penasihat kepada
Kementerian Pendidikan Malaysia dan Pengerusi Lembaga Pengarah UPSI yang
pertama. Sidek Baba juga merupakan seorang tokoh pendidikan kelahiran MPSI. Rasa
keinsafan dan ingin membela anak watan menyebabkan beliau sangat aktif dalam
aktiviti kemasyarakatan khususnya dalam bidang pendidikan dan turut aktif dalam
pertubuhan Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM).
Aktiviti-aktiviti kebahasaan begitu menonjol di SITC khususnya melalui
Pejabat Karang-Mengarang. Za’ba yang mengetuai pejabat ini telah menjadi

12
pendorong kepada aktiviti kebahasaan. Dengan kesedaran untuk meletakkan bahasa
Melayu setanding dengan bahasa-bahasa lain, Za’ba menjadi pelopor kepada sistem
bahasa Melayu yang mantap dan menjadi model ikutan anak-anak kelahiran Ibu
Kandung. Selain Za’ba seorang lagi tokoh bahasa yang lahir dari SITC ialah Mohd
Nor Ahmad. Beliau antara individu yang terlibat dalam penubuhan Kesatuan
Persatuan Guru Melayu Semenanjung (KPGMS) dan menjadi pengerusi jawatankuasa
pelajaran kesatuan tersebut. Beliau telah merangka suatu dasar untuk memberi
peluang kepada anak-anak Melayu melanjutkan pelajaran ke peringkat universiti
dengan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantarnya. Sebagai seorang pengarang
Majalah Guru, beliau telah menyentuh isu-isu bahasa dan pendidikan orang Melayu.
Ketokohan Abdul Razak dalam bidang kebahasaan juga tidak disangkal. Antara
aktiviti-aktiviti kebahasaan yang disertai oleh beliau yang secara tidak langsung
memberikan impak yang besar ialah melalui penulisan buku Bahasa Malaysia-Bahasa
Jepun untuk kegunaan awam, menjadi ahli jawatankuasa Laporan Mengkaji
Penggunaan Bahasa Malaysia, menjadi guru bahasa kepada Menteri Pelajaran Jepun
dan sebagainya.
Di samping matlamat untuk menjadi seorang guru, pelajar-pelajar SITC juga
terdedah dengan ideologi-ideologi yang berkaitan dengan semangat nasionalisme.
Ibrahim Yaacob antara tokoh nasionalis tanah air kelahiran SITC yang mendapat
galakan daripada Za’ba yang pada ketika itu menjadi pensyarah di situ.
Dasar bahasa yang berpusat pada bahasa yang merujuk kepada ‘bahasa
kebangsaan’ adalah juga sebahagian daripada proses politik. Hal ini kerana
perjuangan membebaskan diri dari penjajahan dan usaha mengenal pasti bahasa yang
13
akan menggantikan bahasa penjajah dalam mewujudkan pemerintahan di bawah
kuasa rakyat sendiri termasuk dalam perjuangan politik (Asmah Omar, 2015). Dalam
soal perjuangan terhadap bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi, parti-parti politik
Melayu mempunyai strategi tersendiri dalam mencapai matlamat perjuangan mereka.
Bagi Malaya (kini Malaysia), proses memperjuangkan, mendaulatkan bahasa
kebangsaan dan bahasa rasmi menjadi lebih rumit dengan kewujudan penduduk yang
berbilang kaum yang juga ingin mendaulatkan bahasa pilihan mereka seiring dengan
bahasa Melayu.
Perjuangan memartabatkan bahasa Melayu melalui gerakan politik juga wujud
dalam sejarah perjuangan bahasa Melayu di Malaysia. Dua parti politik yang
ditubuhkan untuk memperjuangkan bahasa Melayu ialah Kesatuan Melayu Muda
(KMM) dan Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM). KMM ditubuhkan pada
bulan Mei 1937 dan didaftarkan pada bulan Ogos 1938. Pada awalnya Jawatankuasa
Pusat KMM terdiri daripada Ibrahim Yaacob (presiden), Mustapha Hussein (Naib
Presiden), Hasan Manan (Setiausaha Agung), Othman Mohd. Noor (Setiausaha), Idris
Hakim (Bendahari), dan ahli jawatankuasa pusatnya ialah Idris Hakim, Ishak
Mohammad, Onan Siraj, Abdul Karim Rashid, Bahar Abik, Sulung Chik, Abdullah
Kamil, Abdul Samad Ahmad, Mohd Salehuddin dan Ahmad Boestaman. Semasa
penubuhan ini, Sutan Djenain iaitu pemimpin Serekat Islam Merah dari Indonesia
yang merupakan tokoh di belakang penubuhan KMM (Abdullah Zakaria Ghazali,
2012; Asraf, Awang Sariyan, Farid Onn & Firdaus Abdullah, 2002). Matlamat
penubuhan KMM adalah untuk menggabungkan semua orang Melayu untuk bersama-
sama mempertahankan dan memperjuangkan hak serta kepentingan bahasa Melayu.
Perjuangan KMM disebarkan melalui akhbar, seperti akhbar Warta Malaya untuk
14
menyampaikan ideologi politik mereka. Selain itu, karya seperti Puteri Gunung
Tahan yang merupakan novel sindiran hasil penulisan Ishak Haji Muhammad menjadi
wahana untuk mempertahankan Tanah Melayu dan tidak terpedaya dengan janji
manis penjajah (William R.Roff, 2003). Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM)
ditubuhkan pada 17 Oktober 1945, dan dasar penubuhannya adalah untuk
menyatupadukan bangsa Melayu, menanamkan semangat kebangsaan dalam sanubari
orang Melayu dan menyatukan Malaya dalam skop yang lebih luas, iaitu Republik
Indonesia Raya. Dasar perjuangan PKMM ini disalurkan melalui peranan Majalah
Suloh Malaya. Dapatan kajian oleh Arba’ahazura Supa’at (2014) membuktikan
majalah ini ternyata berkeupayaan mengembangkan sayap perjuangan PKMM dan
menggerakkan semangat kebangsaan orang Melayu untuk bersatu menentang
penjajahan seterusnya berjuang menuntut kemerdekaan Tanah Melayu.
Berdasarkan huraian di atas, dapat disimpulkan bahawa perjuangan untuk
memartabatkan bahasa Melayu dilakukan di semua peringkat, iaitu di peringkat
individu, persatuan dan pertubuhan politik. Perjuangan mereka telah berjaya
memberikan keinsafan kepada generasi muda bahawa perjuangan mendaulatkan
bahasa Melayu bukanlah satu perjuangan yang mudah. Selain itu, perbincangan di
atas memberikan gambaran yang jelas bahawa bahasa Melayu dipercayai dan
diyakini berupaya bertindak sebagai alat penyatupaduan nasional dan mampu
menimbulkan jati diri sepunya dalam kalangan masyarakat sejak kemerdekaan lagi.
15
1.1.1 Menghadapi Cabaran Kepelbagaian Etnik Kini
Sejak dikanunkan dalam Perlembagaan Malaya pada tahun 1957, Dasar Bahasa
Kebangsaan tidak pernah berubah sehinggalah sekarang. Bahasa Melayu tetap
berperanan sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara. Apa yang berubah
ialah strategi negara menghadapi cabaran-cabaran yang membelenggu bahasa
Melayu, khususnya dalam usaha menjadikan bahasa Melayu sebagai satu-satunya
bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi yang menjadi simbol penyatupaduan nasional
(Asmah Omar, 2015; Nik Safiah Karim, 2007). Dalam hal ini, persoalan yang
membelenggu dalam pelaksanaan dasar ini ialah penggunaannya dalam konteks
tertentu, khususnya dalam bidang pendidikan.
Secara amnya, bidang pendidikan merupakan asas penyatupaduan masyarakat
pelbagai etnik. Untuk mencapai matlamat ini, negara seperti Perancis, Amerika
Syarikat, Indonesia dan Thailand berterusan mempraktikkan pelaksanaan pelbagai
dasar pendidikan untuk penyatupaduan pelbagai etnik di negara mereka walaupun
penerimaannya sehingga kini mencetuskan pelbagai polemik (Shamsul Amri
Baharuddin, 2012). Dalam konteks negara Malaysia, Laporan Razak 1956 merupakan
laporan yang menjadi dasar pendidikan pertama yang diterima pakai oleh Tanah
Melayu yang merdeka dan menjadi titik tolak pada pembentukan dasar pendidikan di
Malaysia. Dalam mencapai matlamat penyatupaduan nasional, Laporan Razak 1956
wajar diperkasakan. Ini sejajar dengan penegasan Awang Sariyan (2010), iaitu dasar-
dasar kenegaraan yang telah diletakkan oleh kepemimpinan terdahulu, khususnya
Laporan Razak 1956 perlu dihayati dan diperkukuh pelaksanaannya agar kita tidak
berhadapan dengan masalah ketidaktentuan dalam pelaksanaan dasar negara

16
khususnya dalam matlamat penyatupaduan nasional. Usul penting Laporan Razak
1956 yang berkaitan secara langsung dengan pendidikan bahasa Melayu ialah rencana
membentuk suatu sistem pendidikan kebangsaan yang dapat memupuk perpaduan
rakyat pelbagai keturunan dengan bahasa Melayu menjadi salah satu asasnya (Alis
Puteh, 2015).
Berdasarkan Penyata Jawatankuasa Pelajaran 1956 (Laporan Razak), tujuan
pendidikan kebangsaan ialah:
Menyatukan budak-budak daripada semua bangsa di dalam negeri dengan

memakai satu peraturan pelajaran yang meliputi semua bangsa dengan
menggunakan bahasa kebangsaan sebagai bahasa pengantar yang besar,
walaupun perkara ini tidak dapat dilaksanakan dengan serta-merta melainkan
hendaklah diperbuat dengan beransur (Perenggan 12).
(Alis Puteh, 2015; Awang Sariyan, 2004)
Berdasarkan pernyataan di atas, ciri utama dasar pendidikan daripada Laporan
Razak 1956 ialah menggabungkan penggunaan bahasa pengantar yang berbeza
menjadi satu bahasa kebangsaan. Satu sukatan pelajaran yang boleh diguna pakai dan
satu bahasa kebangsaan yang wajib diajarkan di semua sekolah perlu dilaksanakan
untuk menanamkan kesedaran beridentitikan Malaysia antara komuniti yang berbeza
ini. Walaupun bertujuan untuk mendapatkan identiti kebangsaan melalui penggunaan
satu bahasa umum dan kandungan sukatan pelajaran yang sama, bahasa Cina dan
Tamil tetap digunakan sebagai bahasa pengantar di sekolah rendah Tamil dan Cina.
Hal ini bermakna nilai-nilai penyatupaduan merupakan asas pada sistem kebangsaan
17
untuk mewujudkan masyarakat yang aman dan sejahtera melalui wahana bahasa
Melayu (Alis Puteh, 2015; Shamsul Amri, 2012; Awang Sariyan, 2010).
Dalam konteks pendidikan di Malaysia kini, dasar yang dibawa sejak Laporan
Razak 1956 masih lagi diteruskan dengan pengekalan sistem persekolahan pelbagai
aliran, iaitu Sekolah Kebangsaan (SK), Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) dan
Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) (seterusnya digunakan rujukan singkat SK,
SJKC dan SJKT). Di samping itu, bahasa Cina dan bahasa Tamil turut digunakan
sebagai bahasa pengantar di sekolah-sekolah jenis kebangsaan tersebut. Malaysia
merupakan negara tunggal di dunia yang mempunyai sistem pendidikan dua aliran,
iaitu sekolah kebangsaan (SK) dan sekolah jenis kebangsaan (SJK) dan tidak terdapat
model seperti ini di negara lain (Asmah Omar, 2015; Hassan Omar, 2014).
Hakikat yang perlu diterima oleh semua pihak ialah isu berkaitan sistem
persekolahan merupakan sesuatu yang sensitif bagi masyarakat Malaysia yang
berbilang etnik, kerana agak sukar untuk mendapat persetujuan daripada masyarakat
yang mempunyai pandangan dan kepentingan yang berbeza kesan daripada
pengasingan etnik yang dibenarkan dalam sistem pendidikan di Malaysia (Teo Kok
Seong, 2016). Memandangkan usaha untuk mewujudkan sekolah satu aliran terlalu
rumit dan sukar untuk direalisasikan di negara ini, maka usaha penyatupaduan dalam
kepelbagaian etnik yang telah sedia ada harus dipertahankan dan penambahbaikan
perlu dilakukan. Ini sejajar dengan pandangan Mior Khairul Azrin Mior Jamaluddin
(2011) bahawa sekolah sebagai asas permulaan membina hubungan baik antara murid
pelbagai etnik. Di sekolah mereka dapat beramah mesra, bergaul, bersukan, makan
18
bersama, saling berkenalan antara satu sama lain seterusnya mampu merapatkan
hubungan silaturahim.
Dalam hal ini, strategi baharu perlu dilaksanakan untuk mengisi kelompangan
usaha penyatupaduan yang sedia ada. Antara usaha yang perlu diketengahkan ialah
penyatupaduan nasional melalui bahasa Melayu. Ini sejajar dengan matlamat Laporan
Razak 1956 untuk mewujudkan penyatupaduan nasional melalui peranan bahasa
Melayu. Dasar yang baik ini perlu diteruskan dan diperkasakan bagi memastikan
sistem pendidikan di Malaysia terus praktikal untuk melahirkan warganegara yang
mempunyai jati diri Malaysia untuk masa kini dan akan datang melalui peranan yang
dimainkan oleh bahasa Melayu selaku bahasa negara. Hal ini selari dengan pendapat
Shamsul Amri Baharuddin (2012), iaitu bahasa dan pendidikan adalah dua perkara
yang saling berkait rapat. Melalui pendidikan, sesuatu bahasa dapat dipertahankan dan
mampu mewujudkan jati diri sepunya dalam kalangan masyarakat pelbagai etnik. Hal
ini juga mempunyai keselarian dengan pendapat yang dikemukakan oleh Awang
Sariyan (2016;2010;2004), iaitu aspek yang kurang diperhatikan dan disedari tentang
kejayaan sistem pendidikan negara yang berbahasa pengantar bahasa Melayu ialah
terbentuknya kesatuan sikap, pemikiran, sistem nilai dan pandangan sarwa dalam
kalangan generasi muda di Malaysia. Selain itu, bahasa Melayu juga mampu
membentuk budaya berbahasa yang relatif seragam dan sebahagian prasangka
perkauman dapat diatasi oleh faktor bahasa. Justeru itu, dalam kajian ini pengkaji
akan mengetengahkan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dalam
pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu untuk penyatupaduan nasional. Usaha
ini bertepatan dengan pandangan Awang Sariyan (2004) yang mengakui kepentingan
19
aspek falsafah yang mendasari segala aspek pragmatis dan teknis dalam bidang
bahasa Melayu melalui pernyataan beliau, iaitu:
Bidang pendidikan bahasa kini terlalu tertumpu pada aspek pragmatis dan
teknisnya. Pemupukan tasawur (worldview) yang menjadi kompas kehidupan
bermasyarakat melalui pendidikan bahasa seakan-akan jatuh ke tempat yang
kedua, walhal matlamat pendidikan, biar dalam apa bidang pun, tidaklah lain
daripada membentuk manusia yang baik, di peringkat manusia sebagai
individu dan di peringkat manusia sebagai masyarakat.
(Awang Sariyan, 2004).
Berdasarkan pernyataan di atas, jelaslah bahawa inti pati yang terkandung dalam
bahasa menerusi falsafahnya yang menjadi fokus dalam kajian ini diyakini akan
menjadi sebagai satu rangsangan kepada murid untuk membina semangat
nasionalisme dan patriotisme kepada negara serta dapat memperkembangkan
sepenuhnya potensi mereka.
Umumnya, bidang falsafah bahasa ialah percantuman antara kajian falsafah
dan kajian bahasa (Khairuddin Mohamad, Ghazali Ismail dan Mastura Mohamed
Berawi, 2014; Awang Sariyan, 2014; A. Chaedar Alwasilah, 2010; Asep Ahmad
Hidayat, 2009; Hashim Musa, 2006). Hakikatnya, pembelajaran bahasa bukan sekadar
mengetahui selok-belok bahasa, bunyi, ejaan, perkataan dan kosa kata dalam binaan
ayat, frasa dan klausanya (Hashim Musa, 2006). Hal ini selari dengan pandangan
Awang Sariyan (2007) yang berpendapat bahawa penglibatan bahasa dalam persoalan
falsafah perlu dilihat dari dua aspek yang berbeza tetapi saling melengkapi. Aspek
pertama ialah bahasa dilihat sebagai objek penelitian ilmu dan falsafah itu sendiri.
20
Untuk menjawab persoalan bahasa seperti kejadiannya, sifatnya, asalnya dan
hakikatnya, kajian bahasa sebagai satu bidang kajian sains harus dilibatkan. Aspek
kedua ialah bahasa dilihat sebagai wahana fikiran, iaitu melihat apakah kaitan bahasa
dengan akal fikiran manusia. Ini bermaksud apakah ada sifat dan hakikat bahasa yang
mempengaruhi akal fikiran dan pengetahuan manusia tentang alam dan kewujudan.
Selain itu, apakah alam dan kewujudan ini hanya dapat ditanggapi akal dan
pengetahuan manusia apabila ada bahasa yang melambangkannya. Justeru itu, dalam
usaha pembinaan dan kebangkitan sesebuah negara, bahasa merupakan aspek yang
penting sebagai wahana kreativiti, penyaluran ilmu, keterampilan serta nilai
masyarakat dari generasi ke generasi. Ini jelas melalui penegasan yang dinyatakan
oleh Awang Sariyan (2014, 2004), iaitu:
Pengajaran bahasa tidak akan bererti sepenuhnya jika hakikat bahasa, peranan
bahasa dalam pembentukan konsep diri insan, peranan bahasa dalam
pengilmuan individu dan masyarakat dan peranan bahasa dalam proses
pewarisan nilai serta tamadun tidak dijadikan landasan proses pengajaran dan
pembelajaran bahasa. Sekadar mengajarkan dan mempelajari bahasa secara
mekanis, dengan hanya menitikberatkan penguasaan sistem bahasa dan
kemahiran bahasa tampaknya sekadar berhasil melahirkan anak didik yang
menguasai bahasa untuk tujuan praktis, seperti untuk mengisi keperluan
pekerjaan. Hakikatnya, martabat bahasa jauh lebih tinggi daripada itu. Kita
mengharapkan suburnya tradisi pemikiran dan budaya ilmu melalui kreativiti
bahasa, terutamanya penghasilan karya dalam pelbagai bidang dan melahirkan
anggota masyarakat yang menyemarakkan pelbagai wacana untuk
menghidupkan perdebatan sihat dan ilmiah dalam meninggikan martabat
keinsanannya.
(Awang Sariyan, 2014; 2004).

21
Justeru itu, berdasarkan keperluan strategi penyatupaduan nasional dalam menghadapi
kepelbagaian etnik yang kini semakin mencabar, pelaksanaan penyerapan elemen
falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional dirasakan perlu untuk menjadi
pelengkap kepada pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu sedia ada yang lebih
memfokuskan kepada penguasaan sistem dan kemahiran bahasa.
Hal ini bertepatan dengan penekanan aspek penyerapan melalui pelaksanaan
pendekatan bersepadu pendidikan bahasa Melayu. Dalam konteks ini, penyerapan
ialah penyepaduan elemen yang relevan dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa
(Awang Sariyan, 2004). Justeru, penekanan penyepaduan elemen bidang ilmu; hal
ehwal persendirian dan kemasyarakatan; semangat kewarganegaraan dan nilai-nilai
murni masyarakat Malaysia harus dilaksanakan. Ringkasnya, strategi penyerapan
yang diamalkan dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu dikenali sebagai
penyerapan ilmu dan nilai. Awang Sariyan (2004) menegaskan bahawa strategi
penyerapan ini bertujuan mengisi aspek kandungan bahasa, iaitu pemikiran, ilmu,
pandangan hidup, sistem nilai, dan warisan yang perlu diperkenalkan kepada generasi
muda dalam rangka mengekalkan dan meningkatkan kebudayaan serta tamadun
bangsa seperti pernyataan yang dikemukakan oleh beliau seperti yang berikut:
Strategi penyerapan diperkenalkan dengan tujuan yang jelas, iaitu agar unsur
ilmu, hal ehwal persendirian dan kemasyarakatan, serta nilai-nilai murni yang
menjadi kandungan bahasa itu diajarkan secara berterusan, terancang dan
beransur-ansur. Istilah ini menepati erti kata serap menurut kamus, iaitu
masuk melalui lubang-lubang seni dan meresap benar ke dalam hati. Segala
elemen yang menjadi kandungan bahasa itu perlu dimasukkan “melalui liang-
22
liang seni” membawa maksud pada setiap kesempatan dalam pengajaran,

elemen tersebut perlu diketengahkan dengan menggunakan teknik yang cukup
berseni, tidak semestinya didaktik. Selain itu, elemen kehidupan yang akan
disampaikan melalui pengajaran bahasa itu perlu meresap benar ke dalam
hati.
(Awang Sariyan, 2004; http://prpm.dbp.gov.my)
Berdasarkan pernyataan di atas proses pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu
akan mencapai matlamat dan objektifnya apabila murid bukan sahaja terampil dalam
komunikasi, bahkan dapat menghayati dan menampilkan elemen positif kehidupan,
iaitu dari segi ilmu, nilai, hal ehwal persendirian dan kemasyarakatan, serta
kewarganegaraan semasa berkomunikasi. Dalam hal ini, aspek penyerapan kemahiran
berfikir juga menandai pengajaran dan pembelajaran bahasa. Penekanan kemahiran
berfikir dalam pendidikan bahasa adalah penting berdasarkan hakikat bahawa bahasa
ialah fakulti dan operasi akal. Dalam sudut Islam pula, bahasa senantiasa dilihat
sebagai suatu kesatuan dengan nutq atau rasio, sehingga gelaran “ rational animal”
atau haiwan rasional (haiwan natiq) yang diberikan kepada manusia diertikan sebagai
‘haiwan yang berfikir dan berbahasa’ (Awang Sariyan, 2014; Mohd Rashid Md Idris,
2012; Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul, 2010).
Dalam konteks ini juga, strategi penyerapan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional ini juga perlu menitikberatkan nilai nasionalisme linguistik
dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Antara nilai yang dimaksudkan
ialah memberi penghayatan yang mendalam kepada murid berkaitan peranan bahasa
Melayu selaku bahasa negara. Hal ini bertepatan dalam konteks pemilihan bahasa
Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara. Pemilihan ini
23
berdasarkan empat faktor. Pertama, bahasa Melayu adalah bahasa kumpulan etnik
yang paling ramai. Pada sekitar tahun 1957, sewaktu kemerdekaan, kaum Melayu
yang merupakan 49.78 peratus dari jumlah keseluruhan penduduk, adalah kelompok
majoriti. Kedua, bahasa Melayu sebagai sebuah bahasa tempatan, mampu memberi
keperibadian peribumi kepada negara ini. Ketiga, bahasa Melayu telah menjadi
bahasa perhubungan atau lingua franca di rantau ini untuk beberapa abad. Keempat,
bahasa Melayu ialah bahasa pentadbiran untuk beberapa kerajaan Melayu sebelum
kehadiran mana-mana kuasa Barat di negara ini (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar,
1979).
Selain itu, nilai nasionalisme linguistik ini mampu membentuk jati diri
sepunya antara murid melalui pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Secara
umumnya, jati diri atau identiti adalah satu kategori yang merujuk kepada perasaan
atau pemikiran tentang diri seseorang individu itu sebagai satu kelompok (Outhwaite,
2003; Sills, 1969). Dalam hal ini, kepelbagaian etnik di Malaysia adalah satu
kompleksiti sosial yang perlu ditangani, agar jati diri yang sama, yang tidak dimiliki
atau dipamerkan oleh seluruh masyarakat pada mulanya, dapat dibentuk serta
diperagakan dalam bentuk yang utuh pada kemudian hari (Teo Kok Seong, 2010).
Dalam konteks bahasa Melayu penonjolan penggunaan satu bahasa, iaitu bahasa
negara Malaysia oleh pelbagai kaum merupakan gambaran bangsa Malaysia yang
mempunyai jati diri yang dihasratkan. Bangsa Malaysia diberi gambaran yang jelas
apabila rakyat yang hidup dan dibesarkan dalam budaya dan bahasa yang berbeza-
beza mampu tampil dengan satu bahasa, iaitu orang Cina tidak menampilkan bahasa
Mandarinnya dan orang India tidak mengetengahkan bahasa Tamilnya. Persamaan

24
dan keterikatan yang dapat membentuk jati diri sebagai bangsa Malaysia, tidak lain
daripada bahasa Melayu (Teo Kok Seong, 2015).
Bertepatan dengan penghuraian di atas, kajian ini bertujuan untuk membina
sebuah model falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional melalui penyerapan
elemen falsafah bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu melalui kesepakatan tinggi
pakar dan penilaian guru bahasa Melayu di Sekolah Kluster Kecemerlangan
(Kebitaraan Bahasa Melayu). Pembinaan model ini diharapkan dapat menjadi
panduan kepada pihak berkepentingan, khususnya Bahagian Pembangunan
Kurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP),
para pentadbir sekolah, serta guru Bahasa Melayu dalam usaha memperkembangkan
potensi murid ke arah menjadi warganegara yang bersatu padu.
1.2 Pernyataan Masalah Kajian
Permasalahan utama kajian ini ialah berkaitan penumpuan pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu yang terlalu menitikberatkan aspek pragmatis, seperti
penguasaan sistem bahasa dan kemahiran berbahasa hingga mengakibatkan
kurangnya perhatian terhadap aspek falsafah yang mendasari aspek pragmatis dan
teknis dalam bidang pendidikan bahasa Melayu. Hal ini selari dengan pandangan
Awang Sariyan (2014; 2004) yang mengatakan bahawa pengajaran dan pembelajaran
bahasa Melayu yang hanya menitikberatkan penguasaan sistem bahasa dan kemahiran
berbahasa hanya mampu melahirkan murid yang mampu menguasai bahasa untuk
tujuan praktis, seperti untuk lulus dalam peperiksaan dan syarat mengisi keperluan
25
pekerjaan. Matlamat pendidikan bahasa bukan sekadar untuk melahirkan murid yang
menguasai sistem dan kemahiran bahasa tetapi membentuk murid yang bersahsiah
tinggi, mempunyai semangat nasionalisme terhadap negara, dan suburnya tradisi
pemikiran dan budaya ilmu melalui kreativiti bahasa.
Selain itu, terdapat beberapa pihak, khususnya dalam kalangan orang bukan
Melayu berpendapat bahawa peranan bahasa Melayu di negara hanya sebagai alat
untuk memenuhi tujuan komunikasi antara rakyat semata-mata. Pemahaman ini bukan
sahaja dangkal malah jelas memperlihatkan kejahilan mereka mengenai hubungan
antara nasionalisme dan patriotisme dengan bahasa negara (Teo Kok Seong, 2015).
Pernyataan ini disokong oleh Awang Sariyan (2016) yang menyatakan bahawa:
Bahasa bukan sekadar alat komunikasi sebagaimana yang difahami oleh

sesetengah kalangan, malahan merupakan juzuk penting dalam pembinaan
diri insan dan selanjutnya dalam pembangunan masyarakat dan negara.
Dalam konteks ini, pada pandangan mereka kecekapan berbahasa adalah tidak
penting, asalkan bahasa Melayu yang digunakan berjaya memenuhi tujuan
komunikasi dan interaksi antara kaum. Sikap dan persepsi tersebut yang
membelenggu masyarakat bukan Melayu sejak dahulu telah memberi kesan buruk
yang dapat kita lihat pada hari ini. Antara kesan sikap dan persepsi yang sedemikian
dapat dilihat melalui hasil kajian yang dilakukan oleh Jabatan Latihan Khidmat
Negara pada tahun 2010 mendapati 609 daripada 13,925 pelatih Program Latihan
Khidmat Negara (PLKN) sedikit pun tidak boleh berbahasa Melayu. Selain itu, hasil
26
tinjauan rambang pada tahun 2011 yang dilakukan oleh Teo Kok Seong terhadap belia
turut memperlihat 28 daripada 107 responden sama sekali tidak boleh bertutur dan
memahami bahasa Melayu (Teo Kok Seong, 2015; Hassan Omar, 2014). Ironinya
ialah sebahagian besar daripada kalangan belia bukan Melayu lulus dalam subjek
bahasa Melayu, malah ada dalam kalangan mereka lulus cemerlang dalam subjek
tersebut di peringkat Sijil Pelajaran Malaysia (SPM). Daripada pengakuan mereka,
teknik menghafal banyak karangan, “idiom” dan ungkapan bahasa Melayu tertentu
untuk digunakan dalam jawapan mereka banyak membantu mereka bukan sahaja
untuk lulus, malah memperoleh gred yang tinggi. Dengan perkataan lain, teknik
menghafal jelas membantu mereka untuk mencapai orientasi instrumental dalam
tujuan mempelajari bahasa Melayu, iaitu semata-mata untuk memenuhi syarat lulus
dan memperoleh sijil penuh dalam peperiksaan. Dalam hal ini, bahasa Melayu
dipelajari hanya untuk kepentingan diri semata-mata, iaitu hanya untuk
meningkatkan pencapaian akademik dirinya sahaja. Teo Kok Seong (2015)
menegaskan bahawa bahasa Melayu seharusnya dipelajari dari orientasi integratif,
iaitu antaranya untuk mengetahui dengan lebih baik lagi bahasa negara Malaysia bagi
menjadi ahli fungsional dalam komuniti bahasa Melayu. Dengan ini, etnik bukan
Melayu khususnya kelihatan berusaha menjadi bahagian penting dalam komuniti
nasional yang didominasi oleh kaum Melayu. Ini kerana, bahasa Melayu ialah bahasa
rakyat Malaysia. Oleh itu, ia wajib dikuasai dengan baik oleh semua warganegara
untuk digunakan dalam semua bidang pada setiap masa.
Permasalahan yang ketiga berkaitan kewujudan tiga aliran persekolahan dalam
sistem pendidikan di Malaysia yang memperlihatkan sifat homogen dari segi
enrolmen murid mengikut kaum (Teo Kok Seong, 2013). Sifat homogen ini
27
menyebabkan sekolah pelbagai aliran tidak mampu memperlihatkan kepelbagaian jitu
yang diperlukan bagi menonjolkan citra masyarakat majmuk yang bersatu. Ia juga
gagal mewujudkan suasana pergaulan seimbang yang sangat dikehendaki untuk
memupuk dan melestarikan penyatupaduan yang menyeluruh. Jika meneliti situasi
murid di sekolah menengah, khsususnya murid dari SJKC dan SJKT, mereka mula
dilabel sebagai kurang sikap penyatupaduannya. Hal ini kerana mereka didapati hanya
bergaul dengan sesama SJKC dan SJKT. Situasi ini dikenal pasti ada kaitan rapat
dengan ketidakcekapan mereka berbahasa Melayu. Sehubungan ini, pengkaji
menyimpulkan bahawa hampir semua murid SJKC dan SJKT kurang fasih berbahasa
Melayu, dan sebahagian daripada mereka dapat dikategorikan sebagai murid yang
tidak boleh berbahasa Melayu langsung. Dengan kekurangan ini, sudah tentu mereka
tidak mampu berkomunikasi secara berkesan dengan murid dari SK, khususnya murid
Melayu. Ini disokong oleh pernyataan Teo Kok Seong (2013) seperti berikut.
Ketidakcekapan dalam kalangan warganegara kita sendiri dalam bahasa

Melayu bukan sahaja sesuatu yang sangat mengaibkan tetapi amat memilukan
kerana bahasa Melayu sebenarnya adalah roh kerakyatan Malaysia. Malah
kerakyatan Malaysia itu sendiri dimanifestasikan selain dilindungi oleh bahasa
Melayu. Oleh itu, menjadi tanggungjawab kaum Cina dan India, khususnya
murid SJKC dan SJKT untuk benar-benar menguasai bahasa Melayu pada
tahap baik. Mereka perlu bekerja keras untuk mempertingkatkan kemahiran
berbahasa Melayu. Ini adalah kewajipan setiap warganegara untuk bertutur
dalam bahasa negara dengan fasih.
(Teo Kok Seong, 2014).
Berdasarkan pernyataan di atas, ada sesuatu yang tidak kena apabila rakyat di
bawah satu negara tidak mengambil berat untuk mempelajari bahasa negaranya
28
sendiri yang berperanan sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi. Bukan sahaja
sesuatu yang amat memalukan, malah hal tersebut jelas memperlihatkan sikap tidak
patriotiknya ahli masyarakat dan juga komitmen yang sangat rendah untuk
mempelajari, menguasai dan menggunakan bahasa kebangsaan negaranya.
Hakikatnya, hanya bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dapat menggambarkan
bangsa Malaysia secara utuh. Oleh itu, semua kaum perlu untuk meningkatkan iltizam
dan daya usaha untuk memastikan bahasa Melayu mengambil pentas dan peranan
utama di negara ini selaras dengan hasrat gagasan 1Malaysia untuk menyaksikan
kesepaduan sosial berkekalan dan perpaduan mampu untuk dicapai (Jeniri Amir,
2013; Shamsul Amri, 2012).
Hakikatnya, dasar dan sistem pendidikan merupakan satu daripada alat
terpenting dan berkesan untuk menyemai dan memupuk semangat kebangsaan dan
kecintaan terhadap bangsa dan negara, membina jati diri dan mengeratkan
penyatupaduan dalam kalangan murid daripada pelbagai latar belakang kaum, agama,
budaya di negara ini. Berkaitan dengan permasalahan yang keempat pula isu
kegagalan sekolah wawasan yang bermatlamat menyatupadukan kaum di negara ini
akan di bincangkan secara ringkas. Projek Sekolah Wawasan yang diluluskan oleh
kabinet pada tahun 1997 adalah menggabungkan tiga sekolah berlainan aliran dalam
satu kompleks malah berkongsi premis (Mahadzir Mohd. Khir, T. Marimuthu &
Hussein Ahmad, 2005). Kelompok masyarakat tertentu enggan menerima rangka
dasar Sekolah Wawasan, kerana perbezaan prasarana dan kemajuan yang sangat
ketara antara pelbagai aliran sekolah. Sekolah Jenis Kebangsaan Cina SJKC lebih
terkedepan berbanding Sekolah Kebangsaan (SK) dan Sekolah Jenis Kebangsaan
Tamil SJKT dari aspek fizikal, sumber manusia dan gerak kerja akademik dan bukan
29
akademik. Sumbangan terbesar kegagalan Sekolah Wawasan ialah wujudnya
prasangka dan perasaan curiga dalam kalangan kaum tertentu. Umpamanya, Dong
Jiao Zhong atau dikenali sebagai Gabungan Persekutuan Persatuan-Persatuan
Lembaga Pengurus Sekolah Cina dan Persekutuan Guru-Guru Sekolah Cina telah
menolak penubuhan Sekolah Wawasan. Alasan terbesar mereka ialah kekhuatiran
akan kehilangan identiti Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) dan identiti orang
Cina akan terhakis. Walaupun telah diperjelaskan beberapa kali oleh pihak kerajaan
namun mereka tetap sangsi dengan hasrat untuk menyatupadukan antara kaum dan
beranggapan terdapat sesuatu agenda tersirat yang mampu mengganggu gugat
kepentingan mereka. Penasihat Kehormat persatuan ini iaitu Sim Mou Yu
menyatakan bahawa pelaksanaan Sekolah Wawasan tidak perlu kerana sekolah yang
sedia ada sudah mencukupi untuk membuktikan perpaduan rakyat. Semua murid
Melayu, Cina dan India akan belajar dan membesar bersama ketika di Sekolah
Menengah Kebangsaan dan Institusi Pengajian Tinggi (IPT) (Azizi Yahaya, Amir
Hamzah Abdul & Sanif Sapaat, 2002).
Permasalahan yang kelima ialah berkaitan isu penolakan masyarakat bukan
Melayu terhadap sekolah kebangsaan dan bahasa Melayu itu sendiri disebabkan
terdapat fenomena nilai-nilai Islam dan perkauman di sekolah kebangsaan. Teo Kok
Seong (2015) menyatakan bahawa sekolah kebangsaan sepatutnya membekalkan
pendidikan nasional tetapi sayangnya akhir-akhir ini Kementerian Pendidikan
Malaysia sendiri mendapati dan didakwa oleh pihak-pihak tertentu sekolah
kebangsaan menyediakan pendidikan Melayu muslim yang menyebabkan matlamat
sekolah kebangsaan itu telah tersasar dari landasan yang sepatutnya. Menyentuh
kepada isu ini, ibu bapa Cina dan India menganggap jika mereka membangkitkan
30
permasalahan ini pastinya akan dituduh sebagai mencabar Islam, “Islamophobia”,
membuat hal dan sebagainya. Justeru mereka beranggapan bahawa tindakan menjauhi
sekolah kebangsaan dan memasukkan anak-anak mereka ke sekolah vernakular
adalah langkah terbaik untuk mengelakkan ketidakserasian terhadap pelbagai upacara
berunsurkan Islam di sekolah kebangsaan. Umpamanya ialah upacara membaca doa
iaitu semua murid pelbagai kaum dikehendaki hadir dan mendengar walaupun tidak
mengambil bahagian terhadap upacara tersebut, laungan azan di dalam sekolah dan
sebagainya (Helen Ang, 2011). Justeru, pihak yang bertanggungjawab khususnya
pihak kerajaan seharusnya memperhalusi dan mencari jalan terbaik terhadap peranan
yang seharusnya dimainkan oleh sekolah kebangsaan. Usaha ini perlu dijalankan agar
institusi pendidikan ini dihormati dan tidak disisihkan oleh segelintir masyarakat
pelbagai kaum yang memandang sinis terhadap peranan yang dimainkan oleh sekolah
kebangsaan di Malaysia.
Kesimpulannya, usaha-usaha baharu ke arah penyatupaduan nasional perlu
sentiasa digerakkan dan dipertingkatkan agar keamanan negara terus terpelihara.
Pernyataan ini selari dengan Shamsul Amri (2014) yang menyatakan bahawa
penyatupaduan adalah suatu usaha berterusan di semua peringkat lapisan masyarakat,
bukan sahaja sebelum merdeka tetapi ia perlu terus dilaksanakan. Usaha ini tidak
boleh dihentikan kerana sifat kepelbagaian itu mengundang potensi konflik dan
potensi komersil sekali gus. Justeru, pembinaan Model Falsafah Bahasa sebagai
strategi baharu untuk penyatupaduan nasional perlu dipertimbangkan dalam usaha
memenuhi hasrat yang telah digariskan. Antara hasrat dan objektif yang ditetapkan
ialah menyuburkan semangat penyatupaduan nasional dan ketahanan menghadapi isu-
isu etnik semasa dan masa depan melalui perantaraan bahasa negara Malaysia, iaitu
31
bahasa Melayu. Pada keseluruhannya, dapatan kajian ini akan dapat membantu guru
melaksanakan pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu dengan lebih bermakna
dengan matlamat untuk melahirkan murid yang seimbang dan menyeluruh serta
bersatu padu antara satu sama lain selari dengan matlamat Falsafah Pendidikan
Kebangsaan.
1.3 Objektif Kajian
Objektif utama kajian ini adalah untuk membangunkan sebuah Model Falsafah
Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Kajian ini terdiri daripada tiga fasa. Objektif
setiap fasa adalah seperti berikut:
1.3.1 Objektif Fasa Pertama
Meninjau potensi kebolehlaksanaan pembangunan Model Falsafah Bahasa untuk
penyatupaduan nasional berdasarkan pandangan guru bahasa Melayu.
1.3.2 Objektif Fasa Kedua:
Mendapatkan kesahan kandungan daripada pakar untuk menghasilkan model
prototaip Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.

32
1.3.3 Objektif Fasa Ketiga:
Menilai pelaksanaan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional dalam
kalangan guru bahasa Melayu.
1.4 Soalan Kajian
Kajian ini dilaksanakan untuk menjawab soalan di bawah:
1.4.1 Fasa 1: Analisis Keperluan
i. Menganalisis kebolehlaksanaan pembangunan Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional berdasarkan pandangan guru bahasa Melayu:
a) Sejauh manakah jelasnya persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa
dalam pendidikan bahasa Melayu?
b) Apakah persepsi guru terhadap konsep penyatupaduan nasional dalam
hubungannya dengan pendidikan bahasa Melayu?
c) Apakah tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa dalam proses pengajaran bahasa Melayu?
d) Apakah tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional?

33
1.4.2 Fasa 2: Reka bentuk
ii. Pembinaan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
berdasarkan tahap kesepakatan tinggi pakar. Fasa reka bentuk berusaha untuk
menjawab soalan kajian berikut:
a) Sejauh manakah kesahan dan kesepakatan pakar tentang tema
penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
dalam pengajaran bahasa Melayu?
b) Sejauh manakah kesahan dan kesepakatan pakar tentang elemen
Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional bagi setiap tema
tersebut dalam pengajaran bahasa Melayu?
1.4.3 Fasa 3: Penilaian
iii. Penilaian Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional berdasarkan
pandangan guru bahasa Melayu. Dengan itu fasa penilaian ini bertujuan
menjawab soalan kajian berikut:
a) Apakah tahap pelaksanaan penyerapan elemen Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional di Sekolah Kluster Kecemerlangan
(Kebitaraan Bahasa Melayu)?

34
b) Bagaimanakah bentuk kandungan Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional dalam pengajaran bahasa Melayu di Sekolah
Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)?
c) Apakah hasil output Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional dalam pengajaran bahasa Melayu di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)?
1.5 Kepentingan Kajian
Pada asasnya, kajian yang mendalam terhadap bidang falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional masih belum dilaksanakan. Justeru itu, kajian ini akan
membangunkan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Hakikatnya,
bahasa Melayu telah berhasil menjadi wadah menyatupadukan rakyat negara ini
melalui sistem pendidikan sejak berpuluh-puluh tahun dahulu. Tindakan proaktif
pemimpin terdahulu menggunakan bahasa Melayu dalam sistem persekolahan melalui
Laporan Razak 1956 yang diperakui dan diluluskan menjadi Ordinan Pelajaran tahun
1957 adalah langkah yang efektif. Laporan Razak 1956 mengabsahkan bahasa
Melayu sebagai bahasa kebangsaan hingga menjadi tonggak perpaduan kebangsaan
dan integrasi nasional (Jeniri Amir, 2013). Justeru itu, kajian ini merupakan usaha
kecil untuk memperkasakan semula Laporan Razak 1956 yang mempunyai matlamat
yang seiring dalam mewujudkan penyatupaduan nasional melalui wahana bahasa
Melayu.
35
Selain itu, dapatan kajian ini turut menyumbang maklumat tentang isu-isu
yang harus dipertimbangkan dari aspek keperluan, pengetahuan, penerimaan dan
kesediaan guru Bahasa Melayu melaksanakan penyerapan elemen falsafah bahasa
dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Ini disokong oleh Awang
Sariyan (2014, 2004) yang berpendapat bahawa sistem pendidikan bahasa yang terlalu
menitikberatkan aspek pragmatis, iaitu dari aspek perkaedahan dalam pengajaran
bahasa menyebabkan perhatian terhadap aspek falsafah yang mendasari segala aspek
pragmatis dan teknis dalam bidang pendidikan bahasa kurang diberikan perhatian
sedangkan ia merupakan sesuatu yang amat penting untuk diketengahkan kepada
murid.
Di Malaysia, pelbagai strategi telah dilaksanakan oleh pihak kerajaan untuk
menghadapi pelbagai isu berkaitan penyatupaduan dan masalah perkauman di negara
ini. Sebagai contoh, penegasan semula terhadap dasar-dasar awam, seperti Dasar
Kebudayaan Kebangsaan (DKK), Dasar Bahasa Kebangsaan (DBK), Rukun Negara,
di samping pengenalan subjek-subjek khusus seperti Pendidikan Sivik dan
Kewarganegaraan, Tatarakyat, Pendidikan Moral dan Pendidikan Agama Islam.
Hakikatnya strategi tersebut adalah sesuai dan berkesan pada tempoh masa tertentu
sahaja, iaitu pada zaman kemerdekaan dan awal pascakemerdekaan. Kesesuaian dan
keberkesanan strategi sebelum ini turut bergantung pada situasi semasa dan keadaan
masyarakat majmuk yang baharu terbentuk ketika itu (Samsudin Suhaili, 2011).
Berdasarkan situasi masyarakat majmuk yang semakin rencam dan penyatupaduan
yang semakin longgar dengan kewujudan sistem persekolahan yang pelbagai,
pembinaan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional ini dilihat sebagai
36
usaha dan strategi tambahan yang wajar diberi perhatian dan diketengahkan dengan
lebih serius dan berfokus dalam sistem pendidikan di negara ini.
Selain itu, diharapkan hasil kajian ini dapat memberikan garis panduan kepada
perancang dan penggubal dasar dan kurikulum untuk mengenal pasti elemen penting
yang perlu diberi penekanan untuk memastikan model yang diketengahkan dalam
kajian ini dapat diserapkan dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Ini
bermaksud semasa pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu, murid bukan sahaja
belajar aspek pragmatis, iaitu dari aspek perkaedahan dalam pengajaran bahasa
malahan proses penyemaian semangat nasionalisme dan patriotisme kepada negara
melalui pengajaran bahasa Melayu juga dapat diketengahkan.
Ini sejajar dengan penegasan yang dibuat oleh Samsudin Suhaili (2011)
bahawa sebagai agen proses sosialisasi, sesebuah sistem pendidikan perlu dilandaskan
kepada usaha untuk memenuhi keperluan dan perubahan yang berlaku dalam
masyarakat. Justeru itu, dalam konteks kajian ini pelaksanaan penyerapan elemen
falsafah bahasa dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu memainkan
peranan yang sangat penting dalam memupuk penyatupaduan kaum, khususnya dalam
sistem pendidikan di negara ini. Silibus bahasa Melayu yang mempunyai nilai-nilai
nasionalis akan mewujudkan jati diri yang sama dalam kalangan murid-murid.
37
1.6 Kerangka Teori
Kerangka teori untuk kajian ini hasil gabungan dua teori dan dua model. Kajian ini
menggunakan dua teori teras dalam bidang falsafah bahasa, iaitu Teori Relativiti
Bahasa (Sapir, E., 1961; 1949; 1929b; 1921; Whorf, B.L., 1956; 1946) dan Teori
Kenuranian Bahasa (Chomsky, 1999; 1972; 1965; 1959; Mohd Rashid Md Idris 2012;
2009; 2007; Awang Sariyan, 2014; 2007; 2005; 1997; Syed Muhammad Naquib Al-
Attas, 1991; Hashim Musa, 1980). Kedua-dua teori ini telah diteliti dan dijadikan asas
pegangan oleh pengkaji bidang falsafah bahasa, iaitu Awang Sariyan (2016; 2004,
1997) dan Mohd Rashid Md Idris (2012, 2007) dalam membina kerangka model
masing-masing. Justeru, sebagai pengkaji bidang falsafah bahasa asas pegangan teori
yang digunakan masih lagi sama bagi memastikan ilmu falsafah bahasa yang diteroka
sebelum ini dapat diperkembang lagi melalui perspektif yang berbeza. Oleh hal yang
demikian, pengkaji telah membuat penelitian terhadap kesesuaian prinsip asas
falsafah bahasa yang diketengahkan dalam kerangka Model Falsafah Pendidikan
Bahasa (Awang Sariyan, 2016; 2004, 1997) dan Model Falsafah Bahasa (Mohd
Rashid Md Idris, 2012, 2007). Penelitian terhadap kesesuaian prinsip asas falsafah
bahasa dalam kedua-dua model ini adalah penting bagi memastikan soalan kajian
yang dibina kelak menjawab setiap jangkaan yang terdapat dalam prinsip asas yang
telah dipilih berdasarkan kedua-dua model ini. Justeru itu, teori dan model yang
menjadi pegangan dalam kajian ini akan diperjelas di bahagian berikut.

38
1.6.1 Teori Relativiti Bahasa
Teori Relativiti Bahasa atau lebih dikenali sebagai “Hipotesis Sapir-Whorf” telah
dikemukakan oleh Edward Sapir (1884-1939) dan Benjamin Whorf (1897-1941)
(Sapir, E., 1961; 1949; 1929b; 1921; Whorf, B.L.,1956;1946). Teori Relativiti Bahasa
bukan sahaja berkaitan dengan bidang Linguistik tetapi juga mempunyai kaitan
dengan bidang Falsafah, Sosiologi, Antropologi, Etnologi, Psikologi dan juga Sains
Semula Jadi (Basel Al-Sheikh Hussein, 2012). Justeru itu, teori ini adalah bersesuaian
dalam konteks kajian ini. Teori ini menerangkan bahawa bahasalah yang
mempengaruhi pandangan hidup dan cara berfikir masyarakat penuturnya atau dalam
erti kata lain bahasa mempengaruhi cara masyarakat melihat dan menanggap keadaan
dunia sekeliling (Sapir, E.,1961; Whorf, B.L.,1956). Justeru, bahasa ialah alat
komunikasi untuk menyampaikan buah fikiran kepada orang lain. Tanpa bahasa,
hasil-hasil pemikiran manusia tidak mungkin dapat disalurkan kepada orang lain
dengan lebih sempurna. Teori ini juga selaras dengan prinsip falsafah bahasa yang
dibentuk iaitu pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum dan sarana
pemerolehan dan pengembangan ilmu umum yang terdapat dalam pemikirannya.
Dalam konteks pendidikan contohnya, terdapat proses pemerolehan dan
pengembangan ilmu yang berlaku melalui pendidikan bahasa. Guru menyampaikan
ilmu kepada murid yang bukan hanya terhad kepada ilmu akademik sahaja malah
dalam konteks yang lebih luas, guru menerapkan nilai-nilai murni dalam diri murid.
Ini merupakan usaha memperkembangkan potensi murid selaras dengan Falsafah
Pendidikan Kebangsaan yang bermatlamat melahirkan individu murid yang seimbang
dari segi jasmani, emosi, rohani, dan intelek (Awang Sariyan, 2016; 2004;1997;
39
Mohd Rashid Md Idris, 2012; 2007; Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul,
2010).
Berdasarkan teori ini juga terdapat hubungan yang erat antara bahasa dan
budaya. Melalui bahasa, perkongsian pengetahuan berkaitan budaya antara
masyarakat dapat dijalankan untuk saling memahami dan menghargai antara satu
sama lain. Dalam hal ini Sapir (1929b, ms. 207) berpendapat bahawa:
Human being do not live in the objective world alone, nor alone in the world
of social activity as ordinarily understood, but are very much at the mercy of
the particular language which has become the medium of expression for their
society. It is quite an illusion to imagine that one adjusts to reality essentially
without the use of language and that language is merely an incidental means
of solving specific problems of communications or reflection. The fact of the
matter is that the ‘real world’ is to large extent unconsciously built up on the
language habits of the group…we see and hear and otherwise experience very
largely as we do because the language habits of our community predispose
certain choices of interpretation.
(Sapir, 1929b, ms.207)
Berdasarkan pernyataan di atas jelaslah bahawa bahasa mempunyai hubungan
yang erat dengan budaya dalam masyarakat. Hal ini kerana manusia hidup di dunia ini
di bawah belas kasihan dan rahmat bahasanya yang telah menjadi alat pengantar
dalam masyarakatnya. Dunia sesuatu masyarakat sebahagian besar didirikan atas
tabiat-tabiat bahasa masyarakat itu. Tidak ada dua bahagian yang betul-betul sama
40
sehingga dapat dianggap mewakili satu masyarakat yang sama. Belas kasihan
bahasanya yang dinyatakan tersebut menunjukkan bahawa bahasa sangat penting
untuk melahirkan buah fikiran seseorang. Pendapat yang dikemukakan oleh Sapir
(1929b) ini juga memenuhi pernyataan dalam prinsip falsafah bahasa yang
menganggap pendidikan bahasa sebagai unsur budaya dan tamadun kepada
masyarakat baharu, iaitu pengesanan dan perakaman realiti setiap masyarakat melalui
bahasanya dan percantuman realiti menjadi satu gabungan realiti bagi semua
masyarakat manusia di dalam dunia ini membolehkan keupayaan memperoleh satu
peta realiti manusia sejagat. Dalam hal ini juga, bahasa dilihat sebagai firasat atau
petunjuk kepada budaya masyarakat pendukungnya berkenaan dengan cara hidup,
persekitaran fizikal dan sosial mereka (Mohd Rashid Md Idris, 2012; Soenjono
Dardjowidjojo, 2007).
Di samping itu, dapat dilihat keselarian yang terdapat antara Teori Relativiti
Bahasa dengan prinsip falsafah bahasa. Teori tersebut menyokong pernyataan prinsip
asas falsafah bahasa sebagai ‘wasilah’ pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat.
Dalam hal ini, Whorf, B.L. (1956) berpendapat bahawa:
The background linguistic system (in other words, the grammar) of each
language is not merely a reproducing instrument for voicing ideas but rather
is itself the shaper of ideas, the program and guide for the individual’s mental
activity, for his analysis of impressions, for his synthesis of his mental stock in
trade. Formulation of ideas is not an independent process, strictly rational in
the old sense, but is part of aparticular grammar, and differs, from slightly to
greatly, between different grammars. We dissect nature along lines laid down
41
by our native language. The categories and types that we isolate from the
world of phenomena we do not find there because they stave every observer in
the face, on the contrary, the world is presented in a kaleidoscopicflux of
impressions which has to be organized by our minds and this means largely by
the linguistic systems in our minds. We cut nature up, organize it into
concepts, and describe significances as we do, largely because we are parties
to an agreement to organize it inthis way an agreement that holds throughout
our speech community and is condified in the patterns of our language. The
agreement is, of course, an implicit and unstated one, but its term are
absolutely obligatory; we cannot talk at all expect by subscribing to the
organization and classification of data which the agreement decrees.
(Whorf, B.L.,1956; Carroll, 1956, ms.212-214)
Berdasarkan pernyataan di atas seseorang penutur bahasa merupakan pihak yang telah
bersetuju untuk menganut satu persetujuan bagi mengorganisasi konsep-konsep
tersebut dengan cara yang ditetapkan. Sungguhpun syarat-syarat persetujuan ini tidak
pernah disebut, namun syarat-syarat tersebut adalah mutlak. Ini bermaksud, penutur
sesuatu bahasa adalah hasil daripada persetujuan untuk menerima dan mematuhi
oraganisasi yang ditetapkan oleh sesuatu bahasa dalam masyarakat tersebut. Dalam
hal ini, proses berkomunikasi sama sekali tidak dapat dijalankan kecuali jika semua
pihak menerima, mematuhi organisasi dan pengelompokan data-data yang digariskan
oleh persetujuan itu (Mohd Rashid Md Idris, 2012; Soenjuno Dardjowidjojo, 2007).
Berdasarkan huraian di atas jelaslah bahawa prinsip-prinsip yang dikemukakan
dalam teori ini adalah bersesuaian dalam konteks menyatupadukan masyarakat
melalui bahasa Melayu. Ini kerana, penobatan bahasa Melayu sebagai bahasa
42
kebangsaan dan bahasa rasmi sebagaimana yang dimaktubkan dalam Perkara 152
Perlembagaan Persekutuan telah menjadi asas jati diri bangsa Malaysia yang terdiri
daripada pelbagai keturunan dan menjadi wahana penyatupaduan bangsa melalui
komunikasi dalam pelbagai ranah. Sebagai bahasa rasmi, bahasa Melayu menjadi
wahana komunikasi rasmi dalam pelbagai urusan pentadbiran. Sebagai bahasa ilmu
pula, bahasa Melayu mengisi erti pendemokrasian pendidikan, dengan pengertian
bahawa pelbagai ilmu dapat disampaikan kepada sebahagian besar rakyat melalui
bahasa yang satu (Awang Sariyan, 2010).
1.6.2 Teori Kenuranian Bahasa
Teori Kenuranian Bahasa dipelopori oleh ahli-ahli falsafah Barat dari zaman Plato
hingga zaman ahli falsafah rasional Barat abad ke-17 dan ke-18 seperti Rene
Descartes (1596-1650), Immanuel Kant (1724-1804) dan Ralph Cudworth (1617-
1688). Pada abad ke-20 teori ini diperkembang oleh Chomsky, Katz, dan Fodor
(Borgmann,1974). Teori ini adalah tentang kelahiran bahasa Insan (Mohd Rashid Md
Idris, 2012; Awang Sariyan, 2005, Hashim Musa, 1980). Dari persepektif Barat yang
berasaskan rasionalisme pemikiran tentang bahasa terlalu luas dan masih belum
menyentuh hubungan bahasa dengan konsep diri. Namun begitu, Chomsky
(1993;1972;1965;1959) telah berhasil mengemukakan gagasan yang menarik dan
rasional tentang bahasa sebagai suatu aspek mental. Dalam hal ini, pemerolehan
bahasa itu diperolehi pada alamiah (nature). Kanak-kanak memperolehi kemampuan
untuk berbahasa seperti mereka memperolehi kemampuan untuk berdiri dan berjalan
43
kerana pengetahuan bahasa pertama mereka tidak bermula daripada titik kosong,
namun bermula daripada pengetahuan semula jadi yang berada dalam Alat
Pemerolehan Bahasa (Innate Language Acquisition Device). Walaubagaimanapun,
proses asuhan, iaitu masukan yang berupa bahasa akan menentukan bahasa yang
mana akan diperoleh oleh kanak-kanak itu (Chomsky, 1959). Dalam hal ini juga
Chomsky (1993, ms.41) berpendapat:
Language learning is not something that the child does; it is something that
happens to the child placed in the appropriate environment, much as the
child’s body grows and matures in a predetermined way when provided with
appropriate nutrition and environmental stimuli.
(Chomsky, 1993, ms.41)
Berdasarkan pernyataan di atas, belajar bahasa tidak dilakukan oleh kanak-
kanak. Ia hanya berlaku kepada kanak-kanak yang diletakkan dalam persekitaran
yang betul, samalah seperti tubuh kanak-kanak itu dapat membesar dan menjadi
matang dengan cara yang sudah ditentukan sebelumnya, apabila diberi pemakanan
dan rangsangan persekitaran. Gagasan ini telah sampai di pertengahan jalan tentang
hakikat bahasa apabila beliau mengemukakan Teori Kenurnian Bahasa. Namun begitu
gagasan ini tidak pernah memperkatakan “innate” bahasa manusia sebagai kurniaan
Tuhan. Ahli-ahli linguistik mentalis sering mengungkapkan frasa “semula jadi” bagi
sifat kenuranian bahasa. Pandangan mereka ini terarah kepada pemikiran sekularis
yang tidak melihat objek kajian ilmiah sebagai sesuatu yang berkaitan dengan agama,
Tuhan dan persoalan kerohanian. Dalam hal ini Awang Sariyan (2005) berpendapat
bahawa:
44
Asas sekularisme dalam tanggapan ilmiah Barat ini memang telah terasas
sejak awal pertumbuhan falsafah mereka, iaitu apabila ahli-ahli falsafah
Milesian bertolak daripada andaian bahawa segala peristiwa alamiah perlu
dibincangkan dalam hubungannya dengan kuasa-kuasa alamiah, bukan dengan
tindakan tuhan atau campur tangan kuasa yang tidak alamiah. Aggapan dasar
mereka ialah bahawa alam bersifat alamiah (the nature is natural).
(Awang Sariyan, 2005, ms.16)
Bertitik tolak daripada perbincangan di atas, jelaslah bahawa perspektif barat
membuktikan bahawa pengetahuan dan pemerolehan bahasa pertama tidak perlu
dipelajari secara formal untuk dikuasai. Pengetahuan dan pemerolehan bahasa
pertama dapat dikuasai secara semula jadi dengan mudah kerana pengetahuan bahasa
yang bersifat universal telah dimiliki oleh kanak-kanak secara semula jadi, iaitu
berada dalam akal budi mereka sejak lahir. Justeru itu, mereka perlu menyesuaikan
pengetahuan bahasa universal dengan pengetahuan bahasa pertama yang telah sedia
ada dalam akal budi, iaitu bahasa ibunda (Adenan Ayob & Abdullah Yusof, 2010).
Dari perspektif Islam pula Teori Kenuranian Bahasa lebih menjurus kepada
keperluan manusia yang merupakan makhluk ciptaan Allah SWT. Ringkasan dapatan
teori ini ialah potensi berbahasa merupakan kurniaan Allah SWT. Nilai bahasa pada
diri manusia dapat ditentukan dengan membincangkan diri insan itu sendiri. Konsep
diri insan dalam Islam merujuk kepada dua juzuk saling melengkapi, iaitu roh dan
jasad. Jasad dikenali sebagai diri yang zahir dan roh pula dikenali sebagai diri yang
batin atau diri yang hakiki. Realisasi bahagian rohaniah insan diwakili oleh organ-
organ yang berfungsi untuk mengenal, iaitu hati dan kalbu (Awang Sariyan, 2007;
Syed Muhammad Naquib al-Attas, 1991). Dalam hubungannya dengan bahasa, akal
45
itu merupakan wadah yang menjadi pusat operasi bahasa. Hal ini bermakna bahawa
bahasa mempunyai kaitan langsung dengan proses akal atau proses mental. Manusia
sering diungkapkan sebagai haiwan berakal, maka dapat juga dikatakan bahawa
manusia ialah haiwan yang berbahasa. Dalam akal terdapat beberapa fakulti ilmu dan
salah satunya ialah bahasa (Mohd Rashid Md Idris, 2009).
Berdasarkan dapatan ini, wujud keselarian dengan pernyataan asas dalam
prinsip falsafah bahasa, iaitu pendidikan bahasa sebagai upaya mengembangkan
potensi berbahasa yang telah dikurniakan Tuhan kepada seluruh anak Adam a.s.
sesuai dengan ungkapan haiwan natiq yang dikiaskan kepada manusia (Mohd Rashid
Md Idris, 2012). Pentakrifan manusia sebagai ‘haiwan rasional’, dengan istilah
rasional itu merujuk kepada istilah natiq, iaitu suatu fakulti ternurani yang berkaitan
dengan ilmu, makna alam semesta dan yang merumuskan makna segala sesuatu.
Selain merujuk kepada akal, sebenarnya turut merujuk juga kepada pertuturan atau
bahasa. Jadi, haiwan natiq atau haiwan rasional itu ialah makhluk yang
kewujudannya ditandai oleh adanya akal dan adanya ciri atau kemampuan berbahasa
(Syed Muhammad Naquib al-Attas,1991). Ini disokong oleh Awang Sariyan (2014)
dan Mohd Rashid Md Idris (2012) yang menyatakan bahawa bahasa merupakan
kurniaan Tuhan yang telah mula-mula diajarkan kepada Nabi Adam a.s. Ini terbukti
melalui pengkajian linguistik Islam yang telah mengkaji hakikat bahasa sebagai suatu
fakulti ternurani yang menjadi ciri umum dan sejagat bagi semua manusia, tanpa
mengira individu, masyarakat atau bangsanya (Awang Sariyan, 2007). Hal ini telah
dirakamkan di dalam al-Quran dengan terjemahannya yang berbunyi:

46
Tuhan yang Maha Pemurah serta melimpah-limpah rahmatnya. Dialah yang

mengajarkan al-Quran. Dialah yang menciptakan manusia. Dialah yang
membolehkan manusia bertutur (pandai berbahasa).
(Surah al-Rahmān 55:1-4)
Berdasarkan ayat tersebut, jelaslah bahawa Allah SWT telah mencipta manusia
dengan mengurniakan fakulti bahasa. Pengurniaan potensi bahasa yang berkait rapat
dengan pengilmuan diri manusia telah berlaku di alam arwah, iaitu sebelum roh
ditiupkan ke jasad manusia. Manusia telah berkomunikasi dengan Allah SWT
berkenaan dengan asas ilmu tauhid ketika di alam arwah lagi walaupun komunikasi
mereka dengan Allah SWT bukan bentuk bahasa khusus yang terdapat di dunia.
Tambahan pula, pengurniaan potensi bahasa kepada manusia juga turut
membayangkan proses pengilmuan yang berlaku tentang ilmu asas tauhid yang
berkaitan dengan pengesaan kepada Allah SWT. Allah SWT telah menganugerahkan
ilmu tentang nama segala kejadian alam semesta kepada Nabi Adam a.s.
Penganugerahan ilmu ini bukan hanya terhad tentang nama segala kejadian sahaja,
malah meliputi seluruh maklumat tentang kejadian atau ciptaan Allah SWT. Ayat ini
turut memberikan pengertian bahawa keturunan Adam a.s. dikurniakan Allah SWT
ilmu bahasa atau ilmu pengenalan yang berkaitan pula dengan penguasaan ilmu dalam
cabang-cabang yang lain. Hal inilah yang menyokong pernyataan prinsip asas falsafah
bahasa tersebut bahawa pendidikan bahasa sebagai upaya mengembangkan potensi
berbahasa. Berdasarkan ilmu yang sedia ada dalam diri manusia, ia telah
dikembangkan dengan penguasaan ilmu-ilmu yang lain (Awang Sariyan, 2007; 2005).
47
Di samping itu, teori ini juga memerihalkan berkaitan bahasa merupakan
fakulti ilmu yang terletak dalam akal dengan pengertian bahawa bahasa pada dasarnya
ialah satu fitrah (innate) yang sedia ternurani dalam akal apabila manusia lahir ke
dunia. Inti sari hipotesis tersebut ialah kebolehan semula jadi yang ternurani
memungkinkan manusia diciptakan menjadi makhluk yang berbahasa kerana mereka
telah direncanakan dan dilengkapi dengan segala sesuatu seperti bahagian otak dan
alat-alat artikulasi (Hashim Musa, 1980). Hal ini menyokong pernyataan yang
terkandung dalam prinsip asas falsafah bahasa, terutamanya diri manusia sendiri yang
padanya terdapat sistem bahasa sebagai bahagian sistem fakulti akal. Hal ini kerana
bahasa memang merupakan aspek yang telah sedia ada dalam akal manusia yang
membolehkan manusia menguasai sesuatu bahasa (Mohd Rashid Md Idris, 2012).
LAD (Language Acquisition Device) atau Tatabahasa Sejagat terletak dalam
otak (akal) manusia dan bersifat lentur sehingga dapat disesuaikan dengan sifat
khusus bahasa tertentu. Sifat kelenturan bahasa inilah yang membolehkan manusia
mempelajari dan menguasai mana-mana bahasa walaupun bukan penutur jati bahasa
itu. Hal inilah yang seterusnya membentuk pelbagai bahasa dan juga dialek yang
terdapat di dunia ini disebabkan manusia yang berbilang kaum dan bangsa. Allah
SWT sengaja menciptakan manusia yang berbilang kaum dan bangsa supaya manusia
dapat berkenalan antara satu sama lain seterusnya memupuk penyatupaduan antara
mereka. Berdasarkan perbincangan terhadap kedua-dua teori yang dikemukakan dapat
dilihat keselarian antara Teori Relativiti Bahasa dan Teori Kenuranian Bahasa dengan
prinsip asas falsafah bahasa yang dibentuk dalam usaha membangunkan model
penyatupaduan nasional bersandarkan wahana bahasa Melayu.

48
1.6.3 Kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa
Kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa telah diperkenalkan oleh Awang
Sariyan (2016;2004;1997) sebagai satu formalisasi Falsafah Pendidikan Bahasa
sebagai subfalsafah Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Dalam konteks Falsafah
Pendidikan Bahasa Melayu pernyataan eksplisit mengenainya perlu direncanakan dan
dilaksanakan agar strategi reformasi pendidikan lebih jelas, terarah dan terkawal.
Dalam hal ini, Falsafah Pendidikan Bahasa itu mestilah selari dengan Falsafah
Pendidikan Kebangsaan.
Ianya merujuk kepada aspek pengembangan berterusan potensi individu secara
seimbang dan harmonis daripada segi jasmani, emosi, rohani dan intelek (JERI).
Selain itu, ia juga merujuk kepada sumbangan bahasa terhadap pembangunan
masyarakat dan negara (Awang Sariyan, 2004;1997). Berikut merupakan kerangka
model berkaitan pernyataan eksplisit tentang Falsafah Pendidikan Bahasa Melayu,
iaitu keselarian antara Falsafah Pendidikan Bahasa Melayu dengan Falsafah
49
Falsafah Pendidikan Falsafah Bahasa

Kebangsaan dan Pendidikan
Bahasa
PENDIDIKAN
Pengajaran/ Pengajaran/
Pembelajaran Pembelajaran
Mata Pelajaran Kokurikulum Bahasa
Lain
Bahasa Merentas
Kurikulum
Rajah 1.1. Pertalian antara Falsafah Pendidikan Bahasa dengan Falsafah Pendidikan
Kebangsaan dan Operasinya dalam Proses Pendidikan (Sumber: Awang Sariyan,
2016; 2004; 1997).
Berdasarkan gambar rajah di atas Falsafah Pendidikan Kebangsaan yang
menjadi acuan dan kerangka rujukan bagi pelaksanaan proses pendidikan berada pada
aras tertinggi, iaitu aras konseptual selaras dengan Falsafah Pendidikan Bahasa
sebagai subfalsafah induk itu. Hal ini bertepatan dengan matlamat proses pendidikan
bahasa yang dilaksanakan memenuhi falsafah yang selaras dengan Falsafah
Pendidikan Kebangsaan. Empat prinsip asas Falsafah Pendidikan Bahasa Sejagat yang
dikemukakan, seperti berikut:

50
i. Pendidikan bahasa sebagai upaya mengembangkan potensi berbahasa yang
telah dikurniakan Tuhan kepada seluruh manusia, sesuai dengan ungkapan
haiwan natiq atau rational animal yang dikiaskan kepada manusia.
ii. Pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir
(pengembangan potensi individu).
iii. Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum, iaitu sebagai
subjek dan juga sebagai sarana pemerolehan dan pengembangan ilmu, selaras
dengan gagasan bahasa merentas kurikulum (language across curriculum).
iv. Pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan
bermasyarakat atau dengan perkataan lain seluruh unsur kebudayaan dan
tamadun masyarakat kepada generasi baharu.
Berdasarkan keempat-empat prinsip asas Falsafah Pendidikan Bahasa Sejagat
yang dirumuskan di atas adalah memenuhi kedua-dua penyataan teras dalam Falsafah
Pendidikan Kebangsaan. Awang Sariyan (2016), menegaskan bahawa kerangka
rujukan yang berbentuk falsafah adalah penting supaya semua program aktiviti
pendidikan berdasarkan prinsip dan nilai yang terkandung dalam falsafah tersebut
serta memastikan matlamat pendidikan menjadi jelas.
Penyataan pertama yang terkandung dalam Falsafah Pendidikan Kebangsaan
berkaitan dengan hakikat pendidikan sebagai “usaha berterusan dalam
mengembangkan potensi individu berdasarkan konsep ketuhanan”. Hakikatnya,
bahasa merupakan suatu potensi ternurani yang dibekalkan kepada manusia oleh
Tuhan. Potensi berbahasa ini perlu dikembangkan secara berterusan selari dengan
51
perkembangan dalam aspek jasmani, emosi, rohani dan intelek seseorang individu
(Awang Sariyan, 2016, 2004, 1997).
Penyataan kedua yang terkandung dalam Falsafah Pendidikan Kebangsaan
berkaitan dengan hasil yang diharapkan daripada proses pendidikan, iaitu “rakyat
Malaysia yang berilmu pengetahuan, berketerampilan, berakhlak mulia,
bertanggungjawab, dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberikan
sumbangan terhadap keamanan masyarakat dan negara (Awang Sariyan, 2016; 2004;
1997). Justeru, pendidikan bahasa yang berlandaskan keempat-empat asas falsafah
bahasa yang dikemukakan dapat memenuhi matlamat tersebut, khususnya berkaitan
hakikat bahasa sebagai usaha pengembangan potensi individu.
Kerangka model di atas juga memperlihatkan falsafah pendidikan termasuk
Falsafah Pendidikan Bahasa diterjemahkan melalui proses pendidikan yang secara
kasar dibahagikan kepada dua, iaitu pelaksanaan kurikulum dan kokurikulum.
Pelaksanaan kurikulum meliputi pengajaran dan pembelajaran mata pelajaran lain
serta pengajaran dan pembelajaran bahasa yang berlangsung secara bersepadu, iaitu
berasaskan falsafah yang digubal. Maksudnya ialah penguasaan bahasa dan
penguasaan ilmu-ilmu lain haruslah dititikberatkan dengan memasukkan semua
cabang ilmu dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa melalui strategi penyerapan
ilmu (Awang Sariyan, 2004, 1997).

52
1.6.4 Model Falsafah Bahasa
Mohd Rashid Md Idris memperkenalkan Model Falsafah Bahasa pada tahun 2007.
Model Falsafah Bahasa ini mempunyai tiga bahagian dan dibina daripada tiga prinsip
asas falsafah bahasa seperti dalam rajah 1.2.
Tuhan
Akal
Penutur Pendengar
Bahasa
Rajah 1.2. Model Falsafah Bahasa (Sumber: Mohd Rashid Md Idris, 2012; 2007).
Model Falsafah Bahasa dapat dibahagikan kepada tiga bahagian, iaitu
bulatan, anak panah (dua hala) dan garisan putus-putus. Bentuk bulatan membawa
maksud keperluan seseorang manusia berbahasa secara sempurna dari segi nahu,
makna dan tujuannya. Dengan perkataan lain, proses komunikasi mestilah dalam
konteks yang difahami, disenangi oleh pendengar dan bertujuan baik. Bahagian kedua
pula ialah anak panah (dua hala) membawa maksud bahawa wujudnya hubungan
53
secara langsung, iaitu secara tersurat antara penutur dengan pendengar atau hubungan
secara tersurat sesama manusia. Bahagian terakhir ialah garisan putus-putus yang
menunjukkan terdapat hubungan langsung, iaitu hubungan secara tersirat antara
manusia dengan Tuhan.
Dalam kajian ini, pengkaji telah mengambil dua daripada tiga prinsip asas
yang terdapat dalam Model Falsafah Bahasa tersebut. Dua prinsip yang dimaksudkan
ialah berbahasa mengikut nahu dan berbahasa untuk menyampaikan maklumat yang
benar. Berbahasa mengikut nahu membawa maksud betapa pentingnya proses
komunikasi yang mengikut nahunya agar maklumat yang ingin disampaikan itu
mencapai objektifnya. Komunikasi yang baik akan berlaku sekiranya penutur dan
pendengar bersetuju dengan penggunaan sesuatu bahasa dan bahasa itu dapat
difahami dengan baik oleh kedua-dua belah pihak. Prinsip asas falsafah bahasa kedua
ialah berbahasa untuk menyampaikan maklumat yang benar. Dalam menyampaikan
sesuatu maklumat, pemikiran seseorang individu tidak boleh berlandaskan
kepercayaan dan emosi semata-mata tetapi haruslah disampaikan berdasarkan
penaakulan yang tepat lagi sahih. Selain itu, maklumat yang diperolehi perlulah
daripada sumber-sumber yang sahih dan boleh dipercayai. Perkara ini bertujuan
supaya maklumat yang diberikan itu tidak bercanggah dengan fakta yang sebenarnya
seterusnya bebas dari fitnah.
Selain, dua teori dan dua model yang digunakan. Kemasukan enam etos
bahasa Melayu juga menjadi sandaran penting memantapkan lagi kerangka teori
dalam kajian ini. Ringkasan perbincangan adalah seperti berikut:

54
1.6.5 Etos Bahasa Melayu Merealisasikan Usaha Penyatupaduan Nasional

Melalui Bahasa
Dalam usaha merealisasikan penyatupaduan nasional melalui bahasa Melayu,
kemasukan beberapa etos bahasa Melayu telah digunapakai dalam kajian ini. Etos
bahasa Melayu ialah kod nilai bahasa Melayu yang mengawal kehidupan sosial rakyat
Malaysia yang terdiri daripada pelbagai kaum (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar,
2008).
Dalam kajian ini, enam etos diketengahkan untuk memantapkan lagi kerangka
teori yang diguna pakai. Enam etos tersebut ialah 1) bahasa Melayu selaku bahasa
negara; 2) bahasa Melayu membentuk jati diri nasional; 3) bahasa Melayu
membentuk semangat patriotisme bangsa; 4) bahasa Melayu membentuk semangat
nasionalisme bangsa; 5) bahasa Melayu melambangkan maruah bangsa Malaysia dan
6) bahasa Melayu melambangkan imej negara Malaysia. Keenam-enam etos bahasa
Melayu ini yang menjurus kepada etos nasional mempunyai keselarian dengan prinsip
asas falsafah bahasa yang dikemukakan dalam kedua-dua model yang digunakan
dalam kajian ini. Perincian perbincangan berkaitan keenam-enam etos bahasa Melayu
dikemukakan di bab 2.
1.7 Kerangka Konseptual Kajian
Kajian ini menggabungkan dua teori dan dua model serta kemasukan etos bahasa
Melayu. Rajah 1.3 memaparkan kerangka konseptual kajian.

55
1.7 Kerangka Konseptual Kajian
Rajah 1.3. Kerangka Konseptual Kajian

56
1.8 Skop dan Batasan Kajian
Pembinaan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional ini merupakan
satu reka bentuk model untuk menyediakan garis panduan dalam bidang pendidikan.
Kajian ini hanya memberi fokus kepada enam prinsip asas falsafah bahasa yang
terkandung dalam dua model yang diterima pakai dan enam etos bahasa Melayu untuk
memperkembangkan lagi dapatan kajian sedia ada. Limitasinya, kajian ini kurang
berupaya menggambarkan keseluruhan aspek falsafah bahasa yang begitu luas bidang
pengkajiannya.
Pembinaan model ini bertujuan untuk memperlihatkan bagaimana penyerapan
elemen falsafah bahasa dalam pengajaran dan pembelajaran formal bahasa Melayu
dapat membantu guru Bahasa Melayu merangka pengajaran bahasa Melayu yang
lebih seimbang berdasarkan pandangan dan penilaian guru dan pakar yang
bersesuaian dengan kajian ini. Penyerapan elemen falsafah bahasa yang ditekankan
dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu adalah melalui penyepaduan ilmu
berkaitan hal ehwal persendirian dan kemasyarakatan, kemahiran berfikir, ilmu
kewarganegaraan dan nilai-nilai murni masyarakat Malaysia atau lebih dikenali
sebagai ‘penyerapan ilmu dan nilai’ yang menjadi intipati penting dalam pembinaan
model ini (Awang Sariyan, 2016; 2004 dan Mohd Rashid Md Idris; 2012). Selain itu,
elemen ilmu nasionalisme linguistik juga menjadi sandaran penting dalam pembinaan
model ini melalui penyepaduan ilmu berkaitan etos bahasa Melayu, iaitu kod nilai
bahasa Melayu yang mengawal kehidupan sosial rakyat Malaysia yang terdiri
daripada pelbagai kaum (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar, 2008). Usaha ini
diharapkan dapat melahirkan nasionalisme linguistik dalam kalangan murid pelbagai

57
etnik yang mempunyai semangat nasionalisme, patriotisme dan jati diri sepunya
terhadap negara (Teo Kok Seong, 2015).
Kajian ini menggunakan kaedah Kajian Reka Bentuk dan Pembinaan (Design
and Development Research Approach) yang dibahagikan kepada tiga fasa. Fasa
pertama ialah analisis keperluan yang bergantung pada pendapat guru Bahasa Melayu
dalam menentukan keperluan mereka dalam membangunkan Model Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional. Dalam fasa analisis keperluan ini, seramai 200 orang
guru Bahasa Melayu, yang mengajar di Sekolah Kebangsaan (SK), Sekolah
Menengah Kebangsaan (SMK), Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) dan Sekolah
Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) mengikut zon negeri di Semenanjung Malaysia yang
merangkumi Pulau Pinang, Perak, Negeri Sembilan dan Kelantan. Peserta kajian
dibahagikan kepada dua mengikut kawasan, iaitu 100 orang peserta kajian di kawasan
bandar dan 100 orang lagi di kawasan luar bandar. Fasa kedua ialah fasa reka bentuk.
Fasa reka bentuk ini melibatkan penggunaan Teknik Delphi melalui tiga pusingan
berdasarkan kesepakatan tinggi pakar. Seramai 23 orang informan telah dilibatkan
dalam fasa ini. Pusingan pertama dalam Teknik Delphi ini melibatkan temu bual
bersemuka dengan dua orang informan yang merupakan pakar dalam bidang falsafah
bahasa untuk mendapatkan segala maklumat berkaitan elemen falsafah bahasa untuk
pembinaan soal selidik di pusingan kedua. Pada pusingan kedua pula, 21 orang
informan yang berkaitan dengan kajian dipilih untuk meneliti semula segala
maklumat yang dibina berdasarkan Delphi pusingan 1. 21 orang informan yang dipilih
terdiri daripada 10 orang pakar dalam bidang bahasa Melayu, empat orang pakar
dalam bidang pendidikan, dua orang pakar sosiologi, dua orang pakar sosiobudaya,
dan tiga pakar lagi merupakan individu yang menekuni bidang lain tetapi aktif
58
memperjuangkan bahasa Melayu dan penyatupaduan etnik. Fasa terakhir ialah fasa
penilaian turut melibatkan kategori sekolah terpilih. Aktiviti penilaian model ini
melibatkan 41 buah sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)
yang terdiri daripada seramai 310 orang peserta kajian.
1.9 Definisi Operasional
Kajian ini memanfaatkan beberapa istilah dan konsep yang memerlukan penjelasan
bagi memudahkan perbincangan dan pemahaman keseluruhan kajian. Dengan itu,
terdapat beberapa konsep yang perlu ditakrifkan bagi melicinkan perbincangan dalam
kajian ini.
1.9.1 Falsafah Bahasa
Falsafah bahasa ialah pemikiran tentang bahasa yang dikaitkan dengan ilmu
pengetahuan, nilai, kebijaksanaan, pandangan tentang alam semesta, dan juga
hubungan dengan Tuhan. Di sebalik bahasa sebagai alat, bahasa turut berperanan
dalam menentukan aspek-aspek yang dinyatakan tersebut (Hashim Musa, 2008, 2006,
2002)
Cakupan dalam bidang falsafah bahasa ialah memperhatikan hal-hal yang pada
asasnya diperhatikan dalam bidang falsafah. Selain itu, falsafah bahasa pada asasnya
masih tetap dalam lingkungan arah dan landasan kerja yang sama, iaitu mencari
hakikat dan kebenaran tentang segala yang berkaitan dengan bahasa sebagai
59
subsistem dalam kerangka sistem yang lebih besar, iaitu alam semesta dan juga
bahasa sebagai bahagian diri manusia yang turut menjadi objek kajian falsafah
Tuntasnya bahasa bukan sekadar alat komunikasi tetapi merupakan wasilah
pendidikan, iaitu proses pembentukan adab, sahsiah, pemikiran dan pandangan sarwa
yang matlamat akhirnya ialah pembentukan tamadun dan peradaban (Awang Sariyan,
2014; Teo Kok Seong, 2013).
1.9.2 Penyatupaduan Nasional
Penyatupaduan merupakan suatu usaha berterusan pada semua peringkat lapisan
masyarakat, bukan sahaja sebelum merdeka tetapi hingga sekarang ianya terus
dilaksanakan. Usaha ini tidak boleh diberhentikan kerana sifat kepelbagaian itu
mengundang potensi konflik dan potensi komersial serentak (Shamsul Amri, 2014).
Teo Kok Seong (2013) pula mendefinisikan penyatupaduan nasional sebagai
perpaduan antara tiga kaum, iaitu Melayu, Cina dan India yang lebih erat di
Semenanjung dan integrasi nasional yang lebih rapat antara tiga wilayah
Semenanjung, Sabah dan Sarawak. Penyatupaduan semua kaum dan wilayah adalah
hasil daripada kewujudan suasana kesefahaman dan kemuafakatan ekoran daripada
wujudnya:
a. penyesuaian (accommodation) dalam kerangka hubungan etnik dan
b. kerjasama dalam kerangka rangkaian wilayah Nusantara.

60
Justeru itu, kesefahaman dan kemuafakatan ini akan membentuk masyarakat Malaysia
yang mempamerkan satu jati diri kebangsaan, berkongsi satu set nilai bersama dan
memiliki satu semangat kebangsaan.
1.9.3 Teknik Delphi
Teknik Delphi ialah teknik yang dibangunkan oleh Dalkey dan Helmer pada tahun
1963. Ia kemudiannya telah diterima pakai secara meluas sebagai satu kaedah untuk
mendapatkan kesepakatan pandangan pakar dalam sesuatu bidang ilmu (Rosnah
Ishak, 2013; Saedah Siraj, 2008). Terdapat banyak versi teknik Delphi, namun teknik
yang digunakan dalam kajian ini berdasarkan proses yang disarankan oleh Hsu dan
Sanford (2007) dan pengubahsuaian daripada Muhammad Faizal Abd. Ghani (2008)
dan Rosnah Ishak (2013). Proses ini melibatkan tiga pusingan. Pusingan pertama
merupakan proses temu bual menggunakan soalan separa berstruktur. Pusingan kedua
dan ketiga adalah interaksi panel dengan soal selidik yang dibentuk hasil dapatan
pusingan pertama. Walaupun pusingan keempat digalakkan, kutipan data boleh
ditamatkan pada pusingan ketiga sekiranya kesepakatan pakar terhadap semua item
telah mencapai tahap tinggi.
1.9.4 Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)
Sekolah Kluster Kecemerlangan ialah sekolah yang cemerlang dalam kelompoknya
yang dapat melahirkan murid yang holistik dalam aspek akademik, kokurikulum,
sahsiah serta penampilan diri. Sekolah ini juga mempunyai kebitaraan dalam mata
61
pelajaran bahasa Melayu, iaitu merujuk kepada prestasi yang cemerlang dalam mata
pelajaran ini. Di samping itu, sekolah ini diwujudkan bagi melonjakkan
kecemerlangan sekolah dalam sistem pendidikan Malaysia serta membangunkan
sekolah yang boleh dicontohi oleh sekolah dalam kelompok yang sama dan sekolah
lain di luar kelompok dan seterusnya menjadi ikutan (showcase) di peringkat
antarabangsa. Sekolah yang terpilih sebagai SKK perlu dipimpin dan ditadbir oleh
pengetua atau guru besar cemerlang dalam peranan dan tanggungjawab yang dapat
melonjakkan kecemerlangan sekolah mereka. Antara peranan dan tanggungjawab
tersebut ialah menyediakan Request for Proposal (RFP) (www.moe.gov.my).
1.9.5 Model
Model didefinisikan sebagai satu bentuk konsep yang digambarkan dalam bentuk
grafik bagi memudahkan pembaca memahami proses kerja atau aktiviti yang
dimaksudkan oleh pengkaji (Tracey & Morrow, 2006). Dalam hal ini juga, model
boleh dijelmakan dalam bentuk rajah urutan, contoh berajah, rangka, struktur dan
bentuk luaran yang dapat dilihat secara gambaran kesimpulan (Tunku Sarah Tunku
Mohd Jiwa, 1997).

BAB 2
SOROTAN LITERATUR
2.1 Pengenalan
Bab ini akan membincangkan tinjauan lampau berkaitan beberapa konsep penting
yang menjadi dasar dalam kajian ini berdasarkan pandangan para pengkaji dari segi
teori serta dapatan daripada kajian-kajian yang pernah dilaksanakan.
Secara khusus, penelitian yang dilakukan berkaitan dengan sejarah dan konsep
dasar falsafah serta implikasi falsafah terhadap ilmu dan pendidikan. Konsep dasar
falsafah perlu diperjelas terlebih dahulu agar perbincangan selanjutnya lebih mudah
difahami. Selain itu, penghuraian dan perbincangan turut memberi tumpuan terhadap
perkembangan bidang falsafah bahasa dari perspektif Barat, perkembangan bidang
falsafah bahasa dari perspektif Islam dan perkembangan bidang falsafah bahasa dan
pendidikan bahasa di Malaysia.

63
Dalam bab ini juga, penelitian dan perbincangan berkaitan latar hubungan
etnik di Malaysia dari aspek perpaduan, kesepaduan sosial dan penyatupaduan akan
turut diperincikan mengikut era. Selanjutnya, bahasa Melayu sebagai bahasa
penyatupaduan di Nusantara, iaitu di Indonesia dan Malaysia dibuktikan melalui
perbincangan berkaitan bidang ilmu, perjuangan rakyat dan pelaksanaan pemerintah
dan kerajaan di kedua-dua buah negara tersebut. Berikutnya, aspek Dasar Bahasa
Kebangsaan juga dibincangkan kerana ia merupakan prinsip asas yang perlu dipatuhi
rakyat untuk mempertahan dan meningkatkan penyatupaduan Nasional. Seterusnya,
literatur kajian berkaitan usaha berterusan dalam menghadapi cabaran hubungan etnik
melalui bahasa Melayu dibincangkan melalui usaha merealisasikan etos nasional.
Akhirnya, kajian-kajian berkaitan bidang falsafah bahasa dan penyatupaduan nasional
di Malaysia dibincangkan untuk mendapatkan maklumat berkaitan kajian-kajian yang
pernah dijalankan oleh pengkaji sebelum ini.
2.2 Falsafah: Sejarah dan Konsep Dasar
Daripada sudut etimologi, perkataan falsafah berasal daripada bahasa Yunani philos
yang bermaksud ‘Cinta’ dan Sophia yang bermaksud ‘hikmah’. Definisi yang
dikemukakan ini telah disepakati oleh para sarjana yang menekuni bidang falsafah.
Hal ini bermakna, seorang ahli falsafah ialah seorang individu yang sentiasa aktif
mencari hikmah walaupun tidak semestinya berjaya memilikinya (Awang Sariyan,
2016; A. Chaedar Alwasilah, 2010; Asep Ahmad Hidayat, 2009; Ahmad Sunawari
Long, 2008; Harun Hadiwojona, 1995; Abdul Jalil Hassan, 1989). Dalam konteks
64
hikmah, ia digunakan untuk aktiviti keintelektualan dalam pelbagai bidang ilmu,
pemahaman, pengamalan moral, percambahan sudut pandang dan sikap yang
membawa kebahagiaan (Earle, 1992). Hal ini disokong oleh Harun Hadiwojono
(1995) yang menegaskan bahawa kebijaksanaan atau hikmah adalah pengertian dan
pencarian utama dalam bidang falsafah.
Dari sudut pensejarahan, Phytagoras (580-500 S.M) merupakan orang pertama
yang menjadikan falsafah sebagai suatu cara hidup dan asas kehidupan masyarakat
Yunani. Beliau menekankan aspek pencarian hikmah dan bukan pencapaian hikmah
atau ilmu. Apa yang lebih menarik ialah walaupun beliau digelar wise man atau
lelaki yang bijak oleh masyarakat Yunani, tetapi kesan daripada penghayatan beliau
terhadap falsafah itu sendiri menyebabkan beliau menyatakan bahawa hikmah pada
dirinya bermaksud mengetahui dan sedar akan kejahilan dirinya. Justeru, dirinya tidak
sepatutnya digelar sebagai wise man tetapi sebagai pencinta hikmah (Ahmad
Sunawari Long, 2008). Walaupun Phytagoras diiktiraf sebagai pelopor perkataan
falsafah, namun ada pendapat menyatakan bahawa Socrates merupakan tokoh yang
pertama menggunakan perkataan falsafah tersebut pada sekitar abad kelima SM
(Awang Sariyan, 2016; Abdul Jalil Hassan, 1989).
Walau bagaimanapun, ungkapan ahli falsafah atau falsafah telah diangkat
menjadi sesuatu yang lebih bermakna dan memberikan impak setelah ia dipopularkan
oleh dua orang ahli falsafah Yunani terkenal, iaitu Plato (427-347 SM) dan Aristotle
(384-322 SM). Plato mendefinisikan falsafah secara umum dan khusus. Secara umum
falsafah merujuk kepada kajian berkaitan sesuatu yang benar, baik dan cantik. Secara
khusus pula falsafah merujuk kepada keadaan atau suasana seseorang yang berusaha
65
untuk mendapatkan hikmah setelah beberapa tahun pendidikan dalam dialektika, iaitu
proses menilai kebenaran sesuatu teori atau pendapat secara perbincangan dan
perdebatan. Setelah terhasilnya hikmah, seseorang itu mampu mengenali atau
menghayati sesuatu hakikat kebenaran dan memperoleh kebaikan atau virtue, iaitu
ilmu bagaimana hendak hidup dengan sebaiknya. Selanjutnya, Aristotle (384-322
S.M) pula menyatakan bahawa fasafah adalah kajian mengenai hakikat zat sesuatu
(being as being) dan penyebab utama (first principles). Hal ini bermaksud, fokus
kajian terhadap kedua-dua aspek tersebut memperlihatkan falsafah dan metafizik
mempunyai matlamat dan tujuan yang sama (Ahmad Sunawari Long, 2008).
Di samping itu, ahli falsafah Islam, iaitu al-Kindi (185/801-260/843),
berpendapat falsafah ialah suatu ilmu mengenai hakikat yang diindentifikasikan
dengan Tuhan dan berada dalam kemampuan manusia untuk menanggapinya. Dari
aspek ilmu, seseorang ahli falsafah berusaha mencapai kebenaran, manakala dari
aspek pengamalan, ia berkelakuan berdasarkan kebenaran (El-Ehwany Ahmed Fouad,
1963). Pendapat al-Farabi (339H/950M) pula, falsafah ialah cintakan kebijaksanaan
atau hikmah dan ia merupakan pokok bagi segala ilmu. Beliau juga mendefinisikan
hikmah sebagai makrifatullah. Perbincangan berkaitan erti kata falsafah diperincikan
lagi oleh Hasbullah Bakry (1964) daripada tiga sudut pandangan, iaitu sudut bahasa,
pengertian praktis, dan perbezaannya daripada ilmu-ilmu lain. Dari sudut bahasa,
falsafah merujuk kepada cinta akan hikmah atau kebijaksanaan. Ia telah dibincangkan
secara terperinci melalui sudut pandang beberapa orang tokoh dan sarjana falsafah.
Dari sudut praktis ia merujuk kepada proses berfikir secara mendalam tentang hakikat
segala sesuatu. Akhir sekali, daripada sudut perbezaannya berbanding ilmu-ilmu lain,
dua ciri khusus falsafah ialah falsafah memandang alam sebagai satu kesatuan yang
66
belum dipecah-pecahkan sementara ilmu lain terbatas skopnya. Selain itu, falsafah
menyelidik hakikat untuk menjurus tiga persoalan, iaitu apa, dari dan ke mana.
Sementara ilmu lain membahas sebab akibat tentang sesuatu.
Seterusnya, perbincangan akan tertumpu pada signifikan falsafah. Hakikatnya,
para sarjana bidang falsafah mahupun bidang lain menyedari bahawa falsafah adalah
bidang ilmu yang banyak mengemukakan masalah dan menunjukkan jalan
penyelesaian untuk faedah individu, masyarakat, negara dan tamadun. Hal ini
dibuktikan melalui pembentukan tamadun Yunani sekitar 500 S.M - 300 S.M, zaman
kecemerlangan Islam pada Zaman Pertengahan di Semenanjung Tanah Arab serta era
kebangkitan Rennaissance dan zaman falsafah moden di Barat. Kejayaan tersebut
ialah hasil daripada bangsa yang mementingkan falsafah. Signifikan falsafah yang
akan dibincangkan terbahagi kepada tujuh, iaitu falsafah membawa kebahagiaan,
falsafah mempengaruhi kehidupan, falsafah menjelaskan fenomena metafizik,
falsafah memantapkan individu, falsafah memahamkan kebudayaan luar, falsafah
membezakan antara zahir dan batin dan falsafah ialah ilmu yang sentiasa berkembang
(Ahmad Sunawari Long, 2008).
Falsafah membawa kebahagiaan merujuk kepada penilaian falsafah bukan
kepada harta benda tetapi melalui nilai instrinsiknya. Hal ini bermaksud, falsafah
dinilai kerana nilai dalaman atau kebahagiaan yang diberikan kepada sesiapa yang
dapat menikmatinya yang bersifat spiritual dan mental. Dalam hal ini, Aristotle (384-
322 S.M) telah mengetengahkan pendekatan berfikir terhadap sesuatu Hakikat
Tertinggi (Reality), seseorang itu mampu mencapai kebahagiaan (eudaimonia).
Falsafah mempengaruhi kehidupan merujuk kepada sejauh mana pemikiran seseorang

67
individu dipengaruhi oleh corak pemikiran falsafah di sekelilingnya. Pemikiran
bersifat falsafah ditanggapi melalui ucapan pemimpin, karya sastera, akhbar dan
tradisi lisan. Umpamanya, falsafah Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) berperanan
melahirkan kebangkitan Revolusi Perancis pada 1789 dan falsafah eksistentialisme
yang diperkenalkan oleh Jean-Paul Sartre (1905-1980) telah menjadi penggerak
utama kepada rakyat Perancis yang ditewaskan oleh Jerman semasa Perang Dunia
Kedua. Seterusnya, falsafah menjelaskan fenomena metafizik merujuk kepada
falsafah cuba menghuraikan atau mencari realiti yang sebenar berkaitan alam fizik
yang hakikatnya hanya mampu dijelaskan melalui kajian sains di makmal.
Selanjutnya, falsafah memantapkan individu merujuk kepada seseorang
individu yang mengenali dirinya, mengetahui kapasiti batasan dan kekurangan yang
ada pada dirinya. Impaknya, akan melahirkan masyarakat yang stabil, adil dan bersatu
padu kerana ia didasarkan kepada ilmu bukannya kejahilan, ketakutan dan penipuan
(Blackwood dan Herman, 1975). Seterusnya, falsafah memahamkan kebudayaan luar
merujuk kepada falsafah mampu membantu individu memahami dan menghormati
perbezaan antara budayanya sendiri dengan budaya di luar masyarakatnya. Seyyed
Hussein Nasr (2008) menegaskan bahawa tanpa mempelajari dan memahami falsafah,
umat Islam tidak mungkin dapat menapis budaya asing yang terserap ke dalam
budaya tempatan. Falsafah membezakan antara zahir dengan batin pula merujuk
kepada manusia dianugerahkan pelbagai kelebihan seperti akal, keupayaan berfikir
kritis dan mempunyai ilmu pengetahuan. Segala anugerah yang dikurniakan ini harus
diselidiki melalui hakikat sebenar kewujudan manusia. Tanpa proses renungan dan
spekulatif terhadap hakikat sebenar manusia adalah tidak bermakna. Sebagai contoh,
tindakan Karl Marx dan pengkritik sosialis mengecam fahaman kapitalisme kerana ia
68
didapati berlawanan dengan hakikat sebenar manusia dan masyarakat pekerja (Wolf,
R.P., 1976). Akhir sekali, falsafah ilmu yang sentiasa berkembang merujuk kepada
perbincangan dan sifat falsafah masih tersirat dalam pelbagai bidang ilmu walaupun
telah muncul pelbagai ilmu sejajar dengan perubahan zaman. Contohnya, pada Zaman
Pertengahan konsep roh difahami dalam konteks akal oleh ahli falsafah Islam, Yahudi
dan Kristian. Pada zaman moden pula, persoalan roh dalam fahaman metafizik mula
terpinggir apabila sains dan falsafah positivisme mendominasi dunia ilmu yang lebih
menfokuskan hakikat manusia dalam konteks otak dan fungsinya.
Sebelum membincangkan dan meneliti bidang falsafah bahasa yang menjadi
tumpuan dalam bidang ini, pengkaji akan memberi tumpuan terhadap perbincangan
berkaitan sejarah dan konsep dasar falsafah kerana ia dapat memberikan gambaran
berkaitan bidang falsafah umum. Secara umumnya, bidang falsafah merupakan satu
penyiasatan dan penyelidikan secara renungan dan penghujahan tentang sumber dan
sifat pengetahuan manusia secara keseluruhannya berdasarkan penelitian terhadap
data-data yang diambil daripada semua aspek alam semesta.
Ringkasnya, falsafah bahasa merupakan bidang pengajian yang
mencantumkan bidang falsafah dan bidang kajian bahasa. Bidang ini meneliti
hubungan antara bahasa dengan ilmu pengetahuan manusia, proses berfikir,
pandangan dunia dan realiti kewujudan manusia (Hashim Musa, 2006). Selanjutnya
perbincangan akan tertumpu kepada kupasan berkaitan perkembangan bidang falsafah
bahasa.
69
2.3 Perkembangan Bidang Falsafah Bahasa dari Perspektif Barat dan Islam
Bidang falsafah mempunyai sejarah yang panjang dan merangkumi bidang yang
cukup luas. Bidang ini menjadi tumpuan para pemikir Barat dan Islam. Seperti yang
disebut di bahagian awal bahawa falsafah bermaksud penggemar atau cinta akan
hikmah dan ilmu. Abdul Malik Abdul Karim Amrullah atau Hamka (1940) pula
mempermudah maksud hikmat atau ilmu itu dengan menggunakan bahasa Indonesia
(bahasa Melayu). Beliau berpendapat, “ hikmat” itu dalam bahasa Arab, dalam bahasa
Indonesia pula ia boleh diertikan sebagai “rahsia”. Tambahnya lagi, falsafah ialah
aktiviti akal (kegiatan berfikir) yang menjadi alat untuk membongkar segala rahsia
alam, dan segala rahsia kehidupan manusia. Menurut beliau lagi, pada peringkat awal
kemunculannya, falsafah memberi tumpuan terhadap persoalan rahsia alam. Rahsia
alam terlalu banyak yang tidak diketahui, tetapi semua orang ingin mengetahuinya.
Kejadian langit dan bumi, bintang-bintang di angkasa, matahari, dan segala kehidupan
di daratan dan lautan menyimpan seribu satu rahsia yang belum diketahui. Selepas
memberi perhatian kepada alam, perhatian ahli falsafah beralih daripada mencari
rahsia alam kepada rahsia kehidupan manusia. Rahsia manusia juga terlalu banyak
dan tidak kurang pentingnya dengan persoalan alam (Abd Ganing Laengkang dan
Wan Mohd. Fairaz bin Wan Mohd. Ghazali, 2015; Abdul Malik Abdul Karim
Amrullah, 1940).
Persoalan bahasa turut menjadi objek dalam kajian falsafah kerana ia
sebahagian daripada persoalan penting dalam kehidupan manusia. Persoalan ini turut
dibincangkan oleh pemikir dan ahli falsafah sejak zaman Yunani lagi. Selain Barat,
pemikir Islam turut membincangkan persoalan bahasa secara mendalam dari sudut
70
falsafah. Oleh itu, kajian ini akan mengetengahkan perkembangan bidang falsafah
dari perspektif Barat dan Islam.
2.3.1 Perkembangan Bidang Falsafah Bahasa dari Perspektif Barat
Sejarah pertumbuhan dan perkembangan bidang falsafah bahasa di Barat boleh
dibahagikan kepada empat zaman, iaitu falsafah bahasa pada zaman awal, zaman
pertengahan, zaman awal zaman moden dan falsafah bahasa pada Abad ke-20 (Awang
Sariyan, 2014, 2007; Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul, 2010).
i. Falsafah Bahasa Pada Zaman Awal
Sejarah pertumbuhan dan perkembangan falsafah bahasa pada zaman awal tamadun
Barat boleh dibahagikan kepada dua tahap utama, iaitu tahap bermulanya falsafah
Bahasa dan tahap pengasasan falsafah bahasa (Awang Sariyan, 2014, 2007;
Borgmann, A., 1974)
a. Tahap Bermulanya Falsafah Bahasa
Falsafah bahasa bermula di Yunani pada zaman pra-Socrates kira-kira 600 tahun
Sebelum Masihi. Hal ini bersangkut paut dengan tradisi Yunani telah banyak
71
mewariskan pelbagai bidang ilmu yang sehingga kini menjadi asas kebudayaan Barat,
seperti ilmu falsafah umum, politik, etika, estetik, logika, matematik, mahupun fizik
(Awang Sariyan, 2007; Hashim Musa, 1994). Ini disokong oleh Bloomfield (1992)
yang menyatakan bahawa orang Yunani Kuno mempunyai keberanian membuat
spekulasi dan tekun mengkaji ilmu berkaitan asal usul, sejarah dan struktur bahasa.
Maka pengetahuan tradisi tentang persoalan kebahasaan bermula daripada usaha
mereka.
Heraclitus merupakan tokoh yang mewakili pada zaman bermulanya falsafah
bahasa. Pemilihan beliau disebabkan pemikirannya yang terarah dengan jelas kepada
masalah bahasa dan dunia melalui petikan-petikan karyanya yang menunjukkan asal
usul falsafah bahasa yang memperlihatkan bahasa dan falsafah sebagai satu satuan.
Unsur bahasa yang mencerminkan falsafah bahasa Heraclitus ialah homonim dan
etimologi (Awang Sariyan 2007, ms. 13-14; Borgmann, A, 1974). Menurut falsafah
Heraclitus, kata ialah wujudnya benda dalam fikiran. Manakala, bahasa pula
bermaksud menyatu dengan dunia, alam, kuasa, undang-undang, dan akal manusia.
Pandangan tersebut diperteguhkan oleh golongan Sofis, yang menegaskan bahawa
tiada garis pemisah antara bahasa dengan realiti. Golongan ini berpandangan bahawa
seseorang dikatakan memahami realiti apabila ia berhasil mengurus segala sesuatu
melalui bahasa, iaitu melalui penggunaan bahasa dalam pertuturan.
Zaman pra-Socrates yang diwakili oleh Heraclitus dan zaman Sofis dikatakan
telah menyemai bibit falsafah bahasa tetapi belum memperlihatkan pertumbuhan
kajian dalam bidang ini. Elemen falsafah bahasa menjadi aspek yang penting
diperlihatkan melalui hasil karya mereka, namun demikian pernyataan dari segi teori
72
masih tidak jelas, kecuali pernyataan golongan sofis yang berkaitan kesatuan bahasa
dan realiti (Awang Sariyan, 2007).
b. Tahap Pengasasan Falsafah Bahasa
Tahap pengasasan falsafah bahasa bermula dengan Plato (427-347 S.M) sebagai
pelopornya. Manakala Aristotle (384-322 S.M) dan Kumpulan Stoik yang diasaskan
oleh Zeno (336-264 S.M) sebagai pengembangnya (Awang Sariyan, 2007; Borgmann,
A., 1974). Plato (427-347 S.M) merupakan ahli falsafah pertama yang mengenal pasti
dan menyelidik bahasa sebagai suatu masalah atau persoalan falsafah melalui
karyanya yang berbentuk dialog, iaitu Cratylus (Hashim Musa, 1994; Borgmann, A.,
1974). Plato telah meneliti dan mengkaji masalah berkaitan asal usul bahasa. Dalam
hal ini, beliau telah menegaskan bahawa bahasa terpisah daripada realiti melalui
beberapa hujah yang dikemukakannya. Antaranya ialah, kata berbeza daripada benda,
iaitu jika wujud persamaan antara kata dengan benda akan berlakunya pertindanan
yang tidak perlu pada benda.
Pemikiran tentang falsafah bahasa yang diasaskan oleh Plato kemudiannya
dikembangkan dan diperincikan oleh muridnya, iaitu Aristotle (384-322 S.M). Beliau
membicarakan persoalan hakikat bahasa dengan meletakkan bahasa dalam susunan
ontologi. Beliau telah membezakan empat lapisan realiti yang menandai susunan
ontologi atau kewujudan alam. Pertama, lapisan realiti yang paling asas, iaitu meliputi
benda atau kejadian di dunia nyata. Kedua, lapisan bayangan roh atau makna bagi
benda zahir itu. Ketiga, lapisan isyarat luaran, iaitu bunyi bahasa yang terpancar
73
daripada bayangan tadi dan yang keempat ialah lapisan yang merupakan
perlambangan bunyi menjadi huruf. Gagasan Aristotle mengenai empat lapisan realiti
inilah yang menjadi asas munculnya disiplin pragmatik, semantik, dan fonetik dalam
bidang linguistik (Awang Sariyan, 2007; Borgmann, A., 1974). Satu gagasan lain
yang dikembangkan oleh Aristotle ialah fungsi bahasa sebagai alat, khususnya untuk
retorik dan puisi. Bahasa dianggap sebagai suatu juzuk dunia, tetap, dan dapat
diperoleh dalam tulisan dan menjadi subjek tatabahasa. Selain itu, bahasa dianggap
sebagai suatu cara menunjukkan dan mewakili apa sahaja yang ada di dunia dan oleh
itu menjadi subjek logika.
Selepas Aristotle, perkembangan falsafah bahasa Yunani ditandai oleh peranan
dan pengaruh kumpulan Stoik yang diasaskan oleh Zeno (kira-kira 336-264 S.M)
(Awang Sariyan, 2007; Borgmann, A., 1974). Dalam era Stoik inilah linguistik
diberikan tempat yang jelas dalam konteks falsafah secara keseluruhannya dan
persoalan bahasa dibahaskan secara sistematik (Robins, 1993). Kumpulan Stoik
mempunyai sudut pandang yang tersendiri berkaitan falsafah bahasa. Asas kajian
kumpulan ini terbahagi kepada tiga. Pertama, bahasa akan bermula dengan timbulnya
kesan dan mengungkapkan pengalaman yang terhasil daripada kesan tadi dalam
bentuk perkataan. Kedua, semua benda dapat dijelaskan melalui kajian dialektik, iaitu
melalui wacana logik yang menggunakan soal jawab sebagai cara memperoleh
kebenaran tentang sesuatu. Ketiga, ialah kajian dialektik perlu bermula dengan
bahagian yang berkaitan dengan pertuturan.

74
ii. Falsafah Bahasa Pada Zaman Pertengahan
Zaman pertengahan ialah istilah yang digunakan untuk tempoh sejarah Eropah antara
fasa kejatuhan Empayar Rumawi dengan munculnya Zaman Kebangkitan atau Zaman
Renaissance (Robins, 1993). Pada Zaman Pertengahan ini, pengkategorian falsafah
berlaku secara sistematik hasil usaha yang dilakukan oleh orang Rumawi.
Pengkategorian ini dilakukan setelah menjalankan penelitian terhadap kajian yang
dikemukakan oleh Aristotle sebelum ini. Tujuh cabang ilmu itu dikelompokkan
menjadi dua, iaitu trivium yang terdiri daripada tatabahasa, retorik, dan logika dan
quadrivium terdiri daripada aritmetik, geometri, astronomi, dan muzik. Trivium
merupakan bidang sains bahasa atau sermocinalis scientia yang mengajar seseorang
bercakap dengan betul (tatabahasa), bergaya dan berkesan (retorik), dan benar
(logika). Antara isu yang menandai perkembangan falsafah bahasa pada Zaman
Pertengahan termasuklah isu istilah dan benda, antagonisme bahasa dan realiti,
tatabahasa spekulatif, kesalingberhubungan antara kewujudan, pemahaman,
pernyataan, kedalaman dan jangkauan kuasa penandaan pada bahasa, teologi dan
bahasa, analogi, metafora, bahasa dan teologi rasional. Golongan yang mempertalikan
istilah dengan benda secara individu dan yang menolak realiti konsep sejagat ini
dikenali sebagai Nominalis dan fahamannya disebut Nominalisme. Tokohnya yang
terkenal ialah John Buridan (1300-1358). Berkaitan dengan isu antagonisme bahasa
dan realiti, John Buridan menegaskan bahawa bahasa bukan sahaja menjadi cerminan
alam, bahkan berlaku antagonisme antara realiti dan bahasa. Maksudnya, ada sesuatu
yang mungkin benar tetapi tidak dapat dinyatakan secara logik dalam bahasa (Awang
Sariyan, 2007; Borgmann, A., 1974).

75
Selain itu, isu tatabahasa spekulatif juga menandai kajian bahasa dan falsafah
bahasa pada Zaman Pertengahan. Pada zaman itu, bidang tatabahasa menjadi mercu
tanda kesarjanaan linguistik Zaman Pertengahan. Tatabahasa yang berasaskan huraian
tatabahasawan klasik Donatus dan Priscian itu menumpukan perhatian pada analisis
bentuk, terutama morfologi. Keadaan ini menyebabkan kebanyakan ahli falsafah
bahasa tidak berpuas hati kerana berlakunya pengabaian terhadap aspek makna.
Menjelang akhir Zaman Pertengahan, khususnya sejak abad ke-12, pandangan
bahawa pelbagai bentuk ketatabahasaan dapat difahami dengan mendalam jika
sesuatu bentuk itu diberikan makna. Dengan perkataan lain, tatabahasa falsafah atau
spekulatif diperlukan dalam memerihalkan perkara ini. Tatabahasa tersebut
merupakan paduan antara tatabahasa Priscian, iaitu penjelasan cara pemaknaan bentuk
ketatabahasaan berdasarkan pendekatan epistemologi dan ontologi falsafah Skolastik
(Realistik), iaitu falsafah yang mengintegrasikan aliran Aristotle dan teologi Katolik.
Thomas Erfurt (kira-kira tahun 1310) merupakan antara tatabahasawan spekulatif
yang karyanya, iaitu ‘Grammatica Speculativa’ mewakili aliran ini (Awang Sariyan,
2007).
iii. Falsafah Bahasa Pada Zaman Moden
Para pengkaji falsafah Barat sependapat bahawa era falsafah moden Barat bermula
dengan Rene Descartes (1596-1650) sebagai pelopornya. Beliau terkenal dengan
kaedah Kesangsian Cartesian dalam menjawab persoalan epistemologi tentang
kebenaran ilmu (Awang Sariyan, 2007; Russell Bertrand, 1993; Wolff, 1992;
76
Borgmann, 1974. Rene Descartes (1596-1650) dalam karyanya yang terawal, iaitu
Discourse on Method (1637) menegaskan bahawa bahasa bukan pernyataan realiti
yang khusus dan asas, sebaliknya hanya sebagai alat komunikasi untuk menyatakan
sesuatu yang wujud (Awang Sariyan, 2007). Pandangan beliau ini memperkukuhkan
pandangan Plato mengenai terpisahnya realiti daripada bahasa. Selain itu, beliau juga
telah menonjolkan dua ciri penting bahasa manusia. Ciri yang pertama ialah bahasa
manusia bermula pada diri penuturnya, dan mempunyai fungsi yang unik dalam
menyampaikan fikiran. Ciri yang kedua ialah bahasa manusia dapat berfungsi dengan
meluas dalam pelbagai situasi. Berdasarkan kepada kedua-dua pandangan falsafah ini
beliau menyimpulkan bahawa bahasa merupakan aktiviti akal (Borgmann, 1974, ms.
70-72).
Era kebangkitan zaman moden berikutnya ditandai oleh kemunculan
Giambattista Vico (1668-1774). Beliau berpendapat bahasa ialah gerak balas terhadap
apa yang disingkap oleh bahasa, iaitu bahasa dan dunia adalah seasal. Selain itu,
terdapatnya tahap bahasa yang wujud primordialnya bersama Tuhan, iaitu bentuk
bahasa masih dalam keadaan mentah dan belum wujud dalam bentuk sistem bunyi
dan tatabahasa yang nyata. Tahap selanjutnya ialah apabila makna disampaikan
melalui isyarat yang menjadi asas bentuk bahasa yang lebih eksplisit dan cekap.
Tahap akhir ialah permulaan bahasa ucapan yang berasaskan onomatopia dan seruan
(Awang Sariyan, 2007; Hashim Musa, 1994; Borgmann, 1974).
Jean Jacques Rosseau (1712-1778) dan Johann Gottfried Herder (1744-1803)
melanjutkan kajian Giambattista Vico (1668-1774) mengenai asal usul bahasa. Teori
77
asal usul bahasa Rosseau mengaitkan permulaan bahasa sebagai gerak isyarat
dialektik dan peniruan serta laungan semula jadi. Namun begitu, oleh sebab kurang
cekapnya mekanisme itu sebagai alat perhubungan, unsur fonis kemudian menjadi
dominan dalam bahasa manusia (Robbins, 1993).
Pada abad ke-18 muncul ahli falsafah tatabahasa sejagat yang bernama James
Harris di England. Falsafah bahasanya terkandung dalam karyanya Hermes or
Philosophical Enquiry Concerning Language and Universal Grammar (1751). Pada
asasnya ia mendasarkan falsafahnya pada falsafah Aristotle, tetapi beliau lebih
menekankan wujudnya perbezaan lahiriah pada pelbagai bahasa. Beliau berpendapat,
kemampuan manusia merangka idea umum yang sejagat melalui kata-kata diperoleh
melalui kurniaan Tuhan (Robins, 1993). Perkembangan falsafah bahasa dalam
kebangkitan zaman moden selanjutnya dikaitkan dengan kemunculan sarjana Jerman
Wilhelm Von Humboldt (1767-1835). Penulisan beliau terarah kepada sifat
kekreatifan bahasa, baik daripada segi tatabahasa mahupun daripada segi leksikalnya.
Beliau menegaskan bahawa kemampuan berbahasa yang kreatif ini merupakan suatu
fitrah yang ada dalam akal setiap manusia. Perkembangan falsafah bahasa gagasan ini
dapat pula dikaitkan dengan hipotesis kenuranian bahasa (innateness hypothesis) yang
mengandaikan bahawa sejak lahir setiap manusia telah dikurniakan dengan alat
pemerolehan bahasa (language acquisition device atau LAD) yang membolehkan ia
menguasai bahasa ibundanya. Sifat kreatif bahasa dan kemampuan setiap manusia
memanfaatkan sumber bahasa inilah yang membolehkan manusia senantiasa
melahirkan ayat baharu dan menyesuaikan bahasanya dalam pelbagai situasi yang
berlainan (Awang Sariyan 2007; Chomsky, 1957).

78
iv. Falsafah Bahasa Pada Abad ke-20
Searle (1990) berpendapat bahawa Gottlob Frege (1848-1925) merupakan pelopor
bidang falsafah bahasa moden pada abad ini. Beliau telah mengemukakan teori
perbezaan antara maksud dengan rujukan. Dalam konteks ini, beliau berpendapat
bahawa sesuatu ayat mempunyai maksud walaupun subjeknya tidak ada rujukan.
Selain itu, setiap ungkapan mewakili sesuatu benda tanpa mempunyai makna selain
hanya mewakili benda sahaja. Selepas Gottlob Frege (1848-1925), perkembangan
falsafah bahasa Barat ditandai oleh kemunculan Betrand Russell (1872-1970) dan
muridnya Ludwig Wittgenstein (1889-1951). Kedua-dua tokoh ini menolak teori
perbezaan antara maksud dengan rujukan yang dikemukakan oleh Frege. Pada
pandangan mereka, teori tersebut hanya sesuai untuk kes yang sederhana dan tidak
dapat memberikan gambaran hakiki tentang pertalian antara kata dengan dunia.
Persoalan hubungan antara bahasa dengan realiti diperhalusi oleh Wittgenstein
(1889-1951) melalui teori gambar tentang bahasa dalam karyanya Tractatus.
Berdasarkan sistem ontologi pegangan Wittgenstein, juzuk asas alam ini ialah fakta
dan bukan objek, kerana objek merupakan unsur fakta. Objek memperoleh realiti
melalui kombinasinya dalam fakta. Hal ini bermaksud, bahasa pada pandangan
Wittgenstein selari dengan realiti, iaitu hakikat bahawa kata-kata dalam ayat disusun
dengan cara tertentu menggambarkan bahawa objek dalam alam diatur dengan cara
tertentu (Searle, 1990). Selain itu, melalui karyanya Philosophical Investigations
(1953), Wittgenstein menyanggah gagasannya tentang logika dan kejelasan bahasa.
Beliau sedar bahawa bahasa memaparkan aspek yang lebih halus, bervariasi, dan
terikat oleh konteks daripada yang dapat dilihat pada struktur formalnya. Percubaan
79
Wittgenstein untuk menggambarkan wawasan yang luas tentang bahasa
diungkapkannya melalui istilah permainan bahasa (language-game) dan bahasa
sebagai suatu bentuk kehidupan. Beliau juga berpendapat bahawa betapa pentingnya
bahasa biasa sebagai lawan bahasa falsafah, iaitu ragam bahasa tersebut merupakan
unsur penyatu dalam kewujudan manusia (Borgmann, 1974).
Perkembangan falsafah bahasa pada abad ke-20 kemudian mencakupi senario
yang lebih luas apabila membincangkan aspek keluhuran bahasa. Aspek keluhuran
bahasa yang dimaksudkan itu ialah penampilan bahasa dalam kesusasteraan seperti
drama dan puisi, iaitu dalam pidato politik, wacana falsafah, keagamaan, dan karya
saintifik. Perbincangan tentang bahasa dalam konteks tersebut sekadar memperluas
pandangan terhadap bahasa sebagai suatu sistem formal. Malah, karya sastera yang
agung sebenarnya merupakan perwakilan realiti bahasa. Antara tokoh yang
membincangkan kesusasteraan sebagai bentuk keluhuran bahasa ialah Rene Wellek
(1903-1995) dan Austin Warren (1899-1986) melalui buku mereka Theory of
Literature (1949), Northrop Frye (1912-1991) melalui bukunya Anatomy of Criticism
(1957), serta Emil Staiger (1908-1987) melalui bukunya Basic Concepts of Poetics
(1946). Penekanan terhadap sastera sebagai suatu bentuk penampilan bahasa itu
bukan fenomena baharu kerana para sarjana pada zaman Yunani telah mempelopori
kajian retorik dan puisi sebagai sebahagian kajian bahasa (Awang Sariyan, 2007).
Perbincangan tentang falsafah bahasa pada abad ke-20 tidak lengkap jika tidak
membincangkan perkembangan analisis terhadap struktur bahasa, atau lebih tepat lagi
membincangkan hakikat bahasa sebagai suatu sistem. Dalam hal ini, Ferdinand de
Saussure (1857-1913) telah mengemukakan pandangan tentang pentingnya melihat

80
bahasa sebagai sistem yang wujud pada sesuatu waktu atau zaman tertentu (Awang
Sariyan, 2007; Nik Safiah Karim, 1985). Ferdinand de Saussure digelar sebagai Bapa
Linguistik Moden. Beliau berpendapat bahasa ialah suatu cabang semiologi, iaitu
sains tentang isyarat atau tanda yang mengkaji pelbagai sistem konvensi yang
memungkinkan perlakuan manusia termasuk bahasa yang mempunyai makna dan
menjadi isyarat (Mangantar Simanjuntak,1987). Selain itu, beliau menekankan
huraian struktur bahasa yang menyebabkan dirinya dikatakan membawa aliran
linguistik baharu yang dikenali sebagai linguistik struktur atau linguistik deskriptif
(Borgmann, 1974).
Perkembangan dunia linguistik kemudiannya beralih ke Amerika dengan
Franz Boas (1858-1942), Edward Sapir (1884-1939), dan Leonard Bloomfield (1887-
1949) sebagai tokoh awal dan utama yang menentukan aliran linguistik di benua
tersebut. Edward Sapir (1884-1939) mengkaji bahasa dalam hubungannya dengan
kesusasteraan, muzik, antropologi, dan psikologi. Kemudian, Benjamin Whorf (1897-
1941) yang merupakan muridnya mengembangkan gagasan itu dengan
memperkenalkan satu hipotesis yang dikenali sebagai Hipotesis Sapir-Whorf.
Hipotesis ini membincangkan pengaruh dominan bahasa dalam menentukan
pandangan hidup, pemikiran, dan kebudayaan sesuatu bangsa atau masyarakat. Tokoh
yang berikutnya ialah Leonard Bloomfield (1887-1949) dan beliau menganalisis
bahasa menurut prinsip mentalisme yang selaras dengan teori psikologi Wundt.
Beliau telah mengaitkan penglahiran bahasa sebagai penglahiran pengalaman yang
luar biasa, terutama sebagai penjelmaan tekanan emosi yang sangat kuat (Mangantar
Simanjuntak, 1987). Namun semenjak tahun 1925, Bloomfield telah meninggalkan
psikologi mentalisme Wundt, kemudian menganut teori psikologi behaviorisme

81
Watson dan Weiss serta menerapkannya ke dalam teori bahasanya yang dikenal
sebagai linguistik struktur atau linguistik taksonomik. Istilah taksonomik pula
menjelaskan cara melihat bahasa sebagai binaan yang terbentuk daripada unsur
terkecil, iaitu fonem hingga ke unsur yang terbesar, iaitu ayat. Pemikiran dan
pendekatan Bloomfield terhadap bahasa diperincikan dalam bukunya yang masyhur,
iaitu Language (1935). Beliau menekankan analisis formal melalui operasi dan
konsep yang dihuraikan secara objektif dan amat menekankan pengolahan bahasa
secara saintifik yang rapi (Awang Sariyan, 2014).
Di Eropah, perkembangan linguistik deskriptif ditandai oleh kemunculan
Mazhab linguistik London dengan John Rupert Firth (1890-1960) sebagai
pengasasnya. Mazhab ini terkenal dengan gagasan bahasa sebagai susunan konteks.
Bahasa dilihat sebagai terdiri daripada konteks fonologi, konteks morfologi, konteks
leksikon, dan konteks situasi (Mangantar Simanjuntak, 1987, ms. 45). John Rupert
Firth (1890-1960) menekankan bahawa makna merupakan teras kepada kajian bahasa.
Makna menghubungkan sesuatu unsur bahasa dengan konteks unsur itu.
Seterusnya revolusi linguistik telah berlaku dengan kemunculan teori
linguistik transformasi-generatif yang dipelopori oleh Noam A. Chomsky pada tahun
1957, dengan monografnya Syntactic Structures dan diikuti oleh satu siri karya yang
lain. Dalam hubungannya dengan perkembangan falsafah bahasa Barat, teori
Chomsky menandai suatu aliran pemikiran yang signifikan, kerana menampilkan
sejumlah gagasan yang menentukan sikap dan tanggapan sejumlah besar ahli bahasa
di seluruh dunia, termasuk di Malaysia, khususnya tentang hakikat bahasa sebagai
aspek akal. Chomsky percaya bahawa dalam akal manusia yang normal terdapat suatu
82
alat pemerolehan bahasa yang sejagat sifatnya, yang diistilahkannya sebagai
Language Acquisition Device atau singkatannya LAD. Dalam bahasa Melayu, ianya
merujuk kepada Alat Pemerolehan Bahasa (APB). Alat inilah yang memungkinkan
semua kanak-kanak normal memperoleh bahasa pertamanya di luar kesedarannya
tanpa pengajaran formal. Dalam hal ini, pendidikan formal yang diterima, seperti di
sekolah, merupakan pengukuhan dan pengembangan potensi yang sedia ada pada
kanak-kanak (Awang Sariyan, 2014).
Seorang lagi tokoh yang senantiasa dikaitkan dengan fungsionalisme ialah
M.A.K. Halliday. Beliau berpendapat bahawa isu pokok dalam kajian bahasa perlu
memfokuskan pada situasi penggunaan bahasa, iaitu yang merujuk kepada fungsi
bahasa dalam penggunaannya (Halliday, 1970, ms.145). Bahasa tidak boleh dianggap
sebagai hanya suatu sistem unsur formal yang bebas daripada fungsi khususnya.
Beliau telah menggariskan tujuh fungsi bahasa yang berlainan dalam memenuhi
keperluan hidup manusia, iaitu fungsi instrumental, fungsi pengaturan, fungsi
perwakilan, fungsi interaksi, fungsi persendirian, fungsi heuristik dan fungsi
imaginatif (Awang Sariyan 2007; Halliday,1973).
Berdasarkan perkembangan falsafah bahasa pada zaman awal pertumbuhan
falsafah bahasa, zaman pengasasan kajian falsafah bahasa, zaman pertengahan, zaman
moden dan pada abad ke-20, huraian di atas memaparkan pelbagai aliran pemikiran
bahasa yang didukung oleh tokoh-tokoh tertentu di Barat. Secara keseluruhannya,
perbincangan tentang pelbagai aliran pemikiran falsafah bahasa berpusat pada
persoalan hakikat bahasa.

83
2.3.2 Perkembangan Bidang Falsafah Bahasa Menurut Perspektif Islam
Dalam tradisi awal Islam, persoalan falsafah bahasa, khususnya yang berkaitan
dengan hakikat dan asal usul bahasa dikaji dalam teologi dialektik atau ilmu kalam,
perundangan atau fiqah dan dalam bidang falsafah. Aspek yang amat relevan dengan
falsafah bahasa menurut perspektif Islam ialah linguistik Islam. Pembicaraan aspek
ini berkaitan erat dengan gagasan pengislaman ilmu yang melibatkan keupayaan
meletakkan segala ilmu, termasuk ilmu linguistik dalam orientasi, objektif, dan fokus
yang berasaskan tasawur atau sudut pandangan kehidupan Islam. Istilah linguistik
Islam dengan sendirinya membayangkan adanya tradisi linguistik yang tidak sesuai
dengan tasawur Islam, meskipun tidak pernah dan tidak perlu diungkapkan istilah
seperti linguistik bukan Islam, linguistik sekular, linguistik Kristian, apatah lagi
linguistik kafir (Awang Sariyan, 2014).
Penegasan mengenai pentakrifan linguistik Islam telah diberikan oleh
Mohammad Akram A.M. Sa’Adeddin (1995, ms. 371-372), iaitu ‘The scientific study
of Islamic and would be Islamic languages’. Pernyataan ini bermaksud linguistik
Islam ialah kajian saintifik bahasa atau bahasa Islam dan bakal bahasa Islam.
Linguistik Islam berbeza daripada linguistik teoritis-deskriptif Barat. Hal ini kerana
linguistik Islam mencakupi aspek deskriptif dan preskriptif. Linguistik Islam
memberikan perhatian kepada aspek deskriptif kajian bahasa untuk memperoleh
maklumat tentang ciri bahasa Islam, sementara aspek preskriptif pula menentukan
strategi dan alat bagi penghasilan wacana Islam yang padu dan koheren. Selain itu,
linguistik Islam juga memfokuskan pada aspek akulturasi Islam, iaitu dengan
84
memindahkan pusat perhatian daripada representasi permukaan bahasa kepada asas
ilmu dalaman masyarakat Islam yang membayangkan pengalaman budaya mereka
hingga ke peringkat pengungkapannya (Awang Sariyan, 2007, ms. 64).
Sementara itu, Awang Sariyan (2007), pula memberikan takrif linguistik Islam
sebagai suatu kajian saintifik mengenai bahasa berdasarkan tasawur atau pandangan
hidup Islam. Beliau menegaskan bahawa linguistik Islam dapat diterapkan untuk
penelitian apa juga bahasa, tidak terhad pada bahasa Islam sahaja. Hal ini demikian
kerana yang lebih diutamakan dalam linguistik Islam ialah asas falsafahnya, iaitu
bagaimana seseorang itu melihat dan menanggap bahasa tersebut. Korpus linguistik
Islam haruslah bersifat sejagat, sesuai dengan hakikat kepelbagaian bahasa sebagai
sunnatullah, sebagaimana yang diisyaratkan dalam al-Quran, iaitu:
Wahai manusia, sesungguhnya Kami menciptakan kamu daripada seorang

lelaki dan seorang perempuan dan menjadikan kamu berbangsa-bangsa dan
bersuku-suku supaya kamu saling mengenal.
(Surah al-Hujurāt 49:13)
Selain itu, perkara yang menjadi asas yang berkaitan dengan linguistik Islam
ialah hakikat bahasa itu sendiri. Persoalan hakikat bahasa merupakan isu dasar dalam
perbincangan mengenai falsafah bahasa dan pendidikan bahasa. Tanpa pemahaman
yang jelas mengenai hakikat bahasa, pendidikan bahasa tidak mungkin dapat
berlangsung di atas landasan yang tepat. Sehingga kini falsafah dan linguistik Barat
belum dapat menampilkan penjelasan yang memuaskan mengenai hakikat bahasa dan
terus menerus dengan pencarian yang tidak berpenghujung. Oleh sebab itu, begitu
85
penting untuk diusahakan perumusan hakikat bahasa menurut perspektif Islam dengan
berasaskan sumber ilmu yang diiktiraf sebagai sah dalam tradisi ilmiah Islam. Dalam
konteks ini, sumber ilmu yang paling autentik ialah al-Quran yang merupakan kalam
Allah SWT dan juga merupakan wahyu yang diturunkan kepada Nabi Muhammad
SAW untuk dijadikan pedoman oleh sekalian manusia (Awang Sariyan, 2014).
Firman Allah SWT:
Alif Lam Mim. Kitab al-Quran ini tidak ada sebarang syak padanya, maka itu
menjadi petunjuk bagi orang yang bertakwa.
(Surah al-Baqarah 2: 2)
Linguistik Islam mengkaji hakikat bahasa sebagai suatu fakulti ternurani atau
innate faculty yang menjadi ciri umum dan bersifat sejagat bagi semua manusia
walaupun berbeza etnik atau bangsanya. al-Quran sebagai sumber induk ilmu telah
mengungkapkan firman Allah SWT mengenai kurniaan bahasa kepada manusia
dengan terjemahannya sebagai yang berikut:
Tuhan yang Maha pemurah yang mengajarkan al-Quran. Dia menciptakan

manusia, mengajarnya pandai berbahasa.
(Surah al-Rahmān 55:1-4)
Surah di atas memperjelas bahawa Allah SWT menciptakan manusia dengan
mengurniakan fakulti bahasa. Dengan perkataan lain, fakulti bahasa yang disebut juga
sebagai potensi berbahasa atau pemerolehan bahasa. Potensi berbahasa ini telah sedia
86
ada pada setiap manusia apabila ia lahir ke dunia. Fakulti ternurani atau potensi
bahasa ini tidak merujuk kepada mana-mana bahasa tertentu, ianya merupakan suatu
keupayaan untuk mempelajari bahasa. Selain itu, fakulti bahasa juga tidak merujuk
kepada setiap individu telah sedia memiliki potensi berbahasa, iaitu setiap bayi yang
lahir telah dilengkapi kosa kata, tatabahasa, sistem sebutan, sistem ejaan, dan laras
bahasa. Hal ini kerana sistem bahasa tersebut diperolehi melalui pengalaman hidup
bermasyarakat yang menggunakan bahasa tertentu. Maka, tidak kira dalam bahasa apa
pun seseorang dilahirkan, manusia yang normal akan mampu menguasai bahasa
tersebut. Misalnya, anak Cina mampu menguasai bahasa Cina, anak India mampu
menguasai bahasa India. Demikianlah juga, anak Melayu akan mampu menguasai
bahasa Melayu (Awang Sariyan, 2007).
Seseorang kanak-kanak itu mampu menguasai bahasa masyarakatnya melalui
fakulti ternurani atau potensi berbahasa yang telah disediakan oleh Allah SWT
sewaktu manusia diciptakan. Berdasarkan huraian Chomsky fakulti atau potensi ini
dinamakan sebagai language acquisition device (LAD). LAD inilah yang
membolehkan manusia memperoleh bahasa melalui pengalaman dan pendidikan.
Peranan agen sosialisasi seperti keluarga mempunyai pengaruh dominan dalam
pemerolehan bahasa ini diikuti rakan sebaya, institusi sekolah, dan masyarakat umum.
Selain itu, LAD ini juga dilengkapi dengan Tatabahasa Sejagat yang memberikan cara
untuk membunyikan kata, menjalinkan kata menjadi ayat, dan memperoleh makna
daripada kata. Hal ini dirujuk sebagai fonetik, sintaksis, dan semantik dalam istilah
linguistik. Selain itu, LAD ini juga bersifat lentur sehingga dapat disesuaikan dengan
sifat khusus bahasa tertentu. Kelenturan LAD atau Tatabahasa Sejagat inilah
membolehkan pembelajaran dan penguasaan apa juga bahasa dalam kalangan bukan
87
penutur jati bahasa itu (Awang Sariyan, 2007; Lee, 1995). Semasa menjelaskan
huraian Chomsky, Lee (1995) telah menampilkan rajah Kelenturan Tatabahasa
Sejagat yang dapat disesuaikan untuk apa juga bahasa, sebagai yang berikut:
OTAK/AKAL
Tatabahasa Sejagat
Arab
Korea
Jerman
Jepun
Penyesuaian
Masukkan Parameter Keluaran
Inggeris
Lain-
Melayu lain
Rajah 2.1. Tatabahasa Sejagat dalam Bahasa Manusia (Sumber: Lee, Bock-Mi, 1995;
Awang Sariyan, 2007)
Berdasarkan rajah di atas, dapat dinyatakan bahawa Kelenturan LAD atau Tatabahasa
Sejagat dalam bahasa manusia inilah telah memungkinkan apa juga bahasa dipelajari
dan dikuasai oleh bukan penutur jati bahasa tersebut. Dalam konteks ini, dapatlah
diberikan contoh seekor kucing yang dipelihara oleh keluarga Melayu, Cina ataupun
India tidak akan mampu berbahasa Melayu, Cina ataupun India kerana tidak memiliki
88
fakulti berbahasa atau alat pemerolehan bahasa LAD sebagaimana yang dimiliki oleh
manusia (Lee, Bock-Mi, 1995; Awang Sariyan, 2007).
Hakikat bahawa Allah SWT hanya memberikan potensi berbahasa kepada
manusia dan bukan merujuk kepada sesuatu bahasa tertentu dijelaskanNya dalam
firman yang terjemahannya seperti berikut:
Wahai manusia, sesungguhnya Kami menciptakan kamu daripada seorang

lelaki dan seorang perempuan dan menjadikan kamu berbangsa-bangsa dan
bersuku-suku supaya kamu saling mengenal.
(Surah al-Hujurāt 49:13)
Ayat di atas menjelaskan bahawa Allah SWT sengaja menciptakan manusia
itu berbangsa-bangsa dan bersuku-suku, iaitu wujudnya juga pelbagai bahasa dan
dialek bagi manusia. Selain itu, ayat ini turut menolak dakwaan terdapat bangsa
tertentu yang mempunyai gagasan bahasa agung, sebagaimana orang Yunani
mengisytiharkan bahasa mereka sebagai bahasa tertinggi berbanding dengan bahasa-
bahasa lain. Demikian juga bangsa Yahudi yang meletakkan bahasa mereka sebagai
bahasa Tuhan dan bahasa syurga. Ini bertitik tolak daripada hakikat bahasa Arab yang
diberikan taraf yang istimewa oleh Allah SWT sebagaimana yang disebut dalam al-
Quran, misalnya Surah al-Zumar, ayat 28 dan Surah al-Fussilat, ayat satu hingga dua
(Awang Sariyan 2014; 2004). Kelebihan bahasa Arab itu tidak pula sampai untuk
menafikan peranan unggul setiap bahasa yang lain, kerana Allah berfirman juga
melalui terjemahannya seperti yang berikut:

89
Dan Kami tidak mengutus seorang rasul, melainkan dengan bahasa kaumnya
supaya ia dapat memberikan penjelasan dengan terang kepada mereka.
(Surah Ibrāhim 14: 4)
Maksudnya, Allah SWT tetap mengiktiraf apa juga bahasa termasuk bahasa
rasul-rasul sebelum Nabi Muhammad SAW. Dengan kata lain, kewujudan
kepelbagaian bahasa manusia adalah tanda kebesaran dan kekuasaan Allah SWT,
sebagaimana yang disebut dalam al-Quran, Surah al-Rūm ayat 22 dengan terjemahan
adalah seperti yang berikut:
Dan antara tanda-tanda kekuasaannya termasuklah menciptakan langit dan

bumi dan berlainan bahasamu dan warna kulitmu. Sesungguhnya pada
demikian itu benar-benar terdapat tanda-tanda bagi orang-orang yang tahu.
(Surah al-Rūm 30: 22)
Berdasarkan ayat di atas, jelaslah bahawa al-Quran bukan sahaja mengiktiraf
wujudnya kepelbagaian bahasa manusia sebagai manifestasi kebesaran dan kekuasaan
Allah SWT, malahan juga kitab suci ini menyajikan kemungkinan untuk manusia
melakukan penelitian dan pemahaman terhadap kepelbagaian itu (Sayyid Muhammad
Syeed, 1989).
Syed Muhammad Naquib al-Attas (1995) juga telah memberikan pendapat
berkenaan fakulti ternurani atau potensi berbahasa kepada manusia oleh Allah SWT.
Dalam hal ini, beliau berpendapat bahawa fakulti ternurani atau potensi berbahasa
90
yang diberikan kepada manusia oleh Allah SWT berkaitan rapat dengan pembinaan
konsep diri dan pengilmuan manusia. Dalam konteks ini, bahasa menjadi faktor
penting dalam pembinaan konsep diri manusia. Tegas beliau lagi pentakrifan manusia
yang dianggap sebagai haiwan rasional, dengan istilah rasional itu merujuk kepada
istilah natiq, iaitu suatu fakulti ternurani (Innate faculty). Fakulti Ternurani atau
Innate faculty ini berkaitan dengan ilmu, memahami makna alam semesta, dan yang
merumuskan makna segala sesuatu. Perumusan makna yang melibatkan
pertimbangan, perbezaan, dan penjelasan inilah yang menjadi asas kerasionalan
manusia. Pengurniaan potensi bahasa ini juga berkait rapat dengan pengilmuan diri
manusia di alam arwah, iaitu sebelum roh ditiupkan ke jasad manusia. Ayat al-Quran
melalui terjemahannya yang menggambarkan hal tersebut ialah:
Dan ingatlah, ketika Tuhanmu mengeluarkan keturunan anak-anak Adam a.s.

dari sulbi mereka dan Allah SWT mengambil kesaksian terhadap jiwa mereka
seraya berfirman: ‘Bukankah Aku ini Tuhanmu? mereka menjawab. Benar
Engkau Tuhan kami, kami menjadi saksi. Kami lakukan yang demikian itu
agar pada hari kiamat kamu tidak mengatakan: Sesungguhnya kami (bani
Adam) adalah orang yang alpa tentang keesaan Tuhan.
(Surah al-A’rāf 7: 172)
Berdasarkan ayat di atas, jelaslah bahawa manusia telah berpotensi untuk
berbahasa sebelum lahir ke dunia, walaupun komunikasi mereka dengan Allah SWT
itu bukan dalam bentuk bahasa khusus yang ada di dunia. Selain itu, pengurniaan
potensi bahasa ini turut membayangkan proses pengilmuan yang berlaku, iaitu
bagaimana manusia menerima ilmu asas tauhid yang berkaitan dengan pengesaan
91
Allah SWT. Situasi ini membawa pengertian bahawa sejak di alam arwah lagi diri
manusia telah memiliki ilmu ketuhanan, iaitu manusia mengenal akan Allah SWT
sebagai Pencipta, mengetahui mereka merupakan ciptaan Allah SWT dan mereka
memiliki ilmu untuk memahami akan sesuatu. Oleh itu, kepentingan asas kepada ilmu
tauhid sebagai ilmu terawal yang dimiliki manusia ini dapat dikaitkan dengan hadis
yang bermaksud “Awal-awal agama ialah mengenal Allah SWT” dan kata hikmat sufi
Islam, iaitu “Barangsiapa mengenal dirinya, maka ia mengenal Tuhannya”. Selain itu,
asas ilmu tauhid ini juga dapat dikaitkan dengan soalan pertama malaikat Munkar dan
Nakir di alam barzakh, iaitu “Siapakah Tuhanmu? Ayat lain dalam al-Quran yang
menunjukkan pertalian kemampuan berbahasa yang dianugerahkan Allah SWT
dengan proses pengilmuan manusia terdapat dalam surah al-Baqarah, ayat 31, yang
terjemahannya berbunyi:
Dan Allah SWT telah mengajar Adam a.s. tentang nama (hakikat) segala
kejadian.
(Surah al-Baqarah 2: 31)
Ayat ini membawa pengertian bahawa keturunan Adam a.s., iaitu manusia
dikurniakan Allah SWT ilmu bahasa atau ilmu pengenalan yang berkaitan dengan
penguasaan ilmu dalam cabang-cabang yang lain (Awang Sariyan, 2007). Keadaan ini
memperlihatkan hubungan yang erat antara penguasaan ilmu bahasa dengan
penguasaan ilmu yang lain. Dalam konteks kajian ini, gagasan penguasaan ilmu
falsafah bahasa dengan penguasaan ilmu lain dapat mewujudkan penyatupaduan
dalam kalangan manusia pelbagai bahasa dan budaya.

92
Berdasarkan perbincangan berkaitan hakikat bahasa dari sudut pemikiran
Barat dan Islam, kajian ini menyimpulkan bahawa pensejarahan linguistik Barat dari
zaman Yunani hingga kini lebih memperlihatkan satu siri kontroversi dan polemik
tentang hakikat bahasa yang disandarkan pada spekulasi dan hipotesis akal atau
rumusan daripada pemerhatian empiris semata-mata. Namun demikian, terdapat
persamaan dan keserasian di bahagian-bahagian tertentu dalam teori Barat dengan
hakikat bahasa menurut premis Islam. Perkara utama yang membezakan kedua-dua
premis ini adalah hakikat bahasa dalam kalangan pemikiran Barat yang tidak ada
kepastian hakiki kerana mereka tidak melihat dan menghubungkan bahasa dengan
gagasan agama, ketuhanan dan konsep diri. Premis Islam pula, melihat hakikat bahasa
sebagai anugerah penting daripada Allah SWT kepada manusia. Dengan adanya
bahasa, terbentuk konsep diri. Dengan bahasa juga manusia memperoleh dan
mengembangkan ilmu, bermula dengan ilmu pengenalan diri dan Penciptanya hingga
pelbagai ilmu yang terangkum dalam dua kategori utama, iaitu ilmu yang diwahyukan
(revealed knowledge) atau ilmu-ilmu yang diperoleh atau dicari (acquired
knowledge). Dengan bahasa itu juga manusia mengikat hubungan dalam bentuk
kehidupan bermasyarakat dan berkebudayaan. Kemuncak daripada semua itu ialah
peranan bahasa dalam pembinaan dan penakatan tamadun sesuatu bangsa (Awang
Sariyan, 2005).
Perbincangan seterusnya akan memberi tumpuan terhadap perkembangan
bidang falsafah bahasa dan pendidikan bahasa di Malaysia.

93
2.4 Perkembangan Bidang Falsafah Bahasa dan Pendidikan Bahasa di

Malaysia
Dalam membincangkan perkembangan falsafah bahasa di Malaysia, skop penelitian
terarah kepada kronologi atau rentetan sistem pendidikan negara ini. Hal ini demikian
kerana, pengisian falsafah pendidikan bahasa Melayu berlaku secara jelas dalam era
reformasi pendidikan yang ditandai oleh gagasan pendidikan bersepadu dengan
Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Walau bagaimanapun, kita tidak dapat menolak
bahawa bahasa Melayu tetap berperanan sejak zaman sebelum penjajahan Inggeris,
semasa penjajahan Inggeris dan zaman merdeka, iaitu era prareformasi pendidikan
(Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul, 2010).
Perkembangan pendidikan bahasa Melayu sebagai mata pelajaran teras dalam
sistem pendidikan di Malaysia, khususnya di peringkat sekolah dapat dilihat sebagai
perkembangan pendidikan bahasa Melayu dari zaman tradisi ke zaman reformasi.
Kronologi perkembangan ini adalah seperti berikut, iaitu i) pendidikan bahasa Melayu
pada zaman awal; ii) pendidikan bahasa Melayu pada zaman penjajahan Inggeris; iii)
pendidikan bahasa Melayu sesudah merdeka: Era prareformasi pendidikan dan iv)
pendidikan bahasa Melayu sesudah merdeka: Era reformasi pendidikan (Awang
Sariyan, 2004).
94
i. Pendidikan Bahasa Melayu Pada Zaman Awal
Secara amnya, tahap perkembangan bahasa Melayu terbahagi kepada tahap bahasa
Melayu Purba, bahasa Melayu Kuno, bahasa Melayu Klasik, bahasa Melayu
Peralihan, dan bahasa Melayu Baharu (Awang Sariyan, 2004). Tahap Bahasa Melayu
Purba diandaikan wujud sejak tahun 2,500 sebelum Masihi, tetapi tidak ada bukti
sejarah tentang bentuk atau strukturnya. Tahap kedua dianggarkan bermula pada abad
ke-7 Masihi apabila ditemukan batu-batu bersurat atau inskripsi seperti di Kedukan
Bukit dan di Talang Tuwo, Palembang, di Kota Kapur, Pulau Bangka, dan di Karang
Brahi, Jambi (Nik Safiah Karim et al., 1995). Tahap ketiga bermula pada sekitar abad
ke-12 Masihi, serentak dengan kedatangan Islam dilihat sebagai tahap pembentukan
sifat bahasa Melayu yang baharu, yang seterusnya diwarisi pada zaman berikutnya
(Syed Muhammad Naquib al-Attas, 1988;1972;1969). Tahap keempat yang
menunjukkan peralihan daripada gaya bahasa Melayu Klasik kepada gaya bahasa
Melayu kini ialah zaman yang diwakili oleh Abdullah Munsyi dan Raja Ali Haji pada
abad ke-19. Tahap sesudah itu dikategorikan sebagai tahap bahasa Melayu Baharu.
Walau bagaimanapun periodisasi seumpama itu tidaklah mutlak. Hal ini disebabkan
oleh berlakunya kesinambungan yang jelas antara tempoh masa tertentu, terutama
antara bahasa Melayu Klasik dengan bahasa Melayu baharu daripada segi sistem dan
rumus bahasanya (Awang Sariyan, 2004).
Perincian mengenai sejarah bahasa Melayu dan pendidikan bahasa Melayu
pada zaman awal agak sukar diusahakan memandangkan ketiadaan bukti sejarah.
Umpamanya, zaman kegemilangan Sriwijaya pada abad ke-7 hingga abad ke-13
95
bahasa Melayu telah menjadi lingua franca dan bahasa pentadbiran kerajaan. Hal ini
dapat dilihat apabila bukti sejarah menunjukkan bahasa Melayu telah dipelajari oleh
saudagar dari pelbagai daerah dan jajahan takluk kerajaan Sriwijaya, yang meliputi
kawasan Sumatera, Jawa, Semenanjung Tanah Melayu, Tanah Segenting Kera, dan
Sri Lanka (Nik Safiah Karim et al.,1995). Namun demikian, tidak dapat dipastikan
wujudnya institusi pendidikan bahasa Melayu secara formal. Penguasaan bahasa itu
mungkin terlaksana melalui interaksi sosial sehari-hari.
Pada Era Bahasa Melayu Klasik, bahasa Melayu mencapai tahap
perkembangan yang cukup pesat apabila bahasa Melayu bukan sahaja digunakan
untuk mengetengahkan nilai estetika melalui karya kesusasteraan, bahkan mula
menjadi wahana ilmu dan pemikiran saintifik. Pada zaman ini terhasilnya karya-karya
falsafah khususnya ilmu kalam dan tasawuf, fiqah, undang-undang Islam, perubatan
dan persenjataan. Manuskrip atau teks Melayu yang tertua setakat yang dapat dikesan
sehingga kini ialah terjemahan ‘Aqaid al-Nasafi’ yang bertarikh 1590 Masihi.
Manuskrip tersebut mengandungi persoalan mengenai akidah, iaitu cabang yang
paling asas dan penting dalam konteks hierarki ilmu menurut perspektif Islam
(Awang Sariyan, 2004). Karya-karya ilmiah yang bermutu dan berkualiti yang
dihasilkan pada zaman itu menunjukkan bahawa bahasa Melayu ketika itu telah
mencapai tahap bahasa tinggi atau bahasa terbina.
Bahasa Melayu sekitar abad ke-15 menjadi bahasa pengantar kuliah dan
pengajian keagamaan di surau dan di masjid, kemudian menjadi bahasa pengantar di
institusi pendidikan yang lebih formal, iaitu sistem pendidikan pondok. Situasi ini
memberikan gambaran yang jelas bahawa peranan bahasa Melayu yang kini disebut
96
sebagai Bahasa Melayu Merentasi Kurikulum (BMMK) telah wujud pada abad ke-15
lagi. Konsep BMMK ini merujuk kepada penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa
Ilmu dan pendidikan. Namun, belum ada pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu
sebagai suatu mata pelajaran (Awang Sariyan, 2004).
Sehingga abad ke-19 pendidikan bahasa Melayu sebagai suatu mata pelajaran
tidak berlaku dalam masyarakat Melayu tradisional. Hal ini digambarkan oleh
Abdullah Munsyi (1882), melalui penjelasan Lebai Abdul Razak, seorang guru al-
Quran di Melaka kepada Stamford Raffles mengenai situasi pendidikan masyarakat
Melayu:
Orang empunya anak-anak ini menyuruh ajarkan al-Quran dahulu. Maka

kalau sudah ia dapat al-Quran kemudian boleh belajar bahasa Melayu.
Begitulah adat sahaya semuanya. Dan lagi tiada adat di negeri ini orang taruh
tempat belajar bahasa Melayu.
(Abdullah Munsyi, 1882 dalam Awang Sariyan, 2004)
Dengan nada sesal dan sinis Abdullah Munsyi (1882) berkata pula,
Adalah suatu hairan lagi tercengang aku sebab melihat dan memikirkan hal
orang Melayu ini belum sedar akan dirinya, dia tinggal dalam bodohnya itu
oleh sebab ia tiada mahu belajar bahasanya sendiri dan tiada mahu menaruh
tempat belajar bahasanya, maka mustahil pada akal adakah orang yang tiada
belajar itu boleh menjadi pandai dengan sendirinya. Bukankah segala bangsa
di dunia ini masing-masing ada belajar bahasanya?
(Abdullah Munsyi, 1882 dalam Awang Sariyan 2004)

97
Berdasarkan gambaran di atas, jelaslah bahawa pendidikan bahasa Melayu sebagai
suatu mata pelajaran tidak wujud dalam masyarakat Melayu tradisional sehingga abad
ke-19.
ii. Pendidikan Bahasa Melayu Pada Zaman Penjajahan Inggeris
Pada zaman penjajahan Inggeris, pendidikan anak-anak Melayu direncanakan oleh
pihak Inggeris dengan terbinanya sekolah vernakular Melayu. Dalam zaman itu,
sekolah Melayu didirikan untuk memberikan pendidikan asas selama enam tahun
kepada anak-anak Melayu dalam bahasa ibundanya. Pada tahun 1885 tempoh
pendidikan asas ini disingkatkan menjadi empat tahun sahaja. Hal ini selaras dengan
tujuan penjajah Inggeris yang merencanakan pendidikan untuk anak-anak Melayu
sekadar menghapuskan buta huruf setakat yang minimum sahaja (Cheeseman, 1984
dalam Awang Had Salleh, 1980, ms. 10). Dasar Inggeris mengenai pendidikan
Melayu dinyatakan secara rasmi, antaranya sebagai yang berikut:
Memberikan pelajaran permulaan yang membolehkan seorang kampung

menyimpan peringatan-peringatan mudah dan dengan demikian melindungkan
dia daripada penipu-penipu yang tidak bertimbang rasa (Annual Departmental
Reports, S.S., 1903). Pendidikan setempat (vernakular) mengajar budak-budak
Melayu membaca dan menulis Melayu, Ilmu Kira-kira, Ilmu Alam, dan Rumi.
Pelajaran sebanyak ini akan menjadikan mereka berperaturan, taat, dan bersih,
dan sesuai untuk menjadi mata-mata, peon, kerani-kerani kastam, pekerja
jabatan hutan, dan penyelia lombong. Setakat itu baguslah.
(Minit Residen British Negeri Sembilan

kepada Residen Jeneral bertarikh 14 Jun
1898 dalam Awang Sariyan, 2004)
98
Implikasi dasar tersebut terhadap pendidikan bahasa Melayu ialah bahasa
Melayu diajarkan semata-mata sebagai prasyarat untuk memungkinkan anak-anak
Melayu menjalani kehidupan yang cukup sederhana apabila dewasa. Soal menjadikan
bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu, bahasa pemikiran, dan bahasa tamadun tidak
wujud sama sekali, apatah lagi dengan pengehadan penggunaan bahasa Melayu
sebagai bahasa pengantar pendidikan di peringkat sekolah rendah sahaja. Inggeris
tidak pernah merancang menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di
peringkat sekolah menengah (Awang Sariyan, 2004).
Pada tahun 1951, kerajaan Inggeris telah membentuk Jawatankuasa Barnes,
iaitu mengambil sempena nama pengerusinya L.J. Barnes, Pengarah Latihan
Kemasyarakatan, Universiti Oxford, London. Melalui pembentukan jawatankuasa ini
nasib pendidikan Melayu dan bahasa Melayu agak dititikberatkan. Hal ini kerana
pihak Inggeris mengakui pentingnya bahasa Melayu dalam pembinaan sistem
pendidikan yang bersifat kebangsaan, pada masa yang sama taraf bahasa Inggeris
terus dipertahankan. Laporan Barnes sedikit sebanyak mendukung falsafah
menjadikan bahasa Melayu sebagai landasan penyatupaduan melalui pendidikan.
Bagaimanapun peranan bahasa Melayu tetap terbatas di peringkat sekolah rendah dan
apabila ke sekolah menengah murid-murid akan melalui sistem pendidikan yang
berbahasa pengantar bahasa Inggeris (Mohd. Salleh Lebar, 1988; Asmah Omar, 1984,
ms. 18).
Berdasarkan usul yang dikemukakan dalam Laporan Barnes, terdapat dua
aliran di sekolah rendah diwujudkan, iaitu aliran Melayu dan aliran Inggeris.
Tindakan ini telah menerima tentangan daripada kaum Cina dan India sehingga usul
99
tersebut dimansuhkan. Pada tahun 1951 Kerajaan Inggeris telah membentuk
Jawatankuasa Fenn-Wu untuk mengkaji kepentingan pendidikan kaum Cina. Sebuah
jawatankuasa khas dibentuk sesudah itu untuk menyelaraskan usul-usul Laporan
Barnes dan Laporan Fenn-Wu. Antara usul jawatankuasa khas itu ialah:
1. Penubuhan dua jenis aliran persekolahan, iaitu aliran bahasa Melayu dan
aliran bahasa Inggeris.
2. Kemudahan pengajaran bahasa Cina dan Tamil jika ada permintaan
sekurang-kurangnya daripada 15 orang murid dalam kelas.
3. Bahasa Inggeris menjadi mata pelajaran wajib di sekolah.
Pada bulan September 1951 usul-usul itu telah diluluskan oleh Majlis Perundangan
Persekutuan dan dijadikan Ordinan Pelajaran 1952. Ordinan tersebut telah
menetapkan Sekolah Kebangsaan sebagai corak sistem persekolahan, dengan bahasa
Cina dan bahasa Tamil sebagai bahasa ketiga tetapi tidak merupakan sebahagian
sistem persekolahan kebangsaan. Usul-usul itu bagaimanapun tidak dapat
dilaksanakan kerana kekurangan pembiayaan, kekurangan guru terlatih, dan bantahan
masyarakat Cina dan Tamil. Kerajaan sekali lagi membentuk jawatankuasa khas dan
salah satu keputusannya ialah penggunaan dua bahasa secara beransur-ansur di
sekolah Melayu dan penggunaan tiga bahasa di sekolah Cina dan di sekolah Tamil
supaya akhirnya dapat diserapkan ke dalam sistem persekolahan kebangsaan. Namun
demikian, ketetapan tesebut juga tidak dilaksanakan sehingga 1956 (Mohd. Salleh
Lebar, 1988).
100
Atas kesedaran bahawa bidang pendidikan merupakan sarana yang paling
berkesan dalam usaha pembinaan bangsa dan negara, maka jawatankuasa pendidikan
pada bulan September 1955 telah dibentuk. Jawatankuasa ini menyerahkan
laporannya pada bulan April 1956. Seterusnya, Majlis Perundangan menerima usul
tersebut sebagai asas Ordinan Pelajaran 1957. Laporan jawatankuasa ini dikenali
sebagai Penyata Razak atau Laporan Razak 1956, iaitu mengambil sempena nama
pengerusinya Abdul Razak Hussein yang menjadi Menteri Pelajaran pertama (Awang
Sariyan, 2004). Perincian Laporan Razak 1956, khususnya yang berkaitan dengan
pendidikan bahasa Melayu dan falsafahnya, akan dibincangkan dalam bahagian
selanjutnya, iaitu zaman kemerdekaan prareformasi pendidikan.
iii. Pendidikan Bahasa Melayu Selepas Merdeka: Prareformasi Pendidikan
Usul yang terpenting tentang pendidikan bahasa Melayu dalam Laporan Razak 1956
ialah usaha membentuk suatu sistem pendidikan kebangsaan yang dapat memupuk
penyatupaduan rakyat pelbagai etnik dengan bahasa Melayu menjadi salah satu
asasnya.
Menyatukan budak-budak daripada semua bangsa di dalam negeri dengan

memakai satu peraturan pelajaran yang meliputi semua bangsa dengan
menggunakan bahasa kebangsaan sebagai bahasa pengantar yang besar,
walaupun perkara ini tiada dapat dilaksanakan dengan serta-merta melainkan
hendaklah diperbuat dengan beransur. (Perenggan 12)
(Laporan Razak, 1956)

101
Laporan Razak telah mengusulkan mengenai taraf bahasa Melayu dalam sistem
pendidikan kebangsaan:
1. “...bahasa Melayu, mestilah dipelajarkan di dalam semua sekolah” dan
“...dijadikan satu syarat pertolongan yang diberi oleh kerajaan di dalam semua
sekolah”, (Perenggan 18);
2. “...bahasa Melayu dijadikan satu pelajaran yang mustahak untuk mendapat
Sijil Rendah (Lower Certificate) dan Sijil Pelajaran Kebangsaan (National
Certificate of Education)....” (Perenggan 22 (b));
3. “Dalam sekolah-sekolah menengah yang demikian ini (Sekolah Menengah
Jenis Kebangsaan - P.), kami cadangkan bahawa bahasa Melayu dan Inggeris
wajib diajar.” (Perenggan 71).
Antara kesan langsung Laporan Razak 1956 yang berkaitan dengan sistem
persekolahan ialah wujudnya dua jenis sekolah, iaitu Sekolah Umum yang berbahasa
pengantar bahasa Melayu dan Sekolah Jenis Umum yang terdiri daripada sekolah
Inggeris, sekolah Cina, dan sekolah Tamil. Semua sekolah mewajibkan pengajaran
bahasa Melayu dan bahasa Inggeris. Nasib sekolah menengah Melayu terumbang-
ambing dengan purata sebuah sekolah sahaja di setiap negeri (Mohd. Salleh Lebar,
1988, ms. 57).
Namun demikian, usul Laporan Razak 1956 mengandungi kelemahan yang
ketara dalam konteks pembinaan Negara kerana pengekalan sekolah pelbagai aliran
yang bebas menggunakan bahasa pengantar masing-masing. Hal ini menyebabkan
ketidakselarian berlaku dengan cita-cita kerajaan menjadikan bahasa kebangsaan

102
untuk penyatupaduan nasional. Oleh itu, pada tahun 1960 kerajaan Malaysia telah
membentuk Jawatankuasa Penyemak Pelajaran untuk meneliti kelemahan dalam
Laporan Razak 1956 dan Ordinan Pelajaran 1957 kesan daripada ketidakpuasan hati
orang Melayu ketika itu. Jawatankuasa tersebut dikenali sebagai Jawatankuasa
Rahman Talib. Laporan Rahman Talib telah menggariskan beberapa langkah untuk
merealisasikan idealisme tersebut. Antara usulnya yang berkaitan dengan hal tersebut
termasuklah:
1. menukar bahasa pengantar Inggeris di peringkat sekolah rendah dengan
bahasa Melayu;
2. peperiksaan umum peringkat sekolah menengah dijalankan dalam bahasa
rasmi negara sahaja, iaitu bahasa Melayu.
Usul-usul dalam Laporan Rahman Talib diperundangkan melalui Akta
Pendidikan 1961 yang menjadi kerangka rujukan bagi pelaksanaan sistem pendidikan
negara sehingga digantikan dengan Akta Pendidikan 1996 (Awang Sariyan, 2004).
Antara tindakan susulan daripada usul Laporan Rahman Talib yang berhubungan
dengan persoalan dasar tersebut ialah:
1. peperiksaan naik tingkatan bagi sekolah menengah Cina dimansuhkan pada
tahun 1961 dan Peperiksaan Sijil Akhir Sekolah Menengah Cina dimansuhkan
juga pada tahun 1961;
2. setiap calon diwajibkan lulus dalam Bahasa Kebangsaan bagi peperiksaan
masuk sekolah menengah;
3. kelulusan dalam Bahasa Kebangsaan wajib bagi Peperiksaan Sijil Rendah
Pelajaran sejak tahun 1962;

103
4. langkah-langkah dilaksanakan untuk menambah bilangan guru terlatih sekolah
menengah kebangsaan dan guru khas Bahasa Kebangsaan untuk sekolah
menengah jenis kebangsaan;
5. pembukaan sekolah menengah kebangsaan dipesatkan di seluruh negara (Abu
Zahari Abu Bakar, 1980).
iv. Pendidikan Bahasa Melayu Dalam Era Reformasi Pendidikan
Pada era ini, pelaksanaan pendidikan bahasa Melayu merupakan kesinambungan era
sebelumnya. Dalam konteks ini, pendidikan bahasa Melayu masih tetap berkaitan
dengan pemupukan penyatupaduan rakyat, pengilmuan masyarakat, dan penyemaian
nilai kehidupan bersama. Seluruh usaha reformasi pendidikan menekankan aspek
kualiti, iaitu peningkatan mutu pendidikan dan manusia yang dihasilkan melalui
pendidikan. Dalam konteks ini juga, reformasi pendidikan di Malaysia berkait rapat
dengan upaya “pemanusiaan pendidikan” atau humanization of education (Mohd
Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul, 2010; Awang Sariyan,2004; Ahmad
Muhammad Said, 1991).
Usaha awal ke arah reformasi pendidikan bermula di bawah Jawatankuasa
Kabinet Mengkaji Semula Pelaksanaan Dasar Pelajaran 1974 yang dipengerusikan
oleh Mahathir Mohamad selaku Menteri Pelajaran ketika itu. Jawatankuasa ini
mengkaji matlamat dan kesan sistem pelajaran pada masa itu. Di bawah jawatankuasa
inilah akhirnya perakuan tertentu misalnya tentang pemanusiaan pendidikan menjadi
asas yang mendasari Falsafah Pendidikan Kebangsaan (Mohd Rashid Md Idris & Abu
104
Hassan Abdul, 2010, ms. 33). Pada tahun 1987, Falsafah Pendidikan Kebangsaan
digubal dan diisytiharkan. Seterusnya, pada tahun 1988 Falsafah Pendidikan
Kebangsaan telah mengalami proses pemantapan, iaitu:
Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah

memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu
untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek,
rohani, emosi dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada
Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu,
bertanggungjawab dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta
memberi sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran masyarakat dan
negara.
(Dalam Awang Sariyan, 2004)
Maka strategi umum perlaksanaan reformasi pendidikan telah digariskan
dengan lebih jelas dan terperinci sejajar dengan cita-cita menjadikan bahasa Melayu
sebagai bahasa pemikiran dan bahasa ilmu (Awang Sariyan, 2004, ms. 52-53). Antara
strategi umum perlaksanaan reformasi pendidikan yang telah digariskan ialah:
1. langkah memanusiakan pendidikan dengan pengertian membina insan dan
membangunkan sumber manusia yang utuh, seimbang dan sepadu;
2. usaha mewujudkan perpaduan dan integrasi nasional ditingkatkan;
3. pendemokrasian pendidikan daripada segi peluang dan mutu pendidikan;
4. bahasa Melayu diluaskan dan ditingkatkan penggunaannya sebagai alat
berfikir dan berkarya supaya dapat menjadi bahasa ilmu yang berkesan;
5. pembentukan pemikiran yang luas dan selaras dengan konsep
pengantarabangsaan dan globalisasi.

105
Seterusnya, melalui Akta Pendidikan 1996, Kementerian Pelajaran Malaysia
(kini Kementerian Pendidikan Malaysia) telah menetapkan agar proses pengajaran
dan pembelajaran hendaklah menggunakan bahasa kebangsaan, iaitu bahasa Melayu.
Dalam era globalisasi ini, bahasa Melayu masih dimartabatkan sebagai bahasa
kebangsaan, namun bahasa Inggeris tidak dipinggirkan dan digalakkan untuk
dipelajari memandangkan penguasaan terhadap bahasa Inggeris perlu untuk bersaing
dengan negara-negara maju yang lain. Oleh hal yang demikian, kerajaan telah
menyelaraskan hal ini melalui perkara 17.1, Akta Pendidikan 1996, iaitu:
1. bahasa kebangsaan hendaklah menjadi bahasa pengantar utama di semua
institusi pendidikan dalam Sistem Pendidikan Kebangsaan kecuali sekolah
jenis kebangsaan yang ditubuhkan di bawah Seksyen 28 atau mana-mana
institusi pendidikan lain yang dikecualikan oleh Menteri daripada subseksyen
ini.
2. jika bahasa pengantar utama di sesebuah institusi pendidikan adalah selain
daripada bahasa kebangsaan, maka bahasa kebangsaan hendaklah diajarkan
sebagai mata pelajaran wajib di institusi pendidikan itu.
Kesemua strategi yang dirangka ini akhirnya diterjemahkan dengan lebih
terperinci melalui penyepaduan kurikulum dalam pendidikan. Dalam konteks
pendidikan bahasa Melayu, falsafahnya terkandung secara tersirat dalam Falsafah
Pendidikan Kebangsaan itu sendiri. Hal ini demikian kerana melalui konsep Bahasa
Melayu Merentasi Kurikulum (BMMK), integrasi ilmu lain dalam pendidikan bahasa
Melayu menjadikan bahasa Melayu itu sendiri sebagai medium utama ke arah
106
melahirkan murid yang seimbang daripada segi jasmani, emosi, rohani, intelek dan
sosial (Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul, 2010, ms. 33).
Berdasarkan huraian di atas, kajian ini menyimpulkan bahawa dalam sistem
pendidikan selepas kemerdekaan, sudah mula terbina falsafah yang mendasari
pendidikan bahasa Melayu di negara ini, iaitu bahasa Melayu sebagai asas
penyatupaduan rakyat berbilang kaum atau dengan konsep yang lebih luas lagi bahasa
Melayu sebagai salah satu asas penyatupaduan nasional. Dengan perkataan lain,
faktor-faktor lain seperti kebudayaan, ekonomi, politik, undang-undang dan
sebagainya, faktor bahasa kebangsaan menjadi faktor penting dalam rangka
pembinaan sebuah negara baharu. Ini disokong oleh Awang Sariyan (2004),
menyatakan bahawa sektor bahasa ternyata menyumbang dalam pembinaan negara
melalui penggubalan Dasar Bahasa Kebangsaan yang meletakkan bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, dan bahasa pengantar pendidikan. Sebagai
bahasa kebangsaan, bahasa Melayu menjadi lambang kewujudan suatu bangsa dan
menjadi bahasa penyatupaduan rakyat. Sebagai bahasa rasmi, bahasa Melayu menjadi
asas pembangunan negara apabila berperanan sebagai sarana komunikasi pentadbiran
dan pengurusan dalam pelbagai urusan rasmi. Sebagai bahasa pengantar ilmu dan
pendidikan pula, bahasa Melayu menjadi sarana pemerolehan dan pengembangan
ilmu dalam kalangan masyarakat, yang menjadi syarat tegaknya sesuatu tamadun.
Peranan bahasa dalam pembinaan negara dibantu pula oleh sektor pendidikan yang
secara langsung merealisasikan Dasar Bahasa Kebangsaan.

107
2.5 Hubungan Etnik di Malaysia dari Aspek Perpaduan, Kesepaduan Sosial

dan Penyatupaduan
Urutan sejarah Malaysia, bermula daripada selepas tamat Perang Dunia Kedua pada
tahun 1945 sehingga sekarang memaparkan tiga era penting, iaitu Era Konflik (1945-
1960), Era Stabil tapi Tegang (1961-1970) dan Era Kesepaduan Sosial (1971-2011)
(Shamsul Amri, 2012). Pola hubungan etnik di negara ini sejak tahun 1946 hingga
kini memperlihatkan pola turun naik, tetapi secara umumnya keadaan aman, damai
dan harmoni. Namun demikian, dalam tempoh tersebut, sesekali tercetus konflik dan
pertelagahan.
2.5.1 Era Konflik (1945-1960)
Pada era Konflik ini, keadaan kehidupan rakyat sangat daif dengan persekitaran
fizikal dan sosial yang memerlukan pembangunan. Masalah yang paling besar pada
era ini ialah konflik yang melibatkan etnik Cina dan Melayu. Masalah ini berpunca
daripada dasar Jepun yang gagal mengambil kira kemajmukan Tanah Melayu ketika
itu. Tentera Jepun yang bersikap anti-China dilatari oleh peperangan di Manchuria
turut mewarnai layanan yang mereka berikan kepada orang Cina di Tanah Melayu.
Selain itu, dalam usaha untuk mengukuhkan pemerintahannya di Tanah Melayu,
pemerintah Jepun turut memberikan beberapa kelonggaran kepada orang Melayu bagi
memenangi mereka. Pendekatan Jepun ini ditafsirkan oleh orang Cina sebagai suatu
pengkhianatan sehingga menyebabkan mereka terasa dianiaya. Selama 14 hari selepas
penaklukan Jepun tamat pada 16 Ogos 1945, gerila komunis bernama Bintang Tiga
108
memburu etnik Melayu yang pernah bersubahat dengan tentera Jepun kerana mereka
menjadi anggota polis Jepun yang dikenali sebagai Jookidam (Mohamed Ali Haniffa,
Mohammad Redzuan Othman dan Ho Hui Ling, 2013).
Ketidakstabilan dan keadaan tidak aman ini berlanjutan setelah kerajaan
kolonial British mengisytiharkan pembentukan Malayan Union pada 1 April 1946
sebagai kerajaan baharu selepas perang di Malaya. Pembentukan Malayan Union
menyebabkan penyerahan semua kuasa Raja-raja Melayu, kecuali hal-hal agama
Islam kepada Mahkota British. Selain itu, pembentukan gagasan Malayan Union turut
menjadikan Malaya yang terdiri daripada 11 buah negeri sebagai tanah jajahan
Mahkota British. Parti Melayu, iaitu Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu
(UMNO) yang dibentuk pada 11 Mei 1946 berjaya memobilisasikan pelbagai
pertubuhan Melayu untuk menentang penubuhan Malayan Union yang dilihat sebagai
lebih menguntungkan etnik bukan Melayu ketika itu. Malayan Union telah
dibubarkan Pada 31 Januari 1948 melalui Perjanjian Persekutuan 1948. Kesan
pembubaran itu, Persekutuan Tanah Melayu diwujudkan, dengan Pulau Pinang dan
Melaka dikategorikan sebagai wilayah Tanah Jajahan British dan Sembilan buah
Negeri Melayu yang lain dikategorikan sebagai negeri naungan United Kingdom.
Dalam tahun yang sama, rusuhan dan mogok oleh pekerja-pekerja ladang telah
berlaku secara besar-besaran di Malaya ketika itu. Pemimpin kesatuan sekerja yang
terlibat mengorganisasi rusuhan dan mogok ini ditangkap dan pertubuhan mereka
diharamkan. Penglibatan Bintang Tiga sebagai dalang dalam rusuhan tersebut dan
tindakan ganas mereka membunuh tiga orang pengurus ladang berketurunan Eropah
109
di Sungai Siput pada 16 Ogos 1948 menyebabkan pemerintah kolonial British
mengisytiharkan Darurat pada 23 Julai 1948.
Dalam suasana ketegangan ekonomi, sosial dan politik, pemerintah kolonial
British berusaha meredakan ketegangan etnik dengan menubuhkan badan perunding
untuk mengembalikan kesepaduan sosial dalam kalangan tiga kelompok etnik di
Malaya, iaitu Melayu, Cina dan India. Kesan daripada peristiwa itu, pada tahun 1949
Sir Malcolm MacDonald, seorang Pesuruhjaya Agung British di Asia Tenggara, telah
dipertanggungjawabkan untuk menubuhkan Badan Hubungan Kaum (Communities
Liaison Committee) (seterusnya digunakan Communities Liaison Committee dengan
rujukan singkat CLC) bagi mencari penyelesaian dan persetujuan mengenai dua
perkara penting yang dijangka akan menimbulkan konflik antara kaum dalam negara
ini pada masa hadapan, iaitu hak kewarganegaraan dan kedudukan istimewa kaum
Melayu. CLC ini ditubuhkan dengan melibatkan ketua etnik Melayu, Cina dan India.
Badan ini bertanggungjawab meletakkan kerangka dan sempadan untuk perbincangan
terbuka antara elit Melayu, Cina dan India ketika itu bagi mencari jalan penyelesaian
yang terbaik. Idea dan konsep CLC ini mengasaskan perkongsian kuasa di Malaysia
dengan wujudnya konsep Perikatan sebagai suatu institusi dan sebuah parti yang
menggabungkan parti politik Melayu, Cina dan India. Hasilnya, pada awal 1974
Perikatan dibesarkan menjadi Barisan Nasional. Dengan menggunakan konsep yang
sama, Pakatan Rakyat ditubuhkan oleh beberapa parti pembangkang di Malaysia
sebelum Pilihan Raya Umum 2008. Peranan dan kesan CLC terhadap usaha membina
kesepaduan sosial yang berterusan di Malaysia hingga sekarang sangat kritikal tetapi
ia masih belum diberi perhatian untuk dikaji. CLC menjadi salah satu institusi dan
prinsip yang mendasari kekuatan Malaysia dan prinsip ini yang menjadikan Malaysia
110
sering dikagumi oleh negara-negara lain di serata dunia. Usaha perundingan yang
berterusan membolehkan perbezaan dan kepelbagaian dapat dipertahankan, walaupun
terpaksa menghadapi pelbagai cabaran.
Prinsip inilah yang mewujudkan sikap tolak ansur antara etnik dan digunakan
dalam analisis politik mengenai Malaysia. Prinsip ini juga menjadi kerangka
perundingan antara British dengan para pemimpin etnik dan ketua parti politik di
Tanah Melayu sebelum merdeka, seperti perundingan antara Tunku Abdul Rahman
Putera Al-Haj dengan Chin Peng, ketua Parti Komunis Malaya (PKM), di Baling pada
1955 dalam usaha membolehkan anggota Parti Komunis Malaya (PKM) kembali ke
dalam politik arus perdana. Pilihan Raya Umum pertama di Malaya pada 27 Julai
1955 sebenarnya telah merealisasikan cita-cita CLC. Strategi perundingan etnik ini
turut digunakan oleh Jawatankuasa Reid semasa menggubal Perlembagaan
Persekutuan. Malah, institusi ‘Rencana Pembangunan Lima Tahun’ yang pertama di
Malaya, iaitu Draft Development Plan 1950-1955 juga berjaya hasil daripada
perundingan. Tanah Melayu mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957 yang pada
tarikh ini masih dalam tempoh Darurat sehingga 31 Julai 1960. Hal ini bermakna
perintah berkurung dari pukul 6 petang hingga 6 pagi esoknya masih berkuat kuasa
ketika itu. Rakyat keluar beramai-ramai untuk menyambut kemerdekaan selepas tamat
perintah berkurung jam 6 pagi pada 31 Ogos dan selepas perayaan kemerdekaan,
mereka pulang ke rumah pada jam 6 petang. Namun demikian, rakyat dan negara
memperoleh kemerdekaan tanpa kebebasan kerana peraturan Darurat dan undang-
undang yang berkaitan masih berkuatkuasa ketika itu akibat daripada Perang Dingin
yang masih bergolak.

111
Berdasarkan perbincangan berkaitan Era Konflik pada tahun 1945-1960,
kajian ini menyimpulkan bahawa era ini sangat kritikal dari semua segi, terutamanya,
dalam meletakkan asas pembentukan negara Malaysia. Dalam konteks ini, aspek
berkaitan sistem pemerintahan, pengagihan kuasa, sistem perundangan dan tadbir urus
serta penentuan hak-hak rakyat dalam sebuah sistem demokrasi masih memerlukan
banyak penambahbaikan (Shamsul Amri, 2012, ms. 6-8).
2.5.2 Era Stabil Tapi Tegang (1961-1970)
Pada era ini, aspek kesepaduan sosial mula dinikmati, tetapi masih perlu berhati-hati
dengan ancaman keganasan komunis yang masih mengorbankan nyawa, khususnya di
Sarawak. Dengan perkataan lain, “Era Stabil tapi Tegang” bermaksud pelbagai
cabaran masih wujud menguji kesepaduan sosial yang dibina oleh rakyat (Shamsul
Amri, 2012).
Malaysia dibentuk pada 16 September 1963 hasil daripada suatu referendum di
Sarawak, Sabah yang mengaplikasikan prinsip tolak ansur etnik. Prinsip ini diamalkan
semenjak Communities Liaison Committee (CLC) ditubuhkan pada tahun 1949, iaitu
satu perjanjian telah dibuat antara Kerajaan Persekutuan dengan Sabah dan Sarawak
yang menjanjikan autonomi kepada Sabah dalam 20 perkara dan Sarawak dalam 18
perkara. Salah satu autonomi yang dipersetujui ialah hak menguruskan sendiri
imigresen negeri masing-masing. Pada masa yang sama, Presiden Indonesia ketika
itu, iaitu Sukarno tidak menerima idea atau konsep pembentukan Malaysia. Beliau
112
menganggap Malaysia sebagai sebuah koloni baharu, tetapi dalam pemerintahan
orang tempatan. Kesan daripada penolakan idea atau konsep pembentukan Malaysia
itu, Indonesia di bawah pimpinan Sukarno melancarkan konfrontasi dengan slogan
Mengganyang Malaysia. Selain itu, rusuhan etnik Melayu dan Cina di Singapura
berlaku pada 21 Julai dan 3 September 1964. Pada ketika itu, Singapura telah menjadi
sebahagian daripada Malaysia. Rusuhan itu mengorbankan 40 orang dan ribuan telah
ditangkap. Selepas rusuhan ini, satu rusuhan lain yang lebih besar berlaku di Kuala
Lumpur dan beberapa tempat lain, iaitu rusuhan etnik Melayu dengan Cina pada 13
Mei 1969. Data rasmi menyatakan bahawa rusuhan ini telah mengorbankan kira-kira
250 nyawa, tetapi laporan pemberita yang tidak ada bukti sahih mendakwa
bilangannya jauh lebih tinggi (Shamsul Amri, 2012).
Selepas rusuhan 13 Mei 1969, pelbagai usaha pihak pemerintah telah
dilakukan untuk mengembalikan kepercayaan umum tentang kepentingan kesepaduan
sosial. Antara usaha yang dilakukan ialah penubuhan Majlis Perundingan Rakyat,
Jabatan Perpaduan Negara, Rukun Negara dan Dasar Ekonomi Baru (DEB). Dalam
buku merah Rancangan Malaysia Kedua, iaitu pada tahun 1971-1975 (RMK2) Tun
Abdul Razak menyatakan bahawa “ the overriding aim of the Second Malaysia plan is
to create national unity.” Matlamat utama Rancangan Malaysia Kedua adalah untuk
mewujudkan perpaduan negara. Sejak rancangan itu diperkenalkan, perpaduan
nasional telah menjadi sebahagian daripada idiom popular kerana konsep perpaduan
nasional ini telah disisip dalam ucapan, lirik lagu dan puisi. Perpaduan dijadikan
sebagai harapan nasional dan idaman semua, dan tanpa disedari rakyat Malaysia telah
menikmati kesepaduan sosial.

113
Asas dan struktur rangka kesepaduan sosial pada era Stabil Tapi Tegang
adalah lebih kukuh berbanding dengan Era Konflik (1945-1960) akibat daripada
trauma nasional selepas Peristiwa Berdarah 13 Mei 1969. Kesepaduan berlaku dalam
suasana yang umumnya stabil dan aman, tetapi tegang oleh keganasan etnik dan
keganasan bersenjata angkata tentera Sukarno semasa Konfrontasi. Pengalaman pahit
ini telah mematangkan rakyat Malaysia (Shamsul Amri, 2012, ms. 9-10).
2.5.3 Era Kesepaduan Sosial (1971-2011)
Pada era ini, telah berlaku pemantapan interaksi antara masyarakat, negara dan
pasaran. Matlamat utama kesepaduan sosial adalah untuk mencapai kestabilan
ekonomi yang seterusnya mendukung keamanan dan kestabilan politik. Hal ini selari
dengan takrif yang diberikan oleh Shamsul Amri (2014), iaitu Kesepaduan Sosial
ialah suatu keadaan aman, stabil dan makmur yang wujud dalam sesebuah masyarakat
pelbagai etnik kerana wujudnya kesepakatan sosial yang kuat terbina untuk sekian
lamanya berasaskan lima prasyarat utama, iaitu:
i. taraf kebendaan yang berkualiti, seperti mempunyai indeks kualiti hidup yang
sederhana ke tinggi;
ii. akses kepada kemudahan yang boleh menjamin dan mempertahankan kualiti
hidup dan mobiliti sosial;
iii. aturan sosial yang stabil, aman dan selamat;
iv. interaksi aktif berlandaskan jaringan dan pertukaran hubungan yang positif;
v. wujudnya usaha positif ke arah penglibatan semua pihak dalam kegiatan arus
perdana.
114
Unsur yang menggalakkan dan mengekalkan kesepaduan sosial ialah sikap
masyarakat yang sanggup berunding dan bertolak ansur apabila berlakunya
perbezaan, kontradiksi, dan konflik terhadap sesuatu isu. Dengan perkataan lain,
walaupun belum mencapai perpaduan yang diidamkan, namun demikian Malaysia
sebenarnya sudah pun menjalinkan hubungan kerjasama antara etnik dan kelompok,
berkongsi aktiviti dan unsur budaya lebih daripada 60 tahun (Shamsul Amri, 2014).
Slogan ‘perpaduan dalam kepelbagaian’ dan ‘perpaduan nasional’ itu adalah
suatu harapan positif terhadap suatu masa hadapan yang lebih baik daripada
sekarang. Hakikatnya, perkara yang sedang dinikmati oleh masyarakat Malaysia pada
hari ini ialah konsep kesepaduan sosial. Kunci kesepaduan sosial Malaysia ialah
kematangan rakyatnya. Situasi ini dapat dilihat apabila rakyat Malaysia tidak segan
silu untuk menyuarakan rasa ketidakpuasan hati mereka terhadap sesuatu perkara.
Kemudahan internet, sistem pesanan ringkas (SMS) dan pelbagai lagi saluran data
siber lebih memudahkan proses penyuaraan mereka. Apatah lagi komentar boleh
disampaikan dalam suatu konteks yang selesa dari segi peribadi, umpamanya penulis
yang mengkritik dapat bersembunyi di sebalik nama samarannya. Dalam suasana ini
dapat dilihat suatu pola yang jelas seperti yang diungkapkan oleh Shamsul Amri
(2014), iaitu “Malaysians prefer tongue wagging to parang wielding”. Pernyataan ini
membawa maksud rakyat Malaysia lebih suka bertikam lidah, tetapi tidak bertikam
menggunakan parang.
Era Kesepaduan sosial yang dinikmati sekarang merupakan proses yang
panjang dan berterusan sejak wujudnya interaksi antara masyarakat pelbagai etnik di
115
negara ini. Pengalaman kesepaduan sosial di Malaysia bukan perpaduan yang
diidamkan. Ianya merupakan tahap atau prasyarat sebelum perpaduan tercapai.
2.5.4 Era Penyatupaduan Nasional
Proses penyelesaian setiap kontradiksi dalam era kesepaduan sosial yang dinikmati
kini, sama ada yang besar mahupun yang khusus, telah pun berlaku sejak sebelum
Tanah Melayu mencapai kemerdekaan. Prinsip dan ikhtiar perundingan dan tolak
ansur inilah yang mendasari proses penyatupaduan di Malaysia sehingga ke saat ini
(Shamsul Amri, 2012). Hal ini bermaksud penyatupaduan adalah suatu usaha
berterusan di semua peringkat lapisan masyarakat dan usaha penyatupaduan ini perlu
diteruskan pada masa akan datang. Usaha ini tidak boleh dihentikan kerana sifat
kepelbagaian itu mengundang potensi konflik dan potensi komersil sekaligus. Oleh
itu, pihak pemerintah hendaklah sentiasa memberikan perhatian khusus terhadap
proses penyatupaduan. Dalam hal ini, Shamsul Amri (2014) menegaskan bahawa
Malaysia perlu sentiasa berusaha untuk penyatupaduan atau work in progress untuk
mencapai perpaduan yang diidamkan atau sekurang-kurangnya berlaku peningkatan
aspek kesepaduan sosial. Justeru itu, fasa kesepaduan sosial yang dinikmati pada hari
ini perlulah dijaga, dipelihara dan dihayati dengan sebaiknya melalui pelbagai usaha
penyatupaduan yang dilakukan oleh semua pihak.
Semua negara di dunia termasuk Malaysia mengidamkan perpaduan. Oleh
sebab perpaduan sangat sukar dicapai dan mengambil masa yang lama untuk
116
mewujudkannya, maka segala usaha perlu dilaksanakan untuk mewujudkan
kesepaduan sosial yang dianggap sebagai tahap sebelum atau prasyarat kepada
perpaduan. Dalam tahap ini, banyak perkara yang mesti diselesaikan kerana terdapat
pelbagai kontradiksi yang terkandung dalam kesepaduan itu. Usaha-usaha inilah yang
bergerak sebagai proses penyatupaduan. Proses ini tidak akan berhenti, kerana selagi
ada kepelbagaian selagi itulah usaha penyatupaduan mesti diteruskan (Shamsul Amri,
2014).
i. Strategi-Strategi Penyatupaduan di Malaysia
Perpaduan negara merupakan matlamat asas dan menyeluruh bagi Malaysia. Ia
menjadi tunggak ke arah usaha membentuk sebuah negara Malaysia yang teguh dan
bersatu padu. Faktor ini amat penting bagi menjamin keselamatan, kestabilan
ekonomi dan politik negara ini dalam waktu yang panjang. Pelbagai usaha
penyatupaduan telah dilaksanakan oleh kerajaan bagi mencapai matlamat perpaduan.
Antara strategi dan corak pendekatan yang telah digerakkan ke arah perpaduan negara
ialah melalui usaha penyatupaduan wilayah, ekonomi, politik, pendidikan,
kebudayaan dan sosial (Mardiana Nordin dan Hasnah Hussiin, 2011).
Strategi pertama ialah melalui penyatupaduan wilayah. Negara Malaysia
adalah sebuah persekutuan yang terdiri 13 buah negeri. Perkembangan sosioekonomi
adalah tidak seimbang bagi setiap negeri. Oleh itu, wujud satu jurang antara negeri
maju dan negeri yang kurang maju di negara ini. Strategi pembangunan bagi
mewujudkan penyatupaduan wilayah adalah dengan cara mengurangkan perbezaan

117
ekonomi dan struktur asas antara negeri dan wilayahnya. Struktur ini dilaksanakan
asas keupayaan setiap negeri dan wilayah untuk menggerakkan pembangunan sektor
pertanian dan perusahaan khususnya di negeri yang kurang maju. Melalui strategi ini,
agihan yang adil dan saksama dari segi pendapatan, kemudahan asas, pendidikan,
kesihatan, perumahan dan peluang pekerjaan dapat diberikan kepada negeri dan
wilayah miskin dan kurang maju.
Strategi penyatupaduan yang kedua ialah melalui bidang ekonomi. Proses
perkembangan ekonomi dirangka untuk membolehkan setiap kumpulan etnik di
negara ini menyertai semua bidang dan peringkat kegiatan ekonomi. Kerajaan telah
melaksanakan proses ini menerusi Dasar Ekonomi Baru (DEB). Dasar ini
mengandungi dua matlamat, iaitu pengambilan para pekerja dalam pelbagai sektor
ekonomi dan di semua peringkat pekerjaan. Kedua, langkah penyusunan semula hak
milik harta produktif yang terdapat di dalam negara ini dilaksanakan supaya orang
Melayu dapat memiliki sekurang-kurangnya 30% daripada jumlah hak milik tersebut.
Bagi mencapai matlamat ini, penyusunan semula tenaga mengikut susunan kaum di
negara ini adalah satu tindakan yang penting. Strategi ini amat perlu memandangkan
kesan penjajahan Inggeris telah mengakibatkan wujudnya perbezaan yang ketara dari
segi penyertaan kaum majoriti di dalam pelbagai sektor ekonomi di negara ini.
Dengan terhapusnya perbezaan fungsi ekonomi mengikut kaum, penyatupaduan
dalam aktiviti ekonomi dapat diwujudkan di samping meningkatkan lagi taraf
pembangunan ekonomi negara keseluruhannya.
Strategi penyatupaduan yang ketiga ialah penyatupaduan melalui politik.
Sebagai sebuah negara persekutuan, Malaysia mempunyai masyarakat yang terdiri

118
daripada pelbagai etnik. Oleh itu, tugas utama kerajaan ialah mewujudkan satu
suasana politik yang stabil supaya masyarakat dapat hidup aman dan tenteram. Satu
kaedah yang dapat mewujudkan penyatupaduan politik negara ini ialah menerusi
persetujuan atau consensus, iaitu kerajaan yang memerintah diberi kuasa
pemerintahan atas pilihan dan persetujuan rakyat melalui pilihan raya. Sistem pilihan
raya yang diadakan setiap lima tahun sekali membolehkan rakyat memilih pemimpin
politik. Pemimpin parti politik yang memerintah negara hendaklah mengamalkan
semangat perundingan dan kerjasama dalam kalangan parti politik masing-masing
bagi memastikan penyertaan bersama dalam proses pentadbiran negara. Contohnya,
parti United Malays National Organisation (UMNO) yang diwakili oleh orang
Melayu, Malayan Chinese Association (MCA) yang diwakili oleh orang Cina dan
Malayan Indian Congress (MIC) yang diwakili oleh orang India telah bergabung
untuk membentuk Parti Perikatan.
Gabungan ini telah berjaya mewujudkan kerjasama dan persefahaman dalam
kalangan tiga buah parti politik yang terbesar di Malaysia. Penggabungan tiga parti ini
telah mewujudkan kestabilan politik. Bagi mengukuhkan lagi asas kestabilan politik
negara ini, struktur perikatan UMNO, MCA dan MIC diperluaskan dengan penubuhan
Barisan Nasional. Dalam konteks ini juga, beberapa buah parti politik utama di negara
ini yang dahulunya parti pembangkang telah menyertai Barisan Nasional. Parti-parti
ini telah melafazkan ikrar untuk bekerjasama bagi melaksanakan proses pembangunan
negara. Persetujuan politik yang telah dimeterai bersama oleh setiap parti di dalam
Barisan Nasional adalah untuk menyelesaikan masalah yang dihadapi dalam bidang
ekonomi, politik, pendidikan, sosial dan kebudayaan. Masalah-masalah ini dapat
diselesaikan menerusi meja rundingan. Melalui strategi penyatupaduan politik,

119
sebarang pertikaian dan pertelingkahan di negara ini dapat diselesaikan dengan
berkesan.
Strategi penyatupaduan yang keempat ialah melalui pendidikan. Bidang
pendidikan dapat menyemai dan memupuk semangat penyatupaduan dalam kalangan
generasi muda terutamanya murid di sekolah. Dalam sejarah perkembangan sistem
pendidikan di Malaysia, usaha menyatupadukan rakyat pelbagai etnik merupakan
keutamaan sejak dahulu lagi dan usaha ini sentiasa menghadapi cabaran. Bermula
daripada Persekutuan Tanah Melayu berada di ambang kemerdekaan, pembentukan
dan penyediaan sebuah institusi, khususnya institusi pendidikan yang boleh
menyediakan asas kenegaraan kepada generasi baharu telah menjadi suatu keperluan
mendesak. Laporan Pelajaran 1960 oleh Tun Abdul Razak telah mencadangkan agar
kanak-kanak daripada semua kaum diberikan pelajaran dengan kaedah dan di sekolah
yang sama. Dalam konteks ini, sekolah menjadi institusi penting sebagai tempat
tumpuan dalam menyebarkan nilai dan norma serta seluruh ruang lingkup kebudayaan
yang ada dalam masyarakat majmuk. Oleh sebab, negara yang pada waktu itu baru
merdeka terdiri daripada pelbagai etnik dan budaya, maka dua pendekatan telah
dikemukakan. Pendekatan pertama menggunakan prinsip ideologi berpusat yang
bertujuan menyediakan satu hala tuju kenegaraan yang sama kepada seluruh ahli
masyarakat pada masa hadapan. Pendekatan kedua pula adalah melalui prinsip liberal
berlandaskan undang-undang yang memberi kebebasan memilih kepada ahli
masyarakat (Mardiana Nordin dan Hasmah Hussiin, 2011). Pembentukan Sistem dan
Dasar Pendidikan Kebangsaan mempunyai matlamat untuk menyediakan ilmu
pengetahuan dan pendidikan yang sempurna kepada setiap warganegara Malaysia.
Menerusi dasar ini, penyatupaduan dapat disemaikan dalam kalangan murid. Dasar ini
120
juga dapat menjadi daya penggerak untuk melahirkan masyarakat Malaysia yang
bersatu padu dan berdisiplin (Samsudin Suhaili, 2011).
Strategi penyatupaduan yang kelima ialah melalui kebudayaan. Kebudayaan
adalah satu sistem atau corak hidup yang merangkumi agama, kepercayaan, adat
resam, bahasa, ekonomi, dan politik sesebuah masyarakat. Corak kehidupan ini
diwarisi oleh anggota masyarakat secara turun-temurun dari satu generasi ke generasi
yang lain. Aktiviti kebudayaan daripada pelbagai etnik adalah kaedah yang amat
sesuai untuk mencapai perpaduan di negara ini. Melalui aktiviti kebudayaan, seperti
persembahan seni muzik, drama, teater dan budaya seni yang lain, menjadi satu
platform yang sangat berkesan untuk berinteraksi dan memahami budaya kaum lain.
Pada tahun 1971, kerajaan menggubal Dasar Kebudayaan Kebangsaan (selepas ini,
DKK) bagi melahirkan sikap toleransi, persefahaman dan penyatupaduan yang erat
dalam kalangan seluruh rakyat Malaysia. Dasar ini berteraskan kebudayaan rakyat
asal negara ini. Agama Islam dijadikan teras utama dalam pembentukan kebudayaan
nasional ini. Elemen kebudayaan kaum lain yang sesuai juga diserap ke dalam unsur
kebudayaan kebangsaan. DKK ini telah menjadi titik pertemuan dan asas
penyatupaduan ke arah mewujudkan satu identiti nasional bangsa Malaysia. Matlamat
pembinaan DKK memang menepati pembinaan negara bangsa negara ini. Walaupun
demikian, pentafsiran terhadap dasar ini mestilah jelas. Bersandarkan ketetapan dasar
yang ada, A. Aziz Deraman (2010), menegaskan bahawa:

121
Kebudayaan Kebangsaan akan merupakan kebudayaan yang merentasi

kebudayaan-kebudayaan sukuan atau kaum dan akan merangkumkan ciri-ciri
penting mengenai lambang-lambang dan institusi-institusi kebangsaan yang
dapat menimbulkan emosi dan rasa kepunyaan bersama sebagai jati diri
negara dan bangsa Malaysia.
(A. Aziz Deraman, 2010)
Hal ini bermaksud, kebudayaan yang dicita-citakan ini bukanlah kebudayaan yang
berbentuk sukuan atau perkauman tetapi merupakan kebudayaan sebuah warga
bangsa yang dikenali sebagai bangsa Malaysia. Meskipun begitu, elemen yang sesuai
dan wajar daripada kebudayaan kesukuan atau kaum itu akan diterima menjadi
elemen kebudayaan kebangsaan apabila tidak bercanggah dengan prinsip DKK yang
berteraskan kebudayaan asal rantau ini. Selain itu, pertimbangan terhadap nilai Islam
sebagai elemen penting bedasarkan kedudukannya sebagai agama rasmi dalam
Perlembagaan Persekutuan Malaysia.
Strategi penyatupaduan yang keenam ialah melalui penyatupaduan sosial.
Malaysia merupakan sebuah negara yang mempunyai rakyat dari pelbagai etnik,
budaya, agama yang amat berbeza di antara satu sama lain. Komposisi kaum yang
terbesar adalah orang Melayu, Cina dan India. Tiga bangsa yang utama ini terasing
dari segi penempatan, pekerjaan dan kebudayaan. Bagi menghapuskan jurang
perbezaan ini, kerajaan telah merangka dan melaksanakan pelbagai program bagi
mewujudkan penyatupaduan sosial dalam kalangan ketiga-tiga kaum ini. Antara
program sosial yang diberikan tumpuan meliputi bidang pendidikan, perumahan,

122
kesihatan dan kemudahan asas seperti bekalan air, elektrik, jalan raya, pembentukan
persatuan masyarakat dan sebagainya. Program Rukun Tetangga merupakan salah
satu program yang dilaksanakan di kawasan perumahan. Persahabatan, persefahaman
dan sikap toleransi serta semangat kejiranan yang teguh dan bersatu padu dapat
diwujudkan melalui program ini. Apa yang lebih penting ialah ketiga-tiga kaum ini
bersatu dengan menggunakan bahasa Melayu yang diiktiraf sebagai bahasa
kebangsaan. Penzahiran hubungan antara etnik ini digambarkan melalui perkongsian
dalam pelbagai aspek, seperti makanan, kesenian dan media. Sebagai contoh, nasi
lemak yang dahulunya hidangan sarapan pagi bagi kaum Melayu, kini telah menjadi
makanan sarapan semua etnik di Malaysia. Dari aspek kesenian pula, dapat dilihat
melalui karya muzik seawal zaman P. Ramlee yang telah memuatkan unsur
kepelbagaian etnik di dalam lagunya. Antara lagu yang memuatkan unsur etnik ini
ialah “Aci-Aci Buka Pintu” dan lagu “ Haiya Cik Siti” (Shamsul Amri, 2012, ms.
217-228).
Kesimpulannya, usaha penyatupaduan nasional ini adalah sukar dan sentiasa
menghadapi cabaran. Walaupun pelbagai strategi dan pelan tindakan telah diusahakan
secara berterusan oleh pihak kerajaan untuk melaksanakan agenda ini, namun
permasalahan berkaitan penyatupaduan nasional masih belum dapat diatasi
sepenuhnya. Pelbagai pendekatan yang diambil selama ini pula tidak terlalu berkesan.
Perbincangan seterusnya tertumpu pada pensejarahan bahasa Melayu yang telah
membuktikan peranannya berjaya menyatupadukan rakyat di Nusantara dalam
membangkitkan semangat nasionalisme terhadap negara dan mempamerkan jati diri
sepunya.
123
2.6 Bahasa Melayu sebagai Bahasa Penyatupaduan di Nusantara
Nusantara atau Kepulauan Melayu merupakan tempat bermulanya bahasa Melayu
sebagai bahasa sebuah kerajaan lama yang merupakan kerajaan Melayu di daerah
Jambi, Sumatera. Perkembangan bahasa Melayu berlaku melalui pertembungan
politik, perdagangan dan penyebaran agama. Melalui pertembungan ini, bahasa
Melayu menjadi bahasa perantaraan atau lingua franca bagi seluruh Nusantara. Selain
itu, bahasa Melayu turut menjadi bahasa rasmi dalam pentadbiran kerajaan-kerajaan
awal di Kepulauan Melayu, seperti kerajaan Pasai, Acheh dan Melaka. Bahasa
Melayu turut menjadi bahasa pendidikan, khususnya dalam bidang dakwah Islam
melalui kitab-kitab terjemahan dan tulisan asli bahasa oleh para ulama dan pemikir
Melayu.
Pada zaman kedatangan Islam di Kepulauan Melayu, bahasa Melayu menjadi
bahasa intelek, bidang sastera, falsafah dan bidang ilmu yang lain. Acheh menjadi
pusat pertama keintelektualan Melayu. Beberapa cendekiawan telah menghasilkan
karya-karya besar mereka dalam bahasa Melayu, seperti Sheikh Nuruddin al-Raniri,
Hamzah Fansuri, Syamsuddin Sumatrani dan lain-lain. Di Palembang, telah muncul
pula Abdul Samad al-Falambani yang menghasilkan kitab Hidayat al-Salikin. Di
Brunei, Pengiran Syahbandar Muhammad Salleh menghasilkan Syair Rakis. Di
Banjarmasin, Irsyad al-Banjari menghasilkan Sabil al-Muhtadin. Di Patani, Mohd
Ismail Daud Pattani menulis Matiq’ al-Badrain dan Fara ‘al-Masail. Di Semenanjung
Tanah Melayu pula naskhah yang terkenal ialah Sulalatus Salatin atau Sejarah
Melayu yang menjadi teras bahasa Melayu baku. Abad ke-19 hingga awal abad ke-20
124
merupakan kemuncak kegiatan persuratan Melayu Islam di Penyengat, Riau. Antara
karya dan kitab-kitab terkenal yang diterbitkan pada abad tersebut adalah seperti
Kitab al-Hakim oleh Tajuddin Abdul Fadzil Ahmad Ibn Abdul Karim (1836) dan
Sabil al-Hidayat oleh Sayid Aluwi Ba’aluwi (1899); Bustan al-Katibin (1857),
Salasilah Melayu dan Bugis (1865), dan Tuhfat al-Nafis (1865) oleh Raja Ali Haji.
Bahasa Melayu berkembang di Nusantara sebagai bahasa penyatuan. Usaha ke
arah penyatuan ini hanya ditinjau oleh pengkaji dari sudut kegiatan ilmu, perjuangan
rakyat dan pelaksanaan kerajaan.
2.6.1 Penyatupaduan Bahasa Melayu dalam Bidang Ilmu
Dalam bidang ilmu, penyatuan bahasa Melayu dapat dilihat melalui pembinaan
bahasa Melayu itu sendiri dan penyelidikan yang diusahakan oleh para sarjana
tempatan mahupun asing. Antara bidang ilmu yang memberikan asas kepada dasar
yang kuat terhadap penerimaan dan penghayatan bahasa Melayu sebagai bahasa
penyatuan Nusantara ialah bidang perkamusan, tatabahasa, penyelidikan dan
penerbitan naskhah-naskhah Melayu lama (Asraf Abdul Wahab et al., 2007).
Bidang perkamusan antara bidang yang memberikan manfaat yang besar
kepada penyatuan rakyat Nusantara ini. Munculnya bidang perkamusan apabila daftar
kata Melayu-Cina (1403-1511) diperkenalkan oleh Morrison, diikuti daftar kata
Melayu-Itali Pigafetta (1519-1522) dan daftar kata Melayu-Belanda F. Houtman
(1603). Bidang perkamusan Melayu mula berkembang dengan terbitnya Kamus
Melayu-Belanda W. Danckaerts (1623) dan Kamus Melayu-Inggeris dan Inggeris-

125
Melayu T-Bowrey (1701). Selain itu, kemajuan perkamusan Melayu dapat dilihat
semasa era J. Howison, William Marsden (1812), L’Abbe Farre (1861), Klinkert
(1893), Swettenham (1896). Pada abad ke-20 pula muncul tokoh seperti Shellabear,
Wilkinson, Winstedt dan ahli perkamusan setempat, iaitu Syed Mahmud dan Haji
Shamsuddin Yunus yang menghasilkan kamus dwibahasa. Antara kamus yang
terkenal ialah Kamus R.J Wilkinson, A.Malay-English Dictionary. Di samping itu,
jasa penyusun kamus ekabahasa juga memberi impak kepada perkembangan bidang
perkamusan. Antaranya, Raja Ali Haji iaitu penyusun Kitab Pengetahuan Bahasa
(1858), W.J.R Poerwadarminta penyusun Kamus Umum Bahasa Indonesia (1953) dan
kemudian dijadikan edisi baru oleh Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa
Indonesia (1976) dan Tenku Iskandar penyusun Kamus Dewan pada tahun 1970.
Dalam bidang tatabahasa pula, terdapat beberapa ahli tatabahasa yang
mengembangkan hasil penulisan mereka tentang tatabahasa Melayu. Buku pelajaran
bahasa Melayu yang pertama diperkenalkan melalui penulisan A.C Ruyl, Spiegel Van
de Maleische Tale (1612). Berikutnya, karya G.H Werndly, iaitu Malaische Spraak
Kunst (1889) dan Karya W. Marsden, A Grammar of Malay Language (1812) serta
R.O Winstedt, Malay Grammar (1914). Antara ahli tatabahasa Melayu yang
memberikan sumbangan yang besar dalam meletakkan dasar tatabahasa Melayu
seperti Ch.Van Ophuysen, C.A. Mess, Madong Lubis, Raja Ali Haji, Sasrasie-ganda,
Sutan Mohd Zain, Sutan Takdir Ali Sjahbana, Slametmuljana, Za’ba dan lain-lain.
Hasil usaha ahli tatabahasa Melayu ini memperlihatkan persamaan dalam hal-hal
dasar tentang tatabahasa Melayu, misalnya buku tatabahasa di Indonesia turut
diterima di Malaysia.
126
Sumbangan besar bahasa Melayu juga dapat dilihat dalam bidang penyelidikan
dan penerbitan naskhah Melayu lama yang menjadi unsur penyatuan. Antaranya ialah
usaha yang dilakukan oleh A.H. Hills melalui naskhah Hikayat Raja-Raja Pasai.
Selain itu, hasil usaha Shellabear, Winstedt, Abdullah Munsyi dan A.Samad Ahmad
melalui naskhah Sejarah Melayu atau Sulalatus Salatin yang menjadi teras tulisan
bahasa Melayu kini. Di samping itu, sumbangan tokoh seperti T.Iskandar yang
menyunting Hikayat Aceh Syed, Muhammad Naquib al-Attas yang menganalisis
karya Tasawuf Hamzah Fansuri dan beberapa tokoh lain. Tokoh-tokoh ini
bertanggungjawab mengetengahkan karya-karya besar dalam bahasa Melayu, dan
secara langsung telah membuktikan bahasa Melayu memainkan peranan yang penting
sebagai bahasa penyatuan dalam mengungkapkan pemikiran dalam bidang falsafah,
pemikiran dan kesusasteraan di alam Melayu.
2.6.2 Perjuangan Rakyat
Penghuraian berkaitan perjuangan rakyat dalam hal berkaitan penyatuan bahasa
Melayu dibahagikan kepada dua, iaitu perjuangan rakyat di Indonesia dan perjuangan
rakyat di Malaysia.
i. Perjuangan Rakyat di Indonesia
Dalam konteks perjuangan rakyat di Indonesia untuk mendaulatkan bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan bermula sejak penubuhan beberapa kumpulan politik,
seperti Budi Utama pada tahun 1908, Partai Hindia pada tahun 1912, Sarekat Islam
127
pada tahun 1913, Perhimpunan Indonesia pada tahun 1922, Partai Nasional Indonesia
pada tahun 1927 dan sebagainya. Di samping itu, gerakan kebangsaan di Indonesia
ditandai juga oleh pergerakan pemuda seperti Jong Java, Jong Sumatera, Jong
Ambon, Jong Batak dan lain-lain. Gabungan pergerakan pemuda ini telah membentuk
Indonesia Muda dan mengadakan kongres Indonesia Muda di Jakarta dan telah
mengambil tiga resolusi, iaitu: (i) Kami putera dan puteri Indonesia mengaku
bertumpah darah yang satu, iaitu Tanah Indonesia; (ii) Kami putera dan puteri
Indonesia mengaku berbangsa yang satu iaitu bangsa Indonesia; (iii) Kami putera dan
puteri Indonesia menjunjung bahasa persatuan, iaitu bahasa Indonesia. Seterusnya,
resolusi tentang bahasa persatuan ini telah diperkukuhkan dalam Kongres Bahasa
Indonesia pertama pada tahun 1938 yang diadakan di Solo. Kongres tersebut telah
memberi kesan yang cukup bermakna kerana ia telah menetapkan keputusan untuk
mengangkat bahasa Melayu Moden sebagai bahasa Indonesia dan permulaan
memperjuangkan agar bahasa Melayu digunakan di Dewan Rakyat.
Di samping itu, melalui pertubuhan politik, peranan media cetak dan para
pemimpin akhbar turut terlibat dalam memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa
Indonesia. Akhbar memainkan peranan dalam menerbitkan dan menyebarluaskan
surat khabar dalam bahasa Melayu. Akhbar yang menggunakan bahasa Melayu pada
era ini ialah Surat Khabar Bintang Timur, Surat Khabar dan Pewarta Deli. Antara
tokoh dan pemimpin akbar yang mengangkat bahasa Melayu melalui akhbar Bintang
Timur ialah A. Rivai, Agus Salim, Amir dan Parada Harahap. Surat Khabar Pewarta
Deli pula dipimpin oleh Adinegoro, manakala akhbar Suara Umum dipimpin oleh
Tjindarbumi. Muhamad Yamin dan Sumanang memimpin surat khabar
Pemandangan. Selain itu, tokoh-tokoh Balai Pustaka turut memberi sumbangan besar
128
melalui peletakan batu asas untuk tradisi kesusasteraan yang berbahasa Melayu.
Antara tokohnya ialah Sutan Perang Bustami, Nur Sutan Iskandar, Muhammad
Kasim, Abdoel Moeis, S. Pamoaentjak, Sanusi Pane dan Sutan Takdir Alisjahbana.
Antara tahun 1930-an dan 1940-an, kemajuan bahasa Melayu yang lebih pesat
berlaku melalui penubuhan Angkatan Pujangga Baru. Angkatan ini diasaskan oleh
tokoh seperti Sutan Takdir Alisjahbana, Amir Hamzah, Sanusi Pane dan Armijn Pane.
Perjuangan angkatan ini telah terarah kepada aspek bahasa, kebudayaan dan
kemasyarakatan. Dasar bahasa angkatan ini ialah tiap-tiap pengarang bebas
melahirkan perasaan jiwanya, sesuai dengan peribadi, bahasa dan gayanya sendiri.
Bahasanya harus baik dan indah sesuai dengan dasar “bahasa indah” pada pengertian
kesusasteraan. Pada 29 Julai 1933 angkatan ini telah menerbitkan majalah bulanan,
iaitu Poedjangga Baroe untuk menyampaikan pemikiran ahlinya. Melalui penerbitan
majalah ini, suatu revolusi dalam perkembangan bahasa, kesusasteraan dan pemikiran
di Indonesia telah berlaku.
Bahasa Melayu diterima baik dan mendapat tempat yang teguh di Indonesia
apabila kemerdekaan dicapai pada tanggal 17 Ogos 1945. Hal ini dibuktikan apabila
terkandung dalam Undang-undang Dasar 1945 Fasal 36 bahawa bahasa Negara ialah
bahasa Indonesia. Selain itu, dalam pengisian kemerdekaan di Indonesia munculnya
angkatan penulis yang dikenali sebagai Angkatan 45. Dalam usaha menyatupadukan
rakyat Indonesia, angkatan ini bukan sahaja memberikan sumbangan dari sudut
bahasa malahan menerapkan fahaman kemanusiaan sejagat atau universal humanisme
dalam kehidupan rakyat Indonesia. Antara karya-karya mereka yang terkenal ialah
cerpen Idrus Dari Ave Maria ke Jalan Lain di Roma, antologi cerpen Pramoedya
129
Keluarga Gerilya, novel Achdiat Kartmihardia Ateis dan antologi sajak Chairil Anwar
Deru Campur Debu.
Berdasarkan huraian di atas, kajian ini menyimpulkan bahawa kedudukan
bahasa Melayu yang diangkat sebagai bahasa Indonesia membangkitkan semangat
nasionalisme dan patriotisme dalam kalangang rakyat Indonesia. Hal ini sejajar
dengan matlamat falsafah bahasa yang menekankan aspek yang sama untuk
pembangunan individu, masyarakat dan negara.
ii. Perjuangan Rakyat di Malaysia
Di Malaysia, perjuangan menegakkan dan mendaulatkan bahasa Melayu dapat dilihat
melalui perjuangan individu dan pertubuhan. Perjuangan secara individu pada awal
abad ke-20 terdiri daripada para wartawan dan guru Melayu. Mereka berjuang dalam
bentuk penulisan dan buah pemikiran, khususnya penulisan berkaitan dengan
keelokan bahasa Melayu dan menerbitkan panduan mengarang. Perjuangan rakyat
melalui pertubuhan pula bermula apabila tertubuhnya Pakatan Belajar Mengajar
Pengetahuan Bahasa pada tahun 1888 di bawah pimpinan Abdul Rahman bin Andak
yang bergelar Datuk Seri Amar Diraja. Pertubuhan ini telah dimajukan oleh Mejar
Haji Muhammad Said dan nama pertubuhan ini ditukar kepada Pakatan Bahasa
Melayu dan Persuratan Buku-Buku Diraja. Mejar Haji Muhammad Said memberikan
sumbangan besar dalam pertubuhan ini dengan menyusun Buku Katan pada tahun
1936. Selain itu, beliau juga merupakan penyusun Jalan Bahasa Melayu iaitu buku
Tatabahasa Melayu yang terbit pada tahun 1937. Dalam bidang peristilahan pula
130
pertubuhan ini memberikan sumbangan yang agak besar. Istilah seperti kerja raya
(public works), pejabat (office), pesuruhjaya (commisioner), setiausaha (secretary)
merupakan istilah ciptaan Pakatan Belajar Mengajar Pengetahuan Bahasa yang
mantap sehingga sekarang ini.
Antara pertubuhan lain yang memberikan sumbangan dalam usaha
menegakkan bahasa Melayu ialah Persaudaraan Sahabat Pena Malaya. Pertubuhan ini
ditubuhkan pada 15 April 1934 dan matlamat adalah untuk meninggikan taraf bahasa
Melayu, mengangkat kebudayaan Melayu dan mempertinggi nilai Kesusasteraan
Melayu. Za’ba merupakan Penasihat Kehormat pertubuhan ini dan menurut beliau
pertubuhan ini bermaksud mencari jalan memperbaik sifat dan penggunaan bahasa
Melayu (Radin Siebarbim, 1961 dalam Asraf Wahab et al., 2007; 2002). Pertubuhan
ini mempunyai sayap Pertubuhan Lembaga Bahasa yang ditubuhkan pada tahun 1938
dan berpusat di Batu Pahat. Pemimpinnya ialah Bahaman bin Yusof. Tujuan lembaga
ini ditubuhkan adalah untuk mengadakan peraduan karang-mengarang, menyatukan
ajaran yang tetap bagi anggota persatuan dan mencipta kata Melayu baharu daripada
kata Inggeris yang sering digunakan dalam bahasa Melayu.
Di samping itu, peranan para pensyarah dan para pelajar di Maktab Perguruan
Sultan Idris (MPSI) juga banyak memberikan sumbangan ke arah perjuangan
menegakkan bahasa Melayu. Antara pensyarah yang gigih meniupkan semangat
kebangsaan dan kesatuan bahasa Melayu kepada para pelajar ialah Abdul Hadi
Hassan, Harun Aminurrashid dan Buyong Adil. Dalam kalangan pelajar pula ialah
Ibrahim Yaakob, Abdul Karim Rashid dan Hassan Manan. Ketiga-tiga tokoh ini
bergerak aktif dalam perjuangan kebangsaan. Perjuangan para pensyarah dan pelajar
131
di MPSI kesan langsung dari perkembangan politik dan bahan bacaan Indonesia yang
telah menimbulkan kesedaran kepada mereka bahawa bangsa Melayu telah dipecah-
belahkan oleh penjajah. Melalui kesedaran itu, tercetuslah cita-cita ‘Melayu Raya’
yang di dalamnya turut mengandungi persoalan bahasa Melayu sebagai bahasa
persatuan.
Perjuangan rakyat Malaysia dalam penyatuan bahasa Melayu dapat dilihat
juga dalam bidang kewartawanan. Penerbitan akhbar harian dan majalah berkala
seperti Al-Imam, Seruan Azhar, Majalah Guru, Saudara, Majlis, Fajar Asra, Suara
Rakyat, Pelita Melayu, Melayu Raya dan Belia. Akhbar harian dan majalah berkala
ini berperanan sebagai medium penyaluran konsep dan istilah baru untuk
memperkaya bahasa Melayu. Selain itu, ia juga berperanan sebagai medium untuk
menyuarakan secara terbuka dan telus terhadap cita-cita penyatuan bahasa Melayu.
Dalam bidang politik pula, dua parti politik yang memainkan peranan penting
dalam usaha penyatupaduan melalui bahasa Melayu ialah Kesatuan Melayu Muda
(KMM) dan Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM). KMM wujud lebih kurang
lima tahun menjelang Perang Dunia Kedua. PKMM pula berjuang secara aktif selama
lebih kurang empat tahun setelah Jepun menyerah kalah. Di dalam perlembagaan
parti ini dinyatakan secara eksplisit bahawa salah satu matlamat perjuangannya adalah
untuk mewujudkan sebuah negara Melayu Raya, iaitu Tanah Melayu dan Indonesia
bersatu dalam suatu kesatuan politik. Salah satu landasan utama matlamat kepada
penyatuan seperti ini ialah melalui bahasa Melayu. Kongres Pemuda Melayu Se-
Melayu berlangsung pada 8 hingga 10 April 1955 di Kuala Lumpur melibatkan 44
buah pertubuhan telah melafazkan Ikrar Pemuda yang menegaskan bahawa matlamat
132
akhir perjuangan nasionalisme Melayu ialah pembentukan satu bangsa, satu negara
dan satu bahasa yang bernama Melayu.
Peranan yang dimainkan oleh guru-guru Melayu dalam membantu meniupkan
semangat kebangsaan juga memberikan impak pada ketika itu. Hal ini kerana, sebagai
seorang guru mereka mempunyai pengaruh dan dihormati sebagai pemimpin oleh
rakyat. Dalam hal berkaitan usaha menegakkan bahasa Melayu, Majalah Guru telah
diterbitkan pada tahun 1924. Majalah ini telah memuatkan pelbagai rencana dalam
setiap keluarannya berkaitan bahasa yang meliputi aspek pelajaran bahasa,
perbincangan umum tentang bahasa, isu-isu bahasa, aspek kreatif bahasa dan
maklumat penerbitan bahasa (Asraf Abdul Wahab et al., 2007; Nik Safiah Karim,
1979;1968).
Perjuangan penyatuan bahasa Melayu turut melibatkan badan bahasa dan
kesusasteraan yang berperanan penting, iaitu Angkatan Sasterawan 50 (ASAS 50).
Dalam Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Ketiga pada tahun 1956 berkaitan
‘memorandum mengenai Tulisan Rumi untuk Bahasa Melayu’, ASAS 50
menekankan kepentingan tulisan bagi bahasa Melayu supaya bahasa Melayu di
Malaya dengan bahasa Melayu di Indonesia dapat dihubungkan dan disatukan.
Selanjutnya, dalam memorandum tentang ‘Penyatuan Bahasa Melayu Malaya dan
Indonesia’ ASAS 50 menegaskan bahawa bahasa Melayu di Malaya dan di Indonesia
pada dasarnya masih tetap sama. Dalam hal ini, bahasa Melayu di Malaya dan
Indonesia mempunyai persamaan dari sudut fonologi, morfologi, perbendaharaan
kata, sintaksis, ungkapan dan peribahasa, serta ucapan (Memoranda, 1962). Dalam hal
133
ini, gagasan yang dikemukan oleh anggota ASAS 50 dalam memorandum yang
disediakan memfokuskan penyatuan bahasa Melayu di Malaya dan di Indonesia.
Selain itu, gabungan ASAS 50 bersama-sama dengan Lembaga Bahasa
Melayu, Kesatuan Guru-guru Melayu, Institut Trengkas Melayu dan Persatuan
Persuratan Pemuda Pemudi Melayu telah mengadakan Kongres Bahasa dan Persatuan
Melayu Se-Malaya I di Singapura pada 12 hingga 16 April 1952. Seterusnya, Kongres
Bahasa dan Persuratan Melayu II diadakan di Seremban pada 1 hingga 2 Januari
1954. Kongres Bahasa dan Persuratan III pula diadakan di Singapura dan Johor
Baharu dari 16 hingga 21 September 1950. Kongres pertama telah menjadi titik
permulaan yang penting ke arah usaha penyatuan bahasa Melayu yang dipersetujui
dan diputuskan dalam Kongres Ketiga (Asraf Abdul Wahab, et al., 2007). Kongres
Ketiga merupakan Kongres yang terpenting dan melalui kongres ini satu rumusan
telah dibuat berkaitan dengan penyatuan bahasa Melayu, iaitu: (i) Bahasa Melayu dan
bahasa Indonesia yang berbeza-beza sedikit tentang ejaan dan beberapa hal lainnya
hendakalah disatukan, kerana asal dan dasar bahasa Melayu dan bahasa Indonesia itu
satu dan sama saja; (ii) untuk menyatukan bahasa Melayu dan bahasa Indonesia, satu
Lembaga Bersama Malaya-Indonesia hendaklah diadakan untuk mempelajari dan
menyelenggarakan hal-hal mengenai tatabahasa, istilah dan kamus, dan (iii) lembaga
ini hendaklah bekerjasama dengan kerajaan (Memoranda, 1962).
Perjuangan ke arah penyatuan bahasa Melayu diteruskan pula oleh persatuan
seperti Persatuan Penulis Nasional (PENA) dan GAPENA sesudah merdeka
hinggalah ke hari ini. GAPENA merupakan sebuah badan gabungan 21 pertubuhan
penulis di seluruh Malaysia yang terlibat secara aktif dan konsisten dalam usaha
134
mengadakan pelbagai program di peringkat negeri, Kebangsaan mahupun serantau.
Antara program yang diadakan ialah Hari Sastera yang berlangsung sebanyak lapan
kali sejak tahun 1972, Pertemuan Kesusasteraan Nusantara, Pertemuan Dunia Melayu
pada tahun 1982. Impak terbesar dalam menyuarakan cita-cita penyatuan bahasa
Melayu dan membangkitkan semangat nasionalisme linguistik ialah semasa Hari
Sastera yang berlangsung di Ipoh dan sebuah buku yang bertajuk Imej dan Cita-cita
telah dihasilkan bagi merealisasikan cita-cita tersebut.
Sebagai kesimpulan, kebangkitan semangat nasionalisme terhadap bahasa
Melayu dalam kalangan rakyat Malaysia begitu ketara pada awal abad ke-20
sehinggalah dalam tahun 1980-an. Hal ini kerana, pada ketika itu rakyat telah
menyedari bahawa bahasa Melayu mampu menjadi wahana kepada penyatupaduan
Nasional. Pelbagai usaha dilakukan oleh individu, pertubuhan-pertubuhan parti politik
dan sebagainya dalam merealisasikan cita-cita murni ini. Oleh itu, semangat, usaha
dan komitmen rakyat pada ketika itu harus dicontohi dan dibawa semula pada era
modenisasi kini agar rakyat Malaysia kembali insaf dan sedar bahawa bahasa negara,
iaitu bahasa Melayu harus dihargai dengan sebaiknya kerana ia merupakan lambang
jati diri dan imej bagi sebuah negara.

135
2.6.3 Pelaksanaan Pemerintah Indonesia dan Kerajaan Malaysia
i. Pemerintah Indonesia
Pemerintah Indonesia mula memberikan perhatian terhadap bahasa Melayu di
Indonesia apabila Balai Pustaka didirikan pada tahun 1908. Balai Pustaka didirikan
untuk menyediakan bahan bacaan kepada rakyat yang telah belajar membaca dan
menulis di sekolah desa. Peranan Balai Pustaka dalam hal ehwal penyuburan bahasa
Melayu semakin giat dan lebih jelas matlamatnya apabila masuknya tokoh seperti St.
Perang Bustami, Nur Sutan Iskandar, Muhamad Kasim, Abdoel Moeis dan S.
Pamoentjak (Asraf Abdul Wahab et al., 2007). Komisi Bahasa Indonesia pada 20
Oktober 1941 pula didirikan untuk menjadi medium propaganda untuk melenyapkan
pengaruh Belanda di Indonesia. Usaha ini menyebabkan bahasa Melayu mula tersebar
dengan meluas.
Pemerintah Indonesia mula giat berusaha menjadikan bahasa Indonesia
sebagai bahasa yang berfungsi kenegaraan selepas mencapai kemerdekaan pada tahun
1945. Pada tahun 1952, Menteri Pendidikan dan Kebudayaan mengeluarkan arahan
khusus berkaitan peranan dan tanggungjawab Bahagian Bahasa di kementerian
tersebut, iaitu: (i) Peranan membina dan mengembangkan bahasa dan kesusasteraan
Indonesia; (ii) Bahagian Bahasa bertanggungjawab mengawal dan mengkaji bahasa
Indonesia sebagai alat penyatuan, mendekatkan bahasa Indonesia dengan bahasa-
bahasa daerah dengan hal aturan bahasa dan kosa kata serta mengembangkan
kesusasteraan Nasional. Di samping itu, Komisi Bahasa Indonesia yang didirikan
pada tahun 1946 secara aktif mencipta istilah baru dan menjalankan pelbagai kegiatan
136
kebahasaan. Pada tahun 1952 komisi itu telah menjadi bahagian Institut Linguistik
dan Kebudayaan Universitas Indonesia.
ii. Kerajaan Malaysia
Perhatian kerajaan Inggeris terhadap bahasa Melayu ditandai apabila Pejabat Karang-
Mengarang Melayu ditubuhkan pada tahun 1924 di Maktab Perguruan Sultan Idris
(MPSI). Pejabat tersebut diilhamkan sekali gus diketuai oleh O.T Dussek yang
merupakan Guru Besar MPSI ketika itu. Bahagian Melayu di Pejabat tersebut diketuai
oleh Zainal Abidin Ahmad (Za’ba) yang merupakan pensyarah di MPSI. Kegiatan
utama Karang-Mengarang Melayu ialah menterjemahkan dan menerbitkan karya
sastera Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Buku-buku terjemahan tersebut dimuatkan
ke dalam siri The Malay Home Library Series. Sumbangan Pejabat Karang-
Mengarang ialah melalui perencanaan The Malay School Series, iaitu buku
pengajaran untuk sekolah Melayu. Dari segi pembinaan bahasa, Za’ba sebagai ahli
bahasa telah memberikan sumbangan dan impak yang sangat besar kepada Pejabat
Karang-Mengarang Melayu. Beliau telah menyusun Pelita Mengarang, Pelita Bahasa
Melayu, Ilmu Mengarang Melayu dan Daftar Ejaan Melayu.
Pada tahun 1956, Peranan Pejabat Karang-Mengarang telah diambil alih oleh
Balai Pustaka. Pada tahun yang sama juga nama Balai Pustaka telah diubah kepada
Dewan Bahasa dan Pustaka. Hasil keputusan Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu
Ketiga. Dewan Bahasa dan Pustaka bertanggungjawab sebagai agensi pembinaan dan
pengembangan bahasa dari aspek ejaan rumi, peristilahan, perkamusan, penyelidikan
dan pelaksanaan bahasa. Taraf bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa
137
rasmi semakin jelas dan terbela melalui Perkara 152 dalam Perlembagaan Malaysia.
Selain itu, Akta Bahasa Kebangsaan 1963/1967, Akta Pelajaran 1957 dan Akta
Pelajaran 1961 memperkukuh lagi kedudukan dan taraf bahasa Melayu di sisi undang-
undang.
Peranan pemerintah Indonesia dan kerajaan Malaysia terhadap usaha
meninggikan taraf bahasa Melayu untuk kepentingan negara masing-masing semakin
menyerlah. Secara ringkas, usaha-usaha tersebut menjadi persiapan ke arah kerjasama
antara kedua-dua buah negara bagi mencapai matlamat dan cita-cita yang sama.
Huraian berikut akan memberi tumpuan terhadap kerjasama kebahasaan antara
Indonesia dengan kerajaan Malaysia.
iii. Kerjasama antara Pemerintah Indonesia dan Kerajaan Malaysia
Kerjasama kebahasaan antara Pemerintah Indonesia dan kerajaan Malaysia bermula
pada tahun 1959 apabila suatu perjanjian persahabatan ditandatangani oleh Djuanda
selaku Perdana Menteri Indonesia dan Tun Abdul Razak selaku Timbalan Perdana
Menteri Persekutuan Tanah Melayu pada ketika itu. Hasil perjanjian persahabatan ini,
beberapa pertemuan ahli bahasa dari kedua-dua buah negara diadakan untuk
menghasilkan ejaan bersama yang diberi nama Ejaan Melindo. Namun demikian,
kerjasama antara kedua-dua buah negara terhenti seketika apabila Indonesia
mengisytiharkan Konfrantasi pada tahun 1963 ke atas Tanah Melayu.
Selepas Konfrantasi Indonesia berakhir pada tahun 1965, suatu jawatankuasa
ejaan baharu dibentuk. Dalam jawatankuasa tersebut, Malaysia diwakili oleh Syed
138
Nasir Ismail, manakala Indonesia diwakili oleh S.W Ruddjiati Muljadi. Pada 16 Ogos
1972, sistem ejaan baharu diumumkan serentak di Kuala Lumpur dan di Jakarta.
Peristiwa ini menjadi sejarah penting dalam perkembangan penyatuan bahasa Melayu
antara Indonesia dan Malaysia, khususnya dalam konteks ejaan yang seragam, dengan
beberapa perbezaan kecil yang akan dikurangkan dari masa ke masa. Pada tahun yang
sama, Majlis Bahasa Indonesia (MBIM) dibentuk dan menjadi forum mencari
kesepakatan dalam soal kebahasaan di antara Malaysia dan Indonesia. Forum ini
bersidang dua kali setahun. Malaysia diwakili oleh Jawatankuasa Tetap Bahasa
Malaysia (JKTBM) dan Indonesia diwakili oleh Panitia Kerjasama Kebangsaan
Indonesia Malaysia. Dua badan yang menjadi tulang belakang MBIM itu ialah Dewan
Bahasa dan Pustaka di Malaysia dan Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa di
Indonesia.
2.7 Dasar Bahasa Kebangsaan Sebagai Prinsip Ke Arah Penyatupaduan di

Malaysia
Perkataan “dasar” didefinisikan sebagai seperangkat prinsip yang menjadi asas bagi
tindakan yang membawa kepada hala tuju berkenaan dengan penubuhannya,
berhubung dengan sesuatu bidang kehidupan atau kegiatan orang yang terlibat di
dalamnya. Perkataan “prinsip” pula merujuk kepada peraturan yang diwujudkan
sebagai hala tuju untuk sesuatu program dalam bidang kehidupan atau kegiatan.
Selain itu, penggubalan sesuatu peraturan telah mengambil kira semua faktor dengan
kepercayaan bahawa apa juga tindakan yang mematuhi peraturan itu akan membawa
kesejahteraan kepada semua yang terlibat dalam institusi berkenaan. Sesuatu dasar
yang diwujudkan itu mempunyai sifat yang holistik (menyeluruh), inklusif

139
(mengambil kira semua pihak yang terlibat) dan praktikal (boleh dilaksanakan).
Dalam konteks kajian ini, dasar bahasa (language policy) merupakan seperangkat
peraturan berhubung dengan penggunaan bahasa dalam sesebuah institusi dan
bersesuaian dengan penggunaan bahasa dalam institusi tersebut serta hala tuju yang
disasarkan (Asmah Omar, 2015).
Definisi di atas turut merangkumi kedudukan bahawa Melayu sebagai bahasa
rasmi dan setiap peraturan atau prinsip yang dikemukan wajib dipatuhi oleh semua
yang terlibat dalam institusi berkenaan. Hal ini sejajar dengan penegasan yang dibuat
oleh Asmah Omar (2015), iaitu penolakan atau penyimpanan daripada prinsip-prinsip
yang dipreskripsikan itu merupakan tindakan yang boleh disabitkan sebagai satu
kesalahan terhadap peraturan-peraturan yang ada. Justeru, dasar bahasa sesuatu
negara merujuk kepada peraturan penggunaan bahasa yang menjadi panduan
rakyatnya.
Dasar bahasa di Malaysia telah memilih bahasa Melayu sebagai bahasa
kebangsaan dan bahasa rasmi. Dari segi konsep, bahasa kebangsaan bermaksud
wujudnya perasaan kebangsaan dalam kalangan rakyat Malaysia apabila
menggunakan bahasa kebangsaan seterusnya mampu membangkitkan semangat
nasionalisme. Bahasa rasmi pula membawa maksud bahasa yang sama mempunyai
taraf yang khusus dalam konteks rasmi. Dengan perkataan lain, konteks seperti ini
memerlukan penggunaan bahasa berkenaan oleh setiap orang (Asmah Omar, 2015).
Dasar Bahasa Kebangsaan termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan Malaysia,
melalui Perkara 152, dan mencakupi perkara-perkara berikut:

140
Perkara 152 memperuntukkan bahawa bahasa kebangsaan ialah bahasa

Melayu (yang secara keperluan mesti digunakan dalam semua upacara rasmi)
dan dalam bentuk skrip yang ditentukan oleh Undang-Undang Persekutuan.
Fasal ini juga melindungi bahasa-bahasa lain dengan peruntukan bahawa tiada
seorang pun yang ditegah atau disekat daripada menggunakan (selain dalam
penggunaan rasmi) dan belajar serta mengajar bahasa yang lain selain bahasa
kebangsaan. Fasal ini juga tidak menyekat atau memperjudikan hak Kerajaan
Persekutuan atau Kerajaan Negeri bagi melestari dan mengekalkan
penggunaan dan pengajaran bahasa sesuatu komuniti dalam persekutuan.
(Tun Mohamed Sufian Hashim, 1976 dalam Hashim

Musa dan Rozita Che Rodi, 2012).
Sepuluh tahun pertama Tanah Melayu mencapai kemerdekaan, bahasa
Inggeris merupakan bahasa rasmi negara. Penggunaan bahasa Inggeris sebagai bahasa
rasmi ini lebih tertumpu pada bidang-bidang perundangan dan kehakiman.
Kedudukan bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi tamat apabila Parlimen Malaysia
meluluskan Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67, dan bahasa Melayu diangkat sebagai
bahasa rasmi dan bahasa perantaraan pendidikan tunggal. Dengan perkataan lain,
bahasa Melayu hanya menjadi bahasa rasmi tunggal negara selepas 10 tahun Tanah
Melayu mencapai kemerdekaan.
Secara ringkas, kedudukan bahasa Melayu termaktub di dalam dua dokumen
undang-undang, iaitu Perlembagaan Persekutuan Malaysia, dan Akta Bahasa
Kebangsaan 1967. Dasar Bahasa Kebangsaan juga berdasarkan wawasan pendidikan
kebangsaan, seperti yang terkandung dalam Laporan Jawatankuasa Pelajaran Razak
tahun 1956 (iaitu menjadi asas Akta Pelajaran Tanah Melayu tahun 1957) dan
141
Laporan Jawatankuasa Pelajaran Rahman Talib (iaitu menjadi asas Akta Pelajaran
tahun 1961). Secara umumnya, Dasar Bahasa Kebangsaan disimpulkan seperti
berikut:
i) bahasa Melayu diisytiharkan sebagai bahasa kebangsaan untuk seluruh
rakyat Malaysia;
ii) bahasa Melayu menggantikan bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi
tunggal negara;
iii) bahasa Melayu menggantikan bahasa Inggeris sebagai pengantar utama
sistem pendidikan kebangsaan yang menggantikan sistem pendidikan
acuan British;
iv) bahasa Inggeris diajarkan di semua sekolah sebagai bahasa kedua yang
wajib, yang dahulu hanya diajar di sekolah Inggeris sahaja;
v) bahasa vernakular iaitu bahasa Mandarin, bahasa Tamil dan bahasa-bahasa
komuniti peribumi di Semenanjung Malaysia dan di Sabah dan Sarawak
boleh diajarkan di sekolah mengikut keperluan adanya murid-murid
komuniti yang berkenaan yang mencukupi.
(Asmah Omar 2015; Hashim Musa dan Rozita Che Rodi, 2012)
Melalui dasar bahasa yang digariskan di atas, kedudukan bahasa kaum-kaum lain di
Malaysia kekal seperti sebelum mencapai kemerdekaan. Kedudukan bahasa Inggeris
sebagai bahasa pentadbiran dan bahasa rasmi negara digantikan dengan bahasa
Melayu selepas 10 tahun Tanah Melayu memperoleh kemerdekaan. Namun demikian,
terdapat peruntukan dalam Akta tahun 1967/68 yang membolehkan kerajaan
membenarkan penggunaan bahasa Inggeris dalam beberapa bidang urusan rasmi

142
kerajaan. Hassan Ahmad (1997) menegaskan bahawa peruntukan undang-undang
yang sedia ada sudah memadai bagi kerajaan dan pihak pendukung dasar itu untuk
membangunkan dan mengekalkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan
bahasa rasmi negara.
Namun demikian, akta dan peruntukan undang-undang berkaitan dengan dasar
bahasa telah disalah tafsir. Pentafsiran yang salah ini tertumpu pada sentimen buruk
terhadap keupayaan bahasa Melayu. Antaranya ialah (i) keraguan terhadap kebolehan
dan keberkesanan bahasa Melayu untuk menjadi bahasa pemacu kemajuan bagi
negara bangsa Malaysia menggantikan bahasa Inggeris, keraguan bahawasanya
kecekapan sistem pentadbiran, pendidikan, perdagangan dan sebagainya akan merosot
dengan merosotnya penggunaan bahasa Inggeris, dan (ii) Penggunaan bahasa Melayu
menggantikan bahasa Inggeris sebagai pengantar pendidikan dan pentadbiran
mempunyai agenda sulit memperkasakan kaum Melayu dan merugikan kaum lain
seterusnya bahasa vernakular akan dilenyapkan. Sentimen dan salah faham ini telah
mewujudkan dua sektor bahasa di Malaysia, iaitu sektor awam yang menggunakan
bahasa Melayu sebagai bahasa utama manakala sektor swasta yang menggunakan
bahasa Inggeris atau bahasa lain sebagai bahasa utamanya (Hashim Musa dan Rozita
Che Kodi, 2012).
Pelaksanaan penuh Dasar Bahasa Kebangsaan bermula di peringkat sekolah
rendah hingga universiti menjelang tahun 1987. Jangkaan sesetengah pihak bahawa
pelaksanaan bahasa Melayu itu akan memberi kesan yang negatif sama sekali tidak
tepat. Hal ini kerana kecekapan pentadbiran awam tidak terjejas, malah Malaysia
dianggap antara yang terbaik di dunia dalam konteks menggunakan bahasa Melayu
143
dalam sistem pentadbiran. Di samping itu, ramai lulusan universiti tempatan berjaya
menjawat jawatan profesional hasil pendidikan berbahasa Melayu dan ramai pelajar
bukan Melayu turut mendapat kelulusan cemerlang dalam peperiksaan awam. Selain
itu, kejayaan Dasar Bahasa Kebangsaan dapat dilihat melalui penubuhan Universiti
Kebangsaan Malaysia (UKM) yang menjalankan seluruh kursus pengajiannya dalam
bahasa Melayu sejak ditubuhkan. Dalam hal ini juga, dasar bahasa dalam sistem
pendidikan terus mengekalkan penggunaan bahasa vernakular, seperti bahasa Cina
dan Tamil. Malah, bahasa Iban, Kadazan dan bahasa Orang Asli juga mulai diajar di
sekolah-sekolah. Hal ini bertepatan dengan penegasan yang dibuat oleh Hassan
Ahmad (1999), iaitu:
Jadi secara umumnya cabaran dan masalah penerimaan Dasar Bahasa

Kebangsaan itu dari segi politik dan tujuan budayanya telah dapat diatasi
setelah dasar dilaksanakan dalam tempoh 30 tahun sejak 1957.
(Hassan Ahmad, 1999)
Status bahasa Melayu selepas kemerdekaan telah mendapat perhatian yang
meluas dan telah dilihat sebagai bahasa yang paling sesuai untuk mewujudkan
penyatupaduan dalam kalangan masyarakat Malaysia berbilang etnik (Jaafar Jambi,
2008). Hal ini selari dengan pandangan Teo Kok Seong (2010), yang berpendapat
bahawa kepelbagaian etnik adalah satu kompleksiti sosial yang perlu ditangani agar
jati diri sepunya yang tidak dimiliki pada mulanya dapat dibentuk dalam bentuk yang
utuh pada kemudian hari. Aspirasi nasional utama adalah untuk (i) menyatupadukan
rakyat yang tidak memiliki sejarah, budaya dan bahasa yang sama antara kaum asal
144
dengan yang bukan asal, dan (ii) membentuk jati diri sepunya yang dapat diterima
oleh seluruh rakyat di dalam negara dan juga dilihat oleh pihak lain, sebagai sudah
mempunyai perasaan atau pemikiran sebangsa.
Dalam hal ini, perbincangan lebih memfokuskan berkaitan kesesuaian bahasa
untuk menyatupadukan dan membentuk jati diri nasional. Smith (2001) berpendapat
dalam konteks nasionalisme, bahasa yang dimiliki bersama merupakan komponen
asas dan utama untuk membentuk satu populasi sebagai satu bangsa. Sebagai penanda
simbolik jati diri seseorang atau kumpulan, bahasa mempunyai potensi untuk
berfungsi sebagai alat pemersatu melalui perkongsian perasaan yang sama tentang jati
diri serta perasaan tentang kepentingan kelompok (Teo Kok Seong, 2010; Nik Safiah
Karim, 2007).
Selain memberikan perhatian kepada usaha pembinaan jati diri nasional,
perhatian juga perlu diberikan kepada usaha pemupukan keinsafan dalam kalangan
rakyat tentang peri pentingnya pembentukan satu populasi yang memiliki pelbagai ciri
nasional yang dikongsi bersama, selain daripada membentuk satu matlamat yang
sama. Usaha-usaha ini adalah penting bagi merangsang kesedaran kepada rakyat
untuk bersatu padu dan menggalakkan perasaan kekitaan serta kesetiaan kepada
negara (Birch,1989). Oleh itu, pelaksanaan etos nasional atau etos Malaysia melalui
bahasa Melayu harus difikirkan dengan lebih serius sebagai salah satu strategi
penyatupaduan etnik (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar, 2008)

145
2.8 Bahasa Melayu untuk Penyatupaduan Nasional: Merealisasikan Etos

Nasional
Dalam usaha merealisasikan penyatupaduan nasional melalui bahasa Melayu,
beberapa etos bahasa Melayu, iaitu kod nilai bahasa Melayu yang mengawal
kehidupan sosial rakyat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai etnik perlu
dilaksanakan dengan lebih jitu (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar, 2008).
Perbincangan berkaitan enam etos bahasa Melayu yang hendak diangkat dalam kajian
ini adalah seperti yang berikut:
i. Bahasa Melayu Selaku Bahasa Negara
Etos pertama ialah gagasan bahasa Melayu selaku bahasa negara. Gagasan ini adalah
penting untuk mewujudkan perasaan dan pemikiran sebangsa melalui promosi bahasa
kebangsaan. Dalam hal ini, terdapat dua jenis dasar bahasa yang dijalankan pada
peringkat nasional di kebanyakan negara Asia, iaitu pendekatan ekabahasa dan sistem
yang menganjurkan penggunaan pelbagai bahasa. Pendekatan ekabahasa merujuk
kepada penggunaan sepenuhnya satu bahasa sahaja. Hal ini dilakukan dengan
memilih hanya satu bahasa yang diangkat menjadi bahasa negara, yang dimandatkan
untuk digunakan dalam semua urusan rasmi. Jenis kedua pula adalah memilih lebih
daripada satu bahasa untuk digunakan dalam majlis rasmi negara. Dasar ekabahasa
untuk bahasa negara didapati diamalkan di negara-negara yang mempunyai populasi
homogen, antaranya ialah di Jepun dan Korea. Walau bagaimanapun, beberapa negara
yang populasinya tidak homogen seperti Malaysia, iaitu yang terdiri daripada pelbagai
etnik didapati turut mengamalkan dasar ekabahasa ini. Walaupun demikian, bahasa-
146
bahasa etnik lain terus dibenarkan diajar dalam sistem pendidikan negara dan
digunakan melalui status sebagai bahasa sukuan. Semua perkara ini termaktub dalam
Perkara 152, Perlembagaan Persekutuan yang membicarakan status bahasa Melayu
selaku bahasa negara, iaitu sebagai bahasa kebangsaan dan juga bahasa rasmi (Teo
Kok Seong, 2012; 2010; 2006b).
Pemilihan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara
dilakukan berdasarkan empat faktor. Pertama, kumpulan etnik bahasa Melayu adalah
kumpulan etnik yang paling ramai. Pada sekitar tahun 1957, kaum Melayu yang
merupakan 49.78 peratus dari jumlah keseluruhan penduduk adalah kelompok
majoriti. Kedua, bahasa Melayu sebagai sebuah bahasa tempatan berupaya memberi
keperibadian peribumi kepada negara ini. Ketiga, bahasa Melayu telah menjadi
bahasa perhubungan atau lingua franca di rantau ini, untuk beberapa lama abadnya.
Keempat, bahasa Melayu adalah bahasa pentadbiran untuk beberapa kerajaan Melayu
sebelum kehadiran mana-mana kuasa barat di negara ini (Teo Kok Seong, 2010;
Asmah Omar, 1979).
Sebagai bahasa negara, bahasa Melayu mendukung kedua-dua peranan, iaitu
bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi, yang berlainan fungsinya antara satu sama lain
(Teo Kok Seong 2006b, ms. 20-23; 2010, ms. 45). Bahasa kebangsaan merujuk
kepada simbol nasional negara yang diwakilinya (Garvin,1973), dan ia mewakili
semua sektor masyarakat dari setiap pelosok negara berkenaan. Lazimnya, bahasa
kebangsaan itu adalah sebuah bahasa tempatan atau peribumi. Ini adalah untuk
membolehkannya mewakili negara berkenaan dari segi kewilayahan, kesempadanan
serta semangat nasional dengan tepat tanpa sebarang persoalan. Di samping itu, tujuan
147
atau peranan utama bahasa kebangsaan adalah bersifat simbolik dan pragmatis.
Bahasa kebangsaan bersifat simbolik merujuk kepada simbol atau lambang kepada
perasaan penyatuan politik, sosial, budaya dan lain-lain. Bahasa kebangsaan juga
mempunyai makna dan peranan pragmatis, seperti dalam pembentukan jati diri, citra,
nilai, pemikiran, budaya dan sebagainya. Justeru itu, hubungan antara bahasa dengan
sesuatu bangsa merupakan hal yang penting untuk difahami dengan mendalam agar
bahasa tidak dinilai daripada sudut yang sempit, iaitu sebagai alat komunikasi semata-
mata tetapi sebagai wahana penyatupaduan dalam kalangan warganegaranya (Teo
Kok Seong, 2012; Awang Sariyan, 2010). Dalam aspek bahasa rasmi pula, tujuan atau
peranan utamanya adalah bersifat pragmatik, yang mengkhususkan kepada usaha
pembangunan negara berkenaan dari pelbagai segi sama ada politik, sosial, ekonomi
dan lain-lain, agar negara berkenaan dapat berkembang dan terus maju. Di samping
itu, bahasa rasmi juga dikaitkan dengan fungsi instrumental sebagai urusan utamanya
(Teo Kok Seong, 2012; 2010; 2006b).
Selain itu, bahasa Melayu, bahasa tempatan atau bahasa peribumi negara ini
dipilih untuk mendukung kedua-dua tujuan atau peranan itu, iaitu untuk tujuan
penyatupaduan yang memperlihatkan bahasa Melayu bertindak sebagai bahasa
kebangsaan dan untuk tujuan komunikasi yang memperlihat bahasa Melayu bertindak
selaku bahasa rasmi. Dalam konteks ini, di dalam sebuah negara yang terdiri pelbagai
kaum, satu bahasa yang boleh dianggap sebagai dimiliki bersama untuk tujuan
penyatupaduan selain instrumental adalah sangat penting. Apabila gagasan etos ini
dipromosikan dengan lebih serius dan jitu sudah pasti wujud perasaan komitmen dan
tanggungjawab dalam kalangan rakyatnya untuk menghayati peranan bahasa Melayu
selaku bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi dengan lebih baik dan penuh rasa
148
keinsafan. Penghayatan, komitmen, rasa tanggungjawab yang wujud dalam kalangan
rakyat, maka gagasan ini akan dapat dipraktikkan melalui tindakan semua pihak.
ii. Bahasa Melayu Membentuk Jati Diri Nasional
Etos kedua ialah gagasan bahasa Melayu membina jati diri bangsa Malaysia. Secara
umumnya, jati diri atau identiti adalah satu kategori yang merujuk kepada perasaan
atau pemikiran tentang diri seseorang itu sebagai satu kelompok (Outhwaite, 2003;
Sills, 1969). Dalam hal ini, kepelbagaian etnik di Malaysia adalah satu kompleksiti
sosial yang perlu ditangani, agar jati diri yang sama, yang tidak dimiliki atau
dipamerkan oleh seluruh masyarakat pada mulanya, dapat dibentuk serta diperagakan
dalam bentuk yang utuh pada kemudian hari (Teo Kok Seong, 2010). Dalam konteks
bahasa Melayu penonjolan penggunaan satu bahasa, iaitu bahasa negara Malaysia
oleh pelbagai kaum merupakan gambaran bangsa Malaysia yang mempunyai jati diri
yang dihasratkan. Bangsa Malaysia diberi gambaran yang jelas apabila rakyat yang
hidup dan dibesarkan dalam budaya dan bahasa yang berbeza-beza mampu tampil
dengan satu bahasa, iaitu orang Cina tidak menampilkan bahasa Mandarinnya dan
orang India tidak mengetengahkan bahasa Tamilnya. Persamaan dan terikatan yang
dapat membentuk jati diri sebagai bangsa Malaysia, tidak lain daripada bahasa
Melayu.
Hal ini kerana, bangsa Malaysia, sama ada Melayu, Cina dan India akan
memiliki rasa kebersamaan dan kekitaan atas ciri persamaan itu. Rasa kebersamaan
dan kekitaan itu harus mampu membentuk kebulatan tekad seluruh rakyat untuk
149
memperlihatkan jati diri negara Malaysia dan mampu meningkatkan penyatupaduan
kaum melalui satu bahasa negara, iaitu bahasa Melayu (Zubaidi Abas, 2013). Hal ini
jelas melalui ungkapan yang dinyatakan oleh Datuk Seri Utama Dr. Rais Yatim,
Menteri Kebudayaan dan Warisan Malaysia ketika itu dalam ucapan perasmian di
Seminar Linguistik dan Pembudayaan Bahasa Melayu ke-2 di Dewan Bahasa dan
Pustaka yang berbunyi:
Bahasa merupakan alat budaya yang membentuk tamadun tidak ketara sesuatu
bangsa. Oleh itu tamadun bangsa yang tidak berlandaskan kepada bahasanya
sendiri untuk maju, tidak boleh melonjak tinggi kerana pemikiran, budaya dan
amalan hidup sesuatu bangsa yang jadi ‘pak turut’ akan sentiasa dikongkong
jiwanya melalui bahasa yang dikuasainya.
(Zubaidi Abas, 2013).
Hakikatnya, cabaran dan aspirasi nasional yang utama dalam sesebuah negara
khususnya Malaysia, ialah usaha untuk menyatupadukan masyarakatnya yang tidak
memiliki sejarah, budaya dan bahasa yang sama, iaitu antara kaum asal dengan yang
bukan asal serta membentuk jati diri sepunya yang dapat diterima oleh seluruh
masyarakatnya sendiri dan juga dilihat oleh pihak lain, sebagai sudah pun mempunyai
perasaan dan pemikiran sebangsa. Jati diri dapat dinyatakan atau ditonjolkan melalui
beberapa cara. Antaranya adalah melalui bahasa, yang dapat dinyatakan atau dibentuk
secara nasionalitis, lokasi geografi, etnisiti, kelas sosial dan sebagainya. Dalam
konteks penyatupaduan nasional, gagasan pengunaan satu bahasa yang dikongsi
bersama adalah amat penting dalam usaha mewujudkan perasaan dan pemikiran
sebangsa. Kedua-dua kaedah ini boleh dilakukan melalui promosi bahasa kebangsaan.
150
Dalam hal ini, sekolah satu aliran di Amerika Syarikat dan Singapura yang
hanya menggunakan bahasa pengantar utama bahasa Inggeris telah memperlihatkan
masyarakat Amerika Syarikat dan Singapura yang lebih bersepadu, dari segi jati diri
nasional. Kejayaan ini perlu dicontohi dan diamalkan, dengan pengubahsuaian pada
penggunaan bahasa Melayu untuk membentuk jati diri masyarakat Malaysia yang
lebih padu dan mantap (Teo Kok Seong, 2010).
iii. Bahasa Melayu Membentuk Semangat Patriotisme Bangsa
Etos ketiga ialah gagasan bahasa Melayu membentuk semangat patriotisme bangsa.
Patriotisme adalah suatu sentimen nasional yang menekankan aspek kesetiaan dan
kecintaan yang mendalam kepada negara. Mempertahankan kedaulatan negara dan
kesanggupan untuk berjuang menggadai nyawa demi negara memperlihatkan tahap
patriotisme tertinggi yang wujud dalam diri seseorang warganegara
(www.arkib.gov.my). Patriotisme boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu
patriotisme peribadi dan patriotisme rasmi. Patriotisme peribadi merujuk kepada
perasaan dan perbuatan sukarela individu tersebut. Sebagai contoh, patriot mematuhi
nilai patriotik tertentu, seperti menghormati bahasa kebangsaan. Patriotisme rasmi
pula biasanya diatur oleh protokol, dengan kaedah-kaedah tertentu umpamanya
protokol mengendalikan bendera, jaminan atau penunjukan kesetiaan tertentu seperti
Tugu Negara dan Hari Pahlawan.
Di samping itu, konsep patriotisme berkait rapat dengan konsep nasionalisme.
Namun demikian, kedua-dua istilah ini mempunyai perbezaan. Semangat patriotik
ialah roh atau kumpulan orang yang mempunyai pendapat yang sama dalam
151
mengekalkan dan melindungi negara tercinta. Semangat nasionalisme akan lahir
selepas semangat patriotisme dibina dalam jiwa setiap individu dalam negara tersebut.
Ia wujud selepas beransur-ansur penjanaan nilai-nilai positif patriotik dalam individu
untuk mempertahankan semangat nasionalisme (Ahmad Zaharuddin Sani Ahmad
Sabri, 2014). Nilai patriotisme merupakan sebahagian daripada nilai murni. Sekiranya
nilai ini dapat dijiwai, dipupuk dan diamalkan sebaik mungkin oleh masyarakat
Malaysia, ia akan dapat menyumbang ke arah pembentukan generasi yang berhemah
tinggi dan berakhlak mulia. Oleh itu, penyerapan nilai patriotisme ini dalam sistem
persekolahan melalui penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa negara demi
kelangsungan negara dalam menghadapi cabaran masyarakat majmuk yang semakin
rencam adalah sangat wajar dan penting. Apatah lagi selepas 59 tahun Malaysia
mencapai kemerdekaan bahasa Melayu yang berperanan sebagai bahasa kebangsaan
dan bahasa rasmi tidak lagi menjadi kebanggaan bagi sesetengah masyarakat
Malaysia, terutamanya mereka yang bukan Melayu. Lebih membimbangkan lagi,
media sosial menjadi medium kebebasan untuk mereka bersuara tanpa batasan
sehingga mereka sanggup mempersoalkan hak Bumiputera, merendahkan kekuasaan
Raja-raja Melayu di Malaysia dan menggunakan bahasa-bahasa yang kesat dalam
penulisan sebagai tanda protes terhadap pentadbiran negara. Situasi ini amat
membimbangkan, oleh itu nilai patriotisme ini adalah sangat penting untuk
diketengahkan pada ketika ini kerana penyatupaduan nasional semakin berkurangan
dalam kalangan masyarakat Malaysia. Oleh hal yang demikian, penggunaan bahasa
Melayu perlu dijiwai dan dihayati sebaiknya oleh masyarakat Malaysia agar
maklumat yang disampaikan adalah tepat, tidak berunsur fitnah serta mempunyai
kesantunan bahasa yang baik. Hal ini kerana individu yang mempunyai semangat
patriotisme akan terus menggunakan bahasa Melayu sebagai medium penyatupaduan

152
agar masyarakat tidak berpecah belah. Justeru, semangat patriotisme dan kecintaan
yang tinggi kepada negara merupakan benteng untuk mempertahankan kemerdekaan,
menjamin dan mengekalkan keharmonian yang dinikmati kini. Penjajahan dan
peristiwa hitam pada 13 Mei 1969 menjadi pengajaran dan trauma kepada masyarakat
Malaysia agar lebih menghargai nikmat keamanan yang dikecapi kini.
iv. Bahasa Melayu Membentuk Semangat Nasionalisme Bangsa
Etos keempat ialah gagasan bahasa Melayu membentuk semangat nasionalisme
bangsa. Dalam konteks ini, bahasa Melayu menjadi teras utama dalam pembentukan
satu bangsa Malaysia. Sebagai lambang dan pemaparan identiti atau jati diri individu
atau kumpulan, bahasa mempunyai potensi untuk berfungsi sebagai alat pemersatu
melalui perasaan yang dikongsi bersama tentang jati diri serta perasaan tentang
kepentingan kelompok (Smith, 2001). Nasion (nation) yang merupakan konsep teras
kepada ideologi nasionalisme, merujuk kepada satu populasi, iaitu sekelompok
manusia yang secara umumnya mempunyai lima ciri unggul. Ciri pertama ialah satu
kumpulan etnik yang memiliki salasilah dan sejarah yang sama, kini mengamalkan
satu budaya yang dimiliki bersama termasuklah bertutur dalam satu bahasa. Ciri
kedua ialah berada dalam satu wilayah yang jelas sempadannya. Ciri ketiga ialah
kebajikan mereka diuruskan oleh satu pentadbiran pusat atau wilayah. Ciri keempat
ialah menikmati manfaat sebagai rakyat. Ciri kelima pula yang merupakan satu kualiti
penting tentang nasion ialah kelompok manusia ini wajib memiliki perasaan sayang
serta taat terhadap kelompok manusia yang mereka anggotai itu (Teo Kok Seong,
2012; Simpson, 2007).

153
Bahasa sebagai wahana pemikiran dan budaya berkait rapat dalam apa sahaja
kegiatan dan aspirasi masyarakat dan negara. Hal ini dapat dilihat apabila bahasa
Melayu menjadi salah satu tunjang kebangkitan semangat kebangsaan untuk menuntut
kemerdekaan. Gerakan dan perjuangan menuntut kemerdekaan bukan sahaja
berasaskan isu politik dan ekonomi, bahkan berasaskan isu bahasa dan pendidikan
(Awang Sariyan, 2005). Hal ini disokong oleh Jeniri Amir (2013) yang menyatakan
bahawa bahasa Melayu merupakan wahana simbolik semangat kebangsaan yang
paling berkesan. Bahasa Melayu berfungsi sebagai alat penyatupaduan, selain berjaya
menimbulkan kesedaran tentang identiti di peringkat kebangsaan sejak kemerdekaan.
Ini jelas daripada ungkapan Perdana Menteri pertama, iaitu Tunku Abdul Rahman
pada tahun 1975 “…adalah wajar bagi kita sebuah negara membangun berhasrat
mempunyai bahasa sendiri. Sekiranya bahasa kebangsaan tidak diperkenalkan negara
kita tidak akan mempunyai peribadi dan keperibadian. Apa yang boleh saya
ungkapkan sebagai negara yang tidak mempunyai jiwa dan roh.” (dalam Jeniri Amir,
2013).
Hakikatnya, bahasa Melayu merupakan wahana simbolik semangat
kebangsaan yang paling berkesan. Semangat nasionalisme linguistik yang berkobar-
kobar memperlihatkan para aktivis serta pejuang bahasa sebelum kemerdekaan telah
berjuang untuk mengangkat bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan negara. Hal
ini kerana, kemerdekaan hanya akan sempurna apabila bahasa Melayu sebagai salah
satu lambang kebangsaan dipilih dan digunakan dengan penuh bangga dan meluas
oleh rakyat pelbagai etnik di negara ini. Keamanan, persefahaman dan penyatupaduan
yang dinikmati selama ini merupakan berkat kejayaan bahasa Melayu sebagai bahasa
154
pengantar dalam sistem pendidikan, dan sebagai bahasa rasmi negara. Bahasa lain
tidak dapat mengambil tugas bahasa Melayu dan oleh sebab itu bahasa Melayu dekat
dihati rakyat. Nasionalisme bangsa harus terus dipupuk melalui bahasa Melayu.
Bahasa Melayu menjadi identiti, kebanggaan rakyat, dan pemupukan perasaan
kecintaan terhadapnya harus disemarakkan.
Justeru itu, bangsa Malaysia tidak seharusnya hanya menjadi komuniti yang
diimaginasikan, sebaliknya bangsa Malaysia hendaklah mampu mengharungi
gelombang cabaran masa depan, bangsa yang jitu dan kukuh peribadinya. Kesedaran
kolektif bangsa dapat dibentuk melalui bahasa Melayu yang digunakan dengan
meluas dalam semua bidang kehidupan. Selain keteguhan budaya, politik dan
ekonomi, bahasa Melayu merupakan wahana penting untuk memantapkan dan
melonjakkan martabat bangsa Malaysia (Jeniri Amir, 2013).
v. Bahasa Melayu Melambangkan Maruah Bangsa Malaysia
Etos kelima ialah gagasan bahasa Melayu melambangkan maruah bangsa Malaysia.
Dalam konteks Dasar Bahasa Kebangsaan, masyarakat Malaysia yang terdiri daripada
kaum Melayu, Cina dan India tidak sesekali dipisahkan daripada martabat bahasa
Melayu selaku bahasa negara. Martabat yang tinggi perlu diberikan kepada bahasa
Melayu sebagai bahasa Negara. Dengan pengertian bahawa bahasa Melayu sebagai
bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi perlu dihormati oleh semua lapisan warga
Malaysia pada setiap masa. Pernyataan ini selari dengan penegasan oleh Teo Kok
Seong (2010), bahawa tempat bahasa Melayu perlulah sentiasa berada di atas,
155
bukannya separas atau sudah tentu tidak sesekali boleh diletakkan di bawah mana-
mana bahasa. Kedudukan bahasa Melayu sentiasa perlu diletakkan di atas berbanding
dengan kedudukan bahasa lain kerana maruah bangsa Malaysia terletak pada martabat
bahasa Melayu. Dalam konteks ini, bahasa Melayu sebagai bahasa negara adalah
lambang kedaulatan Malaysia sebagai sebuah negara ataupun simbol kemuliaan
bangsa Malaysia.
Oleh hal yang demikian, bangsa Malaysia perlu sentiasa menitikberatkan
perihal penggunaan bahasa Melayu agar dipandang tinggi sesuai dengan statusnya
sebagai bahasa negara. Selain itu, keutamaan harus diberikan kepada bahasa Melayu
dalam sebarang urusan rasmi negara. Namun begitu, kelemahan tahap penguasaan
bahasa Melayu, khususnya kaum bukan Melayu dan yang mendapat pendidikan di
negara ini amat mendukacitakan. Usaha memartabatkan bahasa Melayu hanya kekal
retorik selagi tiada keikhlasan semua pihak, terutamanya dalam kalangan penggerak
sekolah jenis kebangsaan untuk mempertingkatkan penguasaan dan menanam rasa
cinta terhadap bahasa Melayu dalam kalangan murid bukan Melayu. Malah, tidak
semua rakyat negara ini, termasuk orang Melayu, bersetuju dengan desakan untuk
memansuhkan pendidikan vernakular di negara ini. Apa yang mereka harapkan ialah
pendidikan vernakular ini turut menyumbang kepada usaha memartabatkan bahasa
Melayu kerana ia adalah bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi rakyat Malaysia. Usaha
menjadikan bahasa Melayu sebagai alat penyatupaduan serta meningkatkan
martabatnya tidak mungkin menjadi kenyataan tanpa keikhlasan dan semangat
patriotik sebenar dalam kalangan rakyat (Manja Ismail, 2014).

156
vi. Bahasa Melayu Melambangkan Imej Negara Malaysia
Etos keenam ialah bahasa Melayu melambangkan imej negara Malaysia. Dalam
konteks ini, amalan dan perilaku terhadap bahasa Melayu, khususnya yang
bertentangan dengan statusnya sebagai bahasa negara, sudah pasti menimbulkan
pelbagai persepsi negatif kepada diri, masyarakat di dalam dan luar negara. Dengan
perkataan lain, tindakan yang boleh merendahkan atau menurunkan imej bahasa
Melayu sebetulnya turut merendahkan atau menurunkan imej bangsa Malaysia itu
sendiri (Teo Kok Seong, 2010).
Dalam hal ini juga, Hassan Ahmad (2002) telah memberikan gambaran yang
jelas pengalaman beliau berkaitan imej sesebuah negara bergantung kepada bahasa
negaranya melalui beberapa situasi yang diketengahkannya. Antaranya ialah perihal
orang Malaysia yang selalu berkomunikasi sesama sendiri dalam bahasa Inggeris di
luar majlis dan perjumpaan rasmi antarabangsa di UNESCO menyebabkan
masyarakat luar berasa hairan dengan perilaku orang Malaysia itu. Hal ini kerana
wakil tetap Jepun ke UNESCO hanya menggunakan bahasa Inggeris untuk
menyampaikan ucapan, berbahas atau berkomunikasi dengan orang lain yang tidak
memahami bahasa Jepun. Hal yang sama diperhatikan berlaku dalam kalangan para
wakil dari negara China. Imej bahasa Mandarin begitu dijaga oleh mereka melalui
ungkapan berikut:
157
Apa perlunya kami menggunakan bahasa Inggeris sesama sendiri sedangkan

kami sudah punya bahasa sendiri yang dapat menyampaikan segala maksud
hati dan fikiran kami.
Situasi yang berikutnya melibatkan wakil tetap Indonesia yang memberikan
pandangan beliau terhadap bahasa negaranya. Menurut beliau untuk tujuan
berkomunikasi bahasa Indonesia merupakan bahasa yang paling sesuai dan selesa
untuk digunakan. Tambah beliau lagi, Presiden Suharto apabila berucap di Pertubuhan
Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) menggunakan bahasa Indonesia dan masyarakat
antarabangsa tidak mengatakan beliau bodoh atau mentertawakan kerana tidak
menggunakan bahasa Inggeris malah mereka menghormati beliau. Dua Situasi berikut
berkaitan bangsa yang mempunyai jati diri yang kuat dalam mengangkat imej bahasa
negaranya, iaitu bangsa Perancis. Situasi pertama ialah apabila wakil tetapnya dalam
suatu mesyuarat penting UNESCO, apabila dia tersasul mengeluarkan perkataan
bahasa Inggeris “Mr. Chairman”, dengan segera membetulkan kesilapannya dengan
berkata dalam bahasa Perancis.
Saya minta maaf, saya tersasul. Saya tidak bermaksud untuk berucap dalam
bahasa Inggeris kerana mempunyai bahasa sendiri.
Situasi ketiga, ketika berlangsungnya satu mesyuarat separuh rasmi,
kemudahan terjemahan serentak tidak dapat disediakan oleh pihak UNESCO. Oleh
itu, mesyuarat tersebut perlu diteruskan tanpa penterjemah langsung.

158
Ketiadaan penterjemah langsung menimbulkan sedikit kesukaran untuk
meneruskan mesyuarat tersebut. Apa yang berlaku ialah wakil dari negara Perancis
telah membantah dan mengatakan bahawa sekiranya beliau tidak dapat berucap dalam
bahasa negaranya sendiri beliau akan beredar dari majlis. Ahli mesyuarat mengetahui
dasar kerajaan Perancis yang mewajibkan semua rakyatnya menggunakan bahasa
negara mereka sendiri dalam situasi rasmi, sama ada di dalam atau di luar negara.
Dengan ketegasan tersebut, ahli mesyuarat terpaksa akur, dan menghormati dasar
tersebut, dan kemudian seorang ahli mesyuarat dilantik untuk menterjemahkan ucapan
wakil Perancis tersebut.
Berdasarkan beberapa situasi di atas, keadaan tersebut memberikan gambaran
yang jelas bahawa dasar sesebuah negara dalam membina imej bahasa negaranya
mempengaruhi persepsi masyarakatnya sendiri dan masyarakat luar. Strategi dan
pelaksanaan oleh bangsa-bangsa yang mengangkat imej bahasa negaranya seperti
Perancis, Jepun, Cina dan beberapa buah negara lagi dapat dijadikan pengajaran dan
contoh. Hal ini disokong oleh Kamal Shukri Abdullah Sani (2007) yang berpendapat
komitmen yang bersungguh-sungguh dan berterusan oleh semua pihak kerajaan dan
swasta amat penting bagi menjamin kejayaan pelaksanaannya. Selain itu,
pengorbanan dari segi kos dan masa harus dilakukan kerana bangsa yang bermaruah
dan berwibawa akan memastikan imej bahasa negaranya sentiasa di daulatkan.
Negara Jepun sendiri mengambil langkah mengorbankan kos dan masa yang amat
berharga demi memelihara imej bahasa negaranya walaupun masyarakat dunia sedia
maklum bahawa bangsa Jepun merupakan bangsa yang amat menghargai setiap kos
dan detik masa.

159
Kewujudan perasaan kesatuan dalam enam etos bahasa Melayu yang
dibincangkan di atas adalah amat penting bagi kelangsungan gagasan satu bangsa
Malaysia. Hal ini amat penting kerana hanya melalui enam etos bahasa Melayu
tersebut, penyatupaduan dapat disemai, dipupuk dan dibangunkan dalam kalangan
bangsa Malaysia yang berbilang kaum, keturunan, budaya, agama dan bahasa ibunda.
2.9 Kajian-Kajian Berkaitan Bidang Falsafah Bahasa dan Penyatupaduan

Nasional di Malaysia.
Sungguhpun bidang falsafah bahasa rancak diperkatakan dan menjadi bahan rujukan
ahli falsafah bahasa barat dan Islam sejak dahulu lagi, namun di Malaysia bidang ini
jarang diperkatakan secara meluas dalam konteks ilmiah dan dianggap sebagai bidang
yang masih baharu. Malahan bahan dan sumber bacaan yang secara khusus mengkaji
bidang falsafah bahasa dengan berdasarkan input bahasa Melayu amat sukar ditemui.
Sehingga kajian ini dijalankan pengkaji telah berusaha mendapatkan maklumat
berkaitan kajian-kajian terkini dalam bidang falsafah bahasa di peringkat ijazah doktor
falsafah melalui bantuan Khidmat Nasihat Pembaca (Reader’s Advisory Service) yang
terdapat di Perpustakaan Tuanku Bainun, Universiti Pendidikan Sultan Idris,
Perpustakaan Tun Seri Lanang, Universiti Kebangsaan Malaysia, Perpustakaan Sultan
Abdul Samad, Universiti Putra Malaysia, Perpustakaan Hamzah Sendut, Universiti
Sains Malaysia dan Perpustakaan Universiti Malaya. Pengkaji juga menggunakan
perkhidmatan di bahagian Pinjaman antara Perpustakaan (Inter Library Loan) di
Perpustakaan Tuanku Bainun, Universiti Pendidikan Sultan Idris yang menawarkan
perkhidmatan pencarian maklumat bahan antara perpustakaan di Malaysia. Setelah

160
usaha-usaha ini dijalankan ternyata masih belum ada kajian terkini dalam bidang
falsafah bahasa di peringkat ijazah doktor falsafah.
Sebahagian besar bahan rujukan yang digunakan oleh pengkaji berhubung
dengan persoalan falsafah bahasa diperoleh daripada sumber rujukan daripada
pengemuka bidang falsafah bahasa di Malaysia, iaitu Awang Sariyan
(2016;2010;2007;2005;2004;1997) dan Mohd Rashid Md Idris (2012;2010;2009;2007)
dalam bentuk kajian di peringkat ijazah doktor falsafah, kajian dalam bentuk geran
penyelidikan, buku-buku dan artikel-artikel yang dimuatkan di dalam jurnal. Di
samping itu, bahan rujukan khusus dalam bidang falsafah bahasa juga dikemukakan
oleh Hashim Musa (2006; 2001;1994;1991) dalam bentuk buku-buku ilmiah. Hasil
daripada penelitian pengkaji sendiri mendapati terdapat keselarian pemahaman dan
matlamat pengemuka bidang falsafah bahasa ini dalam mengupas dan memperjuangkan
bidang yang masih baharu ini.
Justeru itu, bersandarkan kewibawaan ilmu yang sedia ada ini memberikan
input kepada pengkaji untuk meneroka bidang falsafah bahasa dari sudut pandang yang
berbeza tetapi asasnya masih lagi sama. Kelewatan perkembangan bidang falsafah
bahasa di negara ini berkemungkinan kerana ia tidak diperkenalkan sebagai satu mata
pelajaran kursus di pusat pengajian tinggi seperti cabang linguistik yang lain bermula
pada peringkat ijazah pertama. Di Universiti Pendidikan Sultan Idris sendiri, kursus
falsafah bahasa hanya diperkenalkan bermula pada peringkat ijazah sarjana tanpa
melalui proses pengenalan pada peringkat ijazah pertama. Implikasinya, percambahan
minat, ilmu dan kreativiti para pelajar yang seharusnya bermula pada peringkat ijazah
161
pertama tidak dapat diperkembang sebelum mereka melangkah ke peringkat ijazah
tinggi dalam bidang falsafah bahasa.
Oleh sebab bidang falsafah bahasa sebagai bidang kajian dalam penelitian
bahasa Melayu masih dianggap baharu, hanya terdapat dua buah tesis peringkat ijazah
doktor falsafah khusus dalam bidang ini. Kedua-dua buah tesis ini terdapat di
Perpustakaan Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya. Tesis tersebut bertajuk “
Falsafah Pendidikan Bahasa: Kajian tentang Konsep dan Pelaksanaannya di Malaysia
dengan Rujukan Khusus kepada Pendidikan Bahasa Melayu di Sekolah Menengah”
(Awang Sariyan, 1997) dan 10 tahun kemudian sebuah lagi tesis dihasilkan yang
bertajuk “ Falsafah Bahasa: Nilai dan Etika Melayu-Islam dalam Pantun” (Mohd
Rashid Md Idris, 2007). Kajian Awang Sariyan (1997) pada dasarnya bertujuan
merumuskan falsafah pendidikan bahasa menurut tasawur Islam sebagai alternatif
kepada falsafah pendidikan Barat yang didapati terbahagi kepada pelbagai
kecenderungan aliran falsafah dan teori.
Di samping itu, dikaji juga aspek pelaksanaan pendidikan bersepadu yang
turut melibatkan pendidikan bahasa dalam konteks bahasa Melayu yang menjadi bahasa
kebangsaan, bahasa rasmi, dan bahasa pengantar ilmu. Selanjutnya dikaji juga suatu
aspek pelaksanaannya di sekolah, dengan aspek persepsi guru Bahasa Melayu sebagai
fokusnya. Beberapa rumusan tentang asas-asas falsafah pendidikan bahasa disarankan,
iaitu pendidikan bahasa sebagai asas pengembangan potensi ternurani pada manusia,
pendidikan bahasa sebagai sarana untuk menekuni suatu sistem dalam sistem
sarwajagat ciptaan Tuhan, pendidikan bahasa sebagai asas proses pengilmuan manusia,
serta pendidikan bahasa sebagai wadah pewarisan nilai-nilai dan kebudayaan. Dalam
162
aspek pelaksanaannya di Malaysia, kajian ini telah menyarakan suatu pernyataan
eksplisit tentang falsafah pendidikan bahasa Melayu, langkah-langkah mengatasi
masalah yang ada, langkah-langkah memesatkan pelaksanaan pendidikan bersepadu
bahasa Melayu, serta beberapa kajian lanjutan.
Dapatan kajian beliau berkaitan persepsi guru mata pelajaran Bahasa Melayu
terbahagi kepada tiga aspek iaitu persepsi guru tentang Pendekatan Bersepadu
Pendidikan Bahasa Melayu, perancangan pengajaran dan pelaksanaan pengajaran.
Kajian dijalankan di empat buah sekolah di negeri Selangor iaitu Sekolah Menengah
Kebangsaan Taman Melawati (Ulu Kelang), Sekolah Menengah Kebangsaan Taman
Kosas (Ampang), Sekolah Menengah Kebangsaan Taman Tasik (Ampang) dan Sekolah
Menengah Kebangsaan Abdul Jalil (Hulu Langat) menggunakan soal selidik. Pada
keseluruhannya responden memberikan persepsi yang positif terhadap segala
pernyataan positif yang disenaraikan dalam soal selidik sebagai item-item yang
menggambarkan prinsip dan konsep pengajaran bahasa Melayu peringkat sekolah
menengah berdasarkan Pendekatan Bersepadu Sekolah Menengah. Umpamanya pada
item 6 iaitu persetujuan dicapai sebanyak 81.3% terhadap pernyataan
“penggabungjalinan ialah aspek penting pendekatan bersepadu”. Pada item 11 pula
persetujuan sebanyak 71.2 % terhadap pernyataan “penyerapan ilmu dan nilai mesti
terancang”. Seterusnya, dapatan berkaitan persepsi guru tentang aspek perancangan
pengajaran pula menunjukkan 9 daripada 10 pernyataan dipersetujui oleh lebih 70%
responden. Umpamanya, responden bersetuju untuk memasukkan penggabungjalinan,
penyerapan dan kemahiran berfikir dalam rancangan pengajaran harian iaitu sebanyak
83.1%. Item 10 pula iaitu “merancang penyerapan ilmu dan nilai sama berat dengan
merancang pengajaran sistem bahasa dan kemahiran bahasa” menunjukkan persetujuan

163
sebanyak 60.7%. Akhirnya, dapatan berkaitan persepsi guru tentang pelaksanaan
pengajaran memperlihatkan lima daripada sembilan item tersebut mencapai lebih 70%
persetujuan responden. Item yang mencapai peratusan tertinggi ialah item 13, iaitu
tentang penggunaan pelbagai sumber pengetahuan dan pengalaman semasa guru
melaksanakan penyerapan nilai-nilai murni (83.0%). Item 1 pula, iaitu “melakukan
penggabungjalinan, penyerapan, dan kemahiran berfikir sewaktu mengajar”
memperlihatkan peratusan persetujuan responden sebanyak 79.1% (Awang
Sariyan,1997, ms.311-405). Berdasarkan dapatan awal kajian dalam bidang falsafah
bahasa ini menunjukkan sejak era 90-an lagi guru Bahasa Melayu telah mula
menyedari kepentingan aspek penyerapan ilmu, nilai dan kemahiran berfikir yang perlu
diketengahkan dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.
Kajian Mohd Rashid Md Idris (2007) pula memberi tumpuan kepada falsafah
bahasa khususnya berhubung fungsi bahasa menerusi data pantun tradisi dalam teks
kajian “Kumpulan Pantun Melayu, 1983”. Dalam kajian ini telah dikemukakan Model
Falsafah Bahasa hasil garapan dua teori bahasa terdahulu, iaitu Teori Relativiti Bahasa
dan Teori Kenuranian Bahasa. Model ini mengetengahkan tiga prinsip dalam
memastikan fungsi bahasa dimanfaatkan secara maksimum. Pertama, perlunya
berbahasa berdasarkan nahu bahasa tersebut supaya maksud yang hendak disampaikan
dapat mencapai objektifnya. Kedua, berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau
fakta yang betul dan benar. Ketiga, berbahasa untuk tujuan ibadah atau mentauhidkan
Allah SWT selaku Pencipta segala kejadian. Dengan demikian, proses berbahasa sama
ada dalam konteks hubungan sesama manusia mahupun hubungan dengan Allah SWT
dapat dijalankan dengan baik.

164
Dapatan aplikasi Model Falsafah Bahasa yang dikemukakan oleh beliau
terbahagi kepada tiga, iaitu i) analisis estetika bahasa dan aspek fizikal dan spiritual; (ii)
analisis nilai intelek Melayu-Islam dan (iii) analisis nilai dan etika manusia budiman.
Dapatan pertama yang berkaitan analisis estetika bahasa menunjukkan bahawa
wujudnya kecenderungan pemantun untuk melahirkan rasa hati natijah daripada
tuntutan hidup yang pelbagai, misalnya tema jenaka dan permainan (12.52%), kias dan
ibarat (10.72%), pendidikan dan nasihat (8.09%), budi (6.43%), adat resam manusia
(5.80%), agama dan kepercayaan (3.85%) dan lain-lain. Dari aspek fizikal bahasa
kajian lebih khusus dijalankan melalui pemilihan leksikal (seperti aci, langgam dan
makrifat), jumlah perkataan dalam sebaris (59.23%) mengandungi empat atau lima
perkataan, pengulangan leksikal berlaku dalam bentuk anafora, responsi, simplok, dan
epifora melalui 32 rangkap pantun dan lain-lain. Dari aspek spiritual bahasa pantun
pula dibuktikan melalui wujudnya penggunaan bahasa bermakna, iaitu makna literal,
makna budaya, makna lambang, dan tautan makna serta sedikit bahasa tiada bermakna.
Dapatan kedua pula berhubung analisis intelek Melayu-Islam. Berdasarkan
analisis kualitatif, gambaran nilai intelek masyarakat Melayu-Islam, iaitu ketika
mendidik, berinteraksi sesama pemantun, berinteraksi dengan alam, bekerja,
memimpin, berubat dan berhibur mempengaruhi seseorang itu untuk mendapat
sanjungan dan kedudukan yang lebih tinggi. Ini bermaksud individu yang memiliki
tingkat intelek lebih tinggi mengenai sesuatu perkara dianggap mempunyai kelebihan
untuk melayakkannya mendapatkan kedudukan yang lebih tinggi dalam
masyarakatnya. Seterusnya, dapatan ketiga berkaitan dengan analisis nilai dan etika
manusia budiman. Berdasarkan analisis kualitatif telah diperoleh lima nilai anjuran,
iaitu budi bahasa, budi pekerti, budi bicara, hati budi dan akal budi. Pemilihan lima
165
nilai anjuran ini membolehkan seseorang itu diangkat statusnya menjadi manusia
budiman. Akhirnya dipaparkan juga secara kuantitatif, nilai budi Melayu-Islam
melibatkan 51.41% dan nilai budi Melayu tanpa unsur Islam berjumlah 42.3% dan
gambaran secara nilai secara umum sebanyak 6.29% (Mohd Rashid Md Idris, 2007,
ms.364-387). Ringkasnya, masyarakat Melayu mempunyai sistem nilai dan etikanya
yang tersendiri dan agak tekal sifatnya berdasarkan pandangan dan penghayatannya.
Nilai dan etika dalam masyarakat Melayu berkembang secara warisan, iaitu dari satu
generasi ke generasi yang berikutnya melalui proses sosialisasi yang terancang dan
tersusun rapi. Setiap anggota masyarakat yang dilahirkan akan didedahkan dengan
sistem nilai masyarakat melalui pendidikan tidak formal oleh anggota keluarga,
terutama ibubapa, saudara mara, jiran tetangga dan anggota masyarakat. Ini bermaksud,
nilai-nilai yang baik ini akan dipengaruhi oleh lingkungan sosialnya untuk
membolehkan anggota-anggota baharu melihat dan mempraktikkan nilai tersebut.
Sistem nilai inilah yang mengambil peranan untuk membentuk pola budaya sesuatu
masyarakat atau bangsa dalam sesebuah negara.
Pada tahun 2010 kajian semula bidang falsafah bahasa yang menjurus kepada
pendidikan bahasa Melayu telah direalisasikan oleh Mohd Rashid Md Idris dan Abu
Hassan Abdul dalam bentuk “ Geran Penyelidikan Universiti Pendidikan Sultan Idris”
(Kod Penyelidikan:2010-0013-107-01). Geran penyelidikan ini bertajuk “Kajian
Semula Falsafah Pendidikan Bahasa Melayu Sekolah Menengah di Malaysia”.
Penyelidikan ini merupakan lanjutan kajian yang pernah dilaksanakan oleh Awang
Sariyan pada tahun 1997. Responden untuk penyelidikan ini terdiri daripada 200 orang
guru bahasa Melayu dan 800 orang pelajar daripada menengah atas di negeri perak.
Sebanyak 10 daerah yang terlibat, iaitu daerah Kerian, Hulu Perak, Larut Matang,
166
Selama, Kuala Kangsar, Kinta, Perak Tengah, Majung, Teluk Intan dan Batang Padang.
Antara sekolah yang dipilih dalam kajian ini ialah SMK Dato Hj. Hussein, SMK Dato
Ahmad, SMK Gukit Jana, SMK Clifford, SMK Agama Kerian, SMK Redang Panjang,
SMK Tun Perak, SMK Teknik Taiping, SMK Muzaffar Syah dan Maktab Rendah
Sains Mara Lenggong.
Dapatan kajian dalam penyelidikan ini menunjukkan responden guru
memberikan persepsi yang positif terhadap semua pernyataan positif yang disenaraikan
dalam soal selidik sebagai item-item yang menggambarkan kepentingan falsafah
pendidikan bahasa, perkaitan teori falsafah bahasa dalam pengajaran dan pembelajaran,
penghayatan dan pemahaman falsafah bahasa dalam pengajaran dan pembelajaran,
pengaplikasian falsafah pendidikan bahasa dalam pengajaran dan pembelajaran dan
strategi meningkatkan falsafah pendidikan bahasa. Pernyataan pertama dalam bahagian
persepsi guru tentang kepentingan falsafah pendidikan bahasa yang berkaitan dengan
kewajaran terhadap bidang pendidikan bahasa untuk mempunyai falsafahnya tersendiri
menunjukkan respons yang positif, iaitu secara keseluruhannya 89% responden
bersetuju dan sangat bersetuju dengan pernyataan ini. Bahagian kedua dalam soal
selidik ini pula berkaitan dengan persepsi guru dalam perkaitan teori falsafah bahasa
dengan realiti pendidikan bahasa. Sebagai contoh, pernyataan kedua dalam bahagian
ini, iaitu “ teori falsafah bahasa yang berkait rapat dengan teori Falsafah Pendidikan
Kebangsaan” menunjukkan respons positif yang sangat tinggi, iaitu sebanyak 162
orang (81%) responden bersetuju dengan pernyataan ini. Bahagian ketiga dalam soal
selidik ini berkaitan penghayatan dan pemahaman falsafah dalam pengajaran dan
pembelajaran. Sebagai contoh pernyataan pertama dalam bahagian ini berkisar tentang
kelebihan terhadap penghayatan dan pemahaman guru dalam bidang falsafah
menunjukkan seramai 90% responden bersetuju terhadap pernyataan ini.

167
Bahagian keempat, iaitu pengaplikasian Falsafah Pendidikan Bahasa dalam
pengajaran dan pembelajaran. Sebagai contoh pernyataan pertama yang dikemukakan
berkaitan dengan “persoalan sama ada guru melakukan penggabungjalinan, penyerapan
dan kemahiran berfikir” menunjukkan 86% responden bersetuju dengan pernyataan ini.
Bahagian kelima ialah strategi meningkatkan Falsafah Pendidikan Bahasa. Sebagai
contoh pernyataan ketujuh, iaitu “ dalam melaksanakan Falsafah Pendidikan Bahasa
guru perlu mempunyai pengetahuan yang mendalam berkaitan dengan Falsafah
Pendidikan Kebangsaan dan Falsafah Bahasa” menunjukkan sebanyak 94% responden
bersetuju dengan pernyataan ini.
Dalam penyelidikan ini sesi temu bual secara tidak formal juga telah
dijalankan dalam kalangan guru. Antara soalan yang diajukan oleh pengkaji ialah
responden diminta untuk memberikan definisi Falsafah Pendidikan Bahasa menurut
pandangan dan kefahaman mereka. Dapatan memperlihatkan empat daripada 10
responden menjawab kurang pasti terhadap soalan ini. Hal ini lebih mengejutkan
apabila respons ini diberikan oleh seorang guru cemerlang dan mempunyai pengalaman
mengajar lebih daripada 15 tahun. Keadaan ini seterusnya membuktikan bahawa bidang
falsafah pendidikan bahasa masih belum tersebar luas kerana kurangnya pendedahan
secara ilmiah yang dilakukan kepada tenaga pengajar di Malaysia (Mohd Rashid Md
Idris & Abu Hassan Abdul, 2010, ms.86-87).
Dapatan kajian dalam kalangan pelajar pula melibatkan 11 aspek yang dikaji ,
iaitu enam aspek dalam bahagaian B dan lima aspek lagi dalam bahagian C (soal
selidik). Sebagai contoh pernyataan kelima dalam bahagaian B iaitu “persepsi
responden sama ada bahasa Melayu itu penting atau tidak” menunjukkan sebanyak 782
168
orang (97.7%) responden mengatakan bahasa Melayu itu sangat penting untuk
dipelajari. Seterusnya, pernyataan keempat dalam bahagian C, iaitu “ sama ada guru
menggalakkan pelajar untuk menggunakan bahasa Melayu semasa berkomunikasi
dengan rakan berlainan bangsa dan agama” menunjukkan bahawa secara
keseluruhannya sebanyak 705 orang (88.1%) responden bersetuju dengan pernyataan
ini. Secara keseluruhannya dapatan penyelidikan ini amat penting kerana ianya telah
memperluaskan dan memperkukuhkan lagi kajian yang telah dilaksanakan oleh Awang
Sariyan pada tahun 1997 dengan memperlihatkan persepsi guru dan pelajar berkaitan
falsafah pendidikan bahasa Melayu dan juga pendapat tokoh yang mempunyai
kewibawaan ilmu berkaitan bidang ini.
Dalam konteks penyatupaduan nasional pula, walaupun tiada kajian yang
dijumpai berkaitan bidang falsafah bahasa yang menjurus kepada penyatupaduan
nasional, namun geran penyelidikan yang bertajuk “Pembinaan negara Bangsa melalui
Pendidikan: Kajian Perbandingan Malaysia dan Indonesia” (Kod Penyelidikan:03-12-
42-05) yang merupakan perbandingan peranan pendidikan dalam pembinaan negara
bangsa antara Malaysia dan Indonesia memberikan maklumat yang penting kepada
pengkaji. Tiga orang penyelidik yang terlibat dalam penyelidikan berskala besar ini
ialah Amir Hasan Dawi, Mohmad Noor Mohmad Taib dan Abu Bakar Yusuf (2008).
Dalam konteks penyelidikan ini matlamat pendidikan sekolah yang diberi penekanan
ialah untuk membina rakyat yang mempunyai kesetiaan, jati diri, bersikap patriotik dan
yang membentuk kenegaraan. Dalam hal ini Amir Hasan Dawi, Mohmad Noor
Mohmad Taib dan Abu Bakar Yusuf (2008, ms.33) mengakui bahawa mata pelajaran
seperti Sejarah, bahasa Melayu, Agama dan Pendidikan Moral mempunyai peranan
169
terhadap pembinaan bangsa. Namun begitu, untuk tujuan penyelidikan ini mata
pelajaran pendidikan Sivik dan Kewarganegaraan telah menjadi fokus.
Antara dapatan yang diperolehi melalui penyelidikan ini hasil daripada
interpretasi temu bual bersama pembuat-pembuat dasar. Secara keseluruhannya,
interpretasi temu bual ini membuktikan bahawa pembuat-pembuat dasar mengakui
bahawa semua mata pelajaran mempunyai kaitan dengan pembinaan negara bangsa.
Pembuat dasar mengatakan perubahan dasar pendidikan negara daripada pendidikan
yang hanya berasaskan pengetahuan kepada pendidikan yang dapat menjana murid
dengan kemahiran, lengkap dengan nilai sivik, keprihatinan terhadap komuniti bagi
menghadapi masa hadapan. Pembuat dasar menekankan empat prinsip pendidikan yang
penting, iaitu belajar untuk mengetahui (learning to know), belajar untuk bertindak
(learning to do), belajar untuk hidup bersama (learning to live together) dan belajar
untuk membentuk peribadi (learning to be). Setiap prinsip mempunyai matlamatnya
yang tersendiri. Sebagai contoh, belajar untuk hidup bersama merupakan asas dalam
mewujudkan keamanan dan keharmonian dalam masyarakat berbilang kaum di
Malaysia. Melalui prinsip-prinsip ini diharapkan akhirnya matlamat perpaduan dalam
keluarga, komuniti, dan masyarakat pelbagai kaum dapat dipupuk. Dalam melakukan
aktiviti pengajaran dan pembelajaran pembuat dasar mengharapkan agar guru dapat
memberi penekanan kepada unsur bernilai tambah, iaitu kemahiran berfikir, kemahiran
belajar cara belajar, kemahiran teknologi maklumat dan komunikasi, teori kecerdasan
pelbagai, pembelajaran masteri dan pembelajaran akses kendiri. Di samping itu, nilai
murni dan semangat patriotik dan kewarganegaraan tetap diutamakan. Pembuat dasar
turut menegaskan agar guru sentiasa peka terhadap pembinaan akhlak dan kesedaran
murid tentang hak dan tanggungjawab sebagai warganegara dengan mengambil kira
170
tiga aspek, iaitu pengetahuan sivik, kemahiran sivik dan nilai sivik (Amir Hasan Dawi,
Mohmad Noor Mohmad Taib dan Abu Bakar Yusuf, 2008, ms.72-74). Ringkasnya,
penyelidikan ini memberikan gambaran dan bukti awal terhadap usaha pengkaji untuk
membangunkan sebuah Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Ini
kerana, dapatan yang diperolehi dalam penyelidikan berskala besar ini membuktikan
bahawa semua mata pelajaran berpotensi dalam usaha pembinaan negara bangsa.
Kajian Samsudin Suhaili pada tahun 2011 dalam tesis ijazah doktor falsafah
beliau, iaitu “Pendidikan Pelbagai Budaya dan Penerapannya dalam Sistem
Pendidikan Nasional: Aplikasi Pendekatan Delphi” mengetengahkan pendekatan
baharu melalui Pendidikan pelbagai Budaya (PPB) dalam usaha memupuk perpaduan
sebagai satu agenda utama dalam pendidikan di negara ini. Menerusi strategi
pelaksanaannya, Pendidikan Pelbagai Budaya bermatlamat meningkatkan
persefahaman, toleransi dan perpaduan antara ahli masyarakat tanpa mengira perbezaan
etnik, budaya, kelas sosial, gender dan keupayaan mental dan fizikal. Kajian ini
menggunakan pendekatan kaedah Delphi sebanyak tiga pusingan soal selidik bagi
memperoleh maklum balas daripada sekumpulan pakar yang dipilih berdasarkan
kriteria-kriteria khusus.
Dapatan kajian menunjukkan secara jelas Pendidikan Pelbagai Budaya
mempunyai kepentingannya yang tersendiri dalam konteks menjadikan sistem
pendidikan di negara ini semakin bertambah baik. Dari segenap segi termasuklah
konsep, falsafah dan prinsipnya, matlamat dan kepentingan. Pendidikan Pelbagai
Budaya telah diperakukan oleh sekumpulan pakar sebagai boleh diterima dan penting
kepada masyarakat pelbagai kaum di negara ini. Walaupun terdapat beberapa pindaan
171
dan syarat yang tertentu, pakar secara keseluruhannya bersetuju akan kepentingan
Pendidikan Pelbagai Budaya. Hal ini demikian kerana Pendidikan pelbagai Budaya
dilihat banyak menyediakan potensi untuk melengkapkan lagi fungsi pendidikan
sebagai pembentuk insan yang seimbang di samping sebagai agen penyatupaduan
masyarakat berbilang kaum, agama dan budaya (Samsudin Suhaili, 2011,ms. 215-216).
Berdasarkan penelitian terhadap kajian dan penyelidikan pengkaji sebelum ini
memberikan asas, panduan dan maklumat yang amat penting untuk pengkaji
memperluas skop dan peranan falsafah bahasa daripada bidang yang berfokus kepada
pendidikan bahasa kepada usaha penyatupaduan nasional di negara ini. Berdasarkan
input-input kajian dan penyelidikan sebelum ini juga mempengaruhi kepada pemilihan
kaedah yang digunakan dalam kajian ini. Justeru, pengkaji meyakini bahawa kaedah
Kajian Reka Bentuk dan Pembangunan (Design and Development Research Approach)
yang telah diperkenalkan oleh Richey & Klein (2007) mampu digunapakai untuk
merealisasikan pembinaan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional yang
akan dibincangkan secara terperinci dalam bab 3.

BAB 3
METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pengenalan
Bab ini akan menghuraikan kaedah kajian yang digunakan oleh pengkaji untuk
menjalankan kajian ini. Prosedur pelaksanaan kajian meliputi reka bentuk, populasi
dan sampel kajian, instrumen kajian, prosedur kutipan data, dan prosedur analisis data
bagi menjawab soalan kajian seperti yang telah dinyatakan di dalam bab satu.
3.2 Reka Bentuk Kajian
Kajian ini menggunakan kaedah Kajian Reka Bentuk dan Pembangunan (Design and
Development Research Approach) yang telah diperkenalkan oleh Richey & Klein
173
(2007) untuk tujuan pembangunan model. Berdasarkan kaedah ini, proses kajian ini
terbahagi kepada tiga fasa. Fasa pertama melibatkan proses mengenal pasti analisis
keperluan bagi mereka bentuk Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional. Fasa kedua pula melibatkan proses pembangunan Model Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional dan manakala fasa ketiga melibatkan penilaian sama
ada Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional ini perlu dibuat
penambahbaikan atau pengubahsuaian.
Jadual 3.1
Hubungan Fasa-Fasa dalam Kajian dan Peringkat Pembangunan Model Falsafah

Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Pembangunan Model Fasa Kajian
Fasa 1: Analisis Keperluan Analisis (sebelum reka bentuk model, iaitu peringkat
mengenal pasti analisis keperluan bagi mereka bentuk
Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.
Fasa 2: Reka bentuk model Pembangunan (semasa reka bentuk model, iaitu peringkat
pembangunan model prototaip Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional.
Fasa 3: Penilaian model Penilaian (selepas reka bentuk model, iaitu peringkat
penilaian sama ada Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional ini perlu dibuat penambahbaikan
atau pengubahsuaian.
Setiap fasa kajian ini, gabungan kaedah kuantitatif dan kualitatif akan diguna pakai.
Kaedah kuantitatif dijalankan pada fasa pertama, iaitu fasa analisis keperluan,
pusingan kedua dan ketiga Delphi dalam fasa reka bentuk serta pada fasa penilaian.
Kaedah kualitatif pula melibatkan temu bual pada pusingan pertama Delphi dalam
fasa reka bentuk. Gabungan kaedah kajian ini dilaksanakan bersandarkan penegasan
yang diutarakan oleh Creswell (2008), iaitu: (i) jika salah satu kaedah tidak dapat
menjawab sepenuhnya soalan kajian; (ii) Jika jumlah data yang ingin diambil tersebut
174
adalah banyak, terperinci dan khusus; (iii) jika komponen kualitatif ingin
digabungkan ke dalam kajian kuantitatif atau sebaliknya untuk mendapatkan
pemahaman yang lebih mendalam berkaitan data yang dikutip dan (iv) untuk
menjalankan kajian pada peringkat ijazah tinggi yang kurang memberikan tumpuan
kepada kaedah kualitatif (Rosnah Ishak, 2013). Oleh itu, perbincangan berkaitan reka
bentuk kajian yang terdiri daripada tiga fasa ini akan dihuraikan meliputi aspek
populasi dan sampel kajian, instrumen kajian, prosedur kutipan data dan prosedur
analisis data mengikut fasa seperti yang dikemukakan pada Jadual 3.1.
3.2.1 Fasa Analisis Keperluan
Kajian pada fasa ini bertujuan untuk mengenal pasti apakah keperluan pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu untuk
penyatupaduan nasional. Kaedah tinjauan telah dilaksanakan ke atas 200 orang
peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu untuk mengenal pasti
keperluan tersebut. Berdasarkan dapatan tersebut, kewajaran terhadap keperluan
untuk membangunkan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional dapat
ditentukan.
3.2.2 Fasa Reka Bentuk
Kajian pada fasa ini menggunakan Teknik Delphi untuk tujuan membina item.
Pembinaan item ini berdasarkan kesepakatan pandangan dalam kalangan panel Delphi
yang mempunyai pengetahuan, pengalaman, autoriti dalam bidang yang berkaitan

175
dengan kajian ini selain mempunyai kesanggupan mengambil bahagian dalam
beberapa pusingan Delphi (Rosnah Ishak, 2013; Saedah Siraj, 2008).
Pemilihan Teknik Delphi dalam kajian ini berdasarkan pengetahuan umum
dan kepercayaan bahawa pandangan pakar mampu memberikan sumbangan yang
bermakna dalam menyelesaikan permasalahan kompleks (Rosnah Ishak, 2013;
Landeta & Barrutia, 2011). Donnelly (2006) pula berpendapat Teknik Delphi
merupakan satu pendekatan untuk mendapatkan kesepakatan atau konsensus pendapat
pakar mengenai masa depan tanpa sebarang pengaruh peribadi. Hal ini kerana teknik
tersebut melalui proses memungut ilmu pengetahuan daripada pakar dengan
menggunakan soal selidik yang berasingan tetapi pendapat dan dapatannya dikawal.
Dalam Teknik Delphi, beberapa pusingan maklum balas adalah proses yang begitu
penting. Proses ini membolehkan setiap pakar Delphi menyemak semula penilaian
yang telah dibuat dalam pusingan sebelumnya (Rosnah Ishak, 2013; Muhammad
Faizal A.Ghani, 2008; Saedah Siraj, 2008). Apa yang lebih penting ialah kaedah
kutipan data menggunakan teknik ini sesuai digunakan untuk mendapatkan lebih
banyak maklumat bagi masalah atau fenomena yang masih baharu (Skulmoski,
Hartman dan Krahn, 2007; Linstone dan Turoff, 2002). Selain itu, teknik ini juga
sesuai untuk mengkaji isu yang kompleks apabila data dalam bentuk kuantitatif gagal
untuk mendapatkan lebih banyak pengetahuan tersirat dalam minda dan pandangan
pakar (Rosnah Ishak, 2013; Grisham, 2009). Seterusnya, proses mereka bentuk dan
membuat kesahan ke atas instrumen dapat dibuat dengan lebih tepat melalui pendapat
panel pakar yang lebih ramai, berpengetahuan dan berautoriti sebagaimana yang
dilakukan dalam kajian ini (Rosnah Ishak, 2013; Linstone & Turoff, 2002; Manizade
176
& Mason, 2010; Su-Fen, Chien-Lin, Kuan-Chia & Lee-Hsieh, 2010; Muhammad
Faizal A.Ghani, 2008).
Dalam kajian ini, sebanyak tiga pusingan Delphi telah dijalankan berdasarkan
kaedah yang digunakan oleh Stylianides dan Pashiardis (2007). Tiga sesi pusingan
Delphi adalah mencukupi untuk memenuhi keperluan kajian sekiranya kesepakatan
dalam kalangan pakar telah dicapai dalam pusingan tersebut (Rosnah Ishak, 2013;
Manizade & Mason, 2011; Wallengren, 2011; Muhammad Faizal A.Ghani, 2008;
Skulmoski et al., 2007). Berdasarkan kaedah dan saranan yang dikemukakan tiga
pusingan yang dimaksudkan adalah seperti berikut.
a. Pusingan Pertama
Dalam sesi pusingan pertama Delphi, pengkaji telah menemu bual dua orang pakar
bidang falsafah bahasa untuk mengutip data deskriptif berkaitan elemen falsafah
bahasa yang boleh diketengahkan untuk penyatupaduan nasional khususnya dalam
konteks pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Melalui kaedah temu bual ini
penerokaan dan pemahaman secara lebih terperinci terhadap fenomena sesuatu kajian
dapat difahami dan diselami melalui apa yang diperkatakan dan ditafsirkan oleh
informan melalui perbualan, luahan perasaan dan pandangan mereka (Muhammad
Faizal A.Ghani, 2008; Patton, 2002; Bogdan dan Bliken, 2000). Pemilihan hanya dua
orang pakar bidang falsafah bahasa dalam pusingan pertama ini atas justifikasi
kekurangan pakar dalam bidang ini di Malaysia. Di samping itu, pengkaji ingin
memastikan senarai item yang dikumpulkan diperoleh daripada pakar yang menekuni
177
bidang falsafah bahasa, mempunyai pengetahuan, pengalaman dan autoriti dalam
bidang ini. Justeru itu, sesi temu bual bersama peserta kajian dirakam dengan
kebenaran untuk proses semakan semula. Proses seterusnya, data temu bual tersebut
ditranskripsikan untuk tujuan penganalisisan data. Kemudian, proses pengekodan dan
pengelasan klausa-klausa penting kepada item-item tertentu dilakukan. Hasilnya ialah
satu senarai elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional diperolehi. Senarai
elemen falsafah yang terhasil tadi akan dibahagikan kepada beberapa tema untuk
dinilai oleh 21 orang pakar dalam pusingan kedua nanti.
b. Pusingan Kedua
Dalam sesi pusingan kedua, seramai 21 orang pakar dipilih meliputi pakar dalam
bidang bahasa Melayu, bidang Pendidikan, bidang Sosiologi dan Sosiobudaya. Panel
Delphi ini akan menerima senarai item yang telah dikumpul berdasarkan temu bual
dalam pusingan pertama. Seterusnya, pakar akan menyemak dan menilai semula item
yang disenaraikan dengan menggunakan skala Likert lima poin. Dalam pusingan ini,
setiap pakar dibenarkan untuk melakukan beberapa perkara antaranya ialah
menyatakan rasional bagi pilihan mereka, membuang item yang telah disenaraikan,
menambah item baharu dan menambah baik item sedia ada (Rosnah Ishak, 2013;
Muhammad Faizal A.Ghani, 2008).

178
c. Pusingan Ketiga
Dalam pusingan ketiga, panel Delphi menerima senarai item yang telah dikemas kini
dalam pusingan kedua. Setiap pakar hanya memberikan persetujuan terhadap item
yang telah dianalisis dalam pusingan kedua tanpa perlu menambah sebarang item
baharu. Alasan perlu diberikan sekiranya tahap persetujuan mereka menjangkaui skala
persetujuan majoriti bagi sesi pusingan terdahulu. Sesi pusingan ini bertujuan
merapatkan jurang perbezaan pandangan dalam kalangan pakar (Muhammad Faizal
A.Ghani, 2008; Saedah Siraj, 2008). Hsu dan Sanford (2007), berpendapat bahawa
pada pusingan ini hanya sedikit perubahan yang dijangkakan. Jika kesepakatan tinggi
telah dicapai antara panel bagi semua item pada pusingan ini maka sesi pusingan
Delphi boleh ditamatkan. Bagi keperluan kajian ini, sesi pusingan Delphi ditetapkan
sebanyak tiga pusingan. Namun, sekiranya tiada kesepakatan yang tinggi diperolehi
dalam pusingan ketiga, maka pusingan keempat akan dijalankan oleh pengkaji.
3.2.3 Fasa Penilaian
Pada fasa ini, kajian melibatkan aktiviti kajian tinjauan. Pengkaji telah menggunakan
instrumen soal selidik bagi tujuan pengumpulan data. Kaedah ini dianggap mudah dan
berkesan untuk memperolehi data piawai daripada saiz sampel kajian yang besar dan
menyeluruh (Mitchell & Jolley, 2004; Neumann, 2003; Babbie, 2001). Sebelum itu,
satu kajian rintis melibatkan seramai 30 orang guru Bahasa Melayu telah dijalankan di
tiga buah sekolah kluster kecemerlangan di negeri Selangor bagi menguji kesahan dan
kebolehpercayaan instrumen soal selidik. Seterusnya, proses menganalisis data

179
dilakukan pada peringkat akhir fasa ini untuk membina kandungan Model Falsafah
Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.
3.3 Populasi dan Sampel Kajian
Pemilihan peserta kajian dibuat berdasarkan tajuk dan soalan kajian yang telah
ditetapkan oleh pengkaji. Rosnah Ishak (2013), berpendapat bahawa ciri utama
pemilihan peserta kajian adalah bertepatan dengan etika kajian yang berasaskan
prinsip kesanggupan atau kerelaan hati mereka untuk melibatkan diri dalam sesuatu
kajian. Hal ini disokong oleh Patton (2002), yang menegaskan bahawa syarat utama
kepada pemilihan peserta kajian adalah dengan mengambil kira persetujuan dan minat
mereka secara peribadi untuk melibatkan diri dalam sesebuah kajian.
3.3.1 Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan
Peserta kajian fasa pertama ini melibatkan 200 orang guru Bahasa Melayu yang
dipilih berdasarkan persampelan bertujuan. Persampelan bertujuan dijalankan bagi
memastikan peserta kajian dapat memberikan maklum balas tentang keperluan kajian.
Semua peserta kajian memenuhi kriteria yang telah ditetapkan, iaitu mempunyai
pengetahuan dan pengalaman mengajar bahasa Melayu serta sanggup untuk
melibatkan diri dalam kajian ini dengan kerelaan hati. Peserta kajian dalam fasa ini
terdiri daripada guru Bahasa Melayu yang mengajar di Sekolah Menengah
Kebangsaan (SMK), Sekolah Kebangsaan (SK), Sekolah Jenis Kebangsaan Cina
(SJKC) dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT).

180
Justeru, kajian ini memilih sampel pengguna berdasarkan pengalaman
mengajar subjek bahasa Melayu, jenis sekolah mengajar serta lokasi sekolah mereka
bertugas agar semua keperluan dan kehendak dapat diambil kira. Senarai peserta
kajian berdasarkan jawatan mereka adalah seperti dalam Jadual 3.2.
Jadual 3.2
Pemilihan Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan Berdasarkan Pengalaman

Mengajar Subjek Bahasa Melayu
Pengalaman Mengajar Jumlah
Kurang 1 tahun 5 orang

1-5 tahun 34 orang
6-10 tahun 31 orang
11-15 tahun 28 orang
15 tahun ke atas 102 orang
Jumlah 200 orang
Jadual 3.2 menunjukkan jumlah peserta kajian mengikut kategori bilangan tahun
pengalaman mengajar. Seramai 200 orang peserta kajian telah dipilih, dan kajian
mendapati lima orang guru Bahasa Melayu mempunyai pengalaman kurang daripada
setahun. Di samping itu, seramai 34 orang guru Bahasa Melayu dikategorikan sebagai
berpengalaman selama 1 hingga 5 tahun, 31 orang guru Bahasa Melayu dikategorikan
mempunyai pengalaman selama antara 6 hingga 10 tahun, dan seramai 28 orang guru
Bahasa Melayu dikategorikan berpengalaman selama 11 hingga 15 tahun. Akhir
sekali, seramai 102 orang guru Bahasa Melayu merupakan mereka yang
berpengalaman selama 15 tahun ke atas, dan bilangan ini adalah jumlah tertinggi
berbanding yang lain.

181
Jadual 3.3
Pemilihan Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan Berdasarkan Jenis Sekolah
Jenis sekolah Jumlah
Sekolah Kebangsaan (SK) 60 orang

Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK) 60 orang
Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) 40 orang
Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) 40 orang
Jumlah 200 orang
Jadual 3.3 menunjukkan bilangan peserta kajian berdasarkana empat jenis sekolah.
Sekolah Kebangsaan (SK) dan Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK) masing-
masing berjumlah 60 orang guru Bahasa Melayu, manakala peserta kajian di Sekolah
Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) masing-
masing seramai 40 orang guru Bahasa Melayu.
Jadual 3.4
Pemilihan Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan Berdasarkan Lokasi Sekolah
Lokasi Sekolah Jumlah
Luar bandar 100 orang

Bandar 100 orang
Jumlah 200 orang
Jadual 3.4 pula memperlihatkan bilangan peserta kajian yang merupakan guru Bahasa
Melayu berdasarkan dua lokasi, iaitu sekolah luar bandar dan sekolah bandar. Seramai
100 orang peserta kajian adalah guru Bahasa Melayu yang mengajar di kawasan
bandar, dan jumlah yang sama dipilih daripada kalangan guru Bahasa Melayu yang
mengajar di luar bandar.

182
Kriteria pemilihan lokasi peserta kajian adalah mengikut zon di Semenanjung
Malaysia yang mengajar di Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK), Sekolah
Kebangsaan (SK), Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) dan Sekolah Jenis
Kebangsaan Tamil (SJKT) di kawasan bandar dan luar bandar. Semenanjung
Malaysia terdiri daripada empat buah zon, iaitu Zon Utara, Zon Selatan, Zon Barat
dan Zon Timur. Zon Utara terdiri daripada tiga buah negeri, iaitu Kedah, Perlis dan
Pulau Pinang. Zon Selatan terdiri daripada Negeri Sembilan, Melaka dan Johor. Zon
Barat terdiri daripada negeri Perak, Selangor dan Wilayah Persekutuan. Zon Timur
pula terdiri daripada negeri Terengganu, Kelantan dan Pahang.
Pengkaji menggunakan kaedah persampelan strata-rawak untuk memilih
sampel kebarangkalian sekolah supaya terdapat wakil sekolah dari setiap zon. Ciri-ciri
ini merupakan strata dengan rawak seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 3.5 di
bawah:
Jadual 3.5
Kaedah Persampelan Strata Secara Rawak Mengikut Zon di Semenanjung Malaysia
Zon Utara Zon Selatan Zon Barat Zon Timur
Kedah Negeri Sembilan Perak Kelantan

Perlis Melaka Selangor Terengganu
Pulai Pinang Johor Wilayah Persekutuan Pahang
Berdasarkan kaedah persampelan strata pada Jadual 3.5, satu negeri dari setiap zon
dipilih secara rawak bagi mewakili zon tersebut di Semenanjung Malaysia. Empat
buah negeri telah terpilih, iaitu Pulau Pinang mewakili Zon Utara, Negeri Sembilan
mewakili Zon Selatan, negeri Perak mewakili Zon Barat dan negeri Kelantan
183
mewakili Zon Timur. Jumlah keseluruhan sekolah yang terlibat dalam kajian ini ialah
sebanyak 34 buah sekolah, manakala jumlah keseluruhan peserta kajian yang terlibat
ialah seramai 200 orang guru Bahasa Melayu. Data-data ini ditunjukkan dalam jadual
berikut.
Jadual 3.6
Pemilihan Sampel Sekolah Berdasarkan Zon dan Jenis Sekolah di Bandar
Zon Zon
Jenis Sekolah Zon Utara Zon Barat
Selatan Timur
Sekolah Kebangsaan (SK) 1 1 1 2
Sekolah Menengah Kebangsaan 1 1 1 2
(SMK)
Sekolah Jenis Kebangsaan Cina 1 1 1 1
(SJKC)
Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil 1 1 1 -
(SJKT)
Jumlah 4 4 4 5
Jadual 3.7
Taburan Sampel peserta kajian Berdasarkan Zon dan Jenis Sekolah di Bandar
Negeri/Jenis Zon
Zon Utara Zon Barat Zon Selatan
Sekolah Timur
SK 9 10 10 10
SMK 7 8 9 10
SJKC 5 4 3 5
SJKT 4 3 3 -
Jumlah 25 25 25 25
Berdasarkan Jadual 3.6 dan 3.7, sebanyak 17 buah sekolah dan seramai 100 orang
peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu di kawasan bandar telah
terlibat dalam kajian ini. Taburan peserta kajian bagi setiap zon mewakili seramai 25
orang guru Bahasa Melayu. Namun begitu, di Zon Timur, iaitu di negeri Kelantan
hanya terdapat satu Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) dan berada agak di
184
pedalaman. Justeru pengkaji mengambil inisiatif untuk menambah bilangan Sekolah
Kebangsaan dan Sekolah Menengah Kebangsaan bagi lokasi bandar bagi
menggantikan peserta kajian yang mengajar di Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil
(SJKT). Pemilihan sampel sekolah dan sampel peserta kajian di luar bandar pula
adalah seperti berikut.
Jadual 3.8
Pemilihan Sampel Sekolah Berdasarkan Zon dan Jenis Sekolah di Luar Bandar
Zon Zon
Jenis Sekolah Zon Utara Zon Barat
Selatan Timur
Sekolah Kebangsaan (SK) 1 1 1 2
Sekolah Menengah Kebangsaan 1 1 1 2
(SMK)
Sekolah Jenis Kebangsaan Cina 1 1 1 1
(SJKC)
Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil
(SJKT) 1 1 1 -
Jumlah 4 4 4 5
Jadual 3.9
Taburan Sampel peserta kajian Berdasarkan Zon dan Jenis Sekolah di Luar Bandar
Negeri/Jenis Zon
Zon Utara Zon Barat Zon Selatan
SKK Timur
SK 10 10 8 10
SMK 7 8 8 10
SJKC 5 3 5 5
SJKT 3 4 4 -
Jumlah 25 25 25 25
Berdasarkan Jadual 3.8 dan 3.9, sebanyak 17 buah sekolah dan seramai 100 orang
peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu di kawasan luar bandar telah
terlibat dalam kajian ini. Taburan peserta kajian bagi setiap zon mewakili seramai 25
orang guru bahasa Melayu. Namun begitu, di Zon Timur, iaitu di negeri Kelantan
185
hanya ada satu sahaja Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) dan berada agak di
pedalaman. Justeru pengkaji mengambil inisiatif untuk menambah bilangan Sekolah
Kebangsaan dan Sekolah Menengah Kebangsaan bagi lokasi luar bandar bagi
menggantikan peserta kajian yang mengajar di Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil
(SJKT).
3.3.2 Peserta Kajian Fasa Reka Bentuk
Dalam fasa reka bentuk, proses mereka bentuk kandungan Model Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional berdasarkan kesepakatan pandangan panel pakar yang
bertepatan dan mempunyai autoriti dalam bidang masing-masing. Kunci kejayaan
kajian yang menggunakan Teknik Delphi bergantung pada pemilihan panel pakar.
Begitu juga dapatan sesuatu kajian menggunakan Teknik Delphi amat bergantung
pada ilmu pengetahuan dan kerjasama panel pakar (Saedah Siraj, 2008). Ini disokong
oleh Hsu dan Sandford (2007) yang menyatakan bahawa panel pakar kajian yang
dipilih perlulah dalam kalangan individu yang mempunyai kepakaran dalam bidang
yang dikaji, berkeupayaan dan bersedia untuk melibatkan diri dalam kajian serta
mempunyai kemahiran berkomunikasi. Hal ini kerana fasa reka bentuk ini merupakan
fasa yang paling penting antara ketiga-tiga fasa yang dikemukakan (Rosnah Ishak,
2013; Saedah Siraj, 2008). Worrell, Di Gangi & Bush (2012) juga mempunyai
pendirian yang sama dalam hal ini dengan menyatakan bahawa kepentingan fasa reka
bentuk ini bergantung kepada pemilihan informan kajian yang akan mempengaruhi
kualiti sesuatu kajian. Untuk kepentingan kajian ini, pemilihan ahli panel Delphi
dalam kajian ini berdasarkan lima kriteria yang berikut:

186
1. memiliki kewibawaan ilmu dan pengetahuan dalam bidang Falsafah Bahasa,
bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi, dan Sosiobudaya di Malaysia;
2. memiliki pengalaman dan autoriti dalam bidang Falsafah Bahasa, bahasa
Melayu, Pendidikan, Sosiologi, dan Sosiobudaya di Malaysia;
3. pakar merupakan penyelidik atau penulis yang prolifik atau ahli akademik
yang mempunyai ketokohan dalam memperjuangkan bahasa Melayu dan
penyatupaduan nasional di peringkat kebangsaan atau antarabangsa;
4. pakar merupakan warganegara Malaysia; dan
5. pakar yang bersetuju dan bersedia memberikan komitmen untuk menyertai
semua sesi pusingan Delphi.
Dalam penggunaan Teknik Delphi saiz panel pakar perlu diambil kira.
Bilangan pakar berupaya menentukan kebolehpercayaan dan purata ralat kumpulan
terhadap konsensus yang dibuat (Norlidah Alias dan Saedah Siraj, 2010; Boonan,
1979). Jadual 3.10 memaparkan perkaitan antara penurunan ralat dengan saiz panel.
Jadual 3.10
Perkaitan Pengurangan Ralat dengan Saiz Panel
Saiz Panel Pakar Pengurangan Ralat Perubahan Berkesan
1 hingga 5 1.20 kepada 0.70 0.50

5 hingga 9 0.70 kepada 0.58 0.12
9 hingga 13 0.58 kepada 0.54 0.04
13 hingga 17 0.54 kepada 0.50 0.50
17 hingga 21 0.50 kepada 0.48 0.50
21 hingga 25 0.48 kepada 0.46 0.50
25 hingga 29 0.46 kepada 0.44 0.50
Sumber: Boonan, 1979; Norlidah Alias dan Saedah Siraj (2010)
187
Untuk kepentingan kajian ini, saiz panel pakar telah ditetapkan oleh pengkaji, iaitu
seramai 23 orang. Dua orang di pusingan pertama dan 21 orang lagi di pusingan
berikutnya dalam Teknik Delphi. Berdasarkan Jadual 3.10, pemilihan saiz panel
dalam kajian ini menunjukkan pengurangan ralat dari nilai 1.20 (saiz panel 1 hingga 5
orang) kepada 0.48 (saiz panel 21 hingga 25 orang). Dalam hal ini, pengkaji
berpendapat bahawa saiz panel tersebut adalah relevan dan mampu diuruskan. Jadual
3.11 dan 3.12 menunjukkan senarai pakar yang terlibat dalam kajian ini.
Jadual 3.11
Senarai Pakar Delphi Pusingan Pertama
Bil Jawatan Bidang Institusi Gender Etnik

Kepakaran
Pakar 1 Profesor Dr. Falsafah Bahasa/ Badan berkanun Lelaki Melayu

Falsafah Pendidikan
Bahasa
Pakar 2 Profesor Falsafah Bahasa Institusi Pengajian Lelaki Melayu

Emeritus Dr. Tinggi Awam
(IPTA)
Jadual 3.12
Senarai Pakar Delphi Pusingan Kedua dan Berikutnya
Bil Jawatan Bidang Kepakaran Institusi Gender Etnik
Pakar 1 Profesor Bahasa Melayu/ Institusi Perempuan Melayu

Emeritus Nasionalisme Linguistik Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
(bersambung)
188
Jadual 3.12 (sambungan)

Pakar 2 Profesor Dr. Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Cina
Nasionalisme Linguistik Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar 3 Profesor Dr. Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Melayu

Literasi Bahasa Melayu Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar 4 Profesor Bahasa Melayu/Fonetik Institusi Lelaki Melayu

Emeritus Dr. Fonologi Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar 5 Prof. Madya Bahasa Melayu / Institusi Perempuan India

Dr. Psikolingusitik/ Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar 6 Profesor Bahasa Melayu / Institusi Perempuan Melayu

Madya Dr. Sosiolinguistik Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar 7 Pensyarah Bahasa Melayu/ Institusi Perempuan Melayu

Kanan Pedagogi bahasa Melayu Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)

Kanan Semantik/Budaya dan Pengajian
Pemikiran Melayu Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar 9 Pensyarah Bahasa Institusi Lelaki Melayu

kanan Melayu/Psikolinguistik Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
(bersambung)
189

Pakar Pensyarah Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Melayu
10 Kanan Sosiolinguistik Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Pendidikan/ Institusi Lelaki Melayu

11 Emeritus Dr. Pentaksiran dan Pengajian
Penilaian Pendidikan Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Dr. Pendidikan/ Institusi Lelaki Melayu

12 Sosiologi Pengajian
Pendidikan/ Tinggi
Hubungan Awam
ras dan etnik/ (IPTA)
Pembinaan Negara/Isu-isu
Pendidikan
Pakar Profesor Pendidikan/Pembinaan Institusi Lelaki Melayu

13 Madya Dr. Model/Modul Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Pensyarah Pendidikan/ Institusi Lelaki Melayu

14 Kanan Sosiologi Pendidikan Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Sosiologi dan Institusi Lelaki Melayu

15 Ulung Dr. Antropologi Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Dr. Sosiologi dan Institusi Lelaki Melayu

16 Antropologi Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Dr Sosiobudaya Institusi Lelaki Melayu

17 Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
(bersambung)
190
Pakar Profesor Sosiobudaya/ Institusi Lelaki Orang

18 Madya Dr. Etnografi Pengajian Asli
Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Nasionalisme Institusi Lelaki Melayu

19 Emeritus Dr Linguistik/ Pengajian
Matematik Tinggi
Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Dr. Nasionalisme Institusi Lelaki Melayu

20 Linguistik/ Pengajian
Kejuruteraan Tinggi
Perisian Awam
(IPTA)
Pakar Profesor Dr. Sosiologi/ Institusi Lelaki India

21 Kewarganegaraan Pengajian
Tinggi
Awam
(IPTA)
Berdasarkan Jadual 3.11, dua orang panel pakar yang terlibat dalam Delphi pusingan
pertama merupakan informan yang mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan
autoriti dalam bidang falsafah bahasa di Malaysia. Salah seorang daripada informan
tersebut merupakan pakar pertama yang berhasil menyiapkan kajian berkaitan bidang
Falsafah Pendidikan Bahasa di peringkat Ijazah Doktor Falsafah di Malaysia. Seorang
lagi informan merupakan tenaga pengajar di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi
Awam (IPTA) juga mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan autoriti dalam
bidang falsafah bahasa melalui penghasilan beberapa buah buku dan makalah
berkaitan bidang falsafah bahasa yang menjadi rujukan utama kepada para pengkaji
bidang ini. Oleh itu, kepakaran kedua-dua orang informan ini harus dijadikan
191
sandaran utama oleh pengkaji bagi memastikan item yang diketengahkan pada
pusingan pertama Delphi melalui protokol temu bual adalah berdasarkan kewibawaan
ilmu, pengalaman dan autoriti yang dimiliki oleh panel pakar tersebut.
Berdasarkan Jadual 3.12 pula, seramai 10 orang informan dalam bidang
bahasa Melayu telah dikenal pasti untuk dijadikan sebagai senarai pakar. Senarai
informan dalam bidang ini meliputi pakar yang mempunyai pengetahuan dan
pengalaman khusus berkaitan aspek Tatabahasa, Literasi, Fonetik dan Fonologi,
Psikolinguistik, Pedagogi, Semantik, dan Sosiolinguistik. Selain itu, seramai empat
orang informan dalam bidang Pendidikan yang dipilih meliputi pakar dalam
Pentaksiran dan Penilaian Pendidikan, Sosiologi Pendidikan, Isu-Isu Pendidikan,
Kurikulum dan Pembinaan Model/Modul. Selain itu, dua orang senarai informan
dalam bidang Sosiologi telah dikenal pasti yang menjurus dalam aspek
penyatupaduan nasional. Salah seorangnya berpangkat Profesor Ulung Dr. yang
mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan autoriti berkaitan hubungan etnik dan
penyatupaduan nasional. Seorang lagi informan merupakan tenaga pengajar bertaraf
Profesor Dr. di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) di Malaysia.
Senarai informan juga melibatkan pakar dalam bidang Sosiobudaya dan seramai dua
orang informan telah dikenal pasti. Salah seorang informan merupakan pakar yang
mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan autoriti di salah sebuah Institusi
Pengajian Tinggi Awam (IPTA) dan seorang lagi pakar merupakan tenaga pengajar
di Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) berjawatan Profesor Madya Dr. yang
berketurunan orang Asli.

192
Seterusnya, tiga orang informan lagi merupakan pakar yang tidak menekuni
bidang yang dinyatakan tetapi mempunyai pengalaman, pengetahuan dan autoriti
berkaitan bidang bahasa Melayu dan penyatupaduan nasional. Dua orang informan
tersebut merupakan pejuang bahasa Melayu yang terkenal di Malaysia melalui
penulisan buku, makalah dan jawatan yang dipegang. Seorang lagi informan
merupakan seorang Profesor Dr. di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Awam
(IPTA) yang mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan autoriti dalam aspek
kewarganegaraan dan penyatupaduan etnik.
3.3.3 Peserta Kajian Fasa Penilaian
Fasa penilaian dijalankan bertujuan untuk menilai model yang telah direka bentuk
daripada dapatan kajian Delphi. Dalam hal ini, penghasilan sebuah model yang
mantap perlu melalui proses penilaian setelah ianya selesai direka bentuk
(Muhammad Faizal A. Ghani, 2008). Oleh itu, dalam fasa penilaian ini kajian tinjauan
telah dilaksanakan oleh pengkaji berdasarkan cadangan yang dikemukakan oleh
Rosnah Ishak (2013) yang menyatakan bahawa kajian tinjauan yang dilaksanakan
dalam fasa penilaian melibatkan saiz sampel yang besar untuk mendapatkan
pandangan secara umum.
i. Kriteria Pemilihan Sampel Kajian
Bagi tujuan penentuan jumlah dan saiz sampel kajian, pendapat Sekaran (2003) dan
Krejcie dan Morgan (1970) dirujuk sebagai panduan. Dari data yang diperoleh, saiz
193
populasi staf akademik (guru Bahasa Melayu) di 110 buah Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) di Malaysia ialah seramai 1400 orang.
Saiz sampel yang sesuai bagi jumlah populasi tersebut adalah seramai 302 hingga 310
orang berpandukan rumusan berjadual Krejcie dan Morgan (1970). Justeru, sampel
sekolah bagi kajian ini ditetapkan sebanyak 41 buah dan sampel guru bagi kajian ini
pula ditetapkan seramai 310 orang. Proses pemilihan sampel sekolah dan penentuan
saiz sampel guru adalah seperti dalam Jadual 3.13.
Jadual 3.13
Populasi dan Saiz Sampel Kajian Tinjauan
Jenis sekolah Populasi Sampel Populasi Sampel Guru

SKK Sekolah Sekolah Guru
SKK (Kebitaraan
110 buah 41 buah 1400 orang 310 orang
Bahasa Melayu)
Jumlah 110 buah 41 buah 1400 orang 310 orang
Sumber: Bahagian Pengurusan Sekolah Berasrama Penuh dan Sekolah

Kecemerlangan, KPM (perangkaan statistik sehingga 31 Disember 2015).
Pemilihan peserta kajian tinjauan (sampel guru) ini adalah berbentuk persampelan
bertujuan atau “purposive sampling”. Hal ini kerana pengkaji memerlukan peserta
kajian yang telah memahami dan mengalami fenomena yang ingin dikaji bagi
memastikan matlamat kajian tercapai (Fraenkel dan Wallen, 2003). Untuk tujuan
tersebut, beberapa kriteria telah ditetapkan untuk memilih peserta kajian, iaitu peserta
kajian adalah guru Bahasa Melayu yang telah disahkan dalam jawatan. Kedua, peserta
kajian ialah individu yang berpengalaman mengajar dalam mata pelajaran bahasa
Melayu sekurang-kurangnya setahun. Hal ini bertepatan dengan cadangan yang
dikemukakan oleh Babbie (2001) serta Bogdan dan Bliken (2000) yanga menyatakan
194
jangka masa untuk mengamati kejayaan perubahan terhadap sesuatu subjek dalam
lingkungan masa tiga bulan. Kriteria yang ketiga ialah peserta kajian bersedia
melibatkan diri dalam kajian ini secara sukarela.
ii. Kriteria Pemilihan Lokasi Kajian
Kriteria pemilihan 41 buah Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa
Melayu) yang terlibat dalam kajian ini berdasarkan empat buah negeri, iaitu negeri
Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang yang mewakili Sekolah Berasrama
Penuh (SBP), Sekolah Menengah Kebangsaan Agama (SMKA), Sekolah Agama
Menengah (SAM), Kolej Vokasional, Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK) dan
Sekolah Kebangsaan (SK). Kelima-lima jenis sekolah ini dipilih atas kriteria sekolah
yang mendapat pengiktirafan sebagai Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan
Bahasa Melayu) oleh Kementerian Pendidikan Malaysia. Jadual 3.14 menunjukkan
pemilihan sekolah berdasarkan negeri.
Jadual 3.14
Pemilihan Sampel Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)
Negeri/Jenis Kolej
SBP SMKA/SAM SMK SK
SKK Vokasional
Perak 2 - - 1 4
Selangor 1 2 - - 6
Negeri Sembilan - 1 - - 8
Pahang - - 1 2 13
Jumlah 3 3 1 3 31
Sumber: Bahagian Pengurusan Sekolah Berasrama Penuh dan Sekolah

Kecemerlangan, KPM (perangkaan statistik sehingga 31 Disember 2015).
195
Bagi menjalankan kajian tinjauan di fasa penilaian ini, pengkaji terlebih dahulu
mendapatkan kelulusan daripada Bahagian Pengurusan Sekolah Berasrama Penuh dan
Sekolah Kecemerlangan Kementerian Pendidikan Malaysia (Rujuk Lampiran B),
Jabatan Pendidikan Negeri Perak, Jabatan Pendidikan Negeri Selangor, Jabatan
Pendidikan Negeri Sembilan dan Jabatan Pendidikan Negeri Pahang (Rujuk
Lampiran C) serta pengesahan pengetua dan guru besar bagi setiap sekolah berkaitan
(Rujuk Lampiran F). Pengkaji telah mengedarkan soal selidik berserta risalah
(flyers) berkaitan petikan falsafah bahasa kepada setiap peserta kajian (Rujuk
Lampiran G). Usaha mengedarkan risalah ini bertujuan untuk memberikan
pengetahuan dan memperkenalkan bidang falsafah bahasa kepada setiap peserta
kajian sebelum mengisi soal selidik.
3.4 Instrumen Kajian
Dalam kajian ini, dua jenis instrumen utama telah digunakan, iaitu soalan temu bual
berstruktur dan soal selidik. Justeru, perbincangan dalam bahagian ini akan
memfokuskan berkaitan proses untuk membina instrumen berdasarkan ketiga-tiga
fasa yang terlibat.
Fasa ini bertujuan untuk menentukan keperluan kajian berkaitan pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional serta mengenal
pasti bentuk keperluan tersebut dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu di
196
sekolah. Soalan kajian dibina berdasarkan prinsip asas falsafah bahasa dalam
kerangka model Falsafah Pendidikan Bahasa (Awang Sariyan, 2016; 2004;1997) dan
Model Falsafah Bahasa (Mohd Rashid Md Idris,2012;2007) serta gabungan etos
bahasa Melayu (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar, 2008) seperti yang telah
dibincangkan di bab 1.
Instrumen soal selidik ini mengandungi 28 item, iaitu terdapat 7 item bagi
setiap konstruk. Ia telah dibahagikan kepada lima bahagian, iaitu: (i) Maklumat
demografi guru; (ii) Persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa dalam pendidikan
Bahasa Melayu; (iii) Persepsi guru terhadap konsep penyatupaduan nasional dalam
hubungannya dengan pendidikan bahasa Melayu; (iv) Tahap kemahiran guru
berkaitan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dalam proses pengajaran
bahasa Melayu dan (v) Tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional. Seterusnya,
instrumen tersebut digunakan untuk menilai pandangan peserta kajian tinjauan
mengenai tahap persetujuan dan interpretasi mereka terhadap pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran bahasa
Melayu. Dalam hal ini, pelaksanaan penyerapan elemen fasafah bahasa dalam
pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu boleh menjadi sokongan dalam proses
penyatupaduan nasional tetapi ia akan menjadi tidak berkesan dalam pelaksanaannya
sekiranya peserta kajian tidak menerima dan tiada kesediaan untuk melaksanakannya.
Justeru, tahap persetujuan mereka ditunjukkan melalui skala likert lima poin seperti
yang berikut:
197
5= Sangat Setuju
4= Setuju
3= Agak Setuju
2= Tidak Setuju
1= Sangat Tidak Setuju
Dalam kajian ini instrumen soal selidik yang digunakan oleh pengkaji telah
dibincangkan bersama tiga orang pakar, seorang Profesor Madya dalam bidang
pendidikan (Kajian Reka Bentuk dan Pembangunan/Teknik Delphi), Profesor
Emeritus dalam bidang falsafah bahasa dan Profesor Emeritus dalam bidang bahasa
Melayu (Nasionalisme Linguistik). Setiap pakar diedarkan borang skala persetujuan
(1-10) untuk tujuan kesahan kandungan (Sidek Mohd Noah dan Jamaludin Ahmad,
2005) (Rujuk Lampiran E). Namun begitu, sebelum instrumen soal selidik ini
ditadbirkan kepada peserta kajian tinjauan kajian rintis telah dijalankan ke atas
instrumen ini. Hasilnya, kajian rintis yang telah dijalankan menepati julat
kebolehpercayaan instrumen, iaitu antara .78 hingga .92, seperti pendapat yang
dikemukakan oleh Muhammad Faizal A.Ghani (2008); Sekaran (2003); Aron dan
Aron (2002) dan Mohd Majid Konting (2000) bahawa sesuatu kajian yang baik tidak
menerima pakai nilai Alpha Cronbach yang rendah, iaitu indeksnya kurang daripada
0.60. Hal ini kerana nilai pekali yang terlalu rendah menunjukkan tahap keupayaan
item instrumen kajian untuk mengukur konsep dalam kajian adalah rendah (Rosnah
Ishak, 2013; Chua, 2006). Jadual 3.15 menunjukkan bilangan item dalam instrumen
soal selidik untuk kegunaan fasa analisis keperluan hasil penstrukturan semula
bilangan item dalam soal selidik kajian rintis.

198
Jadual 3.15
Penstrukturan Semula Bilangan Item Dalam Soal Selidik Kajian Rintis
Bahagian Item Asal Item Gugur
Bahagian II (A) 7 -
Persepsi guru tentang Konsep Falsafah
Bahasa dalam Pendidikan Bahasa
Melayu.
Bahagian II (B) 7 -
Persepsi guru tentang Konsep
Penyatupaduan Nasional dalam
hubungannya dengan Pendidikan
Bahasa Melayu
Bahagian II (C)
Tahap Kemahiran guru berkaitan 7 1
Pelaksanaan Penyerapan elemen
Falsafah Bahasa dalam proses
pengajaran bahasa Melayu
Bahagian II (D) 7 -
Tahap Penerimaan guru terhadap
Pelaksanaan Penyerapan Elemen
Falsafah Bahasa sebagai strategi
penyatupaduan Nasional
JUMLAH 28 1
Berdasarkan Jadual 3.15, Konstruk ketiga, iaitu “Tahap kemahiran guru berkaitan
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dalam proses pengajaran bahasa
Melayu” telah dikurangkan daripada tujuh kepada enam item. Oleh yang demikian,
keseluruhan item yang berkaitan tahap persetujuan dan interpretasi guru Bahasa
Melayu terhadap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional adalah berjumlah 27 item.

199
Teknik Delphi digunakan sepenuhnya dalam fasa ini untuk tujuan kutipan data. Dua
jenis instrumen digunakan dalam fasa ini, iaitu soalan temu bual separa berstruktur
untuk pusingan pertama Delphi dan soal selidik untuk pusingan kedua dan ketiga.
Tiga sesi pusingan ini dilakukan bertujuan untuk mencapai tahap kesepakatan
pandangan yang tinggi dalam kalangan informan kajian, dan bagi mengenal pasti
elemen falsafah bahasa yang sesuai untuk membentuk kandungan Model Falsafah
Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Berikutnya, dapatan kajian bagi peringkat ini
digunakan untuk membina item soal selidik bagi menilai model yang dibentuk.
Penerangan terperinci mengenai pembinaan kedua-dua instrumen tersebut adalah
seperti berikut.
a. Pusingan Pertama
Dalam sesi pusingan pertama Delphi, satu protokol temu bual yang dibina
berdasarkan sorotan kajian lampau dan hasilan fasa analisis keperluan telah digunakan
sebagai instrumen dalam pusingan ini. Format instrumen tersebut telah diubahsuai
daripada kajian Rosnah Ishak (2013) dan Muhammad Faizal A. Ghani (2008) bagi
memenuhi keperluan kajian ini. Format instrumen tersebut adalah seperti mana
berikut.
200
i. Soalan Pengenalan
Soalan adalah berbentuk pertanyaan khabar tentang tugas dan latar belakang informan
kajian. Ia tidak direkod secara formal. Soalan ini hanya bertujuan untuk membina
hubungan dan rasa selesa antara pengkaji dengan informan kajian Delphi.
ii. Soalan Pembukaan
Penerangan tentang matlamat dan metodologi kajian diberikan kepada informan
kajian Delphi. Informan kajian juga dimaklumkan tentang kerahsiaan maklumat yang
diberikan agar tidak membawa kemudaratan dari segi kerja atau aspek lain kepada
informan kajian.
iii. Soalan Utama
Soalan temu bual memberikan penumpuan terhadap objektif kajian. Dalam temu
bual ini, informan kajian dikehendaki untuk memberikan pendapat mereka tentang
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional.
iv. Soalan Penutup
Soalan temu bual bertujuan memberikan keyakinan kepada pengkaji bahawa data
yang dicari telah berjaya diperoleh. Pada pengakhiran sesi temu bual, pengkaji
201
menyatakan penghargaan dan mengucapkan terima kasih kepada informan kajian.
(Rujuk Lampiran N).
Secara ringkas, format instrumen protokol temu bual di pusingan pertama Delphi
adalah seperti rajah 3.1 di bawah.
Format Soalan
Soalan Soalan
Instrumen Pembukaan
Pengenalan Utama
Protokol nn
Temu
Bual
Pusingan
Pertama
Soalan
Penutup
Carta 3.1: Format Instrumen Protokol Temu bual Pusingan Pertama.
Rajah 3.1. Format Instrumen Protokol Temu Bual Pusingan Pertama Delphi
Langkah selanjutnya ialah membina instrumen bagi kegunaan fasa penilaian.
Instrumen yang dibina berdasarkan dapatan temu bual. Hal ini bermaksud hasilan sesi
pusingan pertama Delphi berupaya mengenal pasti item bagi pembinaan soal selidik
untuk kegunaan dalam pusingan kedua. Pembinaan soal selidik tersebut bertujuan
mendapatkan tahap kesepakatan pandangan yang tinggi dalam kalangan pakar
berkaitan item yang sesuai sebagai elemen fasafah bahasa untuk tujuan
penyatupaduan nasional. Proses mendapatkan kesepakatan pakar tersebut selari
dengan pandangan Babbie (2001) yang berpendapat bahawa instrumen yang dibina
berdasarkan kepakaran sekumpulan individu berupaya meningkatkan tahap kesahan

202
dan kebolehpercayaan instrumen. Senarai item yang membentuk sebuah soal selidik
bagi kegunaan dalam sesi pusingan kedua Delphi ditunjukkan dalam Jadual 3.16.
Jadual 3.16
Konstruk, item, dan Jumlah Item dalam Instrumen Soal Selidik untuk Kegunaan Sesi
Pusingan Kedua Delphi
Konstruk Item Jumlah Item
Bahagian I:  Jantina 1
Demografi  Kelayakan akademik 1
 Pengalaman dalam bidang kepakaran 1
 Gelaran kerjaya 1
Bahagian II(A):  Senarai elemen konsep Falsafah Bahasa untuk 22

Tema 1:Konsep Penyatupaduan Nasional.
Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan
Nasional
Bahagian II(B):  Senarai elemen matlamat Falsafah Bahasa untuk 17
Tema 2: Matlamat Penyatupaduan Nasional.
penyerapan elemen
Penyatupaduan
Nasional.
Bahagian II(C):  Senarai elemen kepentingan Falsafah Bahasa 14
Tema 3: Kepentingan untuk Penyatupaduan Nasional.
penyerapan elemen
Penyatupaduan
Nasional.
Bahagian II(D):  Senarai elemen kurikulum falsafah bahasa untuk 14
Tema 4: Kurikulum Penyatupaduan Nasional.
Penyatupaduan
Nasional
Bahagian II(E):  Senarai elemen strategi pembelajaran murid 10
Tema 5: Strategi dalam pendidikan Falsafah Bahasa untuk
Pembelajaran Murid penyatupaduan Nasional.
dalam Pendidikan
Penyatupaduan
Nasional
Bahagian II(F):  Senarai elemen strategi pengajaran guru 10
Tema 6: Strategi dalam pendidikan Falsafah Bahasa untuk
Pengajaran guru dalam penyatupaduan Nasional.
Pendidikan Falsafah
Bahasa untuk
Penyatupaduan
Nasional
JUMLAH 91
203
Berdasarkan Jadual 3.16, instrumen soal selidik bagi kegunaan sesi pusingan kedua
ini mengandungi dua bahagian utama, iaitu (i) Bahagian I yang melibatkan empat
item mengenai faktor demografi, dan (ii) Bahagian II yang mengandungi enam tema
dan 87 elemen. Jumlah keseluruhan item dalam intrumen ini ialah 91 item.
Seterusnya, instrumen ini dihantar kepada informan kajian dalam sesi pusingan kedua
Delphi yang meliputi pakar dalam bidang bahasa Melayu, Sosiologi, Pendidikan, dan
Sosiobudaya.
b. Pusingan Kedua
Dalam pusingan kedua Delphi, pengkaji telah bersemuka dengan setiap informan
kajian Delphi untuk menjelaskan format dan kaedah menjawab instrumen soal selidik
yang dibina berdasarkan dapatan dalam sesi pusingan pertama kajian Delphi.
Informan kajian diberikan ruang untuk meneliti setiap item dengan mendapatkan
penjelasan mengenai istilah yang kurang difahami. Selanjutnya, mereka telah
berinteraksi dengan senarai item selama dua minggu (Rujuk Lampiran P). Tahap
persetujuan mereka mengikut skala yang berikut:
5= Sangat Setuju
4= Setuju
3= Agak Setuju
2= Tidak Setuju
1= Sangat Tidak Setuju

204
Dalam sesi pusingan ini informan kajian dibenarkan membuat penambahbaikan item
sedia ada atau menambah item baharu. Penambahbaikan dan penambahan item
diambil kira dalam pembinaan instrumen dalam sesi pusingan ketiga Delphi, seperti
yang ditunjukkan dalam Jadual 3.17
Jadual 3.17
Tema, Elemen dan Jumlah Elemen Dalam Instrumen Soal Selidik Bagi Kegunaan Sesi
Pusingan Ketiga Delphi
Konstruk Item Item Item Item Jumlah

Asal Gugur Baru Item
Bahagian I:  Jantina 1 - - 1
Demografi  Kelayakan akademik 1 - - 1
 Pengalaman dalam bidang 1 - - 1
kepakaran
 Gelaran kerjaya 1 - - 1
Bahagian II(A):  Senarai elemen konsep Falsafah 22 - - 22
Tema 1: Elemen Bahasa untuk Penyatupaduan
Konsep Falsafah Nasional.
Bahasa untuk
Penyatupaduan
Nasional
Bahagian II(B):  Senarai elemen matlamat 17 - - 17
Tema 2: Matlamat Falsafah Bahasa untuk
penyerapan elemen Penyatupaduan Nasional.
Falsafah Bahasa
untuk
Penyatupaduan
Nasional.
Bahagian II(C):  Senarai elemen kepentingan 14 - - 14
Tema 3: Falsafah Bahasa untuk
Kepentingan Penyatupaduan Nasional.
penyerapan elemen
Falsafah Bahasa
untuk
Penyatupaduan
Nasional.
Bahagian II(D):  Senarai elemen kurikulum 14 - - 14
Tema 4: Kurikulum Falsafah Bahasa untuk
Falsafah Bahasa Penyatupaduan Nasional.
untuk
Penyatupaduan
Nasional.
(bersambung)
205
Konstruk Item Item Item Item Jumlah

Asal Gugur Baru Item
Bahagian II(E):  Senarai elemen strategi 10 - - 10

Tema 5: Strategi pembelajaran murid dalam
Pembelajaran Murid pendidikan Falsafah Bahasa
dalam Pendidikan untuk penyatupaduan Nasional.
Falsafah Bahasa
untuk
Penyatupaduan
Nasional
Bahagian II(F):  Senarai elemen strategi 10 - - 10
Tema 6: Strategi pengajaran guru dalam
Pengajaran guru pendidikan Falsafah Bahasa
dalam Pendidikan untuk penyatupaduan Nasional.
Falsafah Bahasa
untuk
Penyatupaduan
Nasional
Bahagian II(G):  Senarai elemen pengujian dan 12 - 12 12
Tema 7: Pengujian penilaian dalam pendidikan
dan Penilaian dalam Falsafah Bahasa untuk
Pendidikan Falsafah penyatupaduan Nasional.
Bahasa untuk
Penyatupaduan
Nasional.
JUMLAH 103 - 12 103
Berdasarkan Jadual 3.17, instrumen soal selidik untuk kegunaan pusingan ketiga ini
masih lagi mengandungi dua bahagian utama, iaitu (i) Bahagian I yang masih
mengandungi empat item berkaitan demografi; dan (ii) Bahagian II yang
mengandungi 99 elemen, iaitu satu tema baharu yang meliputi 12 elemen saranan
tambahan informan kajian telah dimasukkan ke dalam soal selidik yang dibina untuk
pusingan ketiga Delphi ini. Jumlah item untuk bahagian 1 dan 11 ialah 103 item.
Maklum balas daripada informan kajian juga dianalisis untuk mendapatkan skor
median, mod dan Julat Antara Kuartil (JAK). Seterusnya, soal selidik telah
ditadbirkan kepada kesemua 21 informan kajian untuk penilaian semula.

206
c. Pusingan Ketiga
Peraturan dalam sesi pusingan ketiga ini pula ialah informan kajian dikehendaki
menilai semula tahap persetujuan mereka terhadap setiap item dalam soal selidik
tanpa menambah sebarang item baharu. Sekiranya tahap persetujuan yang diberikan
adalah menjangkaui skala persetujuan majoriti informan kajian bagi sesi pusingan
terdahulu, mereka perlu memberikan alasan terhadap skala yang diberi. Hasilnya,
format instrumen bagi sesi pusingan ini mempunyai enam ruangan, iaitu: (i) ruangan
“Bil” yang menempatkan penomboran item; (ii) ruangan “Item” yang memuatkan
item berdasarkan konstruk yang dikemukakan; (iii) ruangan “Skala Lalu”
menempatkan skala Likert lima poin berdasarkan maklum balas dalam kalangan
informan kajian bagi sesi pusingan terdahulu. Ruangan ini telah diisi oleh pengkaji
sebelum soal selidik dipulangkan semula kepada informan kajian; (iv) ruangan “Skala
Majoriti Lalu” menempatkan nilai skala yang paling banyak dipilih oleh informan
kajian dalam sesi pusingan terdahulu. Skala tersebut mewakili tahap persetujuan
majoriti informan kajian berpandukan skor kekerapan tertinggi bagi setiap item; (v)
ruangan “Skala Baru Anda” memuatkan skala Likert lima poin yang memerlukan
setiap informan kajian untuk memilih semula salah satu nilai yang mewakili tahap
persetujuan mereka terhadap item dalam sesi pusingan ketiga ini, dan (vi) ruangan
“Alasan” merupakan ruangan untuk informan kajian memberikan penjelasan
sekiranya pemilihan nilai skala baharu menjangkaui nilai dalam ruangan “Skala
Majoriti Lalu”.
Maklum balas daripada informan kajian dianalisis sekali lagi untuk
mendapatkan skor median, mod dan julat antara kuartil (JAK). Secara ringkasnya,
207
pusingan ini bertujuan untuk merapatkan jurang perbezaan pandangan dalam
kalangan informan kajian Delphi (Rujuk Lampiran Q).
Fasa ini melibatkan aktiviti kajian tinjauan untuk penilaian model yang dibentuk hasil
daripada tiga sesi pusingan Delphi pada fasa reka bentuk. Rosnah Ishak (2013)
berpendapat pembentukan instrumen bagi fasa ini mempunyai tahap kesahan
kandungan yang tinggi disebabkan informan kajian telah bersepakat pada tahap
persetujuan yang tinggi terhadap item yang dikemukakan dalam sesi pusingan yang
dijalankan pada fasa reka bentuk sebelum ini. Seterusnya, instrumen tersebut
digunakan untuk menilai pandangan peserta kajian tinjauan mengenai pelaksanaan
penyerapan elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Tahap
pelaksanaan mereka ditunjukkan melalui skala Likert lima poin, iaitu seperti berikut.
5 = Sangat Selalu
4 = Selalu
3 = Kadang-kadang
2 = Jarang-jarang
1 = Tidak Ada Langsung
Namun demikian, sebelum instrumen soal selidik ini ditadbirkan kepada
peserta kajian tinjauan pada fasa penilaian ini, satu kajian rintis telah dijalankan ke
atas instrumen ini. Kajian rintis ini melibatkan seramai 30 orang guru Bahasa Melayu
208
di tiga buah sekolah Kluster Kecemerlangan di negeri Selangor untuk menguji
kesahan dan kebolehpercayaan instrumen soal selidik tersebut.
Jadual 3.18
Penstrukturan Semula Bilangan Item Dalam Soal Selidik Kajian Rintis
Bahagian Item Asal Item Gugur
Bahagian II (A) 22 -
Tema 1: Konsep Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional
Bahagian II (B) 17 -
Tema 2: Matlamat Falsafah Bahasa
Bahagian II (C) 14 -
Tema 3: Kepentingan Falsafah Bahasa
Bahagian II (D) 14 1
Tema 4: Kurikulum Falsafah Bahasa
untuk Penyatupaduan Nasional.
Bahagian II (E) 10 1
Tema 5: Strategi Pembelajaran Murid
dalam Pendidikan Falsafah Bahasa
Bahagian II (F) 10 -
Tema 6: Strategi pengajaran guru
dalam pendidikan Falsafah Bahasa
Bahagian II (G) 12 1
Tema 7: Pengujian dan Penilaian
dalam Pendidikan Falsafah Bahasa
untuk Peyatupaduan Nasional
JUMLAH 99 3
Merujuk kepada Jadual 3.18, beberapa pengurangan telah dilakukan ke atas bilangan
item berkaitan tema “Kurikulum”, item berkaitan tema “Strategi pembelajaran murid”
dan item berkaitan tema “Pengujian dan penilaian”. Bilangan item bagi tema
“Kurikulum” telah dikurangkan daripada 14 item kepada 13 item. Begitu juga dengan
209
bilangan item bagi tema “Strategi pembelajaran murid” yang dikurangkan daripada 10
item kepada 9 item. Bilangan item bagi tema “Pengujian dan penilaian” turut
dikurangkan daripada 12 item kepada 11 item. Hasilnya pengurangan itu, keseluruhan
item berjumlah 96 item.
3.5 Kajian Rintis
Kajian rintis merupakan prosedur penting bagi menguji instrumen, tatacara ujian,
pemilihan teknik pengukuran serta aspek lain yang berkaitan dengan penyelidikan.
Malah, pelaksanaan kajian rintis ini adalah untuk memastikan instrumen kajian
difahami, membiasakan pengkaji dengan situasi kajian, membuat jangkaan tempoh
masa yang diambil bagi mengumpul data serta kadar pemulangan soal selidik bagi
kajian sebenar (Isaac dan Michael, 1984). Antara kebaikan menjalankan kajian rintis
ialah (i) mengurangkan kesalahan tatabahasa dan struktur soal selidik; (ii) menimba
pengalaman sebelum menjalankan kajian sebenar; dan (iii) mendedahkan kekeliruan
yang berpunca daripada soalan bermasalah (Rosnah Ishak, 2013; Azizi Yahya,
Shahrin Hashim, Jamaludin Ramli, Yusof Boon dan Abdul Rahim Hamdan, 2007;
Fraenkel dan Wallen, 2003). Pada keseluruhannya, kajian rintis ialah mekanisme
untuk mengenal pasti masalah yang akan timbul sepanjang menjalankan kajian
sebenar dan sewajarnyalah dilakukan terhadap semua instrumen kajian yang akan
digunakan dalam kajian sebenar (Rosnah Ishak, 2013).
Oleh itu, pengkaji telah menjalankan kajian rintis ke atas instrumen untuk
tujuan penambahbaikan, iaitu seperti berikut.

210
3.5.1 Instrumen Soal Selidik untuk Fasa Analisis Keperluan
Kajian rintis bagi instrumen soal selidik telah dijalankan dengan melibatkan sampel
seramai 40 orang guru Bahasa Melayu yang mengajar di Sekolah Menengah
(SJKC) dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) di daerah Batang Padang dan
daerah Mualim di negeri Perak. Bilangan sampel yang digunakan dalam kajian rintis
ini bersesuaian dengan penegasan yang telah dibuat oleh Cohen, Manion dan
Marnison (2007) yang mengatakan bahawa jumlah sampel 30 orang ke atas adalah
bersesuaian untuk menggunakan analisis statistik. Pemilihan kategori sekolah pula
dibuat berdasarkan cadangan yang dikemukakan oleh Azizi Yahya et. al., (2007), iaitu
kajian rintis perlu dilaksanakan di organisasi yang menepati kriteria sebenar subjek
kajian. Hasilnya, pekali Alpha Cronbach dengan julat antara .78 hingga .92 diperolehi
bagi kajian rintis ini. Ini bertepatan dengan pendapat yang dikemukakan oleh
Muhammad Faizal A. Ghani (2008), Sekaran (2003), Aron dan Aron (2002) dan
Mohd Majid Konting (2000), bahawa sesuatu kajian yang baik tidak menerima pakai
nilai Alpha Cronbach yang rendah, iaitu indeksnya kurang daripada 0.60. Hal ini
kerana nilai pekali yang terlalu rendah menunjukkan bahawa tahap keupayaan item
instrumen kajian untuk mengukur konsep dalam kajian adalah rendah (Rosnah Ishak,
2013; Chua, 2006).

211
3.5.2 Protokol Temu Bual untuk Fasa Reka Bentuk (Sesi Pusingan Pertama
Delphi)
Sesi temu bual rintis telah dilakukan sebelum temu bual sebenar dilaksanakan dengan
dua tujuan, iaitu (i) untuk memantapkan soalan temu bual agar soalan tersebut
menepati objektif kajian dan (ii) untuk melatih pengkaji sebelum berhadapan dengan
suasana temu bual sebenar (Rosnah Ishak, 2013; Muhammad Faizal A. Ghani, 2008;
Azizi Yahya et al., 2007). Hal ini selaras dengan cadangan yang dikemukakan oleh
Rosnah Ishak (2013), iaitu hasil temu bual rintis dapat menambah baik protokol temu
bual asal serta membantu pengkaji menjangkakan tempoh masa bagi temu bual
sebenar.
Pengkaji menjalankan temu bual rintis dengan melibatkan dua orang informan
yang mempunyai kepakaran dalam bidang falsafah bahasa. Salah seorang berjawatan
Ketua Pengarah disalah sebuah badan berkanun yang memperjuangkan bahasa
Melayu (ketika kajian ini dijalankan). Informan kedua pula merupakan tenaga
pengajar bertaraf Profesor Emeritus di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Awam
(IPTA). Kedua-dua informan ini mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan
autoriti dalam bidang falsafah bahasa di Malaysia.
Sesi temu bual yang mengambil masa selama dua hingga tiga jam ini
menumpukan soalan untuk mencungkil sebanyak mungkin elemen falsafah bahasa
yang ingin diketengahkan sebagai kandungan Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional. Soalan susulan turut diajukan untuk memperolehi huraian
jawapan yang lebih lengkap. Data temu bual telah dirakam dengan menggunakan
212
perakam video dan perakam audio. Tiada soalan yang ditambah atau digugurkan
ketika mengemas kini protokol temu bual. Namun demikian, beberapa
penambahbaikan terhadap kaedah penyoalan dilakukan untuk memudahkan informan
kajian memahami soalan yang diajukan pengkaji. Berikut merupakan beberapa
tindakan susulan yang diambil implikasi daripada kajian rintis terhadap protokol temu
bual, iaitu: (i) memberikan penerangan tentang teknik Delphi kepada informan kajian
sebelum memulakan soalan supaya informan kajian menyedari kepentingan komitmen
mereka terhadap kajian; (ii) soalan temu bual dikategorikan mengikut tema masing-
masing untuk memastikan soalan yang dikemukakan dalam kajian lapangan difahami
dengan lebih mudah oleh informan kajian serta dapat memudahkan pemprosesan data,
(iii) memperbaiki kemahiran menyoal. Pemilihan kata soalan yang bersesuaian seperti
“apakah” atau “bagaimanakah” digunakan untuk memulakan soalan dan mengelakkan
kata soalan “pernahkah” yang akan mengehadkan respons jawapan informan kajian.
3.5.3 Instrumen Soal Selidik untuk Fasa Penilaian
Kajian rintis bagi instrumen soal selidik dalam fasa ini telah dijalankan di tiga buah
Sekolah Kluster Kecemerlangan di negeri Selangor. Pemilihan kategori sekolah
tersebut berdasarkan saranan Azizi Yahya et al., (2007) bahawa kajian rintis perlu
dilaksanakan di organisasi yang menepati kriteria sebenar subjek kajian. Seramai 30
orang guru Bahasa Melayu di tiga buah Sekolah Kluster Kecemerlangan terlibat
dalam kajian ini. Pekali Alpha Cronbach dengan julat antara .863 hingga .995
diperolehi bagi kajian rintis ini. Berdasarkan saranan yang dikemukakan oleh
213
Mohd Majid Konting (2000), sesuatu kajian yang baik tidak menerima pakai nilai
Alpha Cronbach yang rendah, iaitu indeksnya kurang daripada 0.60. Hal ini kerana
nilai pekali yang terlalu rendah menunjukkan bahawa tahap keupayaan item
instrumen kajian untuk mengukur konsep dalam kajian adalah rendah (Rosnah Ishak,
2013; Chua, 2006).
3.6 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen Kajian
Kesahan dan kebolehpercayaan merujuk kepada tahap kestabilan dan ketekalan
instrumen kajian apabila soalan yang diajukan berupaya dijawab oleh peserta kajian
(Hardy & Brymen, 2004; Hair, et al., 2006). Berikut merupakan perbincangan
terperinci mengenai kesahan dan kebolehpercayaan instrumen kajian.
3.6.1 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen Kajian Tinjauan (Soal

Selidik)- Fasa Analisis Keperluan
Kesahan kandungan bagi instrumen soal selidik dalam fasa analisis keperluan telah
dicapai menerusi pendekatan penelitian dengan menjalankan tindakan, iaitu: (i)
pengkaji telah menyerahkan soal selidik kepada tiga orang individu pakar yang
meliputi pakar dalam bidang falsafah bahasa, bahasa Melayu dan pendidikan bagi
tujuan semakan, (ii) pengkaji menyerahkan borang skala persetujuan pakar (0 hingga
10) (lihat Lampiran E) untuk tujuan menilai kesahan kandungan secara keseluruhan
bagi instrumen soal selidik ini, dan (iii) pengkaji membuat pengemaskinian terhadap
instrumen soal selidik berdasarkan semakan individu pakar.

214
Kebolehpercayaan bererti tiada kesilapan penilaian dalam alat pengukuran
sesuatu instrumen (Azizi Yahya et al., 2007). Hal ini disokong oleh Rosnah Ishak
(2013), yang menyatakan bahawa tahap kestabilan dan ketepatan ukuran akan
berkurangan sekiranya terdapat banyak kesilapan. Untuk kepentingan kajian ini,
pengkaji menerima pakai cadangan yang dikemukakan oleh Rosnah Ishak (2013)
dengan menjalankan kaedah konsistensi dalaman untuk mencari nilai kolerasi antara
skor setiap item dalam ujian dengan jumlah skor bagi semua item dalam ujian.
Dengan menggunakan kaedah ini, item yang memaparkan nilai korelasi yang tinggi
dengan skor indeks ujian mempunyai kebolehpercayaan yang tinggi. Pekali
kebolehpercayaan Alpha Cronbach yang berada dalam julat .65 hingga .95 dianggap
memuaskan (Chua, 2006). Dalam hal ini juga, nilai pekali yang terlalu rendah
menunjukkan tahap keupayaan item instrumen kajian untuk mengukur konsep dalam
kajian adalah rendah. Jadual 3.19 memaparkan analisis kajian rintis untuk
menentukan kebolehpercayaan item dalam instrumen soal selidik.
Jadual 3.19
Nilai Indeks Kebolehpercayaan Alpha Cronbach bagi Item Soal Selidik
Item Cronbach No item Nilai

Alfa
A. Persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa dalam 1-7 0.82
pendidikan bahasa Melayu.
B. Persepsi guru tentang konsep penyatupaduan

nasional dalam hubungannya dengan pendidikan bahasa 8-14 0.87
Melayu.
C. Tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan

penyerapan elemen falsafah bahasa dalam proses pengajaran 15-20 0.91
bahasa Melayu.
D. Tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan

penyerapan elemen falsafah bahasa sebagai
strategi penyatupaduan nasional. 21-27 0.92
Jumlah 0.94
215
Berdasarkan Jadual 3.19, indeks kebolehpercayaan Alpha Cronbach untuk tema
pertama, iaitu “Persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional” yang mempunyai sebanyak 7 item adalah 0.82. Tema kedua, iaitu “Persepsi
guru tentang konsep penyatupaduan nasional dalam hubungannya dengan pendidikan
bahasa Melayu” yang mempunyai sebanyak 7 item adalah 0.87. Tema ketiga, iaitu
“Tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan elemen penyerapan falsafah bahasa
dalam proses pengajaran bahasa Melayu” turut mempunyai 7 item adalah memperoleh
nilai 0.91. Tema keempat, iaitu “Tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional”
menunjukkan nilai indeks kebolehpercayaan Alpha Cronbach adalah 0.92. Secara
keseluruhannya, indeks kebolehpercayaan Alpha Cronbach bagi keempat-empat tema
adalah melebihi 0.60, iaitu pada nilai 0.94.
3.6.2 Kesahan dan Kebolehpercayaan Protokol Temu Bual- (Instrumen yang

Digunakan dalam Sesi Pusingan Pertama Kajian Delphi)
Kesahan bagi kajian kualitatif atau protokol temu bual pula dilaksanakan mengikut
pandangan Creswell (2008) dan Holland (2002) serta pengubahsuaian daripada
Rosnah Ishak (2013) dan Muhammad Faizal A. Ghani (2008). Kesahan instrumen
temu bual kajian ini ditentukan melalui pendekatan penelitian dengan melakukan
beberapa tindakan, seperti (i) pengkaji telah melaksanakan sesi temu bual rintis
melibatkan dua orang informan yang merupakan pakar dalam bidang falsafah bahasa;
(ii) pengkaji telah mengembalikan transkripsi temu bual kepada mereka untu tujuan
semakan. Informan kajian Delphi dalam pusingan pertama ini telah menyemak
transkrip masing-masing dan memberikan maklum balas mengenai ketepatan input

216
data; (iii) pengiraan kekerapan pengulangan sesuatu perkataan atau istilah. Melalui
kaedah ini, pengkaji dapat memeriksa setiap sumber maklumat dan mencari bukti
yang menyokong setiap tema. Maka, perkataan atau istilah yang disepakati oleh dua
orang informan dalam sesi temu bual diterima sebagai elemen bagi sesuatu tema
dalam kajian ini. Manakala kesahan item bagi kajian ini dibuat dalam dua pusingan
Delphi (pusingan kedua dan ketiga) supaya elemen dapat digugurkan sekiranya tidak
bersesuaian dengan tema. Pemurnian dan penambahbaikan item dibuat berdasarkan
saranan 21 orang informan kajian yang terlibat dalam fasa reka bentuk. Rajah 3.2
memaparkan proses penentuan kesahan instrumen temu bual kajian dalam sesi
pusingan pertama Delphi.
Pengiraan
Sesi Temubual Mengembalikan
kekerapan
Rintis transkripsi
pengulangan
(Dua orang temubual
sesuatu perkataan
pakar/informan (semakan pakar)
atau istilah
falsafah
bahasa)
Perkataan atau
Kesahan item istilah yang
dibuat dalam dua disepakati
Pemurniaan Item pusingan Delphi diterima sebagai
(21 orang elemen bagi
Informan/Pakar) sesuatu tema
Rajah 3.2: Penentuan Kesahan Instrumen Temu Bual Kajian
Dari aspek kebolehpercayaan instrumen temu bual ini pula memerlukan pengkaji
mendokumentasikan segala dokumen mengenai proses pengutipan dan penganalisisan

217
data temu bual bagi tujuan pengauditan atau “audit trial”. Selain itu, penyimpanan
dokumen ini turut dilaksanakan untuk jangka masa tertentu sebagai bukti pelaksanaan
kajian ini. Penekanan pengkaji terhadap prinsip dalam pelaksanaan kajian turut
diklasifikasikan sebagai salah satu usaha kebolehpercayaan instrumen kajian
(Muhammad Faizal A. Ghani, 2008). Hal ini bermaksud, prinsip etika seperti berikut
telah dilaksanakan oleh pengkaji sepanjang aktiviti kajian dijalankan bermula
daripada perancangan sehingga melaporkan dapatan kajian, iaitu: (i) mengenal pasti
keperluan melaksanakan kajian; (ii) mengenal pasti batasan kajian secara rasional;
(iii) memperolehi kebenaran secara bertulis untuk menjalankan kajian daripada pihak
yang berkepentingan untuk melibatkan individu tertentu dalam kajian lapangan.
Sebagai contoh, pengkaji memohon kebenaran dan persetujuan daripada peserta
kajian Delphi melalui penyerahan surat pelantikan dan borang pengesahan
persetujuan menjadi pakar; (iv) pengkaji turut melaporkan segala maklumat yang
diperolehi berasaskan proses yang dialami, dilihat dan didengari bagi menggambarkan
situasi sebenar yang berlaku di lokasi kajian, dan (v) pengkaji telah memberikan
jaminan bahawa segala identiti peserta kajian dan lokasi mereka akan dilindungi dan
dirahsiakan daripada pengetahuan umum. Rajah 3.3 memaparkan proses penentuan
kebolehpercayaan instrumen temu bual kajian dalam sesi pusingan pertama Delphi.
218
Pendokumentasian Penyimpanan
dokumen (proses dokumen untuk Mengenal pasti
pengutipan dan jangka masa keperluan
penganalisisan data tertentu (bukti melaksanakan
temubual) pelaksanaan kajian
kajian ini)
Memperoleh
Laporan & kebenaran secara
jaminan bertulis untuk Mengenal pasti
kerahsiaan menjalankan kajian batasan kajian
daripada pihak secara rasional
berkepentingan
Rajah 3.3. Penentuan Kebolehpercayaan Instrumen Temu Bual Kajian.
3.6.3 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen Kajian Tinjauan (Soal

Selidik) – Fasa Penilaian
Instrumen soal selidik telah mencapai kesahan kandungan menerusi kajian Delphi
sebanyak tiga sesi pusingan. Penentuan kebolehpercayaan instrumen tersebut
mengikut nilai alpha dan kolerasi antara item dengan jumlah skor. Dalam mencari
nilai kebolehpercayaan menerusi nilai alpha, pengkaji telah menetapkan nilai
kebolehpercayaan 0.70 atau 0.60 sebagai nilai terendah untuk indeks
kebolehpercayaan untuk diterima pakai. Penetapan ini menyokong pandangan
Mohd Majid Konting (2000) melalui penegasan mereka bahawa sesuatu kajian yang
baik tidak menerima pakai nilai alpha cronbach yang rendah, iaitu indeksnya kurang
daripada 0.60. Seterusnya, pengkaji telah melakukan pengubahsuaian atau

219
pengguguran item yang tidak menunjukkan kolerasi yang signifikan dan nilai kolerasi
antara item dengan jumlah skor yang kurang daripada 0.25. Hal ini disokong oleh
Nunnally (1978) dalam McMillan (2000), dengan menyatakan bahawa nilai kolerasi
skor item dengan jumah skor yang melebihi 0.25 adalah diterima pakai dalam banyak
kajian. Jadual 3.18 menunjukkan dapatan penganalisisan untuk memperoleh kesahan
dan kebolehpercayaan bagi instrumen soal selidik untuk kegunaan kajian tinjauan.
Jadual 3.20
Nilai Kolerasi Antara Skor Item dengan Jumlah Skor dan Indeks Kebolehpercayaan
Alpha Cronbach Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Item/Tema No. Item/Elemen Nilai Alpha Cronbach
A. Konsep falsafah bahasa untuk 1-22 0.97

penyatupaduan nasional.
B. Matlamat falsafah bahasa untuk 23-39 0.95
C. Kepentingan falsafah bahasa 40-53 0.96
untuk penyatupaduan nasional.
D. Kurikulum falsafah bahasa untuk 54-66 0.97
E. Strategi pembelajaran murid 67-75 0.93
dalam pendidikan falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional.
F. Strategi pengajaran guru dalam 76-85 0.93
pendidikan falsafah bahasa untuk
G. Pengujian dan penilaian dalam 86-96 0.92
pendidikan falsafah bahasa untuk
JUMLAH 0.98
Berdasarkan Jadual 3.20, indeks kebolehpercayaan Alpha Cronbach untuk tema
pertama, iaitu “ Konsep falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional” yang
mempunyai 22 item adalah 0.97. Tema kedua, iaitu “ Matlamat falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional” yang mempunyai sebanyak 17 item adalah 0.95. Tema
ketiga, iaitu “ Kepentingan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional” yang

220
mempunyai 14 item mencatatkan nilai alpha pada 0.96. Tema keempat pula, iaitu “
Kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional” yang mempunyai 13 item
mencatatkan nilai alpha pada 0.97. Tema kelima, iaitu “ Strategi pembelajaran murid
dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan Nasional” yang mempunyai
sebanyak 9 item mencatatkan nilai alpha pada 0.93. Tema keenam, iaitu “ Strategi
pengajaran guru dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional”
yang mempunyai 10 item mencatatkan nilai alpha pada 0.93.
Tema ketujuh iaitu, “ Pengujian dan penilaian dalam pendidikan falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional” yang mempunyai sebanyak 11 item
mencatatkan nilai alpha pada 0.92. Secara keseluruhannya, indeks kebolehpercayaan
Alpha Cronbach untuk instrumen fasa penilaian ini adalah melebihi 0.60, iaitu pada
nilai 0.98.
3.7 Prosedur Kutipan Data
Prosedur kutipan data kajian ini berdasarkan fasa kajian seperti yang beriku:
Fasa analisis keperluan ini menggunakan instrumen yang dibina selepas kajian rintis
dijalankan. Dengan perkataan lain, instrumen yang digunakan dalam fasa ini telah
melalui proses kesahan kandungan kerana telah melalui proses semakan yang
terperinci oleh tiga orang pakar dalam bidang falsafah bahasa, bahasa Melayu dan
221
pendidikan. Di samping itu, pengujian kebolehpercayaan instrumen telah
dilaksanakan melalui kajian rintis di lapan buah sekolah, yang meliputi 40 orang
peserta kajian. Untuk tujuan fasa analisis keperluan ini, pengkaji telah memohon
keizinan untuk menjalankan kajian daripada Bahagian Perancangan dan Penyelidikan
Dasar Pendidikan Kementerian Pendidikan Malaysia, Jabatan Pendidikan Negeri
Pulau Pinang, Jabatan Pendidikan Negeri Perak, Jabatan Pendidikan Negeri Negeri
Sembilan dan Jabatan Pendidikan Negeri Kelantan. Surat memohon kebenaran telah
dihantar pada 3 Julai 2015 kepada semua Jabatan Pendidikan Negeri yang terlibat.
Jadual 3.21 dan 3.22 menunjukkan tarikh surat kelulusan yang dikeluarkan oleh
Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar Pendidikan Kementerian Pendidikan
Malaysia dan setiap Jabatan Pendidikan Negeri.
Jadual 3.21
Tarikh Surat Kelulusan yang Dikeluarkan oleh Bahagian Perancangan dan

Penyelidikan Dasar Pendidikan Kementerian Pendidikan Malaysia
Kementerian Pendidikan Malaysia/Bahagian Tarikh Kelulusan
Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar 2 Julai 2015

Pendidikan (EPRD)
Jadual 3.22
Tarikh Surat Kelulusan Yang Dikeluarkan Oleh Jabatan Pendidikan Negeri
Jabatan Pendidikan Negeri (JPN) Tarikh kelulusan
JPN Kelantan 13 Julai 2015

JPN Perak 14 Julai 2015
JPN Negeri Sembilan 10 Julai 2015
JPN Pulau Pinang 13 Julai 2015
222
Berdasarkan Jadual 3.21 dan 3.22, surat kelulusan untuk menjalankan kajian telah diperoleh
dalam tempoh masa dua minggu dari tarikh permohonan. Seterusnya, kajian tinjauan
dilaksanakan dengan mengedarkan instrumen soal selidik kepada 200 orang peserta kajian
yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu di 34 buah sekolah yang meliputi empat jenis
sekolah, iaitu Sekolah Kebangsaan (SK), Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK), Sekolah
Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT). Kajian tinjauan
menggunakan soal selidik diterima pakai berdasarkan saranan Richardson et al., (2005), yang
menyatakan bahawa kaedah pengumpulan data menggunakan soal selidik adalah kaedah yang
efisien untuk pengumpulan data dalam jumlah yang banyak, kos yang rendah dan dalam
tempoh yang singkat. Jadual 3.23 menunjukkan tarikh soal selidik dihantar dan dikembalikan
oleh sekolah terlibat.
Jadual 3.23
Tarikh Soal Selidik Dihantar dan Dikembalikan oleh Sekolah-Sekolah yang Terlibat
Sekolah/Negeri Lokasi Tarikh dihantar Tarikh

dikembalikan
1 buah SK di Pulau Pinang Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015

1 buah SMK di Pulau Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
Pinang
1 buah SJKC di Pulau Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
Pinang
1 buah SJKT di Pulau Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
Pinang
1 buah SK di Pulau Pinang L.Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
1 buah SMK di Pulau L.Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
Pinang
1 buah SJKC di Pulau L.Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
Pinang
1 buah SJKT di Pulau L.Bandar 15 Julai 2015 29 Julai 2015
Pinang
1 buah SK di Perak Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015

1 buah SMK di Perak Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
1 buah SJKC di Perak Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
1 buah SJKT di Perak Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
1 buah SK di Perak L.Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
1 buah SMK di Perak L.Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
1 buah SJKC di Perak L.Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
1 buah SJKT di Perak L.Bandar 15 Julai 2015 24 Julai 2015
(bersambung)
223

Sekolah/Negeri Lokasi Tarikh dihantar Tarikh
dikembalikan
1 buah SK di Negeri Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015

Sembilan
1 buah SMK di Negeri Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
1 buah SJKC di Negeri Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
1 buah SJKT di Negeri Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
1 buah SK di Negeri L.Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
1 buah SMK di Negeri L.Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
1 buah SJKC di Negeri L.Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
1 buah SJKT di Negeri L.Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015
Sembilan
2 buah SK di Kelantan Bandar 15 Julai 2015 27 Julai 2015

2 buah SMK di Kelantan Bandar 15 Julai 2015 3 Ogos 2015
1 buah SJKC di Kelantan Bandar 15 Julai 2015 3 Ogos 2015
2 buah SK di Kelantan L.Bandar 15 Julai 2015 3 Ogos 2015
2 buah SMK di Kelantan L.Bandar 15 Julai 2015 3 Ogos 2015
1 buah SJKC di Kelantan L.Bandar 15 Julai 2015 3 Ogos 2015
Berdasarkan Jadual 3.23, penghantaran soal selidik ke sekolah yang terlibat dibuat
pada tarikh yang sama dengan menggunakan pos laju. Soal selidik telah dipulangkan
dalam tempoh seminggu hingga dua minggu daripada tarikh penghantaran dan
pengkaji mengambil sendiri soal selidik di sekolah yang terlibat pada tarikh yang
dipersetujui oleh pihak pentadbiran sekolah. Selanjutnya, pengkaji telah menyerahkan
borang pengesahan penerimaan soal selidik kepada pihak pentadbiran sekolah untuk
ditandatangani untuk tujuan kebolehpercayaan kajian (Rujuk Lampiran F) . Namun
begitu, tidak semua soal selidik dipulangkan dalam jumlah sebenar. Jadual 3.24
menunjukkan jumlah penghantaran dan pemulangan set soal selidik kepada sekolah
yang terlibat.
224
Jadual 3.24
Jumlah Soal Selidik yang Dihantar dan Dikembalikan
Sekolah/Negeri Lokasi Jumlah dihantar Jumlah

dikembalikan
1 buah SK di Pulau Pinang Bandar 10 unit 8 unit

1 buah SMK di Pulau Bandar 10 unit 7 unit
Pinang
1 buah SJKC di Pulau Bandar 10 unit 5 unit
Pinang
1 buah SJKT di Pulau Bandar 10 unit 4 unit
Pinang
1 buah SK di Pulau Pinang L.Bandar 10 unit 6 unit
1 buah SMK di Pulau L.Bandar 10 unit 8 unit
Pinang
1 buah SJKC di Pulau L.Bandar 10 unit 5 unit
Pinang
1 buah SJKT di Pulau L.Bandar 10 unit 4 unit
Pinang
1 buah SK di Perak Bandar 10 unit 8 unit

1 buah SMK di Perak Bandar 10 unit 7 unit
1 buah SJKC di Perak Bandar 10 unit 5 unit
1 buah SJKT di Perak Bandar 10 unit 3 unit
1 buah SK di Perak L.Bandar 10 unit 9 unit
1 buah SMK di Perak L.Bandar 10 unit 8 unit
1 buah SJKC di Perak L.Bandar 10 unit 5 unit
1 buah SJKT di Perak L.Bandar 10 unit 4 unit
1 buah SK di Negeri Bandar 10 unit 8 unit

Sembilan
1 buah SMK di Negeri Bandar 10 unit 7 unit
Sembilan
1 buah SJKC di Negeri Bandar 10 unit 6 unit
Sembilan
1 buah SMK di Negeri Bandar 10 unit 4 unit
Sembilan
1 buah SK di Negeri L.Bandar 10 unit 7 unit
Sembilan
1 buah SMK di Negeri L.Bandar 10 unit 6 unit
Sembilan
1 buah SJKC di Negeri L.Bandar 10 unit 5 unit
Sembilan
1 buah SJKT di Negeri L.Bandar 10 unit 3 unit
Sembilan
2 buah SK di Kelantan Bandar 20 unit 13 unit

2 buah SMK di Kelantan Bandar 20 unit 11 unit
1 buah SJKC di Kelantan Bandar 10 unit 4 unit
2 buah SK di Kelantan L.Bandar 20 unit 15 unit
2 buah SMK di Kelantan L.Bandar 20 unit 14 unit
1 buah SJKC di Kelantan L.Bandar 10 unit 5 unit
JUMLAH 340 unit 204 unit

225
Berdasarkan Jadual 3.24, sebanyak 340 unit soal selidik yang telah diedarkan kepada
34 buah sekolah, iaitu 10 unit bagi setiap sekolah. Namun demikian, jumlah yang
diberikan semula oleh setiap sekolah tersebut kepada pengkaji adalah dalam jumlah
unit soal selidik yang berbeza. Maka, strategi pengkaji mengedarkan jumlah soal
selidik yang relevan bagi setiap sekolah menyebabkan kadar pemulangan soal selidik
adalah 60 peratus dalam masa yang telah ditetapkan. Hal ini selaras dengan pendapat
yang dikemukakan oleh Creswell (2008), iaitu kebanyakan kajian dalam jurnal
pendidikan utama melaporkan kadar pemulangan soal selidik melebihi lima puluh
peratus.
Pada peringkat awal sebelum memulakan fasa ini, pengkaji telah mengumpulkan data
dengan melaksanakan aktiviti tinjauan terhadap bahan kajian lepas mengenai bidang
falsafah bahasa, penyatupaduan nasional dan sistem pendidikan bahasa Melayu di
Malaysia. Aktiviti tinjauan tersebut dijalankan adalah untuk membina protokol temu
bual seperti yang dicadangkan oleh Muhammad Faizal A. Ghani (2008), iaitu (i)
merumuskan dapatan kajian lepas mengenai fenomena kajian yang bermatlamat untuk
membina tema soalan temu bual; (ii) menghubungkaitkan kajian lepas dari aspek
metodologi kajian ini dan (iii) menghindarkan pengkaji daripada bersikap tidak adil
dalam membuat keputusan menerusi penumpuan hanya kepada satu dapatan kajian.
Oleh itu, dapatan tinjauan kajian lepas telah membina protokol temu bual untuk
digunakan dalam sesi pusingan pertama kajian Delphi. Namun, kajian rintis telah
226
dilaksanakan terlebih dahulu untuk menguji kesahan dan kebolehpercayaan instrumen
tersebut.
Prosedur berikutnya melibatkan proses mengenal pasti seramai mungkin
individu yang memenuhi kriteria sebagai informan untuk kajian ini. Proses mengenal
pasti ini melibatkan pencarian maklumat melalui internet, seperti carian dalam
“google”, iaitu carian yang lebih tertumpu pada maklumat kepakaran individu yang
sesuai untuk dijadikan senarai informan dalam kajian ini. Cadangan informan
daripada penyelia pengkaji juga diambil kira. Setelah senarai informan di saring untuk
memuktamadkan pemilihan, pengkaji menghubungi informan terbabit dengan cara
bersemuka dengan mereka dan menyerahkan surat pelantikan daripada pihak
universiti pengkaji, dan menyerahkan surat persetujuan menjadi senarai panel pakar.
Pada masa yang sama, pengkaji juga menyerahkan kedua-dua item tersebut kepada
senarai informan melalui e-mel dan khidmat pos laju. Hasil pertemuan dengan senarai
informan tersebut, pengkaji memperoleh beberapa maklumat yang berguna, antaranya
ialah seorang pakar bidang falsafah bahasa telah membantu pengkaji dengan
memberikan nama rujukan yang bersesuaian untuk membantu kajian. Hasil pertemuan
dengan pakar bidang bahasa Melayu (Nasionalisme Bahasa) juga membantu pengkaji
untuk mendapatkan senarai nama rujukan pakar dalam bidang bahasa Melayu yang
perlu dijadikan senarai pakar.
Selain itu, pakar dalam bidang yang sama telah menyenaraikan panel pakar
dalam bidang Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya yang perlu dijadikan ahli
komuniti dalam kajian ini. Informan tersebut turut menegaskan bahawa pemilihan
senarai pakar dalam kajian ini perlu dipilih dengan berhati-hati dan teliti kerana di
227
Malaysia hanya beberapa orang pakar sahaja yang akan memahami bidang yang
sedang dikaji ini. Oleh itu, senarai pakar yang dinyatakan oleh beliau secara lisan
dicatat oleh pengkaji.
Seterusnya, seorang pakar dalam bidang Sosiologi telah membantu
memberikan nama rujukan seorang pakar lagi dalam bidang yang sama di sebuah
universiti tempatan yang lain. Pakar dalam bidang Pendidikan yang dijumpai oleh
pengkaji pula telah mencadangkan beberapa orang pakar dalam bidang yang sama
untuk dijadikan sebagai senarai pakar. Kaedah yang hampir menyerupai Snowball
Sampling berdasarkan cadangan Creswell (2008) dan ubahsuai daripada Rosnah Ishak
(2013) dilaksanakan untuk mengelakkan berlakunya pemilihan informan kajian yang
tidak memenuhi kriteria. Secara keseluruhannya, seramai 23 orang pakar telah
bersetuju untuk melibatkan diri sebagai informan kajian. Setelah memperoleh
kebenaran secara bertulis, pengkaji memulakan kajian lapangan dengan melaksanakan
kajian Delphi sebanyak tiga sesi pusingan. Perincian mengenai prosedur kutipan data
menggunakan Teknik Delphi adalah seperti yang berikut:
a. Sesi Pusingan Pertama- Protokol Temu Bual
Sesi pusingan pertama Delphi dilaksanakan secara temu bual. Kaedah temu bual
melibatkan dua orang informan kajian yang merupakan pakar dalam bidang falsafah
Bahasa. Richardson et al., (2005) berpendapat bahawa kaedah temu bual merupakan
satu kaedah yang fleksibel dan maklum balas yang diperoleh lebih meyakinkan
228
kerana pengkaji bersemuka dengan informan kajian. Selain itu, kaedah ini
membolehkan soalan susulan dikemukakan sekiranya pengkaji memerlukan
maklumat tambahan (Rosnah Ishak, 2013). Soalan berbentuk separa terbuka turut
digunakan dalam kajian ini untuk membolehkan lebih banyak maklumat dikumpulkan
(Hsu dan Sandford, 2007).
Selanjutnya, proses temu janji telah dibuat dan sesi temu bual telah dijalankan
pada tarikh yang dipersetujui bersama oleh pengkaji dan informan kajian. Sebelum
sesi temu bual dijalankan, pengkaji menerangkan terlebih dahulu aspek berikut
kepada kedua-dua informan, iaitu (i) tujuan kajian dilaksanakan berpandu kepada
kerangka konseptual dan reka bentuk kajian; (ii) konsep teknik Delphi; (iii) syarat-
syarat untuk menganggotai kajian menerusi surat persetujuan informan kajian; (iv)
kepentingan penglibatan mereka dalam sesi pusingan pertama. Setelah informan
memahami aspek berikut, tempoh masa sesi temu bual ditetapkan antara 2 jam
hingga 2 jam 30 minit berdasarkan kajian rintis. Ketika sesi temu bual dijalankan,
pengkaji meminta kebenaran daripada informan untuk merekodkan perbualan.
Pengkaji telah mematuhi beberapa prosedur sepanjang melaksanakan sesi temu bual
bagi menghasilkan dapatan yang mantap. Dalam temu bual tersebut, pengkaji telah
mengamalkan sikap berkecuali dalam memberikan pandangan dan menunjukkan
reaksi terhadap maklum balas informan. Sikap berkecuali ini diambil adalah untuk
mengelakkan daripada mengganggu tumpuan informan ketika memberikan
pandangan. Selain itu, pengkaji juga mengambil sikap sentiasa berada dalam situasi
yang tenang, ceria dan meyakinkan informan bahawa jawapan mereka akan
dirahsiakan (Muhammad Faizal A. Ghani, 2008; Gay dan Airasin, 2000).

229
Seterusnya, sesi temu bual ditamatkan apabila pengkaji meyakini data yang
diperoleh telah mencukupi dan selaras dengan soalan protokol temu bual yang
disediakan. Selepas temu bual tamat, pengkaji melabelkan pita rakaman dengan kod
“PKR 1” yang bermaksud “Pakar Pertama”. Tindakan yang dilakukan ialah
memainkan pita rakaman tersebut sebanyak dua kali. Putaran pertama dimainkan
adalah untuk memastikan data temu bual berjaya dirakamkan serta dapat difahami
oleh pengkaji secara umum. Putaran kedua pula bertujuan untuk meneliti perbualan
secara mendalam bagi pemprosesan data dan menghasilkan transkripsi temu bual.
Dalam proses penyediaan transkripsi temu bual, cadangan Muhammad Faizal
A.Ghani (2008) telah dijadikan rujukan oleh pengkaji. Proses ini melibatkan aktiviti
mencatatkan semula setiap perbualan daripada rakaman yang didengar secara satu
persatu atau “verbatim”. Hal ini bermaksud, setiap transkripsi disediakan secara
berhati-hati dan mengambil masa antara 9 hingga 10 jam bagi mendapatkan makna
yang tepat, dan meneliti bahasa yang digunakan oleh informan kajian. Perkara yang
lebih penting dalam proses transkripsi ini ialah pengkaji perlu sentiasa berada dalam
keadaan bersedia dan fokus. Tindakan ini bertepatan dengan pandangan Poland
(2002) yang berpendapat bahawa penelitian setiap transkripsi adalah penting kerana
wujud perbezaan antara bahasa pertuturan dengan bahasa penulisan. Hal ini disokong
oleh Muhammad Faizal A.Ghani (2008), yang menyatakan bahawa bahasa pertuturan
mengandungi ayat yang tidak teratur, terputus-putus dan sukar difahami. Oleh itu,
proses mentranskripsi isi perbualan seharusnya dijalankan secara berhati-hati dan
dengan penuh ketelitian.

230
Catatan transkripsi tersebut pula ditaip di atas kertas A4 yang berformat dua
lajur, iaitu lajur di sebelah kiri bertujuan untuk merekodkan nombor mengikut baris,
manakala ruangan di sebelah kanan dikosongkan untuk tujuan pengekodan dan
mereduksikan data temu bual. Proses seterusnya ialah menyerahkan transkripsi temu
bual kepada setiap informan kajian untuk tujuan penyemakan. Jadual 3.23
menunjukkan tarikh temu bual dijalankan dan tarikh pemulangan skrip untuk semakan
informan kajian yang terlibat.
Jadual 3.25
Tarikh Temu Bual Bersama Pakar (bidang Falsafah Bahasa) dan Tarikh Pemulangan
Skrip untuk Semakan
Pakar (Falsafah Bahasa) Tarikh Temu Bual Tarikh Pemulangan Skrip

untuk Semakan
Pakar 1 1) 07 Oktober 2014 13 Februari 2015

2) 16 Januari 2015
Pakar 2 1) 12 November 2014 27 Januari 2015

2) 10 Januari 2015
Proses temu bual terhadap informan kajian pertama di atas adalah sama dengan proses
temu bual ke atas informan kajian kedua. Namun, kaedah penyoalan untuk
mendapatkan pandangan informan kajian tersebut dilaksanakan mengikut maklum
balas mereka. Proses menganalisis data temu bual dibincangkan dalam bahagian
prosedur analisis data.

231
b. Sesi Pusingan Kedua- Pengurusan Item Soal Selidik
Dalam sesi pusingan ini, seramai 21 orang informan kajian yang merupakan pakar
dalam bidang bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya dikehendaki
untuk berinteraksi dengan instrumen soal selidik yang dibina hasil daripada dapatan
temu bual dalam sesi pusingan pertama. Dalam sesi pusingan ini, pengkaji menemui
para informan dan menyerahkan surat iringan berserta instrumen soal selidik
(Lampiran J). Pada peringkat ini juga, pengkaji menerangkan kaedah menjawab item
instrumen soal selidik seperti yang termuat di dalam kandungan surat iringan tersebut.
Antara kandungan surat iringan tersebut ialah (i) mereka dikehendaki menyatakan
tahap persetujuan terhadap setiap item yang dikemukakan melalui skala likert lima
poin; dan (ii) mereka juga dibenarkan untuk mencadangkan item baharu,
menggugurkan item dan menambah baik item sedia ada di ruangan yang telah
disediakan oleh pengkaji. Setelah maklum balas dari kesemua informan diterima, data
tersebut dianalisis dengan menggunakan kaedah statistik deskriptif bagi tujuan
pembinaan instrumen soal selidik yang digunakan dalam sesi pusingan ketiga kajian
Delphi.
c. Sesi Pusingan Ketiga – Pengurusan Item Soal Selidik
Dalam sesi pusingan ketiga ini, instrumen soal selidik yang telah dibina hasil
pandangan informan dalam sesi pusingan kedua. Seterusnya, pengkaji sekali lagi
menyerahkan surat iringan berserta instrumen soal selidik (Lampiran K). Surat
iringan tersebut mengandungi maklumat, iaitu: (i) informan kajian dikehendaki

232
menyatakan semula tahap persetujuan mereka terhadap item tersebut berdasarkan
skala likert lima poin; (ii) bagi item sedia ada, sekiranya tahap persetujuan informan
kajian menjangkaui skala majoriti, mereka dikehendaki untuk memberikan alasan;
(iii) para informan tidak dibenarkan untuk menambahkan sebarang item baharu
kerana dalam sesi pusingan ini bertujuan untuk merapatkan jurang perbezaan
pandangan dalam kalangan informan kajian (Rosnah Ishak, 2013; Linstone dan
Turoff, 2012 & Muhammad Faizal A. Ghani, 2008).
Dalam sesi pusingan ketiga ini, pengkaji mengambil beberapa pendekatan
untuk menyerahkan instrumen soal selidik yang telah ditapis berserta dengan dapatan
bagi sesi pusingan kedua. Bagi informan yang mempunyai persetujuan yang tinggi
terhadap kesemua item, pengkaji menghubungi melalui aplikasi “Whatsapp”, telefon
dan email. Majoriti informan yang mempunyai persetujuan yang tinggi terhadap item
di sesi pusingan kedua telah mengekalkan jawapan tersebut untuk sesi pusingan
ketiga. Terdapat juga informan yang berkata, “Jika jawapan persetujuan saya di sesi
pusingan kedua menjangkaui majoriti pakar saya akur dengan jawapan majoriti untuk
sesi pusingan ketiga”. Bagi informan yang mempunyai tahap persetujuan yang rendah
terhadap beberapa item di dalam sesuatu tema yang dikemukakan, pengkaji telah
menemui secara bersemuka sekali lagi untuk menyerahkan surat iringan berserta
instrumen soal selidik.
Kemudian, maklum balas daripada informan dianalisis menggunakan kaedah
statistik deskriptif dan dapatan tersebut adalah penting untuk dua tujuan, iaitu (i)
membentuk kandungan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional yang
telah dikenal pasti, dan (ii) membina item bagi instrumen soal selidik yang digunakan
233
dalam fasa penilaian model. Oleh sebab kesemua item telah mendapat kesepakatan
yang tinggi dalam kalangan pakar, kutipan data untuk fasa reka bentuk telah
ditamatkan pada sesi pusingan ketiga Delphi. Hal ini dilakukan berdasarkan saranan
Hsu dan Sanford (2007), Bander (1999), Ludwig (1997), Delbecq et. al., (1975), dan
Martino (1972).
Dapatan kajian dalam fasa reka bentuk telah berhasil untuk membentuk sebuah model
prototaip Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Oleh itu, proses penilaian
dalam fasa ini, menerima pakai instrumen yang dibina dalam fasa reka bentuk.
Instrumen soal selidik yang digunakan dalam fasa ini mempunyai tahap kesahan
kandungan yang tinggi kerana telah melalui proses semakan yang terperinci oleh para
informan yang merupakan pakar dalam bidang bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi
dan Sosiobudaya. Di samping itu, pengujian kebolehpercayaan instrumen telah
dilaksanakan dalam kalangan 30 orang peserta kajian yang terdiri daripada guru
Bahasa Melayu di tiga buah Sekolah Kluster Kecemerlangan di negeri Selangor.
Selain itu, kajian dijalankan mengikut prosedur yang telah ditetapkan dengan
memohon keizinan untuk menjalankan kajian daripada Bahagian Pengurusan Sekolah
Berasrama Penuh dan Sekolah Kecemerlangan Kementerian Pendidikan Malaysia,
Jabatan Pendidikan Negeri Selangor, Jabatan Pendidikan Negeri Perak, Jabatan
Pendidikan Negeri Sembilan dan Jabatan Pendidikan Negeri Pahang.

234
Jadual 3.26
Tarikh Surat Kelulusan yang Dikeluarkan oleh Bahagian Pengurusan Sekolah

Berasrama Penuh dan Sekolah Kecemerlangan Kementerian Pendidikan Malaysia
Bahagian/ Kementerian Pendidikan Malaysia Tarikh Kelulusan
Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar Pendidikan (EPRD) 2 Julai 2015
Bahagian Pengurusan Sekolah Berasrama Penuh dan 26 Februari 2016

Sekolah Kecemerlangan Kementerian Pendidikan Malaysia
Jadual 3.27
Tarikh Surat Kelulusan yang Dikeluarkan oleh Jabatan Pendidikan Negeri
Jabatan Pendidikan Negeri (JPN) Tarikh Kelulusan
JPN Perak 14 Julai 2015
JPN Selangor 14 Julai 2015
JPN Negeri Sembilan 10 Julai 2015
JPN Pahang 20 Julai 2015
Berdasarkan Jadual 3.26 dan Jadual 3.27, surat kelulusan untuk menjalankan kajian
diperoleh dalam tempoh dua minggu dari tarikh permohonan. Sebelum kajian tinjauan
dilaksanakan, pengkaji terlebih dahulu mendapatkan maklumat daripada Bahagian
Pengurusan Sekolah Berasrama Penuh dan Sekolah Kecemerlangan Kementerian
Pendidikan Malaysia untuk mendapatkan senarai Sekolah Kluster Kecemerlangan
(Kebitaraan Bahasa Melayu) di Malaysia. Di samping itu, pengkaji turut terlebih
dahulu mendapatkan kelulusan daripada Bahagian Perancangan dan Penyelidikan
Dasar Pendidikan, Kementerian Pendidikan Malaysia, Jabatan Pendidikan Negeri

235
Perak, Jabatan Pendidikan Negeri Selangor, Jabatan Pendidikan Negeri Sembilan dan
Jabatan Pendidikan Negeri Pahang. Terdapat tiga buah SKK (Kebitaraan Bahasa
Melayu) yang merupakan Sekolah Berasrama Penuh (SBP) yang memerlukan
pengkaji mendapatkan kelulusan daripada Bahagian Pengurusan Sekolah Berasrama
Penuh dan Sekolah Kecemerlangan Kementerian Pendidikan Malaysia. Seterusnya,
kajian tinjauan dilaksanakan dengan mengedarkan instrumen soal selidik kepada
seramai 310 peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu di 41 buah
Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu), iaitu tujuh buah SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu) di negeri Perak, sembilan buah SKK (Kebitaraan Bahasa
Melayu) di negeri Selangor, 16 buah SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) di negeri
Pahang dan sembilan buah SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) di Negeri Sembilan.
Jadual 3.28 menunjukkan tarikh soal selidik dihantar dan dikembalikan oleh sekolah
yang terlibat.
Jadual 3.28
Tarikh Soal Selidik Dihantar dan Dikembalikan oleh Sekolah-sekolah Terlibat
SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) Tarikh dihantar Tarikh

dikembalikan
SKK(SK) di Perak 20 Disember 2015 14 Januari 2016

SKK (SK) di Perak 20 Disember 2015 24 Januari 2016
SKK (SMK) di Perak 20 Disember 2015 13 Januari 2016
SKK (SBP) di Perak 27 Februari 2015 14 Mac 2016
SKK (SBP) di Perak 27 Februari 2015 18 Mac 2016
SKK (SK) di Selangor 23 Disember 2015 23 Januari 2016

SKK (SAM) di Selangor 23 Disember 2015 23 Januari 2016
SKK (SBP) di Selangor 27 Februari 2015 18 Mac 2016
SKK (SMKA) di Selangor 23 Disember 2015 25 Januari 2016
(bersambung)
236

SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) Tarikh dihantar Tarikh
dikembalikan
SKK (SK) di Pahang 26 Disember 2015 19 Januari 2016

SKK (SMK) di Pahang 26 Disember 2015 18 Januari 2016
SKK (SMK) di Pahang 26 Disember 2015 18 Januari 2016
SKK (KV) di Pahang 26 Disember 2015 18 Januari 2016
SKK (SK) di Negeri Sembilan 28 Disember 2015 16 Januari 2016

SKK (SMKA) di Negeri Sembilan 28 Disember 2015 14 Januari 2016
Berdasarkan Jadual 3.28, soal selidik dipulangkan dalam tempoh tujuh hari hingga 20
hari daripada tarikh penghantaran. Namun demikian, tidak semua soal selidik
dipulangkan dalam jumlah sebenar.
3.8 Prosedur Analisis Data
Dalam kajian ini, prosedur penganalisisan data adalah berbentuk kuantitatif dan
kualitatif berdasarkan jenis data. Bagi kaedah kuantitatif, penganalisisan data

237
menggunakan statistik deskriptif dan kaedah menguji model (model testing). Kaedah
kualitatif pula melibatkan proses menyusun, mengkelas dan mengekod data secara
tematik untuk meningkatkan kefahaman pengkaji sebelum melaporkan isu-isu yang
diterokai kepada masyarakat. Huraian berikut ialah perbincangan mengenai prosedur
analisis data berdasarkan fasa kajian.
Data kajian tinjauan dianalisis menggunakan perisian “Statistical Package For
Science Social” versi 22.0. Analisis statistik deskriptif data kajian yang melibatkan
skor peratus, kekerapan dan skor min digunakan dalam kajian.
a. Analisis Statistik Deskriptif (Skor Peratus dan Kekerapan)
Analisis deskriptif data kajian yang melibatkan skor peratus dan kekerapan digunakan
untuk menghuraikan secara menyeluruh data mengenai demografi kajian, profil
peserta kajian yang meliputi aspek jantina, umur, bangsa, kelulusan akademik
tertinggi, bidang pengkhususan, pengalaman mengajar bahasa Melayu dan tahap
kemahiran mengajar subjek bahasa Melayu.
b. Analisis Statistik Deskriptif (Skor Min)
Analisis deskriptif data kajian menggunakan pengiraan nilai min untuk mengenal
pasti tahap keperluan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk

238
penyatupaduan nasional dan ia diukur dalam skala likert 1 hingga 5 (1= Sangat Tidak
Setuju, 2 = Tidak Setuju, 3 = Agak Setuju, 4 = Setuju, 5 = Sangat Setuju). Dalam
fasa ini, penggunaan nilai min ialah kaedah yang digunakan secara meluas untuk
menggambarkan respons kesemua peserta kajian terhadap item di dalam sesuatu
instrumen (Rosnah Ishak, 2013; Parmjit et. al., 2009; Creswell, 2008). Bagi tujuan
menghuraikan tahap persetujuan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional dalam kalangan guru Bahasa Melayu yang mengajar di
Sekolah Kebangsaan, Sekolah Menengah Kebangsaan, Sekolah Jenis Kebangsaan
Cina (SJKC), dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT), kajian ini menggunakan
interpretasi nilai min yang telah diubah suai oleh Zulkifli Awang (2012). Interpretasi
nilai min bagi tahap persetujuan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional adalah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 3.29.
Jadual 3.29
Interpretasi Nilai Min Tahap Persetujuan Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah

Nilai Min Tahap Persetujuan Interpretasi
1.00 hingga 2.49 Rendah Kurang memuaskan

2.50 hingga 3.79 Sederhana Sederhana memuaskan
3.80 hingga 5.00 Tinggi Memuaskan
239
Fasa reka bentuk melibat tiga pusingan. Data kajian pusingan pertama melibatkan
data kualitatif. Manakala data pusingan kedua dan ketiga merupakan data kuantitatif.
Proses penganalisisan data untuk setiap pusingan diperincikan seperti berikut.
a. Sesi Pusingan Pertama – Data Kualitatif
Dalam fasa ini, sesi pusingan pertama Delphi merupakan data kualitatif melalui
proses temu bual yang dijalankan. Dalam proses penganalisisan data kualitatif, tidak
ada peringkat atau peraturan yang tetap (Holland, 2002). Oleh itu, prosedur
penganalisisan data temu bual dalam kajian ini berpandukan kaedah yang
dicadangkan oleh beberapa pengkaji kualitatif dan pengubahsuaian daripada Rosnah
Ishak (2013), iaitu seperti prosedur penganalisisan berikut.
i. Mereduksikan Data secara Analisis Tematik
Kaedah ini merupakan pilihan utama dalam menjalankan penganalisisan data. Melalui
kaedah ini, tema dikenal pasti melalui sorotan kajian lampau, penemuan bukti dalam
bidang yang dikaji melalui pengalaman pengkaji atau melalui pandangan informan
kajian. Dalam kajian ini, tema utama dibentuk berdasarkan dapatan kajian pengkaji
terdahulu dan dapatan daripada fasa analisis keperluan. Hasil data temu bual dalam
sesi pusingan pertama telah membentuk tema dan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional. Data yang tidak memberi makna diabaikan oleh pengkaji.
240
ii. Mengorganisasikan Data
Antara perkara penting yang perlu dilakukan sebelum memulakan proses
menganalisis data ialah memastikan proses merekod dan melabel semua maklumat
secara sistematik. Kemudian, data temu bual ditranskripsi dan tanda notasi utama
dimasukkan berdasarkan Sistem Jefferson (Jefferson, 1984) untuk membolehkan data
dibaca dengan kaedah sebagaimana ia dipertuturkan oleh informan kajian (Grbich,
2007). Jadual 3.30 menunjukkan contoh tanda notasi menggunakan Sistem Jefferson.
Jadual 3.30
Contoh Notasi untuk Analisis Perbualan Menggunakan Sistem Jefferson
(.) berhenti sekejap

(0.3), (2.6) berhenti dalam tempoh tertentu
>< perkataan di antara tanda ini disebut dengan pantas
>< perkataan di antara tanda ini disebut perlahan
↑perkataan peningkatan intonasi
↓perkataan penurunan intonasi
Perkataan perkataan yang disebut dengan kuat/ditekan
PERKATAAN perkataan yang disebut dengan sangat kuat/dijerit
.hhh tarikan nafas
hhh hembusan nafas
() ungkapan yang tidak dapat dikenalpasti
(( )) perbuatan semasa bercakap, contoh ((batuk))
Sumber: Adaptasi daripada “Qualitative Data Analysis: An Introduction,” oleh C.
Grbich, 2007
Proses mengorganisasikan data melibatkan aktiviti menaip data yang telah
ditranskripsikan ke dalam lajur yang mempunyai dua ruangan kosong di sebelah
kanan. Namun demikian, penyusunan data diubah suai dengan meletakkan ruangan
kosong di bahagian kiri dan kanan teks. Untuk memudahkan semakan, lajur ini telah
diberikan nombor di bahagian kiri (Rosnah Ishak, 2013; Creswell, 2008). Dalam hal
ini cadangan Holland (2007) berkaitan kaedah mengorganisasikan data diterima

241
pakai. Dua kaedah yang dicadangkan oleh beliau ialah mengekod dan
mengkategorikan data. Kaedah mengekod bermula dengan membaca berulang kali
data yang telah ditranskripsikan. Tema dan elemen yang dijangka wujud ditulis
menggunakan kod. Setiap data disemak untuk memastikan ia sepadan dengan mana-
mana kod tema yang ada. Jika data tersebut tidak sepadan dengan kod yang sedia ada,
tema baharu dengan kod yang baharu diwujudkan. Perkataan atau ayat yang memberi
makna tertentu akan diberi tanda kurungan ( ). Proses pelabelan data dengan kod
tertentu berdasarkan tema yang dibuat di bahagian kanan lajur berkenaan. Jadual 3.31
menunjukkan contoh pengekodan tema dan elemen yang telah dilaksanakan ke atas
data temu bual seorang pakar.
Jadual 3.31
Contoh Pengekodan Tema dan Elemen daripada Transkripsi Temu Bual Pakar
Bil Maklumat Kajian Pakar 2 Kod Tema dan Elemen
1 (.) Kandungan bahasa adalah untuk tujuan berkomunikasi.

2 Terdapat 4 komunikasi. Pertama, komunikasi mendatar,
3 iaitu komunikasi antara manusia (.hhh) dengan manusia.
4 Kedua, komunikasi menaik, iaitu komunikasi manusia
5 dengan Allah(). Ketiga, komunikasi () menurun, iaitu
6 komunikasi Allah kepada manusia. Keempat, komunikasi
7 ke dalam, iaitu >komunikasi ke dalam diri Tema: Konsep
Falsafah Bahasa
8 sendiri.(<FALSAFAH BAHASA ialah bagaimana
Untuk Penyatupaduan
9 KSP (02) Nasional
bahasa memainkan peranan >untuk mengungkapkan
10 pemikiran, nilai, kebijaksanaan, ilmu pengetahuan,
Elemen:
11 pandangan tentang alam semesta (worldview).<Selain 1. Fikiran sebagai
kandungan bahasa.
12 itu juga (FALSAFAH BAHASA() ialah bagaimana
2. Bahasa sebagai
13 bahasa itu mendasari sesuatu ilmu itu.) Jika anda wahana fikiran.
14 melihat hasil penulisan saya dalam buku Pengantar
15 Falsafah Bahasa (.hhh) saya melihat bahawa (bahasa
16 ialah wahana dan tenaga penggerak terpenting dalam
(bersambung)
242

17 upaya () perakaman, penyampaian, pemahaman

Tema: Matlamat
18 dan penguasaan segala prinsip, polisi, amalan DAN MT (02)
Falsafah Bahasa
19 >strategi pembangunan bagi setiap lapisan masyarakat Untuk Penyatupaduan
Nasional
20 dari setiap wilayah dan kawasan)<.(>Bahasa juga
21 mencerminkan kehalusan dan kesopanan budi bahasa Elemen:
1. Penyampaian
22 penuturnya (.) dan ketinggian adab susilanya, iaitu
Polisi kepada
23 merupakan asas dan unsur utama dalam pembentukan masyarakat.
2. Kesantunan
24 sesebuah peradaban.>) Sebenarnya (.hhh) dalam
berbahasa
25 kalangan ahli falsafah telah lama menyedari hakikat
Tema: Kepentingan
26 bahawa wujudnya (hubungan yang sangat erat antara KPT (02)
Falsafah Bahasa
27 fikiran dan bahasa. Perhubungan yang dimaksudkan Untuk Penyatupaduan
Nasional.
28 adalah () melibatkan fikiran yang terkandung dalam
29 bahasa dan hubungan kedua ialah bahasa sebagai Elemen:
30 wahana fikiran. Malahan ada yang berpendapat
1. Menaakul, berfikir
31 bahawa (.) cara sesebuah masyarakat melihat alam serta menilai/
bahasa yang
32 sekitarnya ada dibayangi oleh corak sistem dan
keluar itu tapisan
33 struktur bahasanya.) Jika merujuk buku saya iaitu Hati akal fikirannya.
34 Budi Melayu (.)Penyemaian adab dan zahirnya adab di
35 dalam diri seseorang itu adalah prasyarat untuk (.hhh)
36 menyemaikan ilmu yang benar, kerana kedua-dua itu
37 saling bertimbal balik dalam membantu dan membimbing
38 seorang manusia untuk mengenal, mengecam dan
Tema: Kurikulum
39 mengakui taraf hierarki ilmu dan kewujudan. Justeru,
Falsafah Bahasa
40 (penyemaian adab di dalam diri seseorang itulah Untuk Penyatupaduan
Nasional.
41 ()proses pendidikan membawa kepada disiplin jasad, KK (02)
42 akal dan rohnya yang dengan itu menyediakannya Elemen:
1. penyemaian
43 untuk memperoleh ilmu yang benar yang merupakan
adab/disiplin jasad
44 objektif daripada proses pendidikan itu.). Dalam hal ini
45 hhh. (Aspek adab semasa berkomunikasi perlu
Tema: strategi
46 ditegaskan dan dipupuk semasa murid menyampaikan Pembelajaran Murid
SPM (02
47 pidato, ucapan, perbahasan yang mencerminkan
Elemen:
48 bahasa Melayu Tinggi. Selain itu, pemupukan rasa
1. Adab semasa
49 hormat terhadap bahasa Melayu sebagai bahasa berkomunikasi/
alat formal
50 negara yang melambangkan imej dan maruah bangsa
pertandingan
51 Malaysia perlu dititikberatkan (sambungan…)
(bersambung)
243
53 Saya juga berpendapat (.) (dalam perancangan

Elemen:
54 pengajaran guru perlu mempamerkan jati diri SPG (02) 1. Proses P&P perlu
55 Malaysia agar semua kaum berasa dihargai dan menggambarkan
jati diri Malaysia.
56 mempunyai komitmen yang sama). Selain itu, (guru
2. Proses P&P perlu
57 juga perlu menerapkan nilai-nilai nasionalisme dan menerapkan nilai
nasionalisme.
58 patriotisme bangsa dalam pengajaran bahasa Melayu)
3. Proses P&P perlu
59 ((batuk)). menerapkan nilai
patriotisme.
Proses mereduksikan, mengekod dan mengkategorikan data ini telah menghasilkan
enam tema dan mengenal pasti 87 elemen. Kesepadanan data transkripsi dengan
senarai tema dan elemen yang ada kemudiannya disemak sekali lagi bagi memastikan
pengkategorian data dilakukan dengan betul. Seterusnya, satu salinan data temu bual
bersama analisis tema dan elemen dikembalikan kepada dua orang informan kajian
untuk semakan semula. Berdasarkan pandangan mereka, beberapa tema dan elemen
telah disepadukan. Proses mengenal pasti tema dan elemen melalui analisis data
pusingan pertama memudahkan proses pembinaan item soal selidik untuk kegunaan
sesi pusingan kedua Delphi.
b. Sesi Pusingan Kedua dan Ketiga
Data dalam sesi pusingan kedua dan ketiga dianalisis menggunakan kaedah statistik
berbentuk Ukuran Kecenderungan Berpusat (UKB) dan Julat Antara Kuartil (JAK).
UKB digunakan untuk mencari satu nilai tunggal yang dapat mewakili keseluruhan
data (Rosnah Ishak, 2013; Parmjit et al., 2009). Oleh itu, dalam kajian ini, UKB akan
244
melibatkan skor min dan median. Penggunaan skor min adalah untuk melihat urutan
keutamaan item berdasarkan pandangan dalam kalangan informan. Skor median pula
digunakan untuk mengenal pasti pernyataan yang diperlukan untuk membentuk item
instrumen soal selidik dalam setiap sesi pusingan kajian Delphi, iaitu untuk melihat
tahap persetujuan informan (Muhammad Faizal A.Ghani, 2008). Dalkey et al., (1972),
berpendapat skor median berupaya untuk meringkaskan pandangan setiap individu
pakar dan mengabaikan tahap pandangan mereka yang tinggi ataupun rendah. Martino
(1972) pula berpendapat skor median berupaya untuk menggambarkan pandangan
setiap individu atau sekumpulan individu pakar berbanding dengan penggunaan skor
mod.
Manakala skor Julat Antara Kuartil (JAK) pula digunakan untuk menentukan
perhubungan setiap item dengan informan. Dalam kajian ini, skor JAK digunakan
untuk menggambarkan tahap kesepakatan dalam kalangan informan terhadap sesuatu
item instrumen soal selidik (Rosnah Ishak, 2013; Norlidah Alias, 2010; Muhammad
Faizal A. Ghani, 2008). Berpandukan kepada Saedah Siraj dan Mohd Paris Saleh
(2010) dan Rosnah Ishak (2013), tahap kesepakatan pakar terhadap item ditentukan
seperti dalam Jadual 3.32.
Jadual 3.32
Penentuan Tahap Kesepakatan Pakar Berdasarkan Nilai Julat antara Kuartil. (JAK)
Nilai JAK Tahap kesepakatan pakar
0.00 hingga 1.00 Tinggi

1.01 hingga 1.99 Sederhana
2.00 ke atas Tiada
245
Berikut pula adalah skala persetujuan terhadap item dalam kalangan informan Delphi
yang berdasarkan skala Likert lima poin.
5 – Sangat Setuju (SS)
4 – Setuju (S)
3 – Agak Setuju (AS)
2 – Tidak Setuju (TS)
1 – Sangat Tidak Setuju (STS)
Data kajian tinjauan untuk fasa penilaian ini dianalisis menggunakan perisian SPSS
versi 22.0 dan SPSS Amos 22.0.
a. Analisis Statistik Deskriptif -Skor Peratus dan Kekerapan
Analisis deskriptif data kajian yang melibatkan skor peratus dan kekerapan digunakan
untuk menghuraikan secara menyeluruh data mengenai demografi kajian, profil
peserta kajian, seperti jantina, bangsa, umur, kelayakan akademik dan pengalaman
mengajar di sekolah semasa.
b. Analisis Statistik Deskriptif - Skor Min
Analisis deskriptif data kajian yang melibatkan pengiraan nilai min digunakan untuk
mengenal pasti tahap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk

246
penyatupaduan nasional yang diukur dalam skala likert 1 hingga 5 (1 = Tidak Ada
Langsung, 2 = Jarang-jarang, 3 = Kadang-kadang, 4 = Selalu dan 5 = Sangat Selalu).
Seperti dalam fasa analisis keperluan, fasa penilaian ini juga menggunakan nilai min
sebagai kaedah yang digunakan untuk menggambarkan respons kesemua peserta
kajian terhadap item di dalam sesuatu instrumen (Rosnah Ishak, 2013; Parmjit et al.,
2009; Creswell, 2008). Bagi tujuan menghuraikan tahap pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Kajian ini juga menggunakan
interprestasi nilai min yang telah diubahsuai daripada Zulkifli Awang (2012).
Interpretasi nilai min bagi tahap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional adalah seperti dalam Jadual 3.33 berikut.
Jadual 3.33
Interpretasi Nilai Min Tahap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa

Nilai Min Tahap Pelaksanaan Interpretasi
1.00 hingga 2.49 Rendah Kurang memuaskan

2.50 hingga 3.79 Sederhana Sederhana memuaskan
3.80 hingga 5.00 Tinggi Memuaskan
c. Analisis Tinjauan Faktor (Exploratory Factor Analysis – EFA) dan Analisis

Pengesahan Faktor (Confirmatory Factor Analysis – CFA) (Aplikasi
Pemodelan Persamaan Berstruktur “Structural Equation Model ” – SEM)
Dua pendekatan yang digunakan ini perlu melalui dua peringkat untuk tujuan analisis
data. Dua peringkat yang digunakan ini berdasarkan cadangan Zainudin Awang
247
(2015) dan Bryne (2001) dan untuk tujuan analisis data. Perbincangan berkaitan
kedua-dua pendekatan ini adalah seperti berikut.
i. Analisis Tinjauan Faktor (Exploratory Factor Analysis – EFA)
Data kajian dianalisis bermula dengan beberapa langkah. Langkah pertama ialah
analisis faktor dilakukan dengan menggunakan pendekatan EFA untuk menguji
kesahan (validity) setiap pemboleh ubah bagi membentuk beberapa kelompok besar
faktor yang baharu. Dua kaedah telah dijalankan, iaitu (i) kaedah “Principal Axis
Factoring” dengan memilih “eigenvalues” melebihi atau sama dengan satu (≥ 1); (ii)
menggunakan varimax dengan mengambil faktor pemberat (loading factor) ≥ 0.6.
Daripada data EFA (loading factor) akan membentuk komponen baru (Zainudin
Awang, 2015). Dalam kajian ini subtema baharu akan dibentuk melalui analisis EFA.
Antara kelebihan pendekatan EFA ialah ia mengambil pelbagai maklumat
daripada komponen besar data yang saling berkaitan antara satu sama lain. EFA juga
menstrukturkan semula pemboleh ubah serapan kepada beberapa komponen faktor
berdasarkan hubungan dalam korelasi matriks. Antara kelemahannya pula ialah ia
hanya mempunyai sedikit kuasa mengawal pelbagai pemboleh ubah yang
memerlukan satu model yang dapat mengesahkan kesemua pemboleh ubah yang diuji
(Hairunnizam Wahid, Radiah Abdul Kader, dan Sanip Ahmad, 2010; Hair et al.,
2006). Daripada komponen baharu yang dibentuk, proses pengujian dengan
menggunakan Analisis Pengesahan Faktor (Confirmatory Factor Analysis – CFA)
untuk menghasilkan model.

248
ii. Analisis Pengesahan Faktor (Confirmatory Factor Analysis – CFA)

(Aplikasi Pemodelan Persamaan Berstruktur “Structural Equation
Model” – SEM )
Langkah kedua pula ialah pendekatan CFA digunakan terhadap pemboleh ubah
cerapan (observed) dan pemboleh ubah pendam (latent). Pendekatan CFA dengan
mengaplikasikan Pemodelan Persamaan Berstruktur (SEM) dengan menggunakan
perisian IBM ® SPSS ® Amos versi 22.0. Tujuan analisis ini adalah untuk
mengetahui bentuk kandungan model elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional. Analisis SEM merupakan kaedah pengujian model untuk melihat
perhubungan antara sekumpulan variabel dalam kajian (Rosnah Ishak, 2013; Chua,
2009). Analisis SEM mempunyai dua fungsi. Fungsi pertama ialah menjadi alat untuk
mengenal pasti perhubungan antara variabel dalam model yang dicadangkan oleh
pengkaji. SEM berupaya mengenal pasti corak varians dan kovarians dalam data
kajian yang sepadan dengan model. Fungsi kedua analisis SEM ialah sebagai alat
untuk pengembangan model. SEM menggabungkan fungsi pengenalpastian dan
penjelajahan, iaitu ia akan mencadangkan perhubungan baharu antara variabel dalam
model jika model yang dicadangkan tidak sepadan dengan data kajian.
Pengukuran model (measurement model) melalui analisis faktor pengesahan
(confirmatory factor analysis) dengan kaedah SEM diperiksa bagi mengesahkan
(validate) instrumen kajian. Ini diikuti oleh analisis pemodelan persamaan berstruktur
bagi menguji hubungan dalam model berstruktur (structural model), iaitu merujuk
kepada hubungan beberapa pemboleh ubah (Hairunnizam Wahid, Radiah Abdul
Kader, dan Sanip Ahmad, 2010). SEM merupakan satu teknik pengesahan bagi
249
analisis data yang menjadi perhatian oleh para penyelidik pada masa kini (Hair et al.,
2006).
Terdapat beberapa indeks kebagusuaian padanan (goodness of fit index)
digunakan bagi menilai padanan model yang dicadangkan dalam kajian dengan data.
Antara indeks ukuran padanan yang selalu digunakan sebagai tanda aras dalam
menentukan kebagusuaian padanan sesuatu model, antaranya chi-square (x2); root
mean-square error of approximation (RMSEA) (Hairunnizam Wahid, Radiah Abdul
Kader, dan Sanip Ahmad, 2010; Hair et al., 2006; Hu & Bentler, 1999; Browne &
Cudeck, 1993), tucker-lewis index (TLI) dan normed fit index (NFI) (Hair et al., 2006,
Hu & Bentler, 1999), dan comparative fit index (CFI) dan normed chi-square (x2/df)
(Hair et al., 2006).
CFA mempunyai kelebihannya yang tersendiri kerana berupaya menyatukan
pemboleh ubah pendam dalam sesuatu analisis, terutamanya kajian yang menguji
pemboleh ubah lokalisasi yang merupakan faktor pendam yang dapat digambarkan
dan diwakili oleh pemboleh ubah cerapan dan diukur. CFA juga dapat meningkatkan
tahap penganggaran statistik, menggambarkan konsep sesuatu teori, menentukan
pengukuran ralat dan juga membezakan antara pemboleh ubah pendam bebas
(exogenous) dan pemboleh ubah pendam bergantung (endogenous) (Hairunnizam
Wahid, Radiah Abdul Kader, dan Sanip Ahmad, 2010; Hair et al., 2006).
Kesepadanan model pengukuran dengan data kajian adalah amat penting. Item
pengukuran yang tidak sepadan dengan variabel pendam dalam model pengukuran
akan menyebabkan kebolehpercayaan model persamaan struktural yang dibina rendah

250
(Chua, 2009). Oleh itu, SEM digunakan bagi membina model persamaan struktural
yang sepadan dengan data kajian. Model tersebut adalah untuk menentukan bentuk
kandungan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional berdasarkan
praktis penyerapan elemen tersebut di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan
Bahasa Melayu).
3.9 Kesimpulan
Secara keseluruhannya, bab ini membincangkan reka bentuk dan pengkaedahan yang
digunakan dalam kajian. Selain itu, aspek lokasi kajian, populasi, kaedah persampelan
kajian dan instrumen kajian telah diperincikan berdasarkan fasa kajian. Selain itu,
aspek kajian rintis, kesahan, kebolehpercayaan dan prosedur kutipan data turut
dihuraikan dalam bahagian berikutnya. Akhir sekali, penggunaan pelbagai jenis
kaedah untuk menganalisis data diperjelas dalam bahagian prosedur penganalisisan
data. Secara ringkasnya, Rajah 3.3 menunjukkan carta alir bagi proses dan output bagi
ketiga-tiga fasa kajian. Perincian kajian ini turut diperjelas lagi melalui pembinaan
matriks kajian dalam Jadual 3.34.

251
Input
6 Prinsip Asas
Falsafah Bahasa
& 6 Etos bahasa
Melayu
Fasa Fasa
Analisis Keperluan Penilaian
Fasa
Reka Bentuk
Proses Proses
Proses
Kajian Rintis Kajian Rintis
 Pemilihan Pakar
Penyuntingan Item Soal 1. Penyuntingan item soal selidik
Selidik dan Pengesahan
Instrumen oleh Pakar  3 pusingan Delphi
2.
Kajian Lapangan Kajian Lapangan
Protokol Temu Bual
P1 (Kualitatif)
P2 & Soal Selidik

Analisis Data Analisis Data
(Kuantitatif)
P3
Output Output
1. Persepsi guru tentang konsep EFA

falsafah bahasa dalam pendidikan 1. Senarai Tema
bahasa Melayu. 2. Senarai Elemen
2. Persepsi guru terhadap konsep 3. Instrumen Penilaian
penyatupaduan nasional dalam Asli CFA (SEM)
3. Tahap kemahiran guru berkaitan Output
pelaksanaan penyerapan elemen
falsafah bahasa Melayu dalam proses
pengajaran bahasa Melayu. 1. Dapatan Tahap Pelaksanaan.
4. Tahap penerimaan guru terhadap 2. Bentuk Kandungan Model.
pelaksanaan penyerapan elemen 3. Hasil Output Model
falsafah bahasa sebagai strategi
Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa
Rajah 3.4. Carta Alir Fasa-Fasa Kajian

252
Perincian kajian ini diperjelaskan lagi melalui pembinaan matriks kajian dalam
Jadual 3.34.
Jadual 3.34
Matriks Kajian
Soalan kajian Kaedah Hasil
Fasa Analisis Keperluan
a) Sejauhmanakah persepsi guru Keperluan pelaksanaan penyerapan

tentang Konsep Falsafah elemen Falsafah Bahasa dalam
Bahasa dalam pendidikan Sorotan Kajian pengajaran bahasa Melayu.
Bahasa Melayu?
Kajian Tinjauan
b) Bagaimanakah persepsi guru Tahap persetujuan dan Interpretasi

terhadap konsep guru Bahasa Melayu terhadap prinsip
penyatupaduan nasional dalam Falsafah Bahasa dan Etos bahasa
hubungannya dengan Melayu (Input).
c) Apakah tahap kemahiran guru

berkaitan pelaksanaan
penyerapan elemen Falsafah
Bahasa dalam proses
pengajaran bahasa Melayu.
d) Apakah tahap penerimaan guru

terhadap pelaksanaan
penyerapan elemen Falsafah
Bahasa sebagai strategi
Penyatupaduan Nasional?
Fasa Reka Bentuk
a) Sejauhmanakah kesahan dan Teknik Delphi Tema penyerapan elemen

kesepakatan pakar (3 pusingan) falsafah bahasa untuk penyatupaduan
tentang tema penyerapan nasional.
elemen Falsafah Bahasa untuk
penyatupaduan Nasional dalam
(bersambung)
253
Soalan kajian Kaedah Hasil
b) Sejauhmanakah kesahan dan Senarai elemen falsafah bahasa untuk

kesepakatan pakar tentang penyatupaduan nasional berdasarkan
elemen Falsafah Bahasa untuk tema.
penyatupaduan Nasional bagi
setiap tema tersebut dalam
Fasa Penilaian
a) Apakah tahap pelaksanaan Kajian tinjauan Tahap pelaksanaan penyerapan

penyerapan elemen Falsafah elemen Falsafah Bahasa untuk
Bahasa untuk penyatupaduan Statistik Deskriptif penyatupaduan Nasional.
Nasional di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan
Bahasa Melayu).
b) Bagaimanakah bentuk Analisis Tinjauan Senarai sub tema

kandungan Model Falsafah Faktor (EFA)
Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional dalam pengajaran
bahasa Melayu di Sekolah Analisis SEM Kandungan Model Falsafah Bahasa
Kluster Kecemerlangan untuk Penyatupaduan Nasional
(Kebitaraan Bahasa Melayu)
c) Apakah hasil output Model Laporan kajian

Falsafah Bahasa Penyatuan
Bangsa.
254
BAB 4
DAPATAN KAJIAN
4.1 Pengenalan
Kajian ini bertujuan untuk membina sebuah Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional dengan mengenal pasti tema dan elemen falsafah bahasa
yang bersesuaian untuk diketengahkan dalam pengajaran bahasa Melayu melalui
kaedah penyerapan ilmu. Untuk mencapai matlamat tersebut, data dikutip melalui tiga
fasa kajian, iaitu fasa analisis keperluan, fasa reka bentuk dan fasa penilaian. Fasa
pertama melibatkan proses analisis keperluan bertujuan untuk mengenal pasti
keperluan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional melalui kajian tinjauan terhadap guru Bahasa Melayu di Sekolah Menengah
(SJKC) dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) sebagai peserta kajian. Peserta
kajian tinjauan ini adalah mereka yang mengajar di kawasan bandar dan di luar
255
bandar. Pada fasa kedua pula ialah fasa reka bentuk bertujuan untuk mengenal pasti
tema dan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional berdasarkan
kesepakatan tinggi dalam kalangan pakar. Manakala fasa ketiga ialah fasa penilaian
bertujuan untuk menilai semula dapatan kajian Delphi dalam fasa reka bentuk
menerusi kajian tinjauan terhadap guru Bahasa Melayu di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) dan seterusnya bentuk dan kandungan
Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional dapat ditentukan.
Bab ini membincangkan profil demografi peserta kajian dan hasil analisis data
berdasarkan tiga fasa kajian tersebut.
4.2 Profil Demografi Peserta Kajian
Penganalisisan data mengenai profil peserta kajian ini terdiri daripada tiga kategori
peserta kajian seperti mana berikut:
4.2.1 Profil Peserta Kajian Fasa Analisis Keperluan
Jadual 4.1
Profil Peserta Kajian Tinjauan Berdasarkan Jantina, Umur, Bangsa, Kelulusan
Akademik Tertinggi, Bidang Pengkhususan, Pengalaman Mengajar Subjek Bahasa
Melayu, dan Tahap Kemahiran Mengajar Subjek Bahasa Melayu
Item Perincian Lokasi

Bandar Luar Bandar
Lelaki 31 31
50.0% 50.0%
Jantina Perempuan 69 69
50.0% 50.0%
(bersambung)
256
Item Perincian Lokasi

Bandar Luar Bandar
21 hingga 30 11 15
42.3% 57.7%
31 hingga 40 32 21
Umur 60.4% 39.6%
(Tahun) 41 hingga 50 47 41
53.4% 46.6%
Melebihi 51 10 23
30.3% 69.7%
Melayu 69 78
Bangsa 46.9% 53.1%
Cina 22 12
64.7% 35.3%
India 8 10
44.4% 55.6%
Lain-lain 1 0
100.0% 0.0%
Diploma 20 7
74.1% 25.9%
Ijazah Sarjana Muda 71 81
Kelulusan Akademik 46.7% 53.3%
Tertinggi Ijazah Sarjana 8 12
40.0% 60.0%
Lain-lain 1 0
100.0% 0.0%
Pengajian Pendidikan Bahasa Melayu 47 49
Pengajian (Linguistik) 49.0% 51.0%
11 8
Pengajian (Sastera) 57.9% 42.1%
Bidang pengkhususan
13 9
Lain-lain 59.1% 40.9%
29 34
46.0% 54.0%
Kurang 1 tahun 2 3
40.0% 60.0%
1 hingga 5 tahun 18 16
52.9% 47.1%
Pengalaman mengajar
48.4% 51.6%
subjek bahasa Melayu
64.3% 35.7%
15 tahun ke atas 47 55
46.1% 53.9%
Kurang Mahir 2 0
100.0% 0.0%
Sederhana Mahir 25 16
Tahap kemahiran
61.0% 39.0%
mengajar subjek bahasa
Mahir 69 82
Melayu
45.7% 54.3%
Sangat Mahir 4 2
66.7% 33.3%
257
4.2.1.1 Analisis Jantina Peserta Kajian
JANTINA
80
70
60
Kekerapan
50
40
Bandar
30
Luar Bandar
20
10
0
Lelaki Perempuan
Jantina
Rajah 4.1. Analisis Jantina Peserta Kajian
Kajian ini melibatkan seramai 200 orang peserta kajian yang meliputi seramai 100
orang guru Bahasa Melayu yang mengajar di kawasan bandar dan 100 orang lagi
merupakan guru yang mengajar di kawasan luar bandar. Seramai 69 orang (50%) guru
perempuan dan 31 orang (50%) guru lelaki terlibat sebagai peserta kajian di kawasan
bandar. Jumlah dan peratusan yang sama juga melibatkan peserta kajian di luar
bandar.
Hal ini kerana jumlah guru Bahasa Melayu memang tidak seimbang antara
jantina dan agak sukar untuk mendapatkan peserta kajian yang betul-betul sama dari
segi bilangan mengikut jantina.

258
4.2.1.2 Analisis Umur Peserta Kajian
UMUR
50
45
40
35
Kekerapan
30
25
Bandar
20
15 Luar Bandar
10
5
0
21-30 31-40 41-50 Melebihi 50
Umur
Rajah 4.2. Analisis Umur Peserta Kajian
Rajah 4.2 berkaitan umur peserta kajian. Umur peserta kajian adalah antara 21
hingga 51 tahun ke atas dan dibahagikan mengikut empat peringkat umur. Peringkat
pertama adalah daripada mereka yang berumur antara 21 hingga 30 tahun yang
meliputi seramai 11 orang (42.3%) guru Bahasa Melayu di kawasan bandar dan 15
orang (57.7%) guru Bahasa Melayu di kawasan luar bandar. Peringkat kedua
melibatkan peserta kajian yang berumur 31 hingga 40 tahun, iaitu seramai 32 orang
(60.4%) guru Bahasa Melayu di kawasan bandar dan 21 orang (39.6%) guru Bahasa
Melayu di kawasan luar bandar. Peringkat ketiga pula terdiri daripada mereka yang
berumur 41 hingga 50 tahun yang meliputi seramai 47 orang (53.4%) guru Bahasa
Melayu di kawasan bandar dan 41 orang (46.6%) guru Bahasa Melayu di kawasan
luar bandar. Akhirnya, peringkat keempat meliputi peserta kajian yang berumur
melebihi 51 tahun. Seramai 10 orang (30.3%) guru Bahasa Melayu di kawasan bandar
dan 23 orang (69.7%) di kawasan luar bandar. Daripada data yang dikemukakan ini
259
dapatlah dinyatakan bahawa guru Bahasa Melayu pada peringkat umur 41 hingga 50
tahun menunjukkan bilangan yang ramai bagi kedua-dua lokasi, iaitu di kawasan
bandar dan di luar bandar.
4.2.1.3 Analisis Bangsa Peserta Kajian
BANGSA
90
80
70
60
Kekerapan
50
40 Bandar
30 Luar Bandar
20
10
0
Melayu Cina India Lain-lain
Bangsa
Rajah 4.3. Analisis Bangsa Peserta Kajian
Berdasarkan rajah 4.3 di atas, penglibatan peserta kajian di kawasan bandar meliputi
seramai 69 orang (46.9%) adalah berbangsa Melayu. Manakala seramai 22 orang
(64.7%) adalah berbangsa Cina dan lapan orang lagi (44.4%) adalah berbangsa India.
Di kawasan luar bandar pula melibatkan seramai 78 orang (53.1%) adalah berbangsa
Melayu, 12 orang (35.3%) berbangsa Cina dan 10 orang lagi (55.6%) adalah
berbangsa India. Daripada perangkaan yang dipaparkan memperlihatkan bahawa guru
berbangsa Melayu mendominasi sebagai tenaga pengajar subjek bahasa Melayu di
kawasan bandar dan di luar bandar.

260
4.2.1.4 Analisis Kelulusan Akademik Tertinggi Peserta Kajian
AKADEMIK
90
80
70
60
Kekerapan
50
40
Bandar
30
20 Luar Bandar
10
0
Diploma Ijazah Sarjana Ijazah Sarjana Lain-lain
Muda
Akademik
Rajah 4.4. Analisis Kelulusan Akademik Tertinggi Peserta Kajian
Rajah 4.4 memaparkan data berkaitan kelulusan akademik. Bagi peserta kajian di
kawasan bandar, seramai 20 orang guru Bahasa Melayu (74.1%) berkelulusan
diploma, 71 orang (46.7%) berkelulusan ijazah sarjana muda, lapan orang (40.0%)
berkelulusan ijazah sarjana dan seorang (100%) berkelulusan lain-lain. Bagi peserta
kajian di kawasan luar bandar pula meliputi seramai tujuh orang (25.9%) berkelulusan
diploma, 81 orang (53.3%) berkelulusan ijazah sarjana muda dan 12 orang (60.0%)
berkelulusan ijazah sarjana. Daripada data yang dipaparkan memperlihatkan bahawa
guru Bahasa Melayu di kawasan bandar dan di luar bandar mempunyai kelulusan
minimum di peringkat diploma dan tertinggi di peringkat sarjana.

261
4.2.1.5 Analisis Bidang Pengkhususan Peserta Kajian
PENGKHUSUSAN
60
50
40
Kekerapan
30
20 Bandar
10 Luar Bandar
0
Pengajian Pengajian Pengajian (Sastera) Lain-lain
Pendidikan Bahasa (Linguistik)
Melayu
Pengkhususan
Rajah 4.5. Analisis Bidang Pengkhususan Peserta Kajian
Rajah 4.5 memaparkan data berkaitan bidang pengkhususan peserta kajian di kawasan
bandar dan di luar bandar. Bagi peserta kajian di kawasan bandar, seramai 47 orang
(49.0%) mengambil bidang pengkhususan Pengajian Pendidikan Bahasa Melayu, 11
orang (57.9%) mengambil bidang Pengajian (Linguistik), 13 orang (59.1%)
mengambil bidang Pengajian (Sastera) dan 29 orang (46.0%) mengambil bidang lain-
lain. Bagi peserta kajian di luar bandar pula seramai 49 orang (51.0%) mengambil
bidang Pengajian Pendidikan Bahasa Melayu, lapan orang (42.1%) mengambil bidang
Pengajian (Linguistik), sembilan orang (40.9%) mengambil bidang Pengajian
(Sastera) dan 34 orang (54.0%) mengambil bidang lain-lain. Daripada data yang
dipaparkan memperlihatkan bahawa tidak semua guru Bahasa Melayu di kawasan
bandar dan di luar bandar mempunyai kelulusan ikhtisas dalam bidang Pendidikan
Bahasa Melayu.
262
4.2.1.6 Analisis Pengalaman Mengajar Subjek Bahasa Melayu Peserta Kajian
PENGALAMAN
60
50
40
kekerapan
30
Bandar
20
Luar Bandar
10
0
Kurang 1 tahun 1-5 tahun 6-10 tahun 1-15 tahun 15 tahun ke
atas
Pengalaman
Rajah 4.6. Analisis Pengalaman Mengajar Subjek Bahasa Melayu Peserta Kajian
Rajah 4.6 menunjukkan data berkaitan pengalaman mengajar subjek bahasa Melayu
di kawasan bandar dan di luar bandar. Pengalaman peserta kajian adalah antara
kurang daripada setahun hingga 15 tahun ke atas. Seramai dua orang (40.0%) di
kawasan bandar dan tiga orang (60.0%) guru Bahasa Melayu mempunyai pengalaman
kurang setahun. Pada peringkat kedua melibatkan peserta kajian yang berpengalaman
antara satu hingga lima tahun yang berjumlah 18 orang (52.9%) di kawasan bandar
dan 16 orang (47.1%) di kawasan luar bandar. Seterusnya, seramai 15 orang (48.4%)
di kawasan bandar dan 16 orang (51.6%) di kawasan luar bandar mempunyai
pengalaman antara enam hingga 10 tahun. Peringkat seterusnya melibatkan seramai
18 orang (64.3%) di kawasan bandar dan 10 orang (35.7%) di kawasan luar bandar
mempunyai pengalaman antara satu hingga 15 tahun. Akhirnya, seramai 47 orang
(46.1%) di kawasan bandar dan 55 orang (53.9%) di kawasan luar bandar

263
mempunyai pengalaman mengajar subjek bahasa Melayu dalam tempoh 15 tahun ke
atas.
4.2.1.7 Analisis Tahap Kemahiran Mengajar Subjek Bahasa Melayu

Peserta Kajian
TAHAP KEMAHIRAN
90
80
70
60
Kekerapan
50
40 Bandar
30 Luar Bandar
20
10
0
Kurang Mahir Sederhana Mahir Mahir Sangat Mahir
Tahap Kemahiran
Rajah 4.7. Analisis Tahap Kemahiran Mengajar Subjek Bahasa Melayu Peserta
Kajian
Rajah 4.7 menunjukkan perincian tahap kemahiran mengajar subjek bahasa Melayu.
Seramai dua orang (100%) berada pada tahap kurang mahir di kawasan bandar dan
tiada peserta kajian di kawasan luar bandar. Pada tahap sederhana mahir melibatkan
seramai 25 orang (61.0%) guru Bahasa Melayu di kawasan bandar dan 16 orang
(39.0%) lagi di kawasan luar bandar. Pada tahap mahir pula melibatkan seramai 69
orang (45.7%) guru Bahasa Melayu di kawasan bandar dan 82 orang (54.3%) di
kawasan luar bandar. Akhirnya, seramai empat orang guru Bahasa Melayu (66.7%) di
kawasan bandar dan dua orang lagi (33.3%) di kawasan luar bandar berada pada tahap
sangat mahir mengajar subjek bahasa Melayu. Daripada perangkaan ini didapati
264
majoriti guru Bahasa Melayu berada pada tahap mahir dan sederhana mahir. Justeru,
melalui bimbingan yang berterusan mampu meningkatkan lagi kemahiran mereka.
4.2.2 Profil Peserta Kajian Fasa Reka Bentuk
Jumlah informan yang terlibat dalam fasa ini adalah seramai 23 orang. Dua orang
daripada jumlah informan tersebut merupakan panel pakar dalam bidang Falsafah
Bahasa yang terlibat dalam pusingan pertama kajian. 21 orang informan lagi terlibat
dalam pusingan kedua dan ketiga, dan mereka merupakan pakar dalam bidang bahasa
Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya. Profil pakar berdasarkan jawatan,
bidang kepakaran, institusi, gender dan etnik adalah seperti yang ditunjukkan dalam
jadual 4.2 dan 4.3.
Jadual 4.2
Profil Pakar berdasarkan Jawatan, Bidang Kepakaran, Institusi, Gender dan

Etnik (Pusingan Pertama)
Bil Jawatan Bidang Institusi Gender Etnik

Kepakaran
Pakar 1 Profesor Dr. Falsafah Bahasa/ Badan berkanun Lelaki Melayu

Falsafah
Pendidikan
Bahasa
Pakar 2 Profesor Falsafah Bahasa Institusi Pengajian Lelaki Melayu

Emeritus Tinggi Awam
Dr. (IPTA)
265
4.2.2.1 Analisis Bidang Kepakaran Informan Kajian
Kepakaran
3
2
Kekerapan
Falsafah Bahasa
1
0
Falsafah Bahasa
Rajah 4.8. Analisis Bidang Kepakaran Informan Kajian
Berdasarkan Rajah 4.8, informan dalam pusingan pertama melibatkan dua
orang panel pakar yang mempunyai kewibawaan ilmu, pengalaman dan autoriti dalam
bidang Falsafah Bahasa di Malaysia. Salah seorang daripada mereka merupakan
bekas Ketua Pengarah di salah sebuah badan berkanun yang mengurus hal ehwal
berkaitan bahasa Melayu. Beliau merupakan pakar pertama yang berhasil menyiapkan
kajian berkaitan bidang Falsafah Pendidikan Bahasa di peringkat Ijazah Doktor
Falsafah. Seorang lagi informan merupakan tenaga pengajar di salah sebuah Institusi
Pengajian Tinggi Awam (IPTA) dan mempunyai kewibawaan ilmu dan pengalaman
yang luas dalam bidang Falsafah Bahasa melalui penghasilan beberapa buah buku dan
makalah berkaitan bidang Falsafah Bahasa. Penulisan beliau juga menjadi rujukan
utama kepada para pengkaji bidang ini. Oleh itu, kepakaran kedua-dua orang
informan ini dijadikan sandaran utama oleh pengkaji bagi memastikan maklumat yang
diperoleh dalam pusingan pertama adalah berdasarkan kewibawaan ilmu, pengalaman

266
dan autoriti yang dimiliki oleh kedua-dua orang informan ini dalam membina
instrumen soal selidik untuk pusingan berikutnya.
4.2.2.2 Analisis Etnik Informan Kajian
Etnik
3
2
Kekerapan
Melayu
0
Etnik
Rajah 4.9. Analisis Etnik Informan Kajian
Berdasarkan rajah 4.9, kedua-dua informan kajian berketurunan Melayu dan antara
pejuang bahasa Melayu di Malaysia.

267
4.2.2.3 Analisis Jantina Informan Kajian
Jantina
2.5
2
Kekerapan
1.5
Lelaki
1
0.5
0
Lelaki
Rajah 4.10. Analisis Jantina Informan Kajian
Informan kajian untuk Delphi pusingan pertama ini terdiri daripada dua orang lelaki
yang merupakan pakar rujuk kepada pengkaji bidang Falsafah Bahasa di Malaysia.
Jadual 4.3
Profil Pakar Berdasarkan Jawatan, Bidang Kepakaran, Institusi, Gender dan

Etnik (Pusingan Kedua dan Ketiga)
Bidang
Bil Jawatan Institusi Gender Etnik
Kepakaran
Pakar 1 Profesor Bahasa Melayu/ Institusi Perempuan Melayu
Emeritus Nasionalisme Pengajian
Linguistik Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 2 Profesor Dr. Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Cina

Nasionalisme Pengajian
Linguistik Tinggi Awam
(IPTA)
(bersambung)
268
Bidang
Kepakaran
Pakar 3 Profesor Dr. Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Melayu

Literasi Bahasa Pengajian
Melayu Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 4 Profesor Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Melayu

Emeritus Dr. Fonetik Fonologi Pengajian
Tinggi
Awam (IPTA)
Pakar 5 Profesor Bahasa Melayu / Institusi India

Madya Dr. Psikolinguistik/ Pengajian Perempuan
Tinggi Awam
(IPTA)
Profesor Bahasa Melayu / Institusi Perempuan Melayu

Pakar 6 Madya Dr. Sosiolinguistik Pengajian
Tinggi Awam
(IPTA)

Kanan Pedagogi Bahasa Pengajian
Melayu Tinggi Awam
(IPTA)

Kanan Semantik/Budaya dan Pengajian
Pemikiran Melayu Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 9 Pensyarah Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Melayu

Kanan Psikolinguistik/ Pengajian
Penerbitan Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 10 Pensyarah Bahasa Melayu/ Institusi Lelaki Melayu

Kanan Sosiolinguistik Pengajian
Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 11 Profesor Pendidikan/ Institusi Lelaki Melayu

Emeritus Dr. Pentaksiran dan Pengajian
Penilaian Pendidikan Tinggi Awam
(IPTA)
(bersambung)
269
Bidang
Kepakaran
Pakar 12 Profesor Dr. Pendidikan/Sosiologi Institusi Lelaki Melayu

Pendidikan/Hubungan Pengajian
Ras dan etnik/ Tinggi Awam
Pembinaan Negara/ (IPTA)
Isu-Isu Pendidikan
Pakar 13 Profesor Pendidikan/ Institusi

Madya Dr. Kurikulum/ Pengajian Lelaki Melayu
Pembinaan Model/ Tinggi Awam
Modul (IPTA)
Pakar 14 Pensyarah Pendidikan/ Institusi Lelaki Melayu

Kanan Sosiologi Pendidikan Pengajian
Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 15 Profesor Sosiologi dan Institusi Lelaki Melayu

Ulung Dr. / Antropologi Pengajian
Ketua Tinggi Awam
Pengarah (IPTA)
Pakar 16 Profesor Dr. Sosiologi dan Institusi Lelaki Melayu

Antropologi Pengajian
Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 17 Profesor Dr/ Sosiobudaya Institusi Lelaki Melayu

Ketua Pengajian
Pengarah Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 18 Profesor Sosiobudaya/ Institusi Lelaki Orang Asli

Madya Dr. Etnografi Pengajian
Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 19 Profesor Nasionalisme Institusi Lelaki Melayu

Emeritus Dr. Linguistik/ Pengajian
Matematik Tinggi Awam
(IPTA)
Pakar 20 Profesor Dr. Nasionalisme Institusi Lelaki Melayu

Linguistik/ Pengajian
Kejuruteraan Tinggi Awam
Perisian (IPTA)
(bersambung)
270
Bidang
Kepakaran
Pakar 21 Profesor Dr. Sosiologi/ Institusi Lelaki India

Kewarganegaraan Pengajian
Tinggi Awam
(IPTA)
4.2.2.4 Analisis Bidang Kepakaran Informan Kajian
Kepakaran
12
10
8
Kekerapan
Bahasa Melayu
6 Pendidikan
Sosiologi
4
Sosiobudaya
2
Bidang Lain
0
Bahasa Melayu Pendidikan Sosiologi Sosiobudaya Bidang Lain
Kepakaran
Rajah 4.11. Analisis Bidang Kepakaran Informan Kajian
Berdasarkan Jadual 4.3 dan rajah 4.11 seramai 21 orang informan terlibat dalam
pusingan kedua dan ketiga yang terdiri daripada pakar dalam bidang bahasa Melayu,
Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya. Perinciannya ialah 10 orang informan dalam
bidang bahasa Melayu yang mempunyai kewibawaan ilmu berkaitan aspek
Nasionalisme Linguistik, Tatabahasa, Literasi, Fonetik dan Fonologi, Psikolinguistik,

271
Pedagogi, Semantik, dan Sosiolinguistik. Selain itu, seramai empat informan dalam
bidang Pendidikan turut terlibat meliputi pakar yang mempunyai kewibawaan ilmu
berkaitan aspek Pentaksiran dan Penilaian Pendidikan, Sosiologi Pendidikan, Isu-isu
Pendidikan, Kurikulum dan Pembinaan Model/Modul.
Selain itu, dua orang senarai informan yang mempunyai kewibawaan ilmu
dalam bidang Sosiologi, khususnya yang memberi tumpuan terhadap aspek
penyatupaduan nasional, turut terlibat dalam kajian ini. Salah seorang informan
berpangkat Profesor Ulung Dr. dan memegang jawatan sebagai Ketua Pengarah di
institusi berkaitan etnik di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) di
Malaysia. Seorang lagi informan merupakan tenaga pengajar bertaraf Profesor Dr. di
salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) di Malaysia. Dua orang
informan dalam bidang Sosiobudaya juga dilibatkan dalam kajian ini. Salah seorang
informan memegang jawatan sebagai Ketua Pengarah di institusi berkaitan etnik
Melayu di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) di Malaysia dan
seorang lagi informan merupakan tenaga pengajar di Institusi Pengajian Tinggi Awam
(IPTA) berjawatan Profesor Madya Dr. Akhir sekali, dua orang informan lagi
merupakan pakar yang mempunyai kewibawaan ilmu berkaitan bidang bahasa
Melayu, tetapi mereka tidak mempunyai latar belakang pendidikan dalam bidang
tersebut. Namun demikian, kedua-duanya merupakan pejuang bahasa Melayu yang
terkenal di Malaysia melalui penulisan buku, makalah dan jawatan yang dipegang.
Seorang lagi informan merupakan Profesor Dr. di salah sebuah Institusi Pengajian
Tinggi Awam (IPTA) yang mempunyai kewibawaan ilmu dalam bidang
kewarganegaraan.
272
4.2.2.5 Analisis Jantina Informan Kajian
Jantina
18
16
14
12
Kekerapan
10
8 Lelaki
6 Perempuan
4
2
0
Lelaki Perempuan
Jantina
Rajah 4.12. Analisis Jantina Informan Kajian
Berdasarkan Jadual 4.3 dan rajah 4.12 di atas seramai 21 orang informan telah
dilibatkan dalam pusingan kedua dan ketiga Delphi. Seramai 16 orang informan lelaki
dan lima orang informan perempuan telah menjadi senarai pakar dalam kajian ini.
Berdasarkan analisis di atas memberikan gambaran umum bahawa hasil penelitian
informan lelaki dan perempuan terhadap kandungan elemen model prototaip ini akan
memberikan suatu keputusan yang seimbang dan jitu. Ini kerana keupayaan menaakul
antara lelaki dan perempuan adalah berbeza. Walaupun ianya berbeza apabila
digabungkan pastinya akan melengkapi antara satu sama lain dan seterusnya
kesepakatan yang wujud akan menghasilkan keputusan yang terbaik dan berkualiti.
273
4.2.2.6 Analisis Etnik Informan Kajian
Etnik
18
16
14
12
Kekerapan
10 Melayu
8 Cina
6 India
4 Orang Asli
2
0
Melayu Cina India Orang Asli
Etnik
Rajah 4.13. Analisis Etnik Informan Kajian
Berdasarkan Jadual 4.3 dan rajah 4.12 di atas seramai 17 orang informan adalah
berbangsa Melayu. Di samping itu, seramai dua orang informan adalah berbangsa
India. Informan berbangsa Cina juga dilibatkan, iaitu seramai seorang. Akhirnya,
informan berketurunan Orang Asli juga menjadi sandaran utama dalam kajian ini.
Berdasarkan analisis di atas memberikan gambaran umum bahawa pembangunan
sebuah model penyatupaduan bersandarkan bahasa Melayu seharusnya melibatkan
penaakulan pakar-pakar pelbagai kaum dan etnik bagi mendapatkan keputusan yang
seimbang, jitu dan bersesuaian dengan kepelbagaian etnik yang sedia ada di negara
ini.
274
4.2.3 Profil Peserta Kajian Fasa Penilaian
Pelaksanaan kajian tinjauan ini melibatkan 310 orang guru Bahasa Melayu di Sekolah
Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Sebanyak 41 buah SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu) telah dipilih. Daripada jumlah tersebut, tujuh buah SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu) di negeri Perak, sembilan buah SKK (Kebitaraan Bahasa
Melayu) di negeri Selangor, 16 buah SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) di negeri
Pahang dan sembilan buah SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) di Negeri Sembilan.
Penganalisisan data mengenai peserta kajian untuk fasa ini ditunjukkan dalam Jadual
4.4.
Jadual 4.4
Profil Peserta Kajian Tinjauan Berdasarkan Jantina, Bangsa, Umur, Kelayakan

Akademik dan Pengalaman Mengajar Bahasa Melayu
Item Perincian Kekerapan Peratusan (%)
Jantina Lelaki 115 37.1

Perempuan 195 62.9
JUMLAH 310 100.0
Bangsa Melayu 302 97.4

Cina 4 1.3
India 3 1.0
Lain-lain 1 0.3
JUMLAH 310 100.0
Umur 25 tahun ke bawah 1 0.3

26 hingga 35 111 35.8
36 hingga 45 139 44.8
Lebih 45 59 19.1
JUMLAH 310 100.0
Kelayakan Akademik Sarjana 3 1.0

Ijazah Pertama 307 99.0
JUMLAH 310 100.0
(bersambung)
275
Item Perincian Kekerapan Peratusan (%)
Pengalaman Mengajar 2 hingga 5 33 10.6

Bahasa Melayu (Tahun) 6 hingga 10 32 10.3
11 hingga 15 52 16.8
16 hingga 20 102 32.9
Lebih 20 91 29.4
JUMLAH 310 100.0
4.2.3.1 Analisis Jantina Peserta Kajian
JANTINA
250
200
Kekerapan
150
Lelaki
100
Perempuan
50
0
Lelaki Perempuan
Jantina
Rajah 4.14. Analisis Jantina Peserta Kajian
Kajian ini melibatkan seramai 310 orang peserta kajian, iaitu guru Bahasa Melayu
yang mengajar di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) di
negeri Perak, negeri Selangor, negeri Pahang dan Negeri Sembilan. Seramai 115
orang (37.1%) guru lelaki dan 195 orang (62.9%) guru perempuan telah terlibat
sebagai peserta kajian. Berdasarkan dapatan ini memperlihatkan bahawa bilangan
guru perempuan lebih ramai daripada guru lelaki yang mengajar bahasa Melayu di
SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu).

276
4.2.3.2 Analisis Bangsa Peserta Kajian
BANGSA
350
300
250
Melayu
200
Cina
150 India
100 Lain-lain
50
0
Melayu Cina India Lain-lain
Rajah 4.15. Analisis Bangsa Peserta Kajian
Berdasarkan rajah 4.15 di atas, penglibatan peserta kajian berbangsa Melayu
merupakan majoriti peserta kajian tinjauan, iaitu seramai 302 orang (97.4%), peserta
kajian berbangsa Cina adalah seramai empat orang (1.3%), dan peserta kajian
berbangsa India pula hanya seramai tiga orang (1.0%). Selebihnya, peserta kajian
berbangsa lain-lain seramai seorang (0.3%).
Dapatan ini memberikan gambaran umum bahawa kepercayaan pentadbiran
sekolah terhadap guru berbangsa Melayu lebih terserlah untuk mengajar subjek
bahasa Melayu di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu).

277
4.2.3.3 Analisis Umur Peserta Kajian
UMUR
160
140
120
Kekerapan
100
80 25 tahun ke bawah
60 26-35
40 36-45
20 Lebih 45 tahun
0
25 tahun ke 26-35 36-45 Lebih 45 tahun
bawah
Umur
Rajah 4.16. Analisis Umur Peserta Kajian
Berdasarkan rajah 4.16 di atas, seramai 139 orang (44.8 %) peserta kajian berumur
antara 36 hingga 45 tahun. Peserta kajian yang berumur antara 26 hingga 35 tahun
adalah seramai 111 orang (35.8%). Peserta kajian yang berumur melebihi 45 tahun
seramai 59 orang (19.0 %). Baki seorang (0.3 %) peserta kajian berumur 25 tahun dan
ke bawah.
Daripada data yang dikemukakan ini dapatlah dinyatakan bahawa guru Bahasa
Melayu pada peringkat umur 36 hingga 45 tahun menunjukkan bilangan yang ramai
diikuti guru Bahasa Melayu pada peringkat umur antara 26 hingga 35 tahun.
278
4.2.3.4 Analisis Kelayakan Akademik Peserta Kajian
AKADEMIK
350
300
250
Kekerapan
200
150 Sarjana
100 Ijazah Pertama
50
0
Sarjana Ijazah Pertama
Akademik
Rajah 4.17. Analisis Kelayakan Akademik Peserta Kajian
Rajah 4.17 di atas menunjukkan dapatan berkaitan kelayakan akademik peserta
kajian. Dari aspek kelayakan akademik, pemegang ijazah pertama berjumlah 307
orang (99.0%), hanya tiga orang (1.0%) guru memiliki Ijazah Sarjana.
Berdasarkan dapatan ini memberikan gambaran umum bahawa guru Bahasa
Melayu di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) mempunyai
kelayakan akademik minimum pada peringkat ijazah pertama.

279
4.2.3.5 Analisis Pengalaman Mengajar Bahasa Melayu Peserta Kajian
PENGALAMAN
120
100
80
Kekerapan
2-5 tahun
60
6-10 tahun
40 11-15 tahun
20 16-20 tahun
Lebih 20 tahun
0
2-5 tahun 6-10 tahun 11-15 tahun 16-20 tahun Lebih 20
tahun
Tahun
Rajah 4.18. Analisis Pengalaman Mengajar Bahasa Melayu Peserta Kajian
Aspek terakhir ialah berkaitan pengalaman mengajar bahasa Melayu. Rajah 4.18 di
atas menunjukkan seramai 102 orang (32.9%) berpengalaman mengajar bahasa
Melayu antara 16 hingga 20 tahun, dan bilangan ini adalah jumlah yang tertinggi.
Seramai 91 orang (29.4%) guru Bahasa Melayu mempunyai pengalaman mengajar
melebihi 20 tahun, 52 orang (16.8%) mempunyai pengalaman mengajar 11 hingga 15
tahun. Seterusnya, 32 orang (10.3%) berpengalaman mengajar antara enam hingga 10
tahun. Selebihnya, 33 orang (10.6%) merupakan guru Bahasa Melayu yang
berpengalaman mengajar antara dua hingga lima tahun.

280
4.3 Dapatan Fasa Analisis Keperluan- Analisis Kuantitatif
Bahagian ini menunjukkan hasil analisis data yang dikutip melalui kajian tinjauan.
Kutipan data menggunakan instrumen soal selidik yang dibina berdasarkan dapatan
sorotan kajian. Analisis data dalam fasa ini dibuat untuk menjawab empat soalan yang
berikut:
a. Sejauh manakah jelasnya persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa dalam
pendidikan bahasa Melayu?
b. Apakah persepsi guru terhadap konsep penyatupaduan nasional dalam
hubungannya dengan pendidikan bahasa Melayu?
c. Apakah tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan elemen
falsafah bahasa dalam proses pengajaran bahasa Melayu?
d. Apakah tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan penyerapan elemen
Falsafah Bahasa sebagai trategi Penyatupaduan Nasional?
4.3.1 Persepsi Guru Tentang Konsep Falsafah Bahasa dalam Pendidikan

Bahasa Melayu
Dapatan kajian bagi persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa dalam pendidikan
bahasa Melayu ditunjukkan dalam Jadual 4.5.

281
Jadual 4.5
A. Persepsi Guru Tentang Konsep Falsafah Bahasa dalam Pendidikan Bahasa
Melayu
P* No. Pernyataan Bandar (N=100) Luar Bandar (N=100)

Item Min Sisihan Tahap Interpretasi Min Sisihan Tahap Interpretasi
Piawai persetujuan Piawai persetujuan
1 1 Elemen falsafah 4.18 0.52 Tinggi Memuaskan 4.32 0.57 Tinggi Memuaskan
menekankan
konsep
kepercayaan dan
kepatuhan kepada
Tuhan.
bahasa
menitikberatkan
usaha melahirkan
murid yang
seimbang.
bahasa
bermatlamat untuk
pembangunan jati
diri murid.
bahasa dalam
pendidikan bahasa
Melayu
penggabungjalinan
ialah satu aspek
terpenting.
3 5 Kaedah 4.37 0.56 Tinggi Memuaskan 4.55 0.50 Tinggi Memuaskan

penyerapan ilmu
dititikberatkan
dalam pengajaran
dan pembelajaran
bahasa Melayu.
2 6 Kemahiran dan 4.55 0.54 Tinggi Memuaskan 4.62 0.53 Tinggi Memuaskan
pengetahuan
bahasa merupakan
asas kepada
komunikasi yang
baik dan berkesan.
6 7 Penyampaian fakta 4.35 0.69 Tinggi Memuaskan 4.32 0.74 Tinggi Memuaskan
yang betul dan
sahih
dititikberatkan
semasa
berkomunikasi.
Keseluruhan 4.33 0.38 Tinggi Memuaskan 4.44 0.40 Tinggi Memuaskan
282
Nota:
P*: Prinsip Asas Falsafah Bahasa
Prinsip 1 : Pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan

Prinsip 2 : Pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir
(pengembangan potensi Individu)
Prinsip 3 : Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum
Prinsip 4 : Pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan
Prinsip5 : Berbahasa mengikut nahunya agar maksud yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya
Prinsip 6 : Berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar.
4.3.1.1 Analisis Interpretasi Nilai Min Persepsi Guru Tentang Konsep Falsafah
Bahasa dalam Pendidikan Bahasa Melayu
Persepsi Guru tentang Konsep Falsafah Bahasa dalam

Pendidikan Bahasa Melayu
4.7
4.6
4.5
4.4
Min
4.3
Bandar
4.2
4.1 Luar Bandar
4
3.9
Item 1 Item 2 Item 3 Item 4 Item 5 Item 6 Item 7
Item
Rajah 4.19. Analisis Interpretasi Nilai Min Persepsi Guru Tentang Konsep Falsafah
Bahasa Pendidikan Bahasa Melayu
Jadual 4.5 dan Rajah 4.19 di atas menunjukkan analisis data dan interpretasi nilai min
terhadap persepsi dan tahap persetujuan guru Bahasa Melayu tentang konsep falsafah
bahasa dalam pendidikan bahasa Melayu. Hasil perincian analisis data mendapati
peserta kajian bersetuju pada tahap yang tinggi dan interpretasi yang memuaskan
terhadap item yang pertama, iaitu “elemen Falsafah Bahasa menekankan konsep
283
kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan”. Hal ini dapat dilihat melalui skor min
sebanyak 4.18 dan sisihan piawai 0.52 bagi peserta kajian di kawasan bandar. Peserta
kajian di kawasan luar bandar pula memperlihatkan skor min sebanyak 4.32 dan
sisihan piawai sebanyak 0.57. Pernyataan ini mempunyai keselarian dengan Teori
Kenuranian Bahasa, iaitu potensi berbahasa merupakan kurniaan Allah SWT. Ini
bersesuaian dengan ungkapan “haiwan natiq” yang dikiaskan kepada manusia, iaitu
suatu fakulti ternurani yang berkaitan dengan ilmu, makna alam semesta dan yang
merumuskan makna segala sesuatu. Pernyataan ini juga mempunyai keselarian
dengan prinsip asas pertama yang terkandung dalam Model Falsafah Pendidikan
Bahasa, iaitu “pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan”.
Pernyataan prinsip asas pertama yang terkandung dalam model ini pula
mempunyai keselarian dengan pernyataan pertama yang terkandung dalam Falsafah
Pendidikan Kebangsaan, iaitu hakikat pendidikan sebagai “usaha berterusan dalam
mengembangkan potensi individu berdasarkan konsep ketuhanan”. Justeru itu, potensi
berbahasa ini perlu dikembangkan secara berterusan selari dengan perkembangan
dalam aspek jasmani, emosi, rohani dan intelek. Ini merupakan asas kepada
pembangunan nilai individu ke arah penyatupaduan masyarakat dan negara. Manakala
item 5, iaitu “Kaedah Penyerapan ilmu dititikberatkan dalam pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu” memperoleh skor min 4.37 dan sisihan piawai 0.56
dalam kalangan peserta kajian di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar
bandar pula memperlihatkan skor min 4.55 dan sisihan piawai 0.50. Pernyataan ini
mempunyai keselarian dengan Teori Relativiti Bahasa dan prinsip ketiga yang
terkandung dalam Model Falsafah Pendidikan Bahasa, iaitu “ Pendidikan bahasa
sebagai suatu cabang pendidikan umum”. Dalam konteks pendidikan, terdapat proses
284
pemerolehan dan pengembangan ilmu yang berlaku melalui pendidikan bahasa.
Pengajaran guru kepada murid bukan hanya terhad kepada ilmu akademik tetapi
penerapan nilai-nilai murni perlu juga diutamakan. Ini selaras dengan matlamat
Falsafah Pendidikan Kebangsaan, iaitu melahirkan individu yang seimbang dari segi
jasmani, emosi, rohani dan intelek. Dalam konteks ini, penerapan nilai nasionalisme
dan patriotisme dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu mampu
membentuk jati diri sepunya dalam kalangan murid pelbagai kaum ke arah memupuk
Dapatan keseluruhan berkaitan persepsi dan tahap persetujuan guru tentang
konsep falsafah bahasa dalam pendidikan bahasa Melayu menunjukkan tahap
persetujuan yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian.
Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.33 dan sisihan piawai 0.38 bagi peserta kajian
di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar bandar pula memperlihatkan skor
min 4.44 dan sisihan piawai 0.40.
4.3.2 Persepsi Guru Tentang Konsep Penyatupaduan Nasional Dalam

Hubungannya dengan Pendidikan Bahasa Melayu.
Dapatan kajian bagi persepsi guru tentang konsep penyatupaduan nasional dalam
hubungannya dengan pendidikan bahasa Melayu ditunjukkan dalam Jadual 4.6.

285
Jadual 4.6
B. Persepsi Guru Tentang Konsep Penyatupaduan Nasional dalam Hubungannya dengan

Pendidikan Bahasa Melayu

Item Tahap Tahap
Min Sisihan Interpretasi Min Sisihan Interpretasi
3 1 Penyatupaduan 4.54 0.61 Tinggi Memuaskan 4.58 0.50 Tinggi Memuaskan
nasional berkait
rapat dengan status
bahasa Melayu
selaku bahasa
kebangsaan.
3 2 Bahasa Melayu 4.41 0.68 Tinggi Memuaskan 4.54 0.52 Tinggi Memuaskan
merupakan bahasa
negara yang wajib
dipelihara dan
disanjung tinggi.
akan mewujudkan
jati diri sepunya
dalam kalangan
murid.
dapat memupuk
perkembangan
minda patriotik
dalam kalangan
murid.
3 5 Penegasan tentang 4.33 0.65 Tinggi Memuaskan 4.48 0.54 Tinggi Memuaskan
kepentingan bahasa
Melayu perlu
sentiasa diterapkan
dalam kalangan
murid.
3 6 Konsep 4.52 0.59 Tinggi Memuaskan 4.59 0.51 Tinggi Memuaskan

nasionalisme
bahasa perlu
didedahkan di
dalam kurikulum
bahasa Melayu.
melambangkan
imej bangsa
Malaysia.

286
Nota:

objektifnya
4.3.1.2 Analisis Interpretasi Nilai Min Persepsi Guru Tentang Konsep Penyatupaduan
Nasional dalam Hubungannya dengan Pendidikan Bahasa Melayu.
Persepsi Guru Tentang Konsep Penyatupaduan Nasional

dalam Hubungannya dengan Pendidikan Bahasa Melayu
4.65
4.6
4.55
4.5
4.45
Min
4.4
4.35 Bandar
4.3 Luar bandar
4.25
4.2
4.15
Item
Rajah 4.20. Analisis Interpretasi Nilai Min Persepsi Guru Tentang Konsep
Penyatupaduan Nasional dalam Pendidikan Bahasa Melayu
Jadual 4.6 dan rajah 4.20 di atas menunjukkan analisis data dan interpretasi nilai min
terhadap persepsi dan tahap persetujuan guru Bahasa Melayu tentang konsep
penyatupaduan nasional dalam hubungannya dengan pendidikan Bahasa Melayu.
Hasil perincian analisis data mendapati peserta kajian bersetuju pada tahap yang
tinggi dan interpretasi yang memuaskan terhadap setiap item yang dikemukakan.
287
Umpamanya item 3, iaitu “Bahasa Melayu akan mewujudkan jati diri sepunya dalam
kalangan murid” menunjukkan skor min 4.46 dan sisihan piawai 0.59 bagi peserta
kajian di kawasan Bandar. Peserta kajian di kawasan luar bandar pula memperlihatkan
skor min 4.46 dan sisihan piawai 0.58. Selain itu, item 4, iaitu “Bahasa Melayu dapat
memupuk perkembangan minda patriotik dalam kalangan murid” menunjukkan skor
min 4.53 dan sisihan piawai 0.59 di kawasan bandar. Bagi peserta kajian di kawasan
luar bandar pula memperlihatkan skor min 4.52 dan sisihan piawai 0.50. Item 6 pula,
iaitu “Konsep Nasionalisme bahasa perlu didedahkan di dalam kurikulum Bahasa
Melayu” memperoleh skor min 4.52 dan sisihan piawai 0.59 bagi peserta kajian di
kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar bandar pula memperlihatkan skor min
4.59 dan sisihan piawai 0.51.
Berdasarkan ketiga-tiga item yang dikemukakan ini, mempunyai keselarian
dengan Teori Relativiti Bahasa yang menyokong pernyataan prinsip asas falsafah
bahasa sebagai wasilah pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat. Ini
bermaksud, penutur sesuatu bahasa adalah hasil daripada persetujuan untuk menerima
dan mematuhi organisasi yang ditetapkan oleh sesuatu bahasa dalam masyarakat
tersebut. Dalam konteks ini, bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa
rasmi telah dimaktubkan dalam Perkara 152 Perlembagaan Persekutuan dan menjadi
asas jati diri rakyat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai kaum, agama dan budaya.
Ketiga-tiga item ini juga mempunyai keselarian dengan prinsip asas falsafah bahasa
yang ketiga, iaitu pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum yang
perlu diketengahkan dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.

288
Dapatan keseluruhan guru tentang konsep penyatupaduan nasional dalam
hubungannya dengan pendidikan bahasa Melayu menunjukkan tahap persetujuan
yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian. Hal ini dapat
dilihat melalui skor min 4.47 dan sisihan piawai 0.47 di kawasan bandar. Peserta
kajian di luar bandar pula memperlihatkan skor min 4.54 dan sisihan piawai 0.40.
4.3.3 Tahap Kemahiran Guru Berkaitan Pelaksanaan Penyerapan

Elemen Falsafah Bahasa dalam Proses Pengajaran Bahasa Melayu
Dapatan kajian bagi tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan elemen
falsafah bahasa dalam proses pengajaran bahasa Melayu ditunjukkan dalam Jadual
4.7.
Jadual 4.7
C. Tahap Kemahiran Guru Berkaitan Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa

dalam Proses Pengajaran Bahasa Melayu

Item Tahap Sisihan Tahap
Min Sisihan Interpretasi Min Interpretasi
4 1 Penyerapan ilmu 4.27 0.45 Tinggi Memuaskan 4.37 0.53 Tinggi Memuaskan
dan nilai
dilaksanakan
semasa pengajaran
sistem dan
kemahiran bahasa.
4 2 Penekanan kepada 4.36 0.48 Tinggi Memuaskan 4.32 0.60 Tinggi Memuaskan
pemilihan bahan
rangsangan yang
mengandungi unsur
kemahiran berfikir.
3 3 Kurikulum bahasa 4.15 0.58 Tinggi Memuaskan 4.24 0.55 Tinggi Memuaskan
Melayu perlu
menitikberatkan
nilai sejagat seperti
keadilan, toleransi
dan keamanan
(bersambung)
289

Item
Min Sisihan Tahap Interpretasi Min Sisihan Tahap Interpretasi
1 4 Penyerapan nilai 4.25 0.58 Tinggi Memuaskan 4.40 0.55 Tinggi Memuaskan
kesyukuran terhadap
anugerah bahasa
daripada Tuhan
membimbing murid
untuk menghargai
bahasa dengan lebih
baik.
5 5 Penyerapan aspek 4.35 0.52 Tinggi Memuaskan 4.39 0.60 Tinggi Memuaskan
kesantunan bahasa
dititikberatkan
semasa pengajaran
sistem bahasa.
6 6 Pemilihan sumber 4.32 0.55 Tinggi Memuaskan 4.32 0.55 Tinggi Memuaskan
pengajaran yang
sahih dan tepat
dititikberatkan
semasa pengajaran
bahasa Melayu.
Nota:

objektifnya
290
4.3.1.3 Analisis Interpretasi Nilai Min Tahap Kemahiran Guru Berkaitan

Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa dalam Proses
Pengajaran Bahasa Melayu.
Tahap Kemahiran Guru Berkaitan Pelaksanaan

Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa dalam Proses
Pengajaran Bahasa Melayu
4.45
4.4
4.35
Kekerapan
4.3
4.25
4.2 Bandar
4.15
4.1 Luar Bandar
4.05
4
Item 1 Item 2 Item 3 Item 4 Item 5 Item 6
Item
Rajah 4.21. Analisis Interpretasi Nilai Min Tahap Kemahiran Guru Berkaitan
Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa dalam Proses
Pengajaran Bahasa Melayu.
Jadual 4.7 dan rajah 4.21 di atas menunjukkan analisis data dan interpretasi nilai min
terhadap persepsi dan tahap persetujuan guru Bahasa Melayu terhadap tahap
kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dalam
proses pengajaran bahasa Melayu. Bagi item 1, iaitu “Penyerapan ilmu dan nilai
dilaksanakan semasa pengajaran sistem dan kemahiran bahasa” memperlihatkan
skor min 4.27 dan sisihan piawai 0.45 bagi peserta kajian di kawasan bandar. Peserta
kajian di kawasan luar bandar pula memperlihatkan skor min 4.37 dan sisihan piawai
0.53. Item ini mempunyai keselarian dengan prinsip keempat falsafah bahasa, iaitu
pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai kehidupan bermasyarakat kepada
generasi baharu. Dalam konteks ini, guru memainkan peranan penting dalam usaha
menerapkan pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu yang sarat nilai seperti
291
nasionalisme, patriotisme, kesantunan berbahasa dan sebagainya bagi memastikan
murid-murid pelbagai kaum dapat menterjemahkan nilai yang dipelajari dalam
kehidupan seharian khususnya dalam memupuk penyatupaduan nasional. Berdasarkan
dapatan terhadap item yang dikemukakan ini memperlihatkan dengan jelas bahawa
peserta kajian tidak ada masalah untuk menyerapkan ilmu dan nilai dalam pengajaran
sistem dan kemahiran bahasa. Apa yang lebih penting dapatan ini membuktikan
bahawa guru Bahasa Melayu bersetuju terhadap kepentingan aspek penyerapan ilmu
dan nilai dalam pengajaran bahasa Melayu.
Selain itu, item keenam pula, iaitu “Penyerapan aspek kesantunan bahasa
dititikberatkan semasa pengajaran sistem bahasa” memperlihatkan skor min 4.35 dan
sisihan piawai 0.52 bagi peserta kajian di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan
luar bandar pula memperlihatkan skor min sebanyak 4.39 dan sisihan piawai 0.60.
Item ini mempunyai keselarian dengan prinsip asas falsafah bahasa yang terkandung
dalam Model Falsafah Bahasa, iaitu berbahasa mengikut nahu agar maksud yang
hendak disampaikan mencapai objektifnya. Komunikasi merupakan proses apabila
kedua-dua pihak yang terlibat membentuk dan berkongsi makna antara satu sama lain
dengan tujuan untuk mencapai kesefahaman. Komunikasi yang baik akan berlaku
sekiranya penutur dan pendengar bersetuju dengan penggunaan sesuatu bahasa dan
bahasa itu dapat difahami dengan baik oleh kedua-dua belah pihak. Dalam konteks
Malaysia, bahasa Melayu merupakan bahasa yang difahami antara rakyat pelbagai
kaum dan telah diakui sebagai bahasa penyatupaduan nasional. Walau bagaimanapun,
usaha guru untuk memantapkan lagi proses komunikasi murid di dalam kelas adalah
mustahak agar mereka mempunyai tanggungjawab untuk berkomunikasi dengan baik

292
dan santun bagi mewujudkan persefahaman dan penyatupaduan antara murid pebagai
kaum.
Dapatan keseluruhan, tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa dalam proses pengajaran bahasa Melayu menunjukkan tahap
persetujuan yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian.
Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.15 dan sisihan piawai 0.34 bagi peserta kajian
di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar bandar pula memperlihatkan skor
min 4.23 dan sisihan piawai 0.40.
4.3.4 Tahap Penerimaan Guru terhadap Pelaksanaan Penyerapan Elemen

Falsafah Bahasa sebagai Strategi Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian bagi tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan penyerapan elemen
falsafah bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu sebagai strategi penyatupaduan
nasional ditunjukkan dalam Jadual 4.8.
Jadual 4.8
D. Tahap Penerimaan Guru Terhadap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa

sebagai Strategi Penyatupaduan Nasional

3 1 Penyerapan elemen 4.46 0.52 Tinggi Memuaskan 4.52 0.50 Tinggi Memuaskan
falsafah bahasa
menyedarkan murid
tentang kepentingan
bahasa Melayu.
(bersambung)
293

falsafah bahasa
mampu memupuk
semangat
nasionalisme dalam
diri murid.
falsafah bahasa
memperkukuhkan
prinsip yang
terkandung dalam
Falsafah Pendidikan
Kebangsaan.
falsafah bahasa
memperkukuhkan
rasa hormat dan
kepatuhan kepada
Perlembagaan
Malaysia.
falsafah bahasa
membentuk guru
yang serba boleh
dalam menyampaikan
isi pengajaran kepada
murid.
falsafah bahasa
mendidik murid
berkomunikasi
dengan adab dan
kesantunan
berbahasa.
falsafah bahasa dalam
pengajaran bahasa
Melayu mampu
menjadi strategi
untuk penyatupaduan
murid pelbagai etnik.
Nota:
294

objektifnya
4.3.1.4 Analisis Interpretasi Nilai Min Tahap Penerimaan Guru Terhadap

Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa Sebagai Strategi
Penyatupaduan Nasional
Tahap Penerimaan Guru Terhadap Pelaksanaan

Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa Sebagai Strategi
4.6
4.55
4.5
4.45
Min
4.4 Bandar
4.35 Luar Bandar
4.3
4.25
Item
Rajah 4.22. Analisis Interpretasi Nilai Min Tahap Penerimaan Guru Terhadap
Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa Sebagai Strategi
Jadual 4.8 dan rajah 4.22 di atas memaparkan analisis data dan interpretasi nilai min
mengenai tahap penerimaan guru Bahasa Melayu terhadap pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional. Bagi item 4, iaitu
“Penyerapan elemen falsafah bahasa memperkukuhkan rasa hormat dan kepatuhan
kepada Perlembagaan Malaysia” memperlihatkan skor min 4.37 dan sisihan piawai
295
0.53 bagi peserta kajian di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar bandar
pula memperlihatkan skor min 4.57 dan sisihan piawai 0.52. Item ini mempunyai
keselarian dengan Teori Relativiti Bahasa dan pernyataan asas falsafah bahasa
keempat, iaitu pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai kehidupan
bermasyarakat kepada generasi baharu. Dalam konteks ini, bahasa Melayu yang telah
termaktub sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi dalam Perlembagaan
Persekutuan perkara 152 telah diakui oleh semua rakyat Malaysia. Justeru itu, bagi
memastikan kepatuhan itu dapat diterjemahkan dengan tindakan yang ikhlas
seharusnya pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu menitikberatkan proses
pewarisan nilai yang berjalan seiring semasa proses pengajaran sistem bahasa.
Perkara yang lebih penting ialah pernyataan pada item 7, iaitu “Penyerapan
elemen falsafah bahasa mampu menjadi strategi untuk penyatupaduan murid
pelbagai etnik” dan item ini menunjukkan tahap persetujuan yang tinggi dan
interpretasi yang memuaskan. Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.49 dan sisihan
piawai 0.54 bagi peserta kajian di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar
bandar pula menunjukkan skor min 4.50 dan sisihan piawai 0.50. Berdasarkan
dapatan ini memberikan gambaran umum bahawa guru Bahasa Melayu mengakui
bahawa prinsip asas yang terkandung dalam kedua-dua model dan teori mampu
menjadi sandaran kepada usaha penyatupaduan nasional melalui wahana bahasa
Melayu.
Dapatan keseluruhan berkaitan tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional
menunjukkan tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam

296
kalangan peserta kajian. Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.42 dan sisihan piawai
0.42 bagi peserta kajian di kawasan bandar. Peserta kajian di kawasan luar bandar
pula memperlihatkan skor min 4.51 dan sisihan piawai 0.42.
4.4 Dapatan Kajian Fasa Reka Bentuk – Analisis Kualitatif dan Analisis
Kuantitatif
Bahagian ini menunjukkan dapatan kajian tentang analisis ke atas data yang dikutip
menggunakan Teknik Delphi. Fasa kajian ini menggunakan Delphi sebanyak tiga sesi
pusingan. Kutipan data pusingan pertama Delphi menggunakan kaedah temu bual
berstruktur. Manakala kutipan data untuk pusingan kedua dan ketiga menggunakan
instrumen soal selidik yang melibatkan pembinaan item daripada data temu bual.
Dapatan kajian fasa ini adalah untuk menjawab dua soalan kajian pada fasa reka
bentuk berikut.
a) Sejauh manakah kesahan dan kesepakatan pakar tentang tema penyerapan
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran
bahasa Melayu?
b) Sejauhmanakah kesahan dan kesepakatan pakar tentang elemen Falsafah
Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional bagi setiap tema tersebut dalam
pengajaran bahasa Melayu?

297
4.4.1 Dapatan Pusingan Pertama Delphi – Analisis Kualitatif
Penganalisisan data kajian sesi pusingan pertama Delphi mengenal pasti 87 elemen
falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional. Penemuan tersebut telah
dikelompokkan mengikut tema masing-masing, seperti berikut. (Rujuk Lampiran O)
a. Tema "Konsep falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional" melibatkan 22
elemen yang diketengahkan untuk merangka strategi penyatupaduan nasional
melalui kaedah penyerapan dalam pengajaran bahasa Melayu. [KSP 01/ KSP
02].
b. Tema "Matlamat falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional" mempunyai
17 elemen yang menjurus kepada matlamat penyerapan elemen falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional. [MT 01/MT 02].
c. Tema "Kepentingan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional"
mempunyai 14 elemen yang memperlihatkan peri pentingnya penyerapan
elemen falsafah bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu untuk
penyatupaduan nasional. [KPT 01/KPT 02].
d. Selanjutnya, tema "Kurikulum dalam pendidikan falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional" telah menemui 14 elemen yang berkaitan kurikulum
falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional. [KK 01/ KK 02].
e. Tema "Strategi pembelajaran murid dalam pendidikan falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional" mempunyai 10 elemen yang dikemukakan sebagai
strategi pembelajaran dalam kalangan murid pelbagai etnik. [SPM 01/ SPM
02].
f. Akhir sekali, tema "Strategi pengajaran guru dalam pendidikan falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional" mempunyai 10 elemen yang

298
diketengahkan sebagai garis panduan kepada guru Bahasa Melayu dalam
merancang pengajaran bahasa Melayu yang lebih menyeluruh dan seimbang.
[SPG 01/ SPG 02].
Ringkasan tema dan elemen ditemui hasil analisis data dari Teknik Delphi pada
pusingan pertama adalah seperti dalam Jadual 4.9.
Jadual 4.9
Elemen yang Dikenalpasti dalam Pusingan Pertama Delphi Berdasarkan Enam

Tema Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Tema yang dikenal pasti Jumlah elemen
Konsep falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional 22
Matlamat falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional 17
Kepentingan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional 14
Kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional 14
Strategi pembelajaran murid dalam pendidikan falsafah bahasa untuk 10

penyatupaduan nasional
Strategi pengajaran guru dalam pendidikan falsafah bahasa untuk 10

Jumlah 87
Selanjutnya, dapatan Delphi bagi sesi pusingan ini telah membina item untuk
instrumen soal selidik. Instrumen tersebut digunakan dalam sesi pusingan kedua.
4.4.2 Dapatan Pusingan Kedua Delphi- Analisis Kuantitatif
Dalam sesi pusingan kedua ini instrumen soal selidik telah digunakan untuk mengutip
data dalam kalangan informan yang terdiri daripada 21 orang panel pakar. Dalam
299
pusingan ini, tahap persetujuan daripada informan diperlukan terhadap item yang
telah dibina dalam sesi pusingan pertama Delphi. Selain itu, informan juga digalakkan
untuk melakukan tiga perkara, iaitu menambah item baharu, menggugurkan item
sedia ada atau menambah baik item. Selanjutnya, data dianalisis menggunakan
Ukuran Kecenderungan Berpusat, iaitu skor min dan median serta Julat Antara
Kuartil. Jadual 4.10 menunjukkan dapatan kajian bagi Teknik Delphi pusingan kedua
tersebut.
Jadual 4.10
Perincian Penganalisisan Data Sesi Pusingan Kedua Delphi
Tema/Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Min Med *JAK Tahap

Bil Nasional Konsensus
A. KONSEP
1 Hakikat adanya kaitan yang erat antara fikiran dengan 4.67 5 1 Tinggi
bahasa, iaitu fikiran sebagai kandungan bahasa (content of
language) dan bahasa sebagai wahana fikiran (vehicle of
language).
2 Pemupukan konsep bahasa Melayu selaku bahasa negara 4.29 4 1 Tinggi
dijalankan dengan lebih bersepadu dan menyeluruh.
3 Bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi orang Melayu 4.29 4 1 Tinggi
dan rakyat Malaysia.
4 Bahasa Melayu mempunyai kaitan yang erat dengan sejarah 4.14 4 1 Tinggi
dan aspirasi negara.
5 Jati diri kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses 4.52 5 1 Tinggi
sosiobudaya Melayu wajib didukung oleh semua
warganegara Malaysia
6 Pengetahuan antara budaya merupakan prasyarat untuk 4.43 4 1 Tinggi
interaksi antara satu sama lain yang berkesan dalam
masyarakat.
7 Mempunyai keselarian dengan prinsip dalam Rukun Negara, 4.00 4 1 Tinggi
iaitu Kepercayaan kepada Tuhan.
8 Menitikberatkan usaha memperkembangkan potensi murid 4.05 4 1 Tinggi
selaras dengan matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
9 Bahasa merupakan fenomena sosial untuk menghubungkan 4.62 5 1 Tinggi
antara satu masyarakat bahasa.
10 Bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah pembinaan 4.62 5 1 Tinggi
diri insan.
11 Bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah 4.71 5 1 Tinggi
pembangunan masyarakat dan negara.
12 Bahasa berperanan dalam mempengaruhi cara hidup 4.33 4 1 Tinggi
seseorang individu.
(bersambung)
300

Bil Nasional Konsensus
13 Potensi berbahasa merupakan kurniaan Tuhan yang perlu 4.29 4 1 Tinggi

dihargai untuk memupuk persefahaman antara pelbagai
etnik.
14 Pendidikan bahasa bermatlamat membentuk rakyat Malaysia 4.38 4 1 Tinggi
yang berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri.
15 Falsafah Bahasa dalam pendidikan bahasa dan 4.48 4 1 Tinggi
penggabungjalinannya ialah satu aspek terpenting.
16 Penguasaan bahasa juga bermaksud penguasaan ilmu lain 4.38 4 1 Tinggi
melalui kaedah penyerapan ilmu.
17 Kemahiran bahasa merupakan asas kepada seseorang itu 4.67 5 1 Tinggi
untuk menggunakan bahasa dengan baik dan berkesan.
18 Pengetahuan bahasa merupakan asas kepada seseorang itu 4.57 5 1 Tinggi
19 Setiap individu menggunakan bahasa untuk menyampaikan 4.29 4 1 Tinggi
fakta yang betul dan sahih.
20 Falsafah bahasa mengorientasikan pemikiran seseorang 4.14 4 1 Tinggi
individu untuk mementingkan penyatupaduan nasional.
21 Menganjurkan gagasan bahasa Melayu selaku bahasa negara 4.19 4 1 Tinggi
adalah lebih sesuai berbanding dengan bahasa lain.
22 Bahasa Melayu merupakan alat yang penting untuk 4.29 4 1 Tinggi
memupuk perkembangan minda patriotik dalam masyarakat
berbilang kaum agar dapat merealisasikan gagasan
pembinaan negara (nation building).
Nota:
*JAK= Julat Antara Kuartil
4.4.2.1 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Konsep Falsafah

Tahap Konsensus Pakar Terhadap Konsep

3
Tahap Konsensus Pakar
Item 1
Item 2
2
Item 3
Item 4
1
Item 5
Item 6
0
Item 7
Item 1
Item 2
Item 3
Item 4
Item 5
Item 6
Item 7
Item 8
Item 9
Item 10
Item 11
Item 12
Item 13
Item 14
Item 15
Item 16
Item 17
Item 18
Item 19
Item 20
Item 21
Item 22
Item 8
Item Item 9
Rajah 4.23. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Konsep Falsafah
301
Dapatan keseluruhan berkaitan elemen yang terkandung dalam tema konsep falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional menunjukkan tahap persetujuan atau konsensus yang tinggi
dalam kalangan pakar terhadap 22 elemen yang telah diteliti oleh mereka, iaitu apabila skor
JAK adalah 0.00 hingga 1.00. Dalam pusingan kedua ini menunjukkan kesemua elemen
berada dalam skor JAK 1.00 (Perincian dapatan akan dibincangkan pada pusingan ketiga
Delphi).

Bil
Nasional Konsensus
B. MATLAMAT
1 Bahasa Melayu diupayakan sebagai wahana penyampaian 4.48 5 1 Tinggi

polisi untuk penyatupaduan nasional.
2 Setiap bangsa perlu mempunyai bahasanya sendiri untuk 4.48 5 1 Tinggi
bertaaruf atau berkenal-kenalan.
3 Bahasa Melayu telah membuktikan kegemilangannya 4.67 5 1 Tinggi
sebagai bahasa „lingua franca‟ untuk menyatupadukan
masyarakat penutur.
4 Bahasa Melayu dijadikan sebagai wahana untuk 4.38 5 1 Tinggi
mewujudkan persamaan antara etnik.
5 Bahasa yang digunakan mematuhi sistem bahasa agar mesej 4.38 4 1 Tinggi
yang disampaikan itu difahami untuk mengelakkan
perselisihan faham antara etnik.
6 Unsur linguistik nasionalis diserapkan dalam pengajaran dan 4.29 4 1 Tinggi
pembelajaran bahasa Melayu.
7 Pembangunan kognitif, iaitu meningkatkan kesedaran 4.67 5 1 Tinggi
terhadap peri pentingnya penguasaan bahasa Melayu.
8 Memupuk dan membudayakan nilai dan semangat 4.67 5 1 Tinggi
patriotisme terhadap negara.
9 Memupuk dan membudayakan nilai nasionalisme terhadap 4.67 5 1 Tinggi
negara.
10 Memupuk sikap agar lebih menghormati budaya kaum lain. 4.33 4 1 Tinggi
11 Membina individu murid yang mempunyai kesantunan 4.38 4 1 Tinggi
berbahasa yang baik untuk negara.
12 Memupuk kesedaran kepada masyarakat bahawa penguasaan 4.52 5 1 Tinggi
bahasa negara akan mewujudkan citra kemalaysiaan.
13 Melahirkan individu yang mempunyai rasa setia terhadap 4.48 4 1 Tinggi
bahasa Melayu sebagai bahasa negara.
14 Memperluas penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa 4.62 5 1 Tinggi
pengantar pendidikan.
15 Menyemai rasa keinsafan tentang sejarah perjuangan 4.29 4 1 Tinggi
menuntut kemerdekaan negara.
(bersambung)
302
(sambungan)

Bil
Nasional Konsensus
16 Menyemai perasaan masa depan sepunya yang dikongsi 4.43 4 1 Tinggi

bersama dalam kalangan masyarakat.
17 Bahasa Melayu merupakan bahasa yang dapat membentuk 4.62 5 1 Tinggi
semangat kekitaan (esprit de corps) masyarakat penuturnya.
Nota:
4.4.2.2 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Matlamat Falsafah

Tahap Konsensus Pakar Terhadap Matlamat

3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
Item 5
1
Item 6
Item 7
0 Item 8
Item 9
Item 10
Item
Rajah 4.24. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Matlamat Falsafah
Dapatan keseluruhan berkaitan elemen yang terkandung dalam tema matlamat falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional menunjukkan tahap persetujuan atau konsensus yang
tinggi dalam kalangan pakar terhadap 17 elemen yang telah diteliti oleh mereka, iaitu
303
apabila skor JAK adalah 0.00 hingga 1.00. Dalam pusingan kedua ini menunjukkan
kesemua elemen berada dalam skor JAK 1.00 (Perincian dapatan akan dibincangkan pada
pusingan ketiga Delphi).

Bil
Nasional Konsensus
C. KEPENTINGAN
1 Menyediakan murid yang mampu memajukan diri melalui 4.48 5 1 Tinggi

penguasaan kemahiran berbahasa Melayu yang baik.
2 Membentuk murid yang memastikan bahasa yang keluar 4.38 4 1 Tinggi
semasa berkomunikasi hasil tapisan akal fikirannya.
3 Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa sebagai cerminan 4.38 4 1 Tinggi
akal budi bangsa.
4 Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa penting untuk 4.43 4 1 Tinggi
semua kegiatan dan aspirasi negara.
5 Melahirkan “nasionalisme bahasa” yang menjadi asas 4.33 4 1 Tinggi
penting dalam pembentukan konsep kenegaraan.
6 Pembinaan suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi 4.67 5 1 Tinggi
7 Memupuk amalan keindahan berbahasa dalam masyarakat 4.43 4 1 Tinggi
pelbagai etnik.
8 Penyemaian adab sebagai prasyarat untuk melahirkan murid 4.43 4 1 Tinggi
yang berbudi bahasa.
9 Wacana tertutup untuk membina persefahaman antara kaum 4.24 4 1 Tinggi
yang berlainan budaya dan agama.
10 Operasi badan perancang bahasa dipergiat untuk 4.38 4 1 Tinggi
membangunkan sumber kebahasaan dengan mengaitkannya
dengan usaha penyatupaduan nasional.
11 Memberikan kesedaran kepada pemerintah tentang 4.52 5 1 Tinggi
kepentingan bahasa Melayu sebagai bahasa penyatupaduan
nasional.
12 Mengatasi masalah tanggapan negatif dan salah faham dalam 4.33 4 1 Tinggi
kalangan murid.
13 Membina rasa hormat dan menyanjung tinggi bahasa Melayu 4.52 5 1 Tinggi
sebagai bahasa negara.
14 Memperkukuhkan rasa hormat kepada Perlembagaan 4.52 5 1 Tinggi
Malaysia.
Nota:
304
4.4.2.3 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kepentingan Falsafah
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Kepentingan

3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
Item 5
1
Item 6
Item 7
0 Item 8
Item 1Item 2Item 3Item 4Item 5Item 6Item 7Item 8Item 9 Item Item Item Item Item
10 11 12 13 14 Item 9
Item Item 10
Rajah 4.25. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kepentingan Falsafah
Dapatan keseluruhan tentang elemen yang terkandung dalam tema kepentingan falsafah
kesemua elemen berada dalam skor JAK 1.00. (Perincian dapatan akan dibincangkan pada

Bil
Nasional Konsensus
D. KURIKULUM
1 Berlandaskan prinsip pertama Rukun Negara, iaitu 4.33 4 1 Tinggi

kepercayaan kepada Tuhan.
2 Menekankan prinsip yang terkandung dalam Falsafah 4.43 5 1 Tinggi
3 Mempunyai keselarian dengan Perkara 152 dalam 4.43 4 1 Tinggi
Perlembagaan Malaysia.
(bersambung)
305
(sambungan

Bil
Nasional Konsensus
4 Menumpukan perhatian kepada aspek hakikat bahasa. 4.57 5 1 Tinggi

5 Menekankan usaha “pemanusiaan manusia”. 4.24 4 1 Tinggi
6 Menekankan aspek pengembangan potensi berbahasa untuk 4.33 4 1 Tinggi
mensejahterakan alam.
7 Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum. 4.48 4 1 Tinggi
8 Menitikberatkan persoalan kesetiaan terhadap bahasa 4.33 4 1 Tinggi
Melayu (language loyalty).
9 Memberikan pengetahuan kepada murid bahawa penggunaan 4.48 5 1 Tinggi
bahasa Melayu yang baik melambangkan imej sesebuah
negara.
10 Mengambil kira perkembangan potensi individu berasaskan 4.29 4 1 Tinggi
perkembangan jasmani, emosi, rohani, intelek dan sosial
(JERIS).
11 Memberikan kemahiran tentang kehidupan masyarakat 4.52 5 1 Tinggi
pelbagai etnik yang menghormati antara satu sama lain.
12 Diketengahkan melalui kaedah penyerapan ke dalam subjek 4.38 4 1 Tinggi
bahasa Melayu.
13 Menjadikan murid lebih peka terhadap bahaya yang timbul 4.19 4 1 Tinggi
akibat penggunaan bahasa tiada kesantunan.
14 Menekankan titik persamaan yang sepunya dan universal 4.38 4 1 Tinggi
antara murid pelbagai etnik.
______________________________________________________________________________________
Nota:
4.4.2.4 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kurikulum Falsafah

Tahap Konsensus Pakar Terhadap Kurikulum

3
Item 1
Item 2
2
Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
0 Item 7
Item 1Item 2Item 3Item 4Item 5Item 6Item 7Item 8Item 9 Item Item Item Item Item Item 8
10 11 12 13 14
Item 9
Item
Rajah 4.26. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kurikulum Falsafah
306
Dapatan keseluruhan tentang elemen yang terkandung dalam tema kurikulum falsafah
kesemua elemen berada dalam skor JAK 1.00. (Perincian dapatan akan dibincangkan pada

Bil
Nasional Konsensus
E. STRATEGI PEMBELAJARAN MURID
1 Memberikan ruang kepada murid pelbagai etnik untuk 4.48 5 1 Tinggi

mengetahui budaya masing-masing.
2 Memberikan penekanan kepada aspek keterampilan 4.43 4 1 Tinggi
berkomunikasi.
3 Menyuburkan megah murid menggunakan bahasa Melayu 4.52 5 1 Tinggi
dalam komunikasi.
4 Aspek adab semasa berkomunikasi ditegaskan. 4.57 5 1 Tinggi
5 Pemupukan rasa hormat terhadap bahasa Melayu sebagai 4.43 4 1 Tinggi
bahasa negara yang melambangkan maruah bangsa
Malaysia.
6 Murid sentiasa diterapkan nilai kesyukuran kepada Tuhan 4.52 5 1 Tinggi
yang menganugerahkan bahasa.
7 Mendedahkan murid dengan kemahiran berfikir secara kritis. 4.52 5 1 Tinggi
8 Menitikberatkan aspek penghayatan budaya sesuatu kaum. 4.43 4 1 Tinggi
9 Menekankan proses sosialisasi yang baik antara murid 4.43 4 1 Tinggi
pelbagai etnik.
10 Penyerapan nilai kewarganegaraan yang terpuji dalam 4.33 4 1 Tinggi
kalangan murid.
____________________________________________________________________________________
Nota:
307
4.4.2.5 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Strategi Pembelajaran

Murid dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Strategi Pembelajaran

Murid
3
Item 1
Item 2
2
Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
0 Item 7
Item 1Item 2 Item 3 Item 4Item 5 Item 6 Item 7 Item 8 Item 9 Item
10 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.27. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Strategi Pembelajaran
Dapatan keseluruhan tentang elemen yang terkandung dalam tema strategi pembelajaran
murid dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional menunjukkan tahap
persetujuan atau konsensus yang tinggi dalam kalangan pakar terhadap 10 elemen yang
telah diteliti oleh mereka, iaitu apabila skor JAK adalah 0.00 hingga 1.00. Dalam pusingan
kedua ini menunjukkan kesemua elemen berada dalam skor JAK 1.00. (Perincian dapatan
akan dibincangkan pada pusingan ketiga Delphi).

Bil
Nasional Konsensus
F. STRATEGI PENGAJARAN GURU
1 Membuat rancangan mengajar tahunan yang memasukkan 4.62 5 1 Tinggi

unsur pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan.
2 Membuat rancangan mengajar harian yang memuatkan unsur 4.62 5 1 Tinggi
pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan.
(bersambung)
308
(sambungan)

Bil
Nasional Konsensus
3 Sentiasa mengingatkan murid untuk menanam rasa cinta 4.52 5 1 Tinggi

ikhlas kepada bahasa Melayu.
4 Sentiasa mengingatkan kepada murid bahawa bahasa 4.62 5 1 Tinggi
Inggeris penting sebagai bahasa ilmu dan bukan untuk
menjadi penutur jati bahasa tersebut.
5 Memberikan perhatian kepada aspek penyerapan ilmu dan 4.29 4 1 Tinggi
nilai sama seperti perancangan strategi pengajaran sistem
bahasa dan kemahiran bahasa.
6 Memperoleh maklumat dan fakta yang tepat semasa proses 4.24 4 1 Tinggi
7 Memilih bahan rangsangan yang sarat nilai penyatupaduan 4.62 5 1 Tinggi
nasional.
8 Menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur rasis sama 4.71 5 1 Tinggi
ada secara eksplisit atau implisit.
9 Merancang pengajaran yang mempamerkan jati diri 4.57 5 1 Tinggi
Malaysia.
10 Merancang satu perdebatan sihat antara murid pelbagai etnik 4.57 5 1 Tinggi
dengan menggunakan bahasa Melayu yang santun.
Nota: *JAK= Julat Antara Kuartil
4.4.2.6 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Strategi Pengajaran

Guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Strategi Pengajaran

Guru
3
Item 1
Item 2
2
Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
0 Item 7
Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.28. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Strategi Pengajaran
Guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
309
Dapatan keseluruhan tentang elemen yang terkandung dalam tema strategi pengajaran
guru dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional menunjukkan
tahap persetujuan atau konsensus yang tinggi dalam kalangan pakar terhadap 10
elemen yang telah diteliti oleh mereka, iaitu apabila skor JAK adalah 0.00 hingga
1.00. Dalam pusingan kedua ini menunjukkan kesemua elemen berada dalam skor
JAK 1.00. (Perincian dapatan akan dibincangkan pada pusingan ketiga Delphi).
Jadual 4.10 menunjukkan dapatan keseluruhan sesi pusingan kedua Delphi
terhadap 6 tema yang dikemukakan berdasarkan tahap konsensus pakar terhadap item
soal selidik. Terdapat 87 item telah disenaraikan berdasarkan analisis data sesi
pusingan pertama Delphi. Pada pusingan kedua Delphi ini dapatan keseluruhan untuk
keenam-enam tema menunjukkan tahap persetujuan atau konsensus yang tinggi dalam
kalangan pakar terhadap 87 item yang telah diteliti oleh mereka, iaitu apabila skor
JAK 0.00 hingga 1.00. Pusingan kedua ini menunjukkan semua item bagi setiap tema
berada dalam skor JAK 1.00. Dalam pusingan ini juga beberapa cadangan telah
diberikan oleh informan untuk penambahbaikan item sedia ada, misalnya dari segi
struktur ayat, tanda baca dan sebagainya. Selain itu, penambahbaikan juga melibatkan
penambahan tema dengan beberapa elemen tambahan. Item yang terlibat dalam
penambahbaikan adalah seperti mana Jadual 4.11.

310
Jadual 4.11
Penambahbaikan item oleh informan (pakar) untuk tema: Konsep
Bil/ Penambahbaikan item oleh informan

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Bahasa Melayu ialah simbol tradisi
orang Melayu dan rakyat Malaysia
Bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi
3 dalam sebarang keadaan, sama ada
orang Melayu dan rakyat Malaysia.
positif mahupun negatif.
Elemen Falsafah mempunyai

keselarian dengan prinsip dalam Mempunyai keselarian dengan prinsip
7 Rukun Negara, iaitu Kepercayaan dalam Rukun Negara, iaitu Kepercayaan
kepada Tuhan. kepada Tuhan.
Elemen Falsafah Bahasa

menitikberatkan usaha
Menitikberatkan usaha memperkembangkan
memperkembangkan potensi murid
8 potensi murid selaras dengan matlamat
selaras dengan matlamat Falsafah
Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
Bahasa merupakan fenomena sosial

yang menghubungkan individu dengan
Bahasa merupakan fenomena sosial untuk
individu yang lain atau satu kumpulan
9 menghubungkan antara satu masyarakat
dengan satu kumpulan yang lain dalam
bahasa.
satu masyarakat bahasa.
Bahasa berperanan dalam

Bahasa berperanan dalam mempengaruhi
13 mempengaruhi pemikiran dan cara
cara hidup seseorang individu.
hidup individu dan masyarakat
penuturnya.
Berdasarkan Jadual 4.11, penambahbaikan oleh informan (pakar) melibatkan lima
elemen, iaitu elemen 3, 7, 8, 9, dan 13 dalam tema konsep ini. Jadual 4.12 pula
menunjukkan penambahbaikan untuk tema matlamat, iaitu seperti berikut.

311
Jadual 4.12
Penambahbaikan item oleh informan (pakar) untuk tema: Matlamat

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Setiap bangsa perlu mempunyai Setiap bangsa perlu mempunyai bahasanya
bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau sendiri untuk bertaaruf atau berkenalan.
2
berkenal-kenalan dan bertukar-tukar
maklumat.
Bahasa Melayu dijadikan sebagai
bahasa perhubungan utama untuk Bahasa Melayu sebagai wahana untuk
4 mewujudkan persamaan antara etnik, mewujudkan persamaan antara etnik.
namun bahasa selain bahasa
kebangsaan.
Bahasa yang digunakan mematuhi

sistem bahasa yang sempurna agar Bahasa yang digunakan mematuhi sistem
mesej yang disampaikan itu difahami bahasa agar mesej yang disampaikan itu
5
untuk mengelakkan fitnah dan difahami untuk mengelakkan perselisihan
perselisihan faham antara etnik. faham antara etnik.
Pembangunan kognitif, iaitu

meningkatkan kepekaan dan Pembangunan kognitif, iaitu meningkatkan
keselarasan terhadap peri pentingnya kesedaran terhadap peri pentingnya
7
penguasaan bahasa Melayu yang penguasaan bahasa Melayu.
melambangkan maruah bangsa
Malaysia.
Memupuk dan membudayakan nilai
Memupuk dan membudayakan nilai dan
8 dan semangat patriotisme terhadap
semangat patriotisme terhadap negara.
bahasa Melayu.
Memupuk dan membudayakan nilai Memupuk dan membudayakan nilai
9
nasionalisme terhadap bahasa Melayu. nasionalisme terhadap negara.
Penyerapan elemen falasafah bahasa

Memupuk sikap agar lebih menghormati
10 memupuk sikap agar lebih
budaya kaum lain.
menghormati budaya kaum lain.
Penyerapan elemen falsafah bahasa

Membina individu murid yang mempunyai
akan membina individu murid yang
11 kesantunan berbahasa yang baik untuk
mempunyai kesantunan berbahasa
negara.
yang baik untuk negara.
Memperluaskan penggunaan bahasa
14 Melayu sebagai bahasa pengantar Memperluaskan penggunaan bahasa Melayu
pendidikan dan ilmu tinggi sebagai bahasa pengantar pendidikan.
Menyemai rasa keinsafan tentang
sejarah penubuhan Malaysia dan
Menyemai rasa keinsafan tentang sejarah
15 tragedi rusuhan kaum demi
perjuangan menuntut kemerdekaan negara.
menimbulkan rasa penghargaan
kepada keamanan negara.
Menyemai perasaan atau nasib masa Menyemai perasaan masa depan sepunya
16 depan sepunya yang dikongsi bersama yang dikongsi bersama dalam kalangan
dalam kalangan masyarakatnya. masyarakat Malaysia.
312
Berdasarkan Jadual 4.12, penambahbaikan item terhadap tema matlamat oleh
informan (pakar) melibatkan 12 elemen. Elemen tersebut ialah elemen 2, 4, 5, 7, 8, 9,
10, 11, 14, 15, 16, dan 17. Selanjutnya, Jadual 4.13 memaparkan penambahbaikan
untuk tema kepentingan, iaitu seperti berikut.
Jadual 4.13
Penambahbaikan item oleh informan (pakar) untuk tema: Kepentingan

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Menyediakan murid yang mampu
memajukan diri melalui penguasaan Menyediakan murid yang mampu
1 kemahiran berbahasa Melayu yang memajukan diri melalui penguasaan
baik agar maksud yang ingin kemahiran berbahasa Melayu yang baik.
disampaikan.
Membentuk murid yang menaakul, Membentuk murid yang memastikan bahasa
berfikir, menilai serta memastikan yang keluar semasa berkomunikasi hasil
2
bahawa bahasa yang keluar itu hasil tapisan akal fikirannya.
tapisan akal fikirannya.
Menyedarkan setiap murid bahawa
bahasa sebagai wahana pemikiran dan
Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa
budaya yang tidak sesekali boleh
4 penting untuk semua kegiatan dan aspirasi
dipisahkan daripada apa sahaja
negara.
kegiatan dan aspirasi masyarakat dan
negara.
Pembinaan suatu kerangka Falsafah
Pendidikan Bahasa bagi bahasa Pembinaan suatu kerangka Falsafah
6 Melayu sebagai bahasa kebangsaan, Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu
bahasa rasmi dan bahasa ilmu untuk sebagai bahasa negara.
tujuan penyatupaduan nasional.
Memupuk amalan kesantunan dan
keindahan berbahasa sebagai
Memupuk amalan keindahan berbahasa
7 manifestasi daripada budi pekerti, budi
dalam masyarakat pelbagai etnik.
bahasa dan akal budi yang tinggi dan
mulia.
Wacana tertutup untuk membina
perhubungan baik dan saling faham
9 persefahaman antara kaum yang berlainan
antara kaum yang berlainan budaya
budaya dan agama.
dan agama.
Membentuk strategi untuk menangani
Operasi badan perancang bahasa dipergiat
dan membangunkan segala sumber
untuk membangunkan sumber kebahasaan
10 kebahasaan dan mengaitkannya
dengan mengaitkannya dengan usaha
dengan kepentingan negara melalui
operasi badan perancang bahasa.
(bersambung)
313

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Memberikan nilai tambah kepada
sistem pendidikan dengan
mewujudkan kesedaran kepada Memberikan kesedaran kepada pemerintah
11 pemerintah tentang kepentingan tentang kepentingan bahasa Melayu sebagai
bahasa Melayu sebagai alat pemersatu bahasa penyatupaduan nasional.
dalam menghadapi kepelbagaian
etnik.
Penyerapan elemen Falsafah Bahasa
Membina rasa hormat dan menyanjung
membina rasa hormat dan menyanjung
13 tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa
tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa
negara.
negara.
memperkukuh rasa hormat dan Memperkukuh rasa hormat kepada
14
kepatuhan kepada Perlembagaan Perlembagaan Malaysia.
Malaysia.
Berdasarkan Jadual 4.13 penambahbaikan item terhadap tema kepentingan oleh
informan (pakar) melibatkan sebanyak 10 elemen. Elemen tersebut ialah elemen 1, 2,
4, 6, 7, 9, 10, 11, 13, dan 14. Selanjutnya, Jadual 4.14 memaparkan penambahbaikan
untuk tema kurikulum seperti berikut.
Jadual 4.14
Penambahbaikan item oleh informan (pakar) untuk tema: Kurikulum

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
untuk penyatupaduan
Berlandaskan prinsip pertama Rukun
1 nasionalberlandaskan prinsip pertama
Negara iaitu kepercayaan kepada Tuhan.
Rukun Negara iaitu Kepercayaan
kepada Tuhan.
untuk penyatupaduan
Menekankan prinsip yang terkandung
2 nasionalmenekankan prinsip yang
dalam Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
terkandung dalam Falsafah Pendidikan
Kebangsaan.
(bersambung)
314

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
untuk penyatupaduan
Mempunyai keselarian dengan Perkara 152
3 nasionalmempunyai keselarian dengan
dalam Perlembagaan Malaysia.
Perkara 152 dalam Perlembagaan
Malaysia.
Menumpukan perhatian kepada aspek
4 menumpukan perhatian kepada aspek
hakikat bahasa.
hakikat bahasa.
Kurikulum Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional memberikan
pengetahuan dan kesedaran kepada Memberikan pengetahuan kepada murid
9 murid bahawa penggunaan bahasa bahawa penggunaan bahasa Melayu yang
Melayu yang baik atau sebaliknya baik melambangkan imej sesebuah negara.
melambangkan maruah dan imej
sesebuah negara.
Menekankan titik persamaan yang
Menekankan titik persamaan yang sepunya
14 sepunya dan universal dalam aspek
dan universal antara murid pelbagai etnik.
agama.
Berdasarkan Jadual 4.14, penambahbaikan item terhadap tema kurikulum oleh
informan (pakar) melibatkan 6 elemen. Elemen tersebut ialah elemen 1, 2, 3, 4, 9 dan
14. Jadual 4.15 pula memaparkan penambahbaikan untuk tema strategi pembelajaran
murid.
Jadual 4.15
Penambahbaikan item oleh informan (pakar) untuk tema: Strategi Pembelajaran

Murid

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Pembelajaran falsafah bahasa
memberikan ruang kepada murid
Memberikan ruang kepada murid pelbagai
daripada pelbagai latar belakang
1 etnik untuk mengetahui budaya masing-
budaya untuk mengetahui dan
masing.
berbincang tentang perbezaan dan
persamaan budaya masing-masing.
Dalam pembelajaran falsafah bahasa, Memberikan penekanan kepada aspek

2 penekanan diberikan kepada aspek keterampilan berkomunikasi.
keterampilan berkomunikasi.
(bersambung)
315

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Aspek adab semasa berkomunikasi

ditegaskan dan dipupuk semasa murid
menyampaikan pidato, ucapan,
4 syarahan, perbahasan yang
ditegaskan.
mencerminkan bahasa Melayu tinggi
dan mengelakkan bahasa Melayu
rendah seperti carutan dan maki
hamun.
Dalam pembelajaran bahasa, murid

sentiasa diterapkan nilai kesyukuran
kepada Tuhan yang menganugerahkan Murid sentiasa diterapkan nilai kesyukuran
6 bahasa dan atas rasa kesyukuran itu kepada Tuhan yang menganugerahkan
setiap individu harus menggunakan bahasa.
anugerah bahasa itu hanya untuk
tujuan kebaikan dan kesejahteraan
negara.
Menekankan proses sosialisasi yang Menekankan proses sosialisasi yang baik

9
baik antara pelbagai etnik. antara murid pelbagai etnik.
Penyerapan nilai kenegaraan yang

terpuji dalam kalangan murid Penyerapan nilai kewarganegaraan yang
10
ditekankan dalam pembelajaran terpuji dalam kalangan murid.
falsafah bahasa.
Berdasarkan Jadual 4.15, penambahbaikan item terhadap tema strategi pembelajaran
murid oleh informan (pakar) melibatkan 6 elemen. Elemen tersebut ialah elemen 1, 2,
4, 6, 9 dan 10. Selanjutnya, Jadual 4.16 memaparkan penambahbaikan untuk tema
strategi pengajaran guru.

316
Jadual 4.16
Penambahbaikan item oleh informan (pakar) untuk tema: Strategi Pengajaran Guru

Item sedia ada
Elemen (Pakar)
Guru membuat rancangan mengajar
Membuat rancangan mengajar harian yang
penggal yang memuatkan unsur
2 memuatkan unsur pendekatan bersepadu
pendekatan bersepadu secara terancang
secara terancang dan berterusan.
dan berterusan.
Guru memilih bahan rangsangan
daripada pelbagai sumber untuk Memilih bahan rangsangan yang sarat nilai
7
mengajarkan bahasa Melayu yang sarat penyatupaduan nasional.
nilai penyatupaduan nasional.
Guru merancang pengajaran yang
mempamerkan jati diri Malaysia agar Merancang pengajaran yang mempamerkan
9
semua kaum berasa dihargai dan jati diri Malaysia
mempunyai komitmen yang sama.
Berdasarkan Jadual 4.16, penambahbaikan item terhadap tema strategi pengajaran
guru oleh informan (pakar) melibatkan sebanyak 3 elemen. Elemen tersebut ialah
elemen 2, 7, dan 9 . Selanjutnya, Jadual 4.17 menunjukkan tema dan elemen baharu
hasil cadangan informan (pakar).
Jadual 4.17
Tema dan elemen baharu hasil cadangan informan/ pakar.
Tema Baharu Senarai Elemen
Pengujian dan Penilaian 1) Murid diuji dan dinilai melalui subtopik falsafah bahasa yang
diketengahkan dalam ujian bahasa Melayu yang standard.
2) Item pengujian dan penilaian yang bersesuaian dan relevan
kepada semua murid yang berbeza latar belakang budaya dan
etnik.
3) Pengujian dan penilaian yang seimbang dari segi penguasaan
sistem bahasa dan pembinaan sahsiah diri.
4) Pemilihan dan penyediaan bahan yang bersesuaian untuk tujuan
5) Mengenal pasti keperluan dalam pendidikan bahasa sebelum
langkah penambahbaikan dapat diambil.
6) Memberi keutamaan kepada penghasilan karya yang
mengetengahkan nilai penyatupaduan nasional.
7) Memberi fokus kepada perdebatan yang bersifat ilmiah dan
bertatasusila.
(bersambung)
317
Tema Baharu Senarai Elemen
8) Aspek kognitif harus dilengkapkan dengan aspek afektif.

9) Penilaian berdasarkan pemerhatian berterusan terhadap
pencapaian murid dalam mengaplikasikan nilai murni dalam
10) Proses penilaian yang sistematik dilakukan untuk mendapatkan
maklum balas daripada guru tentang masalah yang dihadapi
murid dalam pembelajaran.
11) Proses menentukan perubahan tingkah laku murid melalui
pertimbangan nilai yang dipelajari.
12) Bertindak sebagai motivasi ekstrinsik kepada murid untuk
mengaplikasikan apa yang telah dipelajari dalam kehidupan.
Secara ringkas, dapatan sesi pusingan kedua Delphi telah mengenal pasti 99 elemen
dan digunakan dalam sesi pusingan ketiga Delphi.
4.4.3 Dapatan Pusingan Ketiga Delphi – Analisis Kuantitatif
Soal selidik untuk sesi pusingan ini adalah dapatan daripada sesi pusingan kedua
Delphi. Instrumen tersebut dihantar semula kepada dua puluh satu orang pakar
berserta dengan analisis sesi pusingan lalu. Dalam pusingan ketiga ini, informan
disyaratkan untuk menilai semula pernyataan yang diberikan dan memberikan
persetujuan mereka tanpa melakukan sebarang penambahbaikan terhadap item. Oleh
itu, tahap kesepakatan mereka terhadap item telah dinilai melalui analisis JAK.
Manakala, tahap persetujuan mereka terhadap item digambarkan melalui skala Likert
lima poin. Seterusnya, respon mereka dianalisis menggunakan skor min dan median.
Dapatan tersebut ditunjukkan dalam Jadual 4.18.

318
Jadual 4.18
Perincian Penganalisisan Data Sesi Pusingan Ketiga Delphi
Bil Tema/Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Min Med *JAK Tahap
Nasional Konsensus
A. KONSEP
1 Hakikat adanya kaitan yang erat antara fikiran dengan 4.76 5 0 Tinggi
bahasa, iaitu fikiran sebagai kandungan bahasa (content of
language) dan bahasa sebagai wahana fikiran (vehicle of
language).
2 Pemupukan konsep bahasa Melayu sebagai bahasa negara 4.33 4 1 Tinggi
dijalankan dengan lebih bersepadu dan menyeluruh.
3 Bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi orang Melayu 4.38 4 1 Tinggi
dan rakyat Malaysia.
4 Bahasa Melayu mempunyai kaitan yang erat dengan 4.24 4 1 Tinggi
sejarah dan aspirasi negara.
5 Jati diri kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses 4.57 5 1 Tinggi
sosiobudaya Melayu wajib didukung oleh semua
warganegara Malaysia.
6 Pengetahuan antara budaya merupakan prasyarat untuk 4.48 4 1 Tinggi
interaksi antara satu sama lain yang berkesan dalam
masyarakat.
7 Mempunyai keselarian dengan prinsip dalam Rukun 4.00 4 0 Tinggi
Negara, iaitu Kepercayaan kepada Tuhan.
8 Menitikberatkan usaha memperkembangkan potensi murid 4.14 4 1 Tinggi
selaras dengan matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
9 Bahasa merupakan fenomena sosial untuk 4.76 5 0 Tinggi
menghubungkan antara satu masyarakat bahasa.
pembinaan diri insan.
pembangunan masyarakat dan negara.
12 Bahasa berperanan dalam mempengaruhi cara hidup 4.38 4 1 Tinggi
individu.
13 Potensi berbahasa merupakan kurniaan Tuhan yang perlu 4.33 4 1 Tinggi
dihargai untuk memupuk persefahaman antara pelbagai
etnik.
14 Pendidikan bahasa bermatlamat membentuk rakyat 4.33 4 1 Tinggi
Malaysia yang berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri.
15 Falsafah bahasa dalam pendidikan bahasa dan 4.52 5 1 Tinggi
penggabungjalinannya ialah satu aspek terpenting.
16 Penguasaan bahasa juga bermaksud penguasaan ilmu lain 4.48 4 1 Tinggi
melalui kaedah penyerapan ilmu.
17 Kemahiran bahasa merupakan asas kepada seseorang itu 4.71 5 1 Tinggi
18 Pengetahuan bahasa merupakan asas kepada seseorang itu 4.67 5 1 Tinggi
19 Setiap individu menggunakan bahasa untuk 4.33 4 1 Tinggi
menyampaikan fakta yang betul dan sahih.
20 Falsafah bahasa mengorientasikan pemikiran seseorang 4.19 4 1 Tinggi
individu untuk mementingkan penyatupaduan nasional.
21 Menganjurkan gagasan bahasa Melayu selaku bahasa 4.38 4 1 Tinggi
negara adalah lebih sesuai berbanding dengan bahasa lain.
(bersambung)
319
Bil Tema/Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Min Med *JAK Tahap
Nasional Konsensus
22 Memupuk perkembangan minda patriotik dalam 4.48 4 1 Tinggi
masyarakat berbilang kaum agar dapat merealisasikan
gagasan pembinaan negara (nation building).
Nota: JAK* =
Julat Antara Kuartil
4.4.3.1 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Konsep Falsafah

Tahap Konsensus Pakar Terhadap Konsep

3 Item 1
Item 2
2
Item 3
Item 4
1
Item 5
0 Item 6
Item 10
Item 4
Item 5
Item 6
Item 7
Item 8
Item 9
Item 1
Item 2
Item 3
Item 11
Item 12
Item 13
Item 14
Item 15
Item 16
Item 17
Item 18
Item 19
Item 20
Item 21
Item 22
Item 7
Item 8
Item
Rajah 4.29. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Konsep

Dalam pusingan ketiga memperlihatkan tiga elemen mendapat skor JAK 0.00.
Antaranya ialah elemen “hakikat adanya kaitan yang erat antara fikiran dengan
bahasa, iaitu fikiran sebagai kandungan bahasa (content of language) dan bahasa
sebagai wahana fikiran (vehicle of language)”(item 1). Dua elemen berikutnya
ialah “mempunyai keselarian dengan prinsip dalam Rukun Negara”, iaitu
kepercayaan kepada Tuhan (item 7), dan elemen berkaitan “Bahasa merupakan
320
fenomena sosial yang menghubungkan antara satu masyarakat bahasa”(item 9).
Elemen yang lain masih mengekalkan skor JAK 1.00. Tahap kesepakatan yang
tinggi dalam kalangan pakar terhadap tiga elemen ini membuktikan bahawa mereka
memahami, menerima dan bersetuju terhadap elemen penting yang mendasari dua
teori dan dua model yang digunapakai untuk tujuan penyatupaduan nasional.
Dalam konteks ini, wujud keselarian dengan pernyataan asas dalam prinsip falsafah
bahasa, iaitu pendidikan bahasa sebagai upaya mengembangkan potensi berbahasa
yang telah dikurniakan Tuhan kepada seluruh umat manusia. Potensi berbahasa
yang ingin dikembangkan ini perlulah mempunyai keselarian dengan matlamat
Falsafah Pendidikan Kebangsaan untuk melahirkan murid yang seimbang dari segi
jasmani, emosi, rohani dan intelek.
Keseimbangan ini amat penting agar setiap murid berupaya untuk
berfikir sebelum melakukan sesuatu perkara. Dalam konteks penyatupaduan
nasional, bahasa Melayu yang telah dinobatkan sebagai bahasa kebangsaan dan
bahasa rasmi sebagaimana yang dimaktubkan dalam perkara 152 Perlembagaan
Persekutuan menjadi asas jati diri rakyat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai
kaum. Justeru, pewarisan nilai ke arah memupuk masyarakat yang bersatu-padu
dapat dijalankan bermula di peringkat persekolahan melalui pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu yang sarat nilai melalui kaedah penyerapan ilmu dan
nilai (pendidikan umum).

321

Bil
Nasional Konsensus
B. MATLAMAT
1 Bahasa Melayu diupayakan sebagai wahana penyampaian 4.52 5 1 Tinggi

polisi untuk penyatupaduan nasional.
2 Setiap bangsa perlu mempunyai bahasanya sendiri untuk 4.52 5 1 Tinggi
bertaaruf atau berkenal-kenalan.
3 Bahasa Melayu telah membuktikan kegemilangannya 4.67 5 1 Tinggi
sebagai bahasa „lingua franca‟ untuk menyatupadukan
masyarakat penutur.
4 Bahasa Melayu dijadikan sebagai wahana untuk 4.43 5 1 Tinggi
mewujudkan persamaan antara etnik.
5 Bahasa yang digunakan mematuhi sistem bahasa agar 4.43 4 1 Tinggi
mesej yang disampaikan itu difahami untuk mengelakkan
perselisihan faham antara etnik.
6 Unsur linguistik nasionalis diserapkan dalam pengajaran 4.38 5 1 Tinggi
dan pembelajaran bahasa Melayu.
7 Pembangunan kognitif, iaitu meningkatkan kesedaran 4.76 5 0 Tinggi
terhadap peri pentingnya penguasaan bahasa Melayu.
8 Memupuk dan membudayakan nilai dan semangat 4.76 5 0 Tinggi
patriotisme terhadap negara.
9 Memupuk dan membudayakan nilai nasionalisme terhadap 4.76 5 0 Tinggi
negara.
10 Memupuk sikap agar lebih menghormati budaya kaum 4.43 5 1 Tinggi
lain.
11 Membina individu murid yang mempunyai kesantunan 4.43 4 1 Tinggi
berbahasa yang baik untuk negara.
12 Memupuk kesedaran kepada masyarakat bahawa 4.62 5 1 Tinggi
penguasaan bahasa negara akan mewujudkan citra
kemalaysiaan.
13 Melahirkan individu yang mempunyai rasa setia terhadap 4.62 5 1 Tinggi
14 Memperluas penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa 4.67 5 1 Tinggi
15 Menyemai rasa keinsafan tentang sejarah perjuangan 4.38 4 1 Tinggi
menuntut kemerdekaan negara.
16 Menyemai perasaan masa depan sepunya yang dikongsi 4.52 5 1 Tinggi
bersama dalam kalangan masyarakat.
17 Bahasa Melayu merupakan bahasa yang dapat membentuk 4.67 5 1 Tinggi
semangat kekitaan (esprit de corps) masyarakat
penuturnya.
Nota:
JAK* = Julat Antara Kuartil
322
4.4.3.2 Analisis Tahap Konsensus pakar terhadap Tema Matlamat Falsafah
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Matlamat

3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
Item 7
0
Item 8
Item 9
Item Item 10
Rajah 4.30. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Matlamat
Dalam pusingan ketiga menunjukkan tiga elemen mendapat skor JAK 0.00. Antara
elemen tersebut ialah “Pembangunan Kognitif, iaitu meningkatkan kesedaran
terhadap peri pentingnya penguasaan bahasa Melayu” (item 7); “memupuk dan
membudayakan nilai dan semangat patriotisme terhadap bahasa Melayu” (item 8)
dan “memupuk dan membudayakan nilai nasionalisme terhadap bahasa
Melayu”(item 9). Elemen yang lain masih mengekalkan skor JAK 1.00.
Kesepakatan yang tinggi pakar terhadap ketiga-tiga elemen ini membuktikan
bahawa mereka bersetuju terhadap prinsip asas falsafah bahasa yang ketiga
(pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum) dan prinsip asas
falsafah bahasa yang keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-
nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Persetujuan juga berkaitan

323
secara langsung dengan etos bahasa Melayu ketiga (bahasa Melayu membentuk
semangat patriotisme bangsa) dan etos bahasa Melayu keempat (bahasa Melayu
membentuk semangat patriotisme bangsa). Pengajaran dan pembelajaran bahasa
Melayu yang sarat nilai cintakan kepada negara mampu memberikan kesedaran
kepada murid-murid pelbagai kaum agar senantiasa berfikir dan membuat penilaian
yang wajar. Ini bermaksud segalan tindakan yang bakal dilakukan perlulah
mengambil kira kepentingan negara terlebih dahulu.
Dapatan keseluruhan tentang elemen yang terkandung dalam tema
matlamat falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional menunjukkan tahap
persetujuan atau konsensus yang tinggi dalam kalangan pakar terhadap 17 elemen
yang dinilai semula oleh mereka, apabila mendapat skor JAK 0.00 hingga 1.00

Bil
Nasional Konsensus
C. KEPENTINGAN
1 Menyediakan murid yang mampu memajukan diri melalui 4.62 5 1 Tinggi

penguasaan kemahiran berbahasa Melayu yang baik.
2 Membentuk murid yang memastikan bahasa yang keluar 4.38 4 1 Tinggi
hasil tapisan akal fikirannya.
3 Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa sebagai 4.48 5 1 Tinggi
cerminan akal budi bangsa.
4 Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa penting untuk 4.48 4 1 Tinggi
semua kegiatan dan aspirasi negara.
5 Melahirkan “nasionalisme bahasa” yang menjadi asas 4.43 5 1 Tinggi
penting dalam pembentukan konsep kenegaraan.
6 Pembinaan suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa 4.76 5 0 Tinggi
bagi bahasa Melayu sebagai bahasa negara.
7 Memupuk amalan keindahan berbahasa dalam masyarakat 4.48 4 1 Tinggi
pelbagai etnik.
8 Penyemaian adab sebagai prasyarat untuk melahirkan 4.52 5 1 Tinggi
murid yang berbudi bahasa.
9 Wacana tertutup untuk membina persefahaman antara 4.38 4 1 Tinggi
kaum yang berlainan budaya dan agama.
(bersambung)
324
(sambungan)

Bil
Nasional Konsensus
10 Operasi badan perancang bahasa dipergiat untuk 4.48 5 1 Tinggi

membangunkan sumber kebahasaan dengan
mengaitkannya dengan usaha penyatupaduan nasional.
11 Memberikan kesedaran kepada pemerintah tentang 4.62 5 1 Tinggi
kepentingan bahasa Melayu sebagai bahasa
12 Mengatasi masalah tanggapan negatif dan salah faham 4.43 4 1 Tinggi
dalam kalangan murid.
13 Membina rasa hormat dan menyanjung tinggi bahasa 4.57 5 1 Tinggi
Melayu sebagai bahasa negara.
14 Memperkukuhkan rasa hormat dan kepatuhan kepada 4.57 5 1 Tinggi
Nota:
4.4.3.3 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kepentingan
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Kepentingan

3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
Item 5
1
Item 6
Item 7
0 Item 8
Item 1Item 2Item 3Item 4Item 5Item 6Item 7Item 8Item 9 Item Item Item Item Item
10 11 12 13 14 Item 9
Item Item 10
Rajah 4.31. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kepentingan Falsafah Bahasa

325
Dapatan keseluruhan berkaitan dengan elemen yang terkandung dalam tema
kepentingan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional menunjukkan tahap
persetujuan atau kesepakatan yang tinggi dalam kalangan pakar terhadap 14
elemen yang dinilai semula oleh mereka, apabila memperoleh skor JAK 0.00
hingga 1.00. Dalam pusingan ketiga menunjukkan satu elemen mendapat skor JAK
0.00, iaitu “Pembinaan suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa
Melayu sebagai bahasa negara” (item 6). Elemen yang lain masih mengekalkan
skor JAK 1.00. Dapatan ini menunjukkan bahawa pakar yang mempunyai
kewibawaan ilmu terhadap bidang lain juga menyokong dan bersetuju terhadap
idealisme pembinaan kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu
sebagai bahasa negara. Kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa
memperlihatkan Falsafah Pendidikan Bahasa sebagai sub kepada Falsafah
Pendidikan Kebangsaan yang diterjemahkan melalui proses pendidikan yang secara
kasar dibahagikan kepada dua, iaitu pelaksanaan kurikulum dan kokurikulum. Ini
bermaksud, penguasaan bahasa dan penguasaan ilmu-ilmu lain haruslah
dititikberatkan dengan memasukkan semua cabang ilmu dalam pengajaran dan
pembelajaran bahasa melalui strategi penyerapan ilmu.

Bil
Nasional Konsensus
D. KURIKULUM
1 Berlandaskan prinsip pertama Rukun Negara iaitu 4.38 5 1 Tinggi

2 Menekankan prinsip yang terkandung dalam Falsafah 4.43 5 1 Tinggi
3 Mempunyai keselarian dengan Perkara 152 dalam 4.48 5 1 Tinggi
4 Menumpukan perhatian kepada aspek hakikat bahasa. 4.62 5 1 Tinggi
5 Menekankan usaha “pemanusiaan manusia”. 4.24 4 1 Tinggi
(bersambung)
326
(sambungan)

Bil
Nasional Konsensus
6 Menekankan aspek pengembangan potensi berbahasa 4.38 4 1 Tinggi

untuk mensejahterakan alam.
7 Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan 4.52 5 1 Tinggi
umum.
8 Menitikberatkan persoalan kesetiaan terhadap bahasa 4.33 4 1 Tinggi
9 Memberikan pengetahuan kepada murid bahawa 4.52 5 1 Tinggi
penggunaan bahasa Melayu yang baik melambangkan imej
sesebuah negara.
10 Mengambil kira perkembangan potensi individu 4.33 4 1 Tinggi
berasaskan perkembangan jasmani, emosi, rohani, intelek
dan sosial (JERIS).
11 Memberikan kemahiran tentang kehidupan masyarakat 4.57 5 1 Tinggi
pelbagai etnik yang menghormati antara satu sama lain.
12 Diketengahkan melalui kaedah penyerapan ke dalam 4.38 4 1 Tinggi
subjek bahasa Melayu.
13 Menjadikan murid lebih peka terhadap bahaya yang timbul 4.29 4 1 Tinggi
akibat penggunaan bahasa yang tiada kesantunan.
14 Menekankan titik persamaan yang sepunya dan universal 4.43 4 1 Tinggi
Nota:
4.4.3.4 Analisis Tahap Konsensus pakar terhadap Tema Kurikulum Falsafah

Tahap Konsensus Pakar Terhadap Kurikulum

3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
Item 5
1
Item 6
Item 7
0 Item 8
Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Item 9
Item Item 10
Rajah 4.32. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Kurikulum Falsafah

327
Dapatan keseluruhan berkaitan dengan elemen yang terkandung dalam tema
kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional menunjukkan tahap
persetujuan atau kesepakatan yang tinggi dalam kalangan pakar terhadap 14
elemen yang dinilai semula oleh mereka, apabila memperoleh skor JAK 0.00
hingga 1.00. Dalam pusingan ketiga ini skor JAK masih kekal 1.00 bagi setiap
elemen. Elemen yang terkandung dalam tema kurikulum untuk penyatupaduan
nasional yang telah disepakati oleh pakar ini memfokuskan kepada pendidikan
bahasa Melayu sebagai suatu cabang pendidikan umum dan perlu diketengahkan
melalui kaedah penyerapan ke dalam subjek bahasa Melayu. Dapatan ini
menunjukkan bahawa kurikulum falsafah pendidikan bahasa sebagai sub Falsafah
Pendidikan Kebangsaan perlu diformalisasikan agar proses pendidikan bahasa yang
dilaksanakan memenuhi falsafah yang selaras dengan falsafah induk ini agar proses
pengajaran dan pembelajaran bahasa mempunyai matlamat yang jelas dalam
melahirkan individu yang seimbang seterusnya memupuk penyatupaduan dalam
kalangan murid pelbagai kaum.

Bil
Nasional Konsensus
1 Memberikan ruang kepada murid pelbagai etnik untuk 4.48 5 1 Tinggi

mengetahui budaya masing-masing.
2 Memberikan penekanan kepada aspek keterampilan 4.52 5 1 Tinggi
berkomunikasi.
3 Menyuburkan perasaan megah murid menggunakan 4.62 5 1 Tinggi
bahasa Melayu dalam komunikasi.
4 Aspek adab semasa berkomunikasi ditegaskan. 4.71 5 0 Tinggi
5 Pemupukan rasa hormat terhadap bahasa Melayu sebagai 4.57 5 1 Tinggi
bahasa negara yang melambangkan maruah bangsa
Malaysia.
6 Murid sentiasa diterapkan nilai kesyukuran kepada Tuhan 4.62 5 1 Tinggi
yang menganugerahkan bahasa.
(bersambung)
328
(sambungan)

Bil
Nasional Konsensus
7 Mendedahkan murid dengan kemahiran berfikir secara 4.62 5 1 Tinggi

kritis.
8 Menitikberatkan aspek penghayatan budaya sesuatu kaum. 4.48 5 1 Tinggi
9 Menekankan proses sosialisasi yang baik antara murid 4.48 4 1 Tinggi
pelbagai etnik.
10 Penyerapan nilai kewarganegaraan yang terpuji dalam 4.38 4 1 Tinggi
kalangan murid.
Nota: JAK* = Julat Antara Kuartil
4.4.3.5 Analisis Tahap Konsensus pakar terhadap Tema Strategi Pembelajaran
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Strategi Pembelajaran

Murid
3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
Item 7
0
Item 1 Item 2 Item 3 Item 4 Item 5 Item 6 Item 7 Item 8 Item 9 Item 10 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.33. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Strategi Pembelajaran
Dapatan keseluruhan berkaitan elemen yang terkandung dalam tema strategi
pembelajaran murid dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional menunjukkan tahap persetujuan atau konsensus yang tinggi dalam
kalangan pakar terhadap 10 elemen yang dinilai semula oleh mereka, apabila
329
memperoleh skor JAK 0.00 hingga 1.00. Dalam pusingan ketiga ini menunjukkan
sebanyak satu elemen mendapat skor JAK 0.00, iaitu “Aspek adab semasa
berkomunikasi ditegaskan dan dipupuk semasa murid menyampaikan pidato,
ucapan, syarahan, perbahasan yang mencerminkan bahasa Melayu tinggi dan
mengelakkan bahasa Melayu rendah seperti carutan dan maki hamun”(item 4).
Elemen ini adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga, iaitu
pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum dan prinsip asas
falsafah bahasa kelima, iaitu berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak
disampaikan mencapai objektifnya. Hakikatnya, usaha mewujudkan masyarakat
yang diidamkan mestilah bermula dengan budaya berbahasa dan perlakuan yang
baik dan santun. Hal ini kerana jika setiap individu mempraktikkan adab dan
keterampilan semasa berkomunikasi akan mewujudkan masyarakat yang saling
hormat dan menghormati antara satu sama lain yang menjurus kepada keharmonian
sesebuah negara.
330
Min Med *JAK Tahap

Bil Tema/Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Konsensus
Nasional
1 Membuat rancangan mengajar tahunan yang memasukkan 4.67 5 1 Tinggi

unsur pendekatan bersepadu secara terancang dan
berterusan.
2 Membuat rancangan mengajar harian yang memuatkan 4.67 5 1 Tinggi
unsur pendekatan bersepadu secara terancang dan
berterusan.
3 Sentiasa mengingatkan murid untuk menanam rasa cinta 4.52 5 1 Tinggi
ikhlas kepada bahasa Melayu.
4 Sentiasa mengingatkan kepada murid bahawa bahasa 4.62 5 1 Tinggi
Inggeris penting sebagai bahasa ilmu dan bukan untuk
5 Memberikan perhatian kepada aspek penyerapan ilmu dan 4.33 4 1 Tinggi
nilai sama seperti perancangan strategi pengajaran sistem
6 Memperoleh maklumat dan fakta yang tepat semasa proses 4.38 4 1 Tinggi
7 Memilih bahan rangsangan yang sarat nilai penyatupaduan 4.52 5 1 Tinggi
nasional.
8 Menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur rasis 4.67 5 1 Tinggi
sama ada secara eksplisit atau implisit.
9 Merancang pengajaran yang mempamerkan jati diri 4.81 5 1 Tinggi
Malaysia.
10 Merancang satu perdebatan sihat antara murid pelbagai 4.67 5 1 Tinggi
etnik dengan menggunakan bahasa Melayu yang santun.
Nota:
331
4.4.3.7 Analisis Tahap Konsensus pakar terhadap Tema Strategi Pengajaran

Guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Strategi Pengajaran

Guru
3
Item 1
Item 2
2 Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
Item 7
0
Item Item 9
Rajah 4.34. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Strategi Pengajaran Guru
dalam pendidikan Falsafah bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan keseluruhan berkaitan elemen yang terkandung dalam tema strategi
pengajaran guru dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
menunjukkan tahap persetujuan atau kesepakatan yang tinggi dalam kalangan
pakar terhadap 10 elemen yang dinilai semula oleh mereka, apabila memperoleh
skor JAK 0.00 hingga 1.00. Dalam pusingan ketiga ini skor JAK masih kekal 1.00
bagi setiap elemen.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan elemen “memperoleh maklumat dan
fakta yang tepat semasa proses pengajaran bahasa Melayu”(item 6) adalah selari
dengan prinsip asas falsafah bahasa kelima, iaitu berbahasa mengikut nahu agar
makna yang hendak disampaikan mencapai objektifnya dan prinsip asas falsafah
332
bahasa keenam, iaitu berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang
betul dan benar. Dalam hal ini, pemikiran seseorang individu tidak boleh
bersandarkan kepercayaan dan emosi semasa proses penyampaian maklumat.
Sesuatu maklumat itu haruslah disampaikan berdasarkan penaakulan yang tepat dan
sahih. Di samping itu, maklumat yang ingin disampaikan itu perlulah diperoleh
daripada sumber yang sahih dan boleh dipercayai bagi memastikan maklumat yang
diberikan itu tidak bercanggah dengan fakta yang sebenarnya dan bebas dari firnah.

Bil
Nasional Konsensus
G. PENGUJIAN DAN PENILAIAN
1 Murid diuji dan dinilai melalui subtopik falsafah bahasa 4.24 4 1 Tinggi
yang diketengahkan dalam ujian bahasa Melayu yang
standard.
2 Item pengujian dan penilaian yang bersesuaian dan relevan 4.29 4 1 Tinggi
kepada semua murid yang berbeza latar belakang budaya
dan etnik.
3 Pengujian dan penilaian yang seimbang dari segi 4.29 4 1 Tinggi
penguasaan sistem bahasa dan pembinaan sahsiah diri.
4 Pemilihan dan penyediaan bahan yang bersesuaian dan 4.48 4 1 Tinggi
bertepatan untuk tujuan penyatupaduan nasional.
5 Mengenal pasti keperluan dan kelemahan dalam 4.38 4 1 Tinggi
pendidikan bahasa sebelum langkah penambahbaikan
dapat diambil.
6 Memberi keutamaan kepada penghasilan karya yang 4.33 4 1 Tinggi
mengetengahkan nilai penyatupaduan nasional.
7 Memberi fokus kepada perdebatan yang bersifat ilmiah 4.10 4 1 Tinggi
dan bertatasusila.
8 Aspek kognitif harus dilengkapkan dengan aspek afektif. 4.43 4 1 Tinggi
9 Penilaian berdasarkan pemerhatian berterusan terhadap 4.38 4 1 Tinggi
pencapaian murid dalam mengaplikasikan nilai murni
dalam pembelajaran bahasa Melayu.
10 Proses penilaian yang sistematik dilakukan untuk 4.33 4 1 Tinggi
mendapatkan maklum balas daripada guru tentang masalah
yang dihadapi murid dalam pembelajaran.
11 Proses menentukan perubahan tingkah laku murid melalui 4.29 4 1 Tinggi
pertimbangan nilai yang dipelajari.
12 Bertindak sebagai motivasi ekstrinsik kepada murid untuk
mengaplikasikan apa yang telah dipelajari dalam 4.19 4 1 Tinggi
kehidupan.
Nota: JAK* = Julat Antara Kuartil
333
4.4.3.8 Analisis Tahap Konsensus pakar terhadap Tema Pengujian

dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional
Tahap Konsensus Pakar Terhadap Pengujian dan

Penilaian
3
Item 1
Item 2
2
Item 3
Item 4
1 Item 5
Item 6
0 Item 7
Item 1 Item 2 Item 3 Item 4 Item 5 Item 6 Item 7 Item 8 Item 9 Item Item Item
10 11 12 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.35. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Pengujian dan Penilaian
dalam Pendidikan Falsafah bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan keseluruhan berkaitan elemen yang terkandung dalam tema
pengujian dan penilaian dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional menunjukkan tahap persetujuan atau kesepakatan yang tinggi dalam
kalangan pakar terhadap 12 elemen yang dinilai semula oleh mereka, apabila
memperoleh skor JAK 0.00 hingga 1.00. Dalam pusingan ketiga ini skor JAK
masih kekal 1.00 bagi setiap elemen.
Dapatan kajian berkaitan dengan pelaksanaan elemen “aspek kognitif yang
perlu dilengkapkan dengan aspek afektif” (item 8) adalah selari dengan prinsip asas
334
falsafah yang kedua, iaitu pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian
dan berfikir (pengembangan potensi individu). Dalam konteks pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu, faktor penting untuk merealisasikan Kemahiran
Berfikir Aras Tinggi (KBAT) ialah keupayaan memindahkan kemahiran yang
dipelajari dalam bahasa Melayu kepada situasi komunikasi dalam kehidupan
seharian. Dalam situasi sedemikian, kualti murid dalam berbahasa dapat diukur
bukan sahaja dari kepetahannya bertutur atau menulis tetapi juga melalui kualiti
pemikirannya,iaitu berbahasa yang akan diterjemahkan melalui komunikasi yang
santun dan beradab. Dengan ini terhasillah individu murid yang berkualiti dalam
masyarakat.
4.5 Dapatan kajian fasa penilaian – analisis kuantitatif
Bahagian ini menunjukkan hasil analisis data yang dikutip melalui kajian tinjauan.
Kutipan data menggunakan instrumen soal selidik yang dibina berdasarkan dapatan
kajian fasa reka bentuk. Analisis data dalam fasa ini dibuat untuk menjawab tiga
soalan kajian fasa penilaian, seperti berikut:
a) Apakah tahap pelaksanaan penyerapan elemen Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional di Sekolah Kluster Kecemerlangan
(Kebitaraan Bahasa Melayu)?
b) Bagaimanakah bentuk kandungan Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional dalam pengajaran bahasa Melayu di Sekolah
Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)?

335
c) Apakah hasil output Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional dalam pengajaran bahasa Melayu di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu)?
4.5.1 Tahap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk

penyatupaduan nasional di SKK (kebitaraan bahasa Melayu)
Data telah dianalisis berdasarkan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional bagi setiap tema. Dapatan tersebut diterangkan dalam bahagian berikut.
i. Tema 1: Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dalam bahagian ini, tema konsep falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
diterangkan berdasarkan elemen yang terlibat, iaitu seperti yang ditunjukkan dalam
Jadual 4.19.
Jadual 4.19
Tahap Pelaksanaan Elemen Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
No Elemen Konsep Falsafah Bahasa untuk Sisihan Tahap

P* Min Interpretasi
Item Penyatupaduan Nasional Piawai Pelaksanaan
Hakikat adanya kaitan yang erat antara
fikiran dengan bahasa, iaitu fikiran
sebagai kandungan bahasa (content of
2 1 4.20 0.56 Tinggi Memuaskan
language) dan bahasa sebagai wahana
fikiran (vehicle of language).
Bahasa merupakan fenomena sosial

untuk menghubungkan satu masyarakat
bahasa.
(bersambung)
336

P* Min Interpretasi
Mempunyai keselarian dengan prinsip
dalam Rukun Negara, iaitu kepercayaan
1;3 3 4.81 0.41 Tinggi Memuaskan
kepada Tuhan.
Kemahiran bahasa merupakan asas

kepada seseorang itu untuk
5 4 menggunakan bahasa dengan baik dan 4.54 0.69 Tinggi Memuaskan
berkesan.
Bahasa merupakan unsur penting dalam

2 5 falsafah pembangunan masyarakat dan 4.81 0.41 Tinggi Memuaskan
negara
Pengetahuan bahasa merupakan asas

4; 5; 6 6 4.36 0.67 Tinggi Memuaskan
menggunakan bahasa dengan baik dan
berkesan.
Bahasa merupakan unsur penting dalam

2 7 falsafah pembinaan diri insan. 4.59 0.50 Tinggi Memuaskan
Jati diri kebangsaan yang menggunakan

simbol dan proses sosiobudaya Melayu
3;4 8 wajib didukung oleh semua warganegara 4.47 0.95 Tinggi Memuaskan
Malaysia.
Falsafah bahasa dalam pendidikan

bahasa dan penggabungjalinannya ialah
satu aspek terpenting.
Penguasaan bahasa juga bermaksud

penguasaan ilmu lain melalui kaedah
3; 4 10 4.37 0.67 Tinggi Memuaskan
penyerapan ilmu.
Pengetahuan antara budaya merupakan

prasyarat untuk interaksi antara satu
2; 3; 4 11 sama lain yang berkesan dalam 4.46 0.86 Tinggi Memuaskan
masyarakat.
Memupuk perkembangan minda

patriotik dalam masyarakat berbilang
2;3; 4 12 kaum agar dapat merealisasikan gagasan 4.36 0.67 Tinggi Memuaskan
pembinaan negara (nation building).
Bahasa Melayu ialah simbol kepada

tradisi orang Melayu dan rakyat
Malaysia.
Menganjurkan gagasan bahasa Melayu

selaku bahasa negara adalah sesuai
berbanding dengan bahasa lain.
(bersambung)
337

P* Min Interpretasi
Bahasa berperanan dalam
2;3;4 15 mempengaruhi cara hidup individu. 4.53 0.51 Tinggi Memuaskan
Potensi berbahasa merupakan kurniaan

Tuhan yang perlu dihargai untuk
1 16 memupuk persefahaman antara pelbagai 4.46 0.51 Tinggi Memuaskan
etnik.
Setiap individu menggunakan bahasa

untuk menyampaikan fakta yang betul
dan sahih.
Pendidikan bahasa bermatlamat

membentuk rakyat Malaysia yang
berkeupayaan mencapai kesejahteraan
diri.
Pemupukan konsep bahasa Melayu
selaku bahasa negara dijalankan dengan
lebih bersepadu dan menyeluruh.
Bahasa Melayu mempunyai kaitan yang

2;3; 4 20 erat dengan sejarah dan aspirasi negara. 4.38 0.68 Tinggi Memuaskan
Mengorientasikan pemikiran seseorang

individu untuk mementingkan
Menitikberatkan usaha
4.45 0.51 Tinggi Memuaskan
Keseluruhan
Nota:
Prinsip1: Pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan

Prinsip2: Pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan
potensi Individu)
Prinsip3: Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum
Prinsip4: Pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat
kepada generasi baharu.
Prinsip5: Berbahasa mengikut nahunya agar maksud yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya
Prinsip6: Berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar.
338
Dapatan keseluruhan berkaitan tahap pelaksanaan elemen konsep falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) berada pada
tahap pelaksanaan yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta
kajian. Keadaan ini dapat dilihat melalui skor min 4.45 dan sisihan piawai 0.51.
4.5.1.1 Analisis Tahap Pelaksanaan Elemen Konsep Falsafah Bahasa

Untuk Penyatupaduan Nasional
Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional

4.9
4.8 Item 1
4.7 Item 2
4.6
4.5 Item 3
4.4
Min
Item 4
4.3
4.2 Item 5
4.1
4 Item 6
3.9 Item 7
3.8
Item 8
Item 1
Item 2
Item 3
Item 4
Item 5
Item 6
Item 7
Item 8
Item 9
Item 10
Item 11
Item 12
Item 13
Item 14
Item 15
Item 16
Item 17
Item 18
Item 19
Item 20
Item 21
Item 22
Item 9
Item Item 10
Rajah 4.36. Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Konsep Falsafah Bahasa
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “kemahiran bahasa
merupakan asas kepada seseorang itu untuk menggunakan bahasa dengan baik dan
berkesan” (item 4) dan pelaksanaan elemen “pengetahuan bahasa merupakan asas
kepada seseorang itu untuk menggunakan bahasa dengan baik dan berkesan” (item 6)
adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai
339
wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu) dan
prinsip asas falsafah bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang
hendak disampaikan mencapai objektifnya) serta prinsip asas falsafah bahasa keenam
(berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar). Dalam
konteks ini keperluan pengetahuan, kemahiran dan penguasaan satu bahasa yang
dikongsi bersama dalam sesebuah negara mampu untuk menyatupadukan rakyatnya
selain mempamerkan jati diri nasional.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memupuk
perkembangan minda patriotik dalam masyarakat berbilang kaum agar dapat
merealisasikan gagasan pembinaan negara” (item 12) dan elemen “mengorientasikan
pemikiran seseorang individu untuk mementingkan penyatupaduan nasional” (item
21) adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa
sebagai upaya membuat penilitian dan berfikir (pengembangan potensi individu),
prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang
pendidikan umum) dan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa
sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi
baharu). Kedua-dua elemen ini turut selari dengan etos bahasa Melayu yang ketiga
(bahasa Melayu membentuk semangat patriotisme bangsa). Dalam konteks ini, bahasa
Melayu ialah satu-satunya bahasa kebangsaan yang merupakan milik bersama dan
wujudnya sikap emosional terhadap bahasa kebangsaan apabila rakyatnya mampu
menjiwai bahawa bahasa Melayu itulah bahasanya seiring dengan penjiwaan
Malaysia itu adalah negaranya. Apabila wujudnya rasa kecintaan yang ikhlas terhadap
bahasa negara pastinya usaha penyatupaduan nasional dapat direalisasikan.

340
Dapatan keseluruhan berkaitan tahap pelaksanaan elemen konsep falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) berada
pada tahap pelaksanaan yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam kalangan
peserta kajian. Keadaan ini dapat dilihat melalui skor min 4.45 dan sisihan piawai
0.51.
ii. Tema 2: Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian bagi elemen matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
ditunjukkan dalam Jadual 4.20.
Jadual 4.20
Tahap Pelaksanaan Elemen Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional
No Elemen Matlamat Falsafah Bahasa untuk Sisihan Tahap

P* Min Interpretasi

2;5 1 meningkatkan kesedaran terhadap peri 4.54 0.65 Tinggi Memuaskan
pentingnya penguasaan bahasa Melayu.

3; 4 2 semangat patriotisme terhadap negara. 4.55 0.51 Tinggi Memuaskan

3; 4 3 nasionalisme terhadap negara. 4.71 0.45 Tinggi Memuaskan
Bahasa Melayu merupakan bahasa yang

dapat membentuk semangat kekitaan
(esprit de corps) masyarakat penuturnya.
Memperluas penggunaan bahasa Melayu

3;4 5 sebagai bahasa pengantar pendidikan. 4.68 0.47 Tinggi Memuaskan
Bahasa Melayu telah membuktikan

kegemilangannya sebagai bahasa „lingua
3;4 6 franca‟ untuk menyatupadukan 4.59 0.49 Tinggi Memuaskan
masyarakat penutur.
(bersambung)
341
No Elemen Matlamat Falsafah Bahasa untuk Sisihan

P* Min Tahap Pelaksanaan
Item Penyatupaduan Nasional Piawai
Melahirkan individu yang mempunyai
rasa setia terhadap bahasa Melayu
Memupuk kesedaran kepada masyarakat

bahawa penguasaan bahasa negara akan
mewujudkan citra kemalaysiaan.
Setiap bangsa perlu mempunyai

bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau
berkenal-kenalan.
Bahasa Melayu diupayakan sebagai

wahana penyampaian polisi untuk
Menyemai perasaan masa depan

sepunya yang dikongsi bersama dalam
kalangan masyarakat.

3; 4 12 budaya kaum lain. 4.48 0.54 Tinggi Memuaskan
Bahasa Melayu dijadikan sebagai

wahana untuk mewujudkan persamaan
antara etnik.
Unsur linguistik nasionalis diserapkan

dalam pengajaran dan pembelajaran
bahasa Melayu.
Membina individu murid yang

mempunyai kesantunan berbahasa yang
baik untuk negara.
Bahasa yang digunakan mematuhi

sistem bahasa agar mesej yang
disampaikan itu difahami untuk
mengelakkan perselisihan faham antara
etnik.
Menyemai rasa keinsafan tentang

2; 3; 4 17 sejarah perjuangan menuntut 4.58 0.49 Tinggi Memuaskan
kemerdekaan negara.
Keseluruhan 4.60 0.40 Tinggi Memuaskan
Nota:
Prinsip 1: Pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan

Prinsip 2: Pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan
potensi Individu)
342
Prinsip 3: Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum

Prinsip 4: Pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat
Prinsip 5: Berbahasa mengikut nahunya agar maksud yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya
Prinsip 6: Berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar
4.5.1.2 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Matlamat Falsafah
Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional
4.8
Item 4
4.7
Item 5
4.6
4.5 Item 6
Min
4.4 Item 7
4.3 Item 8
4.2 Item 9
4.1 Item 10
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Item 11
Item Item 12
Rajah 4.37. Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Matlamat Falsafah Bahasa
Dapatan keseluruhan berkaitan tahap pelaksanaan elemen matlamat falsafah bahasa
kajian. Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.60 dan sisihan piawai 0.40.
343
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “bahasa Melayu
merupakan bahasa yang dapat membentuk semangat kekitaan (espirit de corps)
masyarakat penuturnya”(item 4); elemen “memupuk kesedaran kepada masyarakat
bahawa penguasaan bahasa negara akan mewujudkan citra kemalaysiaan”(item 8) dan
elemen “menyemai perasaan masa depan sepunya yang dikongsi bersama dalam
kalangan masyarakat” (item 11) adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa
ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum) dan prinsip asas
falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai
kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Ketiga-tiga elemen ini turut
berkait secara langsung dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku
bahasa negara) dan etos bahasa Melayu kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri
nasional). Dalam konteks ini peserta kajian yang merupakan guru Bahasa Melayu
mengakui bahawa bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan merupakan asas jati
diri, maruah, memupuk perasaan kekitaan dan semangat perpaduan dan solidariti
negara bangsa.
iii. Tema 3: Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian bagi elemen kepentingan falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional ditunjukkan dalam Jadual 4.21.

344
Jadual 4.21
Tahap Pelaksanaan Elemen Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional
No Elemen Kepentingan Falsafah Bahasa Sisihan Tahap
P* Min Interpretasi
Item untuk Penyatupaduan Nasional Piawai Pelaksanaan

3 1 Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu 4.69 0.46 Tinggi Memuaskan
Memberikan kesedaran kepada

pemerintah tentang kepentingan bahasa
3 2 Melayu sebagai bahasa penyatupaduan 4.71 0.46 Tinggi Memuaskan
nasional.
Menyediakan murid yang mampu

memajukan diri melalui penguasaan
kemahiran berbahasa Melayu yang baik.
Memperkukuhkan rasa hormat dan

kepatuhan kepada Perlembagaan
Malaysia.
Membina rasa hormat dan menyanjung

tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa
3; 4 5 negara. 4.50 0.50 Tinggi Memuaskan
Operasi badan perancang bahasa

dipergiat untuk membangunkan sumber
kebahasaan dengan mengaitkannya
Penyemaian adab sebagai prasyarat

untuk melahirkan murid yang berbudi
3; 4;5 7 4.61 0.49 Tinggi Memuaskan
bahasa.

bahasa sebagai cerminan akal budi
bangsa.
Melahirkan “nasionalisme bahasa” yang

menjadi asas penting dalam
2;3; 4 9 4.61 0.49 Tinggi Memuaskan
pembentukan konsep kenegaraan..

bahasa penting untuk semua kegiatan

3;4; 5 11 dalam masyarakat pelbagai etnik. 4.66 0.48 Tinggi Memuaskan
(bersambung)
345
No Elemen Kepentingan Falsafah Bahasa Sisihan Tahap

P* Min Interpretasi
2;3; 4; Mengatasi masalah tanggapan negatif
12 4.61 0.49 Tinggi Memuaskan
5;6 dan salah faham dalam kalangan murid.
persefahaman antara kaum yang
berlainan budaya dan agama.
Membentuk murid yang memastikan

2; 3;
14 bahasa yang keluar hasil tapisan akal 4.72 0.45 Tinggi Memuaskan
5; 6
fikirannya.
Nota:

potensi Individu)
objektifnya
4.5.1.3 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Kepentingan Falsafah


Nasional
4.75
4.7 Item 1
4.65 Item 2
4.6
Min
4.55 Item 3
4.5 Item 4
4.45
4.4 Item 5
4.35 Item 6
Item 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Item Item 8
Rajah 4.38. Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Kepentingan Falsafah Bahasa
346
Dapatan keseluruhan berkaitan tahap pelaksanaan elemen kepentingan falsafah bahasa
kajian. Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.63 dan sisihan piawai 0.39.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pembinaan suatu
kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu sebagai bahasa
negara”(item 1) dan elemen “memperkukuhkan rasa hormat dan kepatuhan kepada
Perlembagaan Malaysia” (item 4) adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa
ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum). Dapatan ini juga
selari dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara) dan
etos bahasa Melayu kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri nasional). Dapatan
kajian ini memperkukuh dapatan kajian fasa reka bentuk. Di samping itu, dapatan ini
juga telah membuktikan senarai pakar yang berwibawa dan guru Bahasa Melayu di
SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) bersetuju terhadap perkembangan bahasa Melayu
dalam hubungannya dengan pembinaan bangsa dan negara bukan sekadar
memfokuskan aspek perkembangan sistem bahasa semata-mata, malah ia berkait
secara langsung dengan asas jati diri bangsa dan negara.
iv. Tema 4: Kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
Dapatan kajian bagi elemen kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
ditunjukkan dalam Jadual 4.22.

347
Jadual 4.22
Tahap Pelaksanaan Elemen Kurikulum Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional
No Elemen Kurikulum Falsafah Bahasa Sisihan Tahap

P* Min Interpretasi
Menumpukan perhatian kepada aspek

hakikat bahasa.
Memberikan kemahiran tentang

kehidupan masyarakat pelbagai etnik
yang menghormati antara satu sama lain.
Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang

3 3 pendidikan umum. 4.61 0.49 Tinggi Memuaskan
Memberikan pengetahuan kepada murid

bahawa penggunaan bahasa Melayu
3;4;5 4 yang baik melambangkan imej sesebuah 4.67 0.47 Tinggi Memuaskan
negara.
Mempunyai keselarian dengan Perkara

1;2; 3; 152 dalam Perlembagaan Malaysia.
4
Berlandaskan prinsip pertama Rukun
1 6 Negara iaitu kepercayaan kepada Tuhan. 4.76 0.43 Tinggi Memuaskan
Menekankan titik persamaan yang

sepunya dan universal antara murid
pelbagai etnik.
Diketengahkan melalui kaedah

penyerapan ke dalam subjek bahasa
Melayu.
Menekankan aspek pengembangan

1;2;3; potensi berbahasa untuk
4 mensejahterakan alam.
Mengambil kira perkembangan potensi

individu berasaskan perkembangan
1;2;3;
10 jasmani, emosi, rohani, intelek dan 4.61 0.49 Tinggi Memuaskan
4
sosial (JERIS).
Menitikberatkan persoalan kesetiaan

terhadap bahasa Melayu (language
3; 4;5 11 4.69 0.46 Tinggi Memuaskan
loyalty).
Menjadikan murid lebih peka terhadap

bahaya yang timbul akibat penggunaan
3;4;5 12 4.60 0.49 Tinggi Memuaskan
bahasa yang tiada kesantunan.
(bersambung)
348
No Elemen Kurikulum Falsafah Bahasa Sisihan Tahap

P* Min Interpretasi
Menekankan usaha “pemanusiaan
1;2;3;
13 manusia”. 4.61 0.49 Tinggi Memuaskan
4

Nota:

potensi Individu)
objektifnya
4.5.1.4 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Kurikulum Falsafah

Nasional
4.8
Item 1
4.75
Item 2
4.7
Item 3
Min
4.65
Item 4
4.6 Item 5
4.55 Item 6
4.5 Item 7
Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item Item
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.39. Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Kurikulum Falsafah Bahasa
349
Dapatan keseluruhan berkaitan tahap pelaksanaan elemen kurikulum falsafah bahasa
kajian. Ini dapat dilihat melalui skor min 4.63 dan sisihan piawai 0.41.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memberikan
kemahiran tentang kehidupan masyarakat pelbagai etnik yang menghormati antara
satu sama lain” (item 2) dan elemen “menekankan titik persamaan yang sepunya dan
universal antara murid pelbagai etnik” (item 7) adalah selari dengan prinsip asas
falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum)
dan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Dalam
konteks ini, bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu mampu membentuk perpaduan
melalui sistem pendidikan. Buktinya, timbul kesedaran dalam kalangan ibu bapa yang
bukan Melayu untuk menghantar anak mereka ke sekolah kebangsaan, sekaligus
mendaulatkan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi negara.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “menitikberatkan
persoalan kesetiaan terhadap bahasa Melayu (language loyalty)” (item 11); elemen
“memberikan pengetahuan kepada murid bahawa penggunaan bahasa Melayu yang
baik melambangkan imej sesebuah negara”(item 4) dan elemen “menjadikan murid
lebih peka terhadap bahaya yang timbul akibat penggunaan bahasa yang tiada
kesantunan”(item 12) adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga
(pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum), prinsip asas falsafah
350
bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan
bermasyarakat kepada generasi baharu) dan prinsip asas falsafah bahasa kelima
(berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya). Elemen ini turut selari dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa
Melayu selaku bahasa negara) dan etos bahasa Melayu keenam (bahasa Melayu
melambangkan imej negara Malaysia). Dalam konteks setia dan santun bahasa,
program pembinaan imej (image building) perlu diadakan. Imej bahasa yang
diperlukan ialah imej kewibawaan dengan memberi tumpuan kepada imej saintifik
atau imej ilmu, imej kesusasteraan tinggi, imej profesional dan imej budaya tinggi.
v. Tema 5: Strategi Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah

Bahasa Untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian bagi elemen strategi pembelajaran murid dalam pendidikan falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional ditunjukkan dalam Jadual 4.23.
Jadual 4.23
Pelaksanaan Elemen Strategi Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah Bahasa

Elemen Strategi Pembelajaran Murid

No Sisihan Tahap
P* dalam Pendidikan Falsafah Bahasa Min Interpretasi
Item Piawai Pelaksanaan

ditegaskan.
Murid sentiasa diterapkan nilai

1;2; 3; kesyukuran kepada Tuhan yang
4 menganugerahkan bahasa.
(bersambung)
351
Elemen Strategi Pembelajaran Murid

No Sisihan Tahap
P* dalam Pendidikan Falsafah Bahasa Min Interpretasi
Menyuburkan perasaan megah murid
menggunakan bahasa Melayu dalam
komunikasi.
Mendedahkan murid dengan kemahiran

2;3;5 4 berfikir secara kritis. 4.58 0.49 Tinggi Memuaskan
Pemupukan rasa hormat terhadap bahasa

Melayu sebagai bahasa negara yang
2; 3;
5 melambangkan maruah bangsa 4.73 0.45 Tinggi Memuaskan
4
Malaysia.
Memberikan penekanan kepada aspek

3; 5 6 keterampilan berkomunikasi. 4.62 0.49 Tinggi Memuaskan
Menitikberatkan aspek penghayatan

3;4 7 budaya sesuatu kaum. 4.70 0.47 Tinggi Memuaskan
Menekankan proses sosialisasi yang baik

Penyerapan nilai kewarganegaraan yang
terpuji dalam kalangan murid.
Keseluruhan
4.67 0.37 Tinggi Memuaskan
Nota:

potensi Individu)
objektifnya
352
4.5.1.5 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Strategi Pembelajaran

Murid dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional
Strategi Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah

4.8
Item 1
4.75
Item 2
4.7
4.65 Item 3
Min
4.6 Item 4
4.55 Item 5
4.5 Item 6
4.45
Item 7
4.4
Item 1 Item 2 Item 3 Item 4 Item 5 Item 6 Item 7 Item 8 Item 9 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.40. Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Strategi Pembelajaran Murid
dalam pendidikan Falsafah bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan keseluruhan berkaitan pelaksanaan elemen strategi pembelajaran murid
dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu) berada pada tahap pelaksanaan yang tinggi dan interpretasi
memuaskan dalam kalangan peserta kajian. Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.67
dan sisihan piawai 0.37.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “murid sentiasa
diterapkan nilai kesyukuran kepada Tuhan yang menganugerahkan bahasa” (item 2)
adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa yang pertama (pengembangan
potensi berbahasa kurniaan Tuhan), prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan
353
bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi
individu) dan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu
cabang pendidikan umum). Dapatan kajian ini telah memperkukuh dapatan fasa reka
bentuk. Justeru, sebagai makhluk ciptaan Tuhan yang dianugerahkan bahasa setiap
individu harus menghargainya dengan sebaiknya. Dalam hal ini, perselisihan yang
wujud perlu diselesaikan dengan adab dan etika demi memastikan hakikat penciptaan
manusia di dunia sebagai khalifah untuk memakmurkan dunia dapat dilaksanakan.
aspek penghayatan budaya sesuatu kaum” (item 7); elemen “menekankan proses
sosialisasi yang baik antara murid pelbagai etnik”(item 8) dan elemen “penyerapan
nilai kewarganegaraan yang terpuji dalam kalangan murid” (item 9) adalah selari
dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang
baharu). Elemen ini juga selari dengan etos bahasa Melayu kedua, iaitu bahasa
Melayu membentuk jati diri nasional. Dapatan kajian ini memperkukuhkan dapatan
fasa reka bentuk, bahawa asimilasi budaya melalui bahasa kebangsaan membolehkan
bangsa Malaysia membina semangat dan wawasan baru sebagai satu bangsa yang
maju dan berdaulat.
vi. Tema 6: Strategi Pengajaran Guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa

Dapatan kajian bagi elemen strategi pengajaran guru dalam pendidikan falsafah

354
Jadual 4.24
Pelaksanaan Elemen Strategi Pengajaran Guru Dalam Pendidikan Falsafah Bahasa

Elemen Strategi Pengajaran Guru dalam

No Sisihan Tahap
P* Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Min Interpretasi
Merancang pengajaran yang

mempamerkan jati diri Malaysia.
Membuat rancangan mengajar tahunan

yang memasukkan unsur pendekatan
3; 4;5 2 bersepadu secara terancang dan 4.47 0.50 Tinggi Memuaskan
berterusan.
Membuat rancangan mengajar harian

yang memuatkan unsur pendekatan
3; 4; 5 3 bersepadu secara terancang dan 4.52 0.51 Tinggi Memuaskan
berterusan.
Menghindarkan bahan pengajaran yang

berunsur rasis sama ada secara eksplisit
atau implisit.
Merancang satu perdebatan sihat antara

murid pelbagai etnik dengan
3; 4;5 5 menggunakan bahasa Melayu yang 4.56 0.50 Tinggi Memuaskan
santun.
Sentiasa mengingatkan kepada murid

bahawa bahasa Inggeris penting sebagai
2;3; 4 6 4.56 0.50 Tinggi Memuaskan
bahasa ilmu dan bukan untuk menjadi
penutur jati bahasa tersebut.
3; 4; 5 7 Memilih bahan rangsangan yang sarat

nilai penyatupaduan nasional. 4.65 0.48 Tinggi Memuaskan
Sentiasa mengingatkan murid untuk

menanam rasa cinta ikhlas kepada
2;3;4 8 bahasa Melayu. 4.45 0.50 Tinngi memuaskan
Memperoleh maklumat dan fakta yang 4.53 0.50 Tinggi Memuaskan

tepat semasa proses pengajaran bahasa
Melayu.
5;6 9
Memberikan perhatian kepada aspek

penyerapan ilmu dan nilai sama seperti 4.60 0.49 Tinggi Memuaskan
perancangan strategi pengajaran sistem
3; 4;5 10

355
Nota:

potensi Individu)
objektifnya
4.5.1.6 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Strategi Pengajaran

Guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional
Strategi Pengajaran Guru dalam Pendidikan Falsafah

4.7
Item 1
4.65
Item 2
4.6
Item 3
4.55
Min
Item 4
4.5
Item 5
4.45
Item 6
4.4
Item 7
4.35
Item Item 9
Rajah 4.41. Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Strategi Pengajaran Guru
Dalam pendidikan Falsafah bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan keseluruhan berkaitan pelaksanaan elemen strategi pengajaran guru dalam
pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu) berada pada tahap pelaksanaan yang tinggi dan interpretasi
356
memuaskan dalam kalangan peserta kajian. Hal ini dapat dilihat melalui skor min 4.53
dan sisihan piawai 0.39.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “sentiasa
mengingatkan kepada murid bahawa bahasa Inggeris penting sebagai bahasa ilmu dan
bukan untuk menjadi penutur jati bahasa tersebut”(item 6) adalah selari dengan
prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa sebagai upaya membuat
penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu), prinsip asas falsafah bahasa
kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Elemen ini turut berkait secara
langsung dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara)
dan etos bahasa Melayu kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri nasional).
Dapatan kajian ini telah memperkukuhkan lagi dapatan fasa reka bentuk. Dalam
konteks ini, persoalan bahasa Inggeris perlulah berdasarkan pendekatan „menang-
menang‟, iaitu bahasa Melayu untuk tujuan maruah bangsa dan jati diri, bahasa
Inggeris untuk tujuan menimba ilmu dan perhubungan dengan dunia luar.
vii. Tema 7: Pengujian dan Penilaian Dalam Pendidikan Falsafah Bahasa

Dapatan kajian bagi elemen pengujian dan penilaian dalam pendidikan falsafah

357
Jadual 4.25
Pelaksanaan Elemen Pengujian dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa
Elemen Strategi Pengajaran Guru dalam

No Sisihan Tahap
P* Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Min Interpretasi
Pemilihan dan penyediaan bahan yang

2;3; 4 1 bersesuaian untuk tujuan penyatupaduan 4.48 0.50 Tinggi Memuaskan
nasional.
Aspek kognitif harus dilengkapkan

1;2;3;
2 dengan aspek afektif. 4.48 0.50 Tinggi Memuaskan
4;
Penilaian berdasarkan pemerhatian
berterusan terhadap pencapaian murid
3;4 3 dalam mengaplikasikan nilai murni 4.39 0.50 Tinggi Memuaskan
dalam pembelajaran bahasa Melayu.
Proses penilaian yang sistematik

dilakukan untuk mendapatkan maklum
balas daripada guru tentang masalah
yang dihadapi murid dalam
pembelajaran.
Memberi keutamaan kepada penghasilan

karya yang mengetengahkan nilai
Pengujian dan penilaian yang seimbang

dari segi penguasaan sistem bahasa dan
pembinaan sahsiah diri.
Item pengujian dan penilaian yang

bersesuaian dan relevan kepada semua
3;4 7 murid yang berbeza latar belakang 4.53 0.50 Tinggi Memuaskan
budaya dan etnik.
Proses menentukan perubahan tingkah

laku murid melalui pertimbangan nilai
yang dipelajari.
Murid diuji dan dinilai melalui subtopik

falsafah bahasa yang diketengahkan
2;3;4 9 dalam ujian bahasa Melayu yang 4.59 0.49 Tinggi Memuaskan
standard.
Bertindak sebagai motivasi ekstrinsik

kepada murid untuk mengaplikasikan
2; 3; 4 10 apa yang telah dipelajari dalam 4.39 0.64 Tinggi Memuaskan
kehidupan.
2;3;5; Memberi fokus kepada perdebatan yang

6 bersifat ilmiah dan bertatasusila.
358
Nota:

potensi Individu)
objektifnya
4.5.1.7 Analisis Tahap Pelaksanaan terhadap Tema Pengujian dan

dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Pengujian dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah

4.7
Item 1
4.6
Item 2
4.5
4.4 Item 3
Min
4.3 Item 4
4.2 Item 5
4.1 Item 6
4 Item 7
Item 1 Item 2 Item 3 Item 4 Item 5 Item 6 Item 7 Item 8 Item 9 Item Item
10 11 Item 8
Item Item 9
Rajah 4.42. Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Pengujian dan Penilaian
Dalam pendidikan Falsafah bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Jadual 4.25 dan Rajah 4.42 menunjukkan 11 elemen berkaitan pengujian dan
penilaian dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu) berada pada tahap pelaksanaan yang tinggi. Hal ini
ditunjukkan melalui min keseluruhan, iaitu 4.45 dan sisihan piawai 0.41. Dapatan
359
tersebut menggambarkan elemen pengujian dan penilaian dalam pendidikan falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional telah dilaksanakan dengan memuaskan di SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu).
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pemilihan dan
penyediaan bahan yang bersesuaian untuk tujuan penyatupaduan nasional”(item 1);
elemen “murid diuji dan dinilai melalui subtopik falsafah bahasa yang diketengahkan
dalam ujian bahasa Melayu yang standard” (item 9) dan elemen “bertindak sebagai
motivasi ekstrinsik kepada murid untuk mengaplikasikan apa yang telah dipelajari
dalam kehidupan”(item 10) adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua
(pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan
potensi individu), prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai
suatu cabang pendidikan umum) dan prinsip asas falsafah bahasa keempat
(pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat
kepada generasi baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh lagi dapatan fasa reka
bentuk. Pada keseluruhannya, pelaksanaan penilaian dalam pendidikan adalah untuk
mendapatkan maklum balas berkaitan pencapaian murid terhadap hasil pembelajaran
yang telah ditetapkan sebelum proses pengajaran dan pembelajaran dilaksanakan.
Selain itu, ia bertujuan untuk mengenal pasti keberkesanan kaedah dan pendekatan
pengajaran dan pembelajaran yang digunakan oleh guru terhadap murid-murid.
4.6 Analisis Tinjauan Faktor (Exploratory Factor Analysis – EFA)
Pada peringkat pertama analisis faktor telah dilakukan dengan menggunakan
pendekatan EFA untuk menguji kesahan (validity) setiap pemboleh ubah untuk
360
membentuk beberapa kelompok besar faktor yang baharu. Dua kaedah telah
dijalankan, iaitu: (i) kaedah “Principal Axis Factoring” dengan memilih “eigen
values” melebihi atau sama dengan satu (≥ 1), dan (ii) menggunakan varimax dengan
mengambil faktor pemberat melebihi nilai tahap yang sesuai (loading factor) ≥ 0.6
(Hair et al., 2006). Selanjutnya, daripada data EFA (loading factor) akan menentukan
kelompok faktor utama penentu terhadap setiap pemboleh ubah atau membentuk
komponen baru (Zainudin Awang, 2015; Radiah et al., 2010). Oleh itu, melalui
analisis EFA ini setiap tema akan membentuk subtema baharu yang menjadi faktor
utama mewakili elemen yang bersesuaian. Jadual berikut merupakan hasil analisis
menggunakan analisis EFA untuk setiap tema.
Jadual 4.26
Analisis EFA Terhadap Tema Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional
Kelompok Pemboleh Item MSA Muatan Faktor

Ubah 0.92
1 2 3 4
Konsep (22 item)
Individu A4: Kemahiran bahasa

merupakan asas kepada 0.61
seseorang itu untuk
menggunakan bahasa dengan
baik dan berkesan.
A6: Pengetahuan bahasa
merupakan asas kepada 0.64
seseorang itu untuk
menggunakan bahasa dengan
baik dan berkesan.
(bersambung)
361

Ubah 0.92
1 2 3 4
A7: Bahasa merupakan unsur 0.81
penting dalam falsafah
pembinaan diri insan.
A15: Bahasa berperanan dalam 0.77
mempengaruhi cara hidup
individu.
A17: Setiap individu 0.78
menggunakan bahasa untuk
menyampaikan fakta yang betul
dan sahih.
Masyarakat A2: Bahasa merupakan 0.81

fenomena sosial untuk
menghubungkan satu
masyarakat bahasa.
A5: Bahasa merupakan unsur 0.71
penting dalam falsafah
pembangunan masyarakat dan
negara.
A11: Pengetahuan antara 0.72
budaya merupakan prasyarat
untuk interaksi antara satu sama
lain yang berkesan dalam
masyarakat.
A13: Bahasa Melayu ialah 0.75
simbol kepada tradisi orang
Melayu dan rakyat Malaysia.
Ilmu A3: Mempunyai keselarian 0.68

dengan prinsip dalam Rukun
Negara, iaitu kepercayaan
kepada Tuhan.
A8: Jati diri kebangsaan yang 0.79
menggunakan simbol dan proses
sosiobudaya Melayu wajib
didukung oleh semua
warganegara Malaysia.
A9: Falsafah bahasa dalam 0.82
pendidikan bahasa dan
penggabungjalinannya ialah
satu aspek terpenting.
A10: Penguasaan bahasa juga 0.76
bermaksud penguasaan ilmu
lain melalui kaedah penyerapan
ilmu.
A14: Menganjurkan gagasan 0.61
bahasa Melayu selaku bahasa
negara adalah sesuai berbanding
dengan bahasa lain.
(bersambung)
362

Ubah 0.92
1 2 3 4
A16: Potensi berbahasa 0.79
merupakan kurniaan Tuhan
yang perlu dihargai untuk
memupuk persefahaman antara
pelbagai etnik.
A19: Pemupukan konsep bahasa 0.75
Melayu selaku bahasa negara
dijalankan dengan lebih
bersepadu dan menyeluruh.
A20: Bahasa Melayu 0.75
mempunyai kaitan yang erat
dengan sejarah dan aspirasi
negara.
A22: Menitikberatkan usaha
memperkembangkan potensi 0.88
murid selaras dengan matlamat
Falsafah Pendidikan
Kebangsaan.
Pemikiran A1:Hakikat adanya kaitan yang

erat antara fikiran dengan 0.84
bahasa, iaitu fikiran sebagai
kandungan bahasa (content of
language) dan bahasa sebagai
wahana fikiran (vehicle of
language)
A12: Memupuk perkembangan 0.76
minda patriotik dalam
masyarakat berbilang kaum agar
dapat merealisasikan gagasan
pembinaan negara (nation
building).
A21: Mengorientasikan
pemikiran seseorang individu 0.81
untuk mementingkan
Hasil tambah Kuasa

Jumlah
Dua (ergenvalue)
14.00 3.05 1.48 1.17 19.2
Peratusan Varians 60.88 13.28 6.44 5.10 85.7
Nota : Kaedah Penyarian : Analisis Komponen Utama

Kaedah Putaran :Varimax dengan Normalisasi Kaiser
Kaiser-Mayer-Olkin Measure of Sampling Adequacy = 0.92
Tiada Variabel dibuang disebabkan nilai pemberat faktor yang melebihi dari 0.6.
(MSA) mengukur kecukupan persampelan. Nilai = 0.60 dan lebih adalah dalam julat yang
diterima.
363
Berdasarkan Jadual 4.26, sebanyak empat kelompok faktor (subtema) telah dibentuk
berdasarkan EFA. Keempat-empat faktor (subtema) tersebut ialah individu,
masyarakat, ilmu, dan pemikiran yang berada di bawah tema konsep falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional. Tiada variabel dibuang disebabkan nilai pemberat
faktor yang melebihi daripada 0.6. Oleh itu, jumlah item untuk tema ini ialah
sebanyak 22 item (Huraian lanjut dalam bab 5).
Jadual 4.27
Analisis EFA Terhadap Tema Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional

Ubah 0.92
1 2 3
Matlamat (17 item)
B1: Pembangunan
kognitif, iaitu
Jati Diri meningkatkan kesedaran 0.88
terhadap peri pentingnya
penguasaan bahasa
Melayu.
B4: Bahasa Melayu 0.81
merupakan bahasa yang
dapat membentuk
semangat kekitaan (esprit
de corps) masyarakat
penuturnya.
B7: Melahirkan individu 0.89
yang mempunyai rasa
setia terhadap bahasa
Melayu sebagai bahasa
negara.
B8: Memupuk kesedaran 0.82
kepada masyarakat
bahawa penguasaan
bahasa negara akan
mewujudkan citra
kemalaysiaan.
B11: Menyemai perasaan 0.90
masa depan sepunya yang
dikongsi bersama dalam
(bersambung)
364

Ubah 0.92
1 2 3
B12: Memupuk sikap agar 0.75
lebih menghormati budaya
kaum lain.
dijadikan sebagai wahana
untuk mewujudkan
persamaan antara etnik.
B15: Membina individu 0.94
murid yang mempunyai
kesantunan berbahasa
B16: Bahasa yang 0.90
digunakan mematuhi
sistem bahasa agar mesej
yang disampaikan itu
difahami untuk
mengelakkan perselisihan
faham antara etnik.
B5: Memperluas
penggunaan bahasa 0.87
Melayu sebagai bahasa
Bahasa Negara B6: Bahasa Melayu telah
membuktikan 0.75
kegemilangannya sebagai
bahasa „lingua franca‟
untuk menyatupadukan
masyarakat penutur.
B9: Setiap bangsa perlu 0.86
mempunyai bahasanya
sendiri untuk bertaaruf
atau berkenal-kenalan.
diupayakan sebagai
wahana penyampaian
polisi untuk
0.62
B2: Memupuk dan
membudayakan nilai dan
semangat patriotisme
terhadap negara.
0.78
Nasionalisme B3: Memupuk dan
membudayakan nilai
nasionalisme terhadap
negara.
(bersambung)
365

Ubah 0.92
1 2 3
B14: Unsur linguistik 0.88
nasionalis diserapkan
dalam pengajaran dan
pembelajaran bahasa
Melayu.
B17: Menyemai rasa 0.81
keinsafan tentang sejarah
perjuangan menuntut
kemerdekaan negara
Hasil tambah Kuasa Dua Jumlah
(ergenvalue) 10.07 3.22 1.19 14.48
Peratusan Varians 59.25 18.94 7.03 85.22

Kaedah Putaran: Varimax dengan Normalisasi Kaiser
Kaiser-Mayer- Olkin Measure of Sampling Adequacy = 0.92
Tiada Variabel dibuang disebabkan nilai pemberat faktor yang melebihi dari 0.6.
diterima.
Berdasarkan Jadual 4.27, sebanyak tiga kelompok faktor (subtema) telah dibentuk
berdasarkan EFA. Ketiga-tiga faktor (subtema) tersebut ialah jati diri, bahasa negara
dan nasionalisme yang berada di bawah tema matlamat falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional. Tiada variabel dibuang disebabkan nilai pemberat faktor
yang melebihi daripada 0.6. Oleh itu, jumlah item untuk tema ini ialah sebanyak 17
item. (Huraian lanjut dalam bab 5).

366
Jadual 4.28
Analisis EFA terhadap Tema Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional

Ubah 0.94
1 2
Kepentingan (14 item)
C1: Pembinaan suatu kerangka 0.75

Falsafah Pendidikan Bahasa
bagi bahasa Melayu sebagai
bahasa negara.
Prinsip
C2: Memberikan kesedaran 0.73
kepada pemerintah tentang
kepentingan bahasa Melayu
sebagai bahasa penyatupaduan
nasional.
C4: Memperkukuhkan rasa 0.78
hormat dan kepatuhan kepada
C5: Membina rasa hormat dan 0.80
menyanjung tinggi bahasa
C6: Operasi badan perancang
bahasa dipergiat untuk 0.62
membangunkan sumber
kebahasaan dengan
mengaitkannya dengan usaha
C7: Penyemaian adab sebagai 0.78
prasyarat untuk melahirkan
murid yang berbudi bahasa.
C10: Menyedarkan setiap murid 0.76
bahawa bahasa penting untuk
semua kegiatan dan aspirasi
negara.
C13: Wacana tertutup untuk 0.65
membina persefahaman antara
kaum yang berlainan budaya
dan agama.
C14: Membentuk murid yang 0.76
memastikan bahasa yang keluar
hasil tapisan akal fikirannya.
C3: Menyediakan murid yang 0.75

mampu memajukan diri melalui
Praktikal penguasaan kemahiran
berbahasa Melayu yang baik.
(bersambung)
367

Ubah 0.94
1 2
C8: Menyedarkan setiap murid 0.78
bahawa bahasa sebagai
cerminan akal budi bangsa.
C9: Melahirkan “nasionalisme 0.77
bahasa” yang menjadi asas
penting dalam pembentukan
konsep kenegaraan.
C11: Memupuk amalan 0.77
keindahan berbahasa dalam
masyarakat pelbagai etnik.
C12: Mengatasi masalah 0.73
tanggapan negatif dan salah
faham dalam kalangan murid.
(ergenvalue) 1.20 12.01
10.81
Peratusan Varians 67.57 7.50 75.07

Tiada Variabel dibuang disebabkan nilai pemberatan faktor melebihi 0.6.
diterima.
Berdasarkan Jadual 4.28, sebanyak dua kelompok faktor (subtema) telah dibentuk
berdasarkan EFA. Kedua-dua faktor (subtema) tersebut ialah prinsip dan praktikal.
Tiada variabel dibuang disebabkan semua item mempunyai nilai pemberatan faktor
yang melebihi 0.6. Oleh itu, jumlah item untuk tema ini ialah kekal 14 (Huraian lanjut
dalam bab 5).

368
Jadual 4.29
Analisis EFA Terhadap Tema Kurikulum Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan
Nasional

Ubah 0.96
1 2
Kurikulum (12 item)
Pendidikan Umum D1: Menumpukan perhatian 0.71

kepada aspek hakikat bahasa.
D4: Memberikan pengetahuan 0.79
kepada murid bahawa
penggunaan bahasa Melayu
yang baik melambangkan imej
sesebuah negara.
D5: Mempunyai keselarian 0.83
dengan Perkara 152 dalam
D6: Berlandaskan prinsip 0.71
pertama Rukun Negara iaitu
D8: Diketengahkan melalui 0.80
kaedah penyerapan ke dalam
subjek bahasa Melayu.
D10: Mengambil kira 0.83
perkembangan potensi individu
berasaskan perkembangan
jasmani, emosi, rohani, intelek
dan sosial (JERIS).
Pewarisan Nilai D2: Memberikan kemahiran 0.80

tentang kehidupan masyarakat
pelbagai etnik yang
menghormati antara satu sama
lain.
D7: Menekankan titik 0.80
persamaan yang sepunya dan
universal antara murid pelbagai
etnik.
D9: Menekankan aspek
pengembangan potensi 0.82
berbahasa untuk
D11: Menitikberatkan persoalan 0.81
kesetiaan terhadap bahasa
D12: Menjadikan murid lebih 0.68
peka terhadap bahaya yang
timbul akibat penggunaan
D13: Menekankan usaha 0.64
“pemanusiaan manusia”.
(bersambung)
369

Ubah 0.96
1 2
(ergenvalue) 14.50 1.49 15.99
Peratusan Varians
72.52 7.44 79.96

Variabel D3 telah dibuang disebabkan nilai pemberatan faktor yang kurang dari 0.6
diterima.
berdasarkan EFA. Kedua-dua faktor (subtema) tersebut ialah pendidikan umum dan
pewarisan nilai. Variabel D3 dibuang disebabkan item ini mempunyai nilai
pemberatan faktor yang kurang dari 0.6. Justeru itu, jumlah item untuk tema ini ialah
12 daripada 13 item (Huraian lanjut dalam bab 5).
Jadual 4.30
Analisis EFA Terhadap Tema Strategi Pembelajaran Murid dalam Pendidikan

Kelompok Pemboleh Ubah Item MSA Muatan Faktor

0.92 2
1
Strategi Pembelajaran
Murid (9 item)
E4: Mendedahkan murid dengan 0.66

kemahiran berfikir secara kritis.
E6: Memberikan penekanan kepada 0.83
aspek keterampilan berkomunikasi.
Potensi Berbahasa E7: Menitikberatkan aspek 0.84
penghayatan budaya sesuatu kaum.
E8: Menekankan proses sosialisasi 0.72
yang baik antara murid pelbagai
etnik.
(bersambung)
370

0.92 2
1
E9: Penyerapan nilai 0.68
kewarganegaraan yang terpuji dalam
kalangan murid.
E1: Aspek adab semasa 0.83

berkomunikasi ditegaskan.
E2: Murid sentiasa diterapkan nilai 0.82
kesyukuran kepada Tuhan yang
menganugerahkan bahasa.
E3: Menyuburkan perasaan megah 0.80
Refleksi Diri murid menggunakan bahasa Melayu
dalam komunikasi.
E5: Pemupukan rasa hormat terhadap 0.74
bahasa Melayu sebagai bahasa negara
yang melambangkan maruah bangsa
Malaysia.

(ergenvalue) 7.75 1.17 8.92
Peratusan Varians
64.58 9.73 74.31

Tiada Variabel dibuang disebabkan nilai pemberatan faktor melebihi 0.6.
diterima.
berdasarkan EFA. Kedua-dua faktor (subtema) tersebut ialah potensi berbahasa dan
refleksi diri. Tiada variabel dibuang disebabkan semua item mempunyai nilai
pemberatan faktor yang melebihi 0.6. Justeru itu, jumlah item untuk tema ini ialah
kekal 9 (Huraian lanjut dalam bab 5).

371
Jadual 4.31
Analisis EFA Terhadap Tema Strategi Pengajaran Guru dalam Pendidikan


Ubah 0.86
1 2
Strategi Pengajaran
Guru (10 item)
F1: Merancang pengajaran yang 0.75

mempamerkan jati diri Malaysia.
F2: Membuat rancangan
mengajar tahunan yang 0.73
memasukkan unsur pendekatan
bersepadu secara terancang dan
berterusan.
F3: Membuat rancangan 0.81
mengajar harian yang memuatkan
unsur pendekatan bersepadu
Perancangan
F5: Merancang satu perdebatan 0.80
sihat antara murid pelbagai etnik
dengan menggunakan bahasa
Melayu yang santun.
F7: Memilih bahan rangsangan 0.67
yang sarat nilai penyatupaduan
nasional.
F4: Menghindarkan bahan 0.68

pengajaran yang berunsur rasis
sama ada secara eksplisit atau
implisit.
F6: Sentiasa mengingatkan 0.84
kepada murid bahawa bahasa
Inggeris penting sebagai bahasa
ilmu dan bukan untuk menjadi
penutur jati bahasa tersebut.
F8: Sentiasa mengingatkan murid 0.68
untuk menanam rasa cinta ikhlas
Aktiviti
kepada bahasa Melayu.
F9: Memperoleh maklumat dan 0.94
fakta yang tepat semasa proses
F10: Memberikan perhatian 0.71
kepada aspek penyerapan ilmu
dan nilai sama seperti
perancangan strategi pengajaran
sistem bahasa dan kemahiran
bahasa.
(bersambung)
372

Ubah 0.86
1 2
Jumlah
Hasil tambah Kuasa Dua
(ergen value) 5.67 1.06 6.73
Note : Kaedah Penyarian : Analisis Komponen Utama

Variabel F4, F5 dan F8 telah dibuang disebabkan nilai pemberatan faktor yang kurang dari
0.6.
diterima.
berdasarkan EFA. Kedua-dua faktor (subtema) tersebut ialah perancangan dan
aktiviti. Tiada variabel dibuang disebabkan semua item mempunyai nilai pemberatan
faktor yang melebihi 0.6. Justeru itu, jumlah item untuk tema ini ialah kekal 10.
Jadual 4.32
Analisis EFA Terhadap Tema Pengujian dan Penilaian Falsafah Bahasa


0.88 2
1
Pengujian dan Penilaian
(11 item)
G1: Pemilihan dan penyediaan 0.68

bahan yang bersesuaian untuk
tujuan penyatupaduan nasional.
G4: Proses penilaian yang 0.84
sistematik dilakukan untuk
mendapatkan maklum balas
Formatif
daripada guru tentang masalah
yang dihadapi murid dalam
pembelajaran
G5: Memberi keutamaan kepada 0.88
penghasilan karya yang
mengetengahkan nilai
(bersambung)
373

0.88 2
1
G7: Item pengujian dan penilaian 0.95
yang bersesuaian dan relevan
kepada semua murid yang berbeza
latar belakang budaya dan etnik.
G9: Murid diuji dan dinilai 0.71
melalui subtopik falsafah bahasa
yang diketengahkan dalam ujian
bahasa Melayu yang standard.
G11: Memberi fokus kepada 0.87
perdebatan yang bersifat ilmiah
dan bertatasusila.
G2: Aspek kognitif harus 0.62

dilengkapkan dengan aspek
afektif.
G3: Penilaian berdasarkan 0.71
pemerhatian berterusan terhadap
pencapaian murid dalam
mengaplikasikan nilai murni
dalam pembelajaran bahasa
Melayu.
G6: Pengujian dan penilaian yang 0.84
seimbang dari segi penguasaan
Sumatif
sistem bahasa dan pembinaan
sahsiah diri.
G8: Proses menentukan 0.65
perubahan tingkah laku murid
melalui pertimbangan nilai yang
dipelajari.
G10: Bertindak sebagai motivasi 0.64
ekstrinsik kepada murid untuk
mengaplikasikan apa yang telah
dipelajari dalam kehidupan.

(ergen value) 7.63 2.00 9.63
Note : Kaedah Penyarian : Analisis Komponen Utama

Variabel G1, G3 dan G14 telah dibuang disebabkan nilai pemberatan faktor yang kurang dari
0.6.
diterima.
374
berdasarkan EFA. Kedua-dua faktor (subtema) tersebut ialah kaedah dan keperluan.
Tiada variabel dibuang disebabkan semua item mempunyai nilai pemberatan faktor
yang melebihi 0.6. Justeru itu, jumlah item untuk tema ini ialah kekal 11 (Huraian
lanjut dalam bab 5).
Pada keseluruhannya seperti dapat yang dikemukakan analisis menggunakan
EFA ini menghasilkan tujuh tema, 17 subtema dan 95 elemen. Selanjutnya
penggunaan analisis SEM (Structural Equation Model) atau Model Persamaan
Struktural dilaksanakan bagi membentuk sebuah kandungan model.
4.7 Bentuk Kandungan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional
Bahagian ini bertujuan untuk menjawab soalan kajian seperti mana berikut, iaitu:
Bagaimanakah bentuk kandungan model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional dalam pengajaran bahasa Melayu di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu).
Untuk menjawab soalan tersebut, data diperoleh daripada 310 orang peserta
kajian di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Setelah
analisis faktor dilakukan dengan menggunakan pendekatan EFA untuk menguji
kesahan (validity), setiap pemboleh ubah membentuk beberapa subtema baharu.

375
Bryne (2001) mencadangkan pendekatan dua langkah diaplikasikan bagi tujuan
analisis data. Langkah pertama, pengukuran model (measurement model) melalui
analisis faktor pengesahan (Comfirmatory Factor Analysis–CFA) dengan kaedah
SEM diperiksa bagi mengesahkan (validity) instrumen kajian. Langkah kedua ialah
dengan analisis pemodelan persamaan berstruktur bagi menguji hubungan dalam
model berstruktur (Structural Model), iaitu merujuk kepada hubungan beberapa
pemboleh ubah (Radiah Abdul Kader et al, 2010). SEM merupakan satu teknik
pengesahan bagi analisis data yang menjadi perhatian oleh para penyelidik pada masa
kini (Hair et al., 2006).
Penggunaan analisis SEM (Model Persamaan Struktural) bertujuan
membentuk sebuah kandungan model lengkap berkaitan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional. Model Persamaan Struktural yang dibina ditunjukkan dalam
Rajah 4.1.
376
Rajah 4.43. Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa
Model persamaan struktural yang dibina menggunakan tujuh tema, dan tujuh belas
subtema hasil daripada analisis menggunakan EFA. Analisis model SEM diuji dengan
menggunakan kaedah Maximum Likelihood untuk menguji model persamaan struktural
sepadan dengan data kajian. Oleh sebab output analisis SEM mempamerkan banyak
maklumat, maka kajian ini akan menunjukkan maklumat yang berkaitan sahaja.
Keputusan analisis faktor pengesahan seperti ditunjukkan melalui Jadual 4.26.

377
Jadual 4.33
Keputusan Analisis Faktor Pengesahan (Maximum Likelihood Estimates

Regression Weights)
Maximum Likelihood Estimates

Regression Results
Subtema Tema Estimate S.E. C.R. P
Weights
Individu <--- KONSEP 1.18 0.41 3.32 *** 0.92 Signifikan
Masyarakat <--- KONSEP 0.77 0.55 2.23 *** 0.96 Signifikan
Ilmu <--- KONSEP 0.66 0.36 3.42 *** 0.74 Signifikan
Pemikiran <--- KONSEP 0.60 0.35 2.19 *** 0.83 Signifikan
Jati diri <--- MATLAMAT 1.00 0.91
Bahasa negara <--- MATLAMAT 1.09 0.22 3.27 *** 0.95 Signifikan
Nasionalisme <--- MATLAMAT 0.79 0.44 3.05 *** 0.79 Signifikan
Prinsip <--- KEPENTINGAN 1.22 0.26 4.68 *** 0.88 Signifikan
Praktikal <--- KEPENTINGAN 0.94 0.24 3.90 *** 0.93 Signifikan
Pendidikan
<--- KURIKULUM 1.00 0.82
Umum
Pewarisan Signifikan
<--- KURIKULUM 1.11 0.04 0.93
Nilai 4.48 ***
Potensi Signifikan
<--- MURID 0.81 0.40 2.47 *** 0.79
bahasa
Refleksi Diri <--- MURID 1.18 0.48 2.41 *** 0.90 Signifikan
Perancangan <--- GURU 1.18 0.46 2.65 *** 0.89 Signifikan
Aktiviti <--- GURU 1.45 0.52 2.75 *** 0.99 Signifikan
Formatif <--- UJI & NILAI 1.06 0.28 3.27 *** 0.77 Signifikan
Sumatif <--- UJI & NILAI 0.78 0.36 2.27 *** 0.92 Signifikan
Nota *** = Signifikan pada aras keyakinan P < .05
Huraian dapatan analisis faktor pengesahan (Maximum Likelihood Estimates) dan
(Standardized Regression Weights) dalam Jadual 4.33 adalah berdasarkan tema
seperti mana berikut.
i. Tema 1: Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Keputusan analisis faktor pengesahan, iaitu Maximum Likelihood Estimates dalam
Jadual 4.33 menunjukkan, nilai kritikal (C.R) bagi Regresi antara variabel pendam
378
konsep dengan keempat-empat variabel indikatornya (Individu, Masyarakat, Ilmu dan
Pemikiran) adalah di luar lingkungan± 2.0. Oleh itu, dapatan ini menunjukkan,
keempat-empat variabel tersebut merupakan variabel peramal yang signifikan untuk
variabel pendam konsep pada P<0.05.
ii. Tema 2: Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
matlamat dengan ketiga-tiga variabel indikatornya (Jati Diri, Bahasa Negara dan
Nasionalisme) adalah di luar lingkungan± 2.0. Oleh itu, dapatan ini menunjukkan,
ketiga-tiga variabel tersebut merupakan variabel peramal yang signifikan untuk
variabel pendam matlamat pada P<0.05.
iii. Tema 3: Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
kepentingan dengan kedua-dua variabel indikatornya (Prinsip dan Praktikal) adalah di
luar lingkungan ±2.0. Dapatan ini menunjukkan, kedua-dua variabel tersebut
merupakan variabel peramal yang signifikan bagi variabel pendam kepentingan pada
P<0.05.
379
iv. Tema 4: Kurikulum dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk

kurikulum dengan kedua-dua variabel indikatornya (Pendidikan umum dan Pewarisan
Nilai) adalah di luar lingkungan ± 2.0. Oleh itu, dapatan ini menunjukkan, kedua-dua
variabel tersebut merupakan variabel peramal yang signifikan bagi variabel pendam
kurikulum pada P<0.05.

Strategi Pembelajaran Murid dengan kedua-dua variabel indikatornya (Potensi bahasa
dan Refleksi Diri) adalah di luar lingkungan ± 2.0. Oleh itu, dapatan ini menunjukkan,
kedua-dua variabel tersebut merupakan variabel peramal yang signifikan bagi variabel
pendam Strategi Pembelajaran Murid pada P<0.05.

380

Strategi Pengajaran Guru dengan kedua-dua variabel indikatornya (Perancangan dan
Aktiviti) adalah di luar lingkungan ± 2.0. Oleh itu, dapatan ini menunjukkan, kedua-
dua variabel tersebut merupakan variabel peramal yang signifikan bagi variabel
pendam Strategi Pengajaran Guru pada P<0.05.
vii. Tema 7 : Pengujian dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa

Pengujian dan Penilaian dengan kedua-dua variabel indikatornya (Formatif dan
Sumatif) adalah di luar lingkungan ± 2.0. Oleh itu, dapatan ini menunjukkan, kedua-
dua variabel tersebut merupakan variabel peramal yang signifikan bagi variabel
pendam Pengujian dan Penilaian pada P<0.05.
Berdasarkan dapatan keputusan analisis ini, model pengukuran yang dibina
oleh variabel pendam dan variabel indikatornya adalah sepadan dengan data kajian.
Dapatan keputusan ini mengesahkan bahawa variabel pendam bagi model pengukuran
dalam model persamaan struktural tersebut secara signifikan dapat diwakili oleh
variabel indikatornya. Nilai pekali regresi (Standard Regression Weight) merupakan

381
pekali regresi piawai bagi setiap alur antara variabel pendam dengan indikator-
indikatornya. Dalam Jadual 4.26 nilai pekali regresi (Standard Regression Weight)
yang tinggi (antara 0.74 hingga 0.92) menunjukkan, semua variabel indikator secara
signifikan dapat mewakili variabel pendam. Hal ini bermaksud wujudnya kekuatan
hubungan (regresi) antara pemboleh ubah pendam dengan indikator-indikatornya.
Keputusan analisis Squared Multiple Correlations ditunjukkan dalam Jadual 4.27
berikut:
Jadual 4.34
Keputusan Nilai Varians (Squared Multiple Correlations)
Variabel Estimates
Guru 0.89
Murid 0.90
Uji dan Nilai 0.98
Aktiviti 0.98
Perancangan 0.79
Refleksi Diri 0.63
Potensi bahasa 0.89
Formatif 0.99
Sumatif 0.92
Individu 0.85
Masyarakat 0.91
Ilmu 0.54
Pemikiran 0.69
Jati Diri 0.83
Bahasa Negara 0.91
Nasionalisme 0.63
Prinsip 0.96
Praktikal 0.68
Nilai 0.68
Imej Negara 0.70
Berdasarkan Jadual 4.34, keputusan Squared of Muliple Correlations menunjukkan,
sebanyak 0.89 atau 89% varians dalam “Guru” (tema Strategi Pengajaran Guru) dan
0.90 atau 90% varians dalam “Murid” (tema Strategi Pembelajaran Murid) serta 0.98
atau 98% varians dalam “Uji dan Nilai” (tema Pengujian dan Penilaian) dapat
diramalkan oleh model. Di samping itu, nilai varians ramalan bagi 17 variabel
382
indikator dalam model ini adalah antara 0.54 atau 54% hingga 0.99 atau 99%. Oleh
itu, nilai varians yang tidak dapat diramalkan oleh model ini adalah antara 1% hingga
46% sahaja. Selanjutnya, keputusan analisis Model Fit ditunjukkan dalam Jadual 4.35
berikut:
Jadual 4.35
Keputusan Model Fit Summary
Good Of Fit Model Index Nilai yang Penemuan Model

Disarankan Cadangan
Chi-square/degree of freedom >0.05 1.332

Goodness-of-fit-index (GFI) >.90 0.931
Adjusted goodness-of-fit Index (AGFI) >.90 0.903
Normalized fit index (NFI) >.90 0.914
Comparative Fix Index (CFI) >.90 0.940
Root mean square error of approximation <.08 0.06
(RMSEA)
Jadual 4.35 menunjukkan keputusan Model Fit Summary terhadap model cadangan.
Ringkasan hasil output AMOS dan nilai yang disarankan adalah untuk mengukur
kesesuaian (Fit) model yang dibina dengan nilai saranan model. Nilai indeks
kesepadanan NFI (Normed Fix Index), CFI (Comparative Fit Index), goodness-of-fit
index (GFI) dan Adjusted goodness-of-fit index (AGFI) adalah melebihi 0.90. Oleh
itu, model akhir yang dibina ini adalah secara signifikan, sepadan dengan data kajian.
Kajian ini menyimpulkan bahawa Model Persamaan Struktur yang dibina
menggunakan tujuh tema, 17 subtema yang terdiri daripada 95 elemen adalah hasil
analisis menggunakan EFA. Tema konsep membentuk empat subtema baharu, iaitu
Individu (lima elemen), Masyarakat (empat elemen), Ilmu (10 elemen) dan Pemikiran
(tiga elemen). Jumlah keseluruhan elemen untuk tema konsep adalah sebanyak 22
383
elemen. Tema Matlamat membentuk tiga subtema baharu, iaitu Jati Diri (sembilan
elemen), Bahasa Negara (empat elemen) dan Nasionalisme (empat elemen). Jumlah
keseluruhan elemen untuk tema Matlamat adalah sebanyak 17 elemen. Tema
Kepentingan membentuk dua subtema baharu, iaitu Prinsip (sembilan elemen) dan
Praktikal (lima elemen). Jumlah keseluruhan elemen untuk tema Kepentingan adalah
sebanyak 14 elemen. Tema Kurikulum membentuk dua subtema baharu, iaitu
Pendidikan Umum (enam elemen) dan Pewarisan Nilai (enam elemen). Jumlah
keseluruhan elemen untuk tema Kurikulum adalah sebanyak 12 elemen. Tema
Strategi Pembelajaran Murid membentuk dua subtema baharu, iaitu Potensi Bahasa
(lima elemen) dan Refleksi Diri (empat elemen). Jumlah keseluruhan elemen untuk
tema Strategi Pembelajaran Murid adalah sebanyak sembilan elemen. Tema Strategi
Pengajaran Guru membentuk dua subtema baharu, iaitu Perancangan (dua elemen)
dan Aktiviti (lima elemen). Jumlah keseluruhan elemen untuk tema Strategi
Pengajaran Guru adalah sebanyak tujuh elemen. Tema Pengujian dan Penilaian
membentuk dua subtema baharu, iaitu Formatif (enam elemen) dan Sumatif (lima
elemen). Jumlah keseluruhan elemen untuk tema Pengujian dan Penilaian adalah
sebanyak 11 elemen. Oleh itu, jumlah keseluruhan tema ialah tujuh, subtema ialah 17
dan elemen ialah 95 yang terkandung dalam Model Falsafah Bahasa Penyatuan
Bangsa.
Selain itu, Model Persamaan Struktur Modifikasi yang dibentuk mengesahkan
bahawa model yang dibina adalah sepadan dengan data kajian. Model ini
menunjukkan hubungan saling berkaitan dan menyokong antara empat tema, iaitu
tema Konsep, Matlamat, Kepentingan dan Kurikulum melalui anak panah dua hala di
dalam model tersebut. Keempat-empat tema ini ditunjukkan dengan anak panah satu
384
hala dalam model tersebut yang membawa maksud tema Konsep, Matlamat,
Kepentingan dan Kurikulum mempengaruhi tema murid dan guru. Seterusnya, tema
murid dihubungkan dengan tema guru. Perhubungan menggunakan anak panah satu
hala tersebut menunjukkan bahawa tema guru mempengaruhi tema murid. Akhir
sekali, keenam-enam tema tersebut, iaitu Konsep, Matlamat, Kepentingan,
Kurikulum, Murid dan Guru mempengaruhi tema uji dan nilai melalui perhubungan
menggunakan anak panah satu hala tersebut. Secara ringkasnya, model ini
menunjukkan bentuk perhubungan antara tujuh tema elemen Falsafah Bahasa untuk
penyatupaduan nasional. Bentuk kandungan model ini menunjukkan subtema dan
elemen tema Konsep, Matlamat, Kepentingan dan Kurikulum saling mempengaruhi
antara satu sama lain. Selanjutnya, pelaksanaan elemen dalam keempat-empat tema
tersebut mempengaruhi elemen dalam tema Strategi Pembelajaran Murid. Berikutnya,
pelaksanaan elemen dalam tema Strategi Pengajaran Guru mempengaruhi elemen
dalam tema Strategi Pembelajaran Murid. Secara keseluruhannya, subtema dan
elemen dalam keenam-enam tema tersebut mempengaruhi subtema dan elemen dalam
tema Pengujian dan Penilaian dalam pendidikan Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional. Hal ini bermaksud kandungan model ini menunjukkan
bahawa setiap tema, subtema dan elemen adalah saling berkaitan dan menyokong
antara satu sama lain dalam rangka keberhasilan pembinaan sebuah model yang
berkesan.
Di samping itu, model Persamaan Struktural Modifikasi ini juga telah
mengesahkan terdapatnya korelasi yang signifikan dan positif antara setiap tema dan
subtemanya. Subtema Individu, Masyarakat, Ilmu dan Pemikiran menunjukkan
korelasi yang signifikan dan positif kepada tema konsep. Subtema Jati Diri, Bahasa
385
Negara dan Nasionalisme adalah berkolerasi secara signifikan dan positif dengan
tema Matlamat. Subtema Prinsip dan Praktikal adalah berkolerasi secara signifikan
dan positif dengan tema kepentingan. Demikian juga dengan subtema Pendidikan
Umum dan Pewarisan Nilai, berkolerasi secara signifikan dan positif dengan tema
Kurikulum. Selain itu, subtema Potensi Bahasa dan Refleksi Diri berkolerasi secara
signifikan dan positif dengan tema Strategi Pembelajaran Murid. Seterusnya, subtema
Perancangan dan Aktiviti adalah berkolerasi secara signifikan dan positif dengan tema
Strategi Pengajaran Guru. Akhir sekali, subtema Formatif dan Sumatif juga adalah
berkolerasi secara signifikan dan positif dengan tema Pengujian dan Penilaian.
Hasil analisis kandungan Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa telah
menggambarkan secara keseluruhan perhubungan antara tema, subtema dan elemen
yang mudah difahami dan mampu menjadi rangka rujukan pihak-pihak tertentu. Oleh
itu, kajian ini menyarankan agar sekolah yang hendak melaksanakan penyerapan
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu mengambil kira perhubungan tersebut bagi memastikan
pelaksanaan elemen tersebut memberi impak positif dalam usaha penyatupaduan
murid dalam pelbagai etnik di sekolah. Melalui pengajaran dan pembelajaran, roh
bahasa Melayu sebagai bahasa negara akan lebih dihayati.

386
BAB 5
PERBINCANGAN, KESIMPULAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan
Proses penyatupaduan masyarakat majmuk di negara ini bukan proses yang mudah.
Melalui konsep “Pecah dan Perintah” yang diperkenalkan sejak zaman kolonial
menyebabkan setiap kaum menjalani kehidupan yang berasingan antara satu sama
lain. Apabila negara mencapai kemerdekaan, pihak kerajaan yang mewakili tiga kaum
utama tidak pula memilih elemen penyatupaduan, umpamanya melalui sistem
pendidikan kebangsaan yang tunggal seperti yang dilaksanakan oleh negara Indonesia
dan Thailand. Walau bagaimanapun, Laporan Razak 1956 mengesyorkan penubuhan
sekolah umum yang menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dan
sekolah jenis umum yang menggunakan bahasa pengantar Cina, Tamil dan Inggeris.
Namun demikian, bahasa Melayu sebagai alat untuk mencapai perpaduan telah
ditekankan sejak awal, terutama melalui sekolah kebangsaan. Melalui sistem

387
pendidikan yang berasingan ini memerlukan suatu kerangka kerja, model atau teori
yang dibentuk sebagai panduan untuk memupuk penyatupaduan nasional. Jika bibit
penyatupaduan kaum disemai sejak kanak-kanak, maka hasilnya dapat dituai ketika
mereka remaja dan dewasa. Penyatupaduan antara kaum yang mantap akan menjadi
asas kepada kestabilan dan kemajuan negara untuk jangka masa panjang.
Bagi memenuhi hasrat di atas, kajian ini bertujuan untuk membangunkan
sebuah Model Falsafah Bahasa Penyatupaduan Nasional. Pembangunan model ini
bukan sekadar memperluas skop dan peranan falsafah bahasa daripada bidang yang
hanya berfokus kepada pendidikan bahasa tetapi pembangunan secara khusus dan asli
Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Kandungan model ini
berdasarkan kesepakatan informan yang merupakan pakar dalam bidang bahasa
Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya. Selain itu, pemilihan informan
melibatkan pelbagai kaum dan etnik, iaitu kaum Melayu, Cina, India dan Orang Asli.
Berdasarkan kewibawaan ilmu dan latar belakang etnik yang berbeza dalam kalangan
informan ini telah menghasilkan kandungan Model Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional yang mantap dan bersesuaian untuk pelbagai kaum di
Malaysia.
Sebelum proses mereka bentuk model prototaip, dapatan analisis keperluan
dijalankan terlebih dahulu untuk melihat keperluan dan penerimaan guru Bahasa
Melayu terhadap usaha pembinaan model ini. Akhirnya, proses penilaian model
prototaip dijalankan melibatkan guru Bahasa Melayu yang mengajar di sekolah yang
mempunyai kebitaraan dalam subjek bahasa Melayu untuk membentuk model

388
cadangan yang sepadan dengan data kajian. Dapatan kajian melalui ketiga-tiga fasa
kajian ini bukan sahaja berupaya membina sebuah model malahan dapat
memperkukuhkan lagi dapatan kajian terdahulu oleh Awang Sariyan (1997) dan
Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul (2010) dalam memperoleh persepsi guru
Bahasa Melayu terhadap elemen falsafah bahasa.
Justeru, bab ini membincangkan dan merumuskan dapatan kajian yang telah
dianalisis dan dilaporkan dalam bab yang lalu. Perincian perbincangan adalah
merangkumi lima bahagian, iaitu ringkasan kajian, perbincangan dapatan kajian,
rumusan dapatan kajian, implikasi dapatan kajian dan cadangan kajian lanjutan.
Bahagian ringkasan kajian menjurus kepada rumusan keseluruhan kajian. Berikutnya
pula, melibatkan perbincangan berkaitan dapatan kajian yang meliputi dapatan kajian
tinjauan dalam fasa analisis keperluan, dapatan Teknik Delphi untuk fasa reka bentuk
dan dapatan kajian tinjauan untuk fasa penilaian kajian. Selanjutnya, keseluruhan
dapatan kajian dirumuskan dalam bahagian rumusan dapatan kajian. Perbincangan
turut memerihalkan beberapa cadangan untuk kajian lanjutan yang boleh dilaksanakan
oleh pengkaji seterusnya.
5.2 Ringkasan kajian
Hubungan antara bahasa dengan sesuatu bangsa merupakan perkara yang penting
difahami dengan mendalam agar kewujudan bahasa itu tidak dinilai sekadar sebagai
alat komunikasi semata-mata. Ini kerana apabila bahasa dinilai sebagai alat
komunikasi semata-mata, maka peranan bahasa sebagai roh atau jiwa sesuatu bangsa
389
tidak difahami atau tidak penting sebagai asas jati diri untuk tujuan penyatupaduan
nasional. Ini kerana, bahasa Melayu sebagai cerminan akal budi bangsa dan wahana
pemikiran dan budaya tidak dapat dipisahkan daripada apa sahaja kegiatan dan
aspirasi masyarakat dan negara. Dalam konteks kebangkitan semangat kebangsaan
untuk menuntut kemerdekaan Malaysia, bahasa Melayu menjadi salah satu
tunjangnya yang penting. Dengan demikian timbullah konsep “nasionalisme bahasa”
dan konsep itulah yang menjadi asas penting dalam pembentukan konsep kenegaraan
melalui penetapan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi dan
bahasa ilmu, melalui undang-undang negara, iaitu Perlembagaan, Dasar Bahasa
Kebangsaan dan Dasar Pendidikan Kebangsaan.
Jawatankuasa Pelajaran Razak telah mengusulkan dasar dan sistem pendidikan
bagi negara yang bakal merdeka, iaitu Laporan Razak 1956. Laporan Razak 1956
jelas memberikan penekanan tentang peranan bahasa Melayu sebagai bahasa
penghantar utama pendidikan yang diharapkan dapat menyatukan generasi muda. Di
samping itu, penekanan juga diberikan kepada persamaan kurikulum, latihan
perguruan dan bahan pengajaran. Malah pada tahun 1956 juga pihak kerajaan telah
mula mempersiapkan bahasa Melayu menjadi bahasa negara dengan menubuhkan
Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya untuk melengkapkan bahasa tersebut daripada
sudut korpusnya, iaitu peristilahan, sistem ejaan, tatabahasa, perkamusan dan
sebagainya.
Pihak kerajaan mengambil langkah yang lebih agresif apabila berlakunya
tragedi 13 Mei 1969 yang telah menggugat penyatupaduan nasional dalam kalangan
masyarakat pelbagai kaum di Malaysia. Antara dasar dan program yang dijalankan
390
bagi menangani isu-isu berkaitan penyatupaduan nasional ialah Dasar Ekonomi Baru
(DEB), Rukun Negara dan Dasar Kebudayaan Kebangsaan (DKK). DEB
bermatlamatkan menyatupadukan rakyat dari segi ekonomi dengan memberikan
keadilan dalam pengagihan sumber kekayaan melalui peruntukan 30% penguasaan
bumiputera dalam bidang ekonomi negara. DKK pula menitikberatkan kepada agama
Islam dan kebudayaan bumiputera. Namun begitu, dasar ini turut mengiktiraf
kebudayaan lain dari segi pengamalan dan perkembangannya. Penerapan Rukun
Negara turut menjadi strategi kerajaan dalam usaha menyatupadukan rakyat berbilang
kaum di negara ini. Antara program di bawah Rukun Negara ialah Rukun Tetangga,
pengajaran subjek Sivik dan Tatarakyat, Kekeluargaan dan Kejiranan serta Ziarah
Hari Perayaan (Samsudin Suhaili, 2011, ms. 204). Dalam pada itu, bermula era 1980-
an usaha-usaha dalam bidang pendidikan dibuat berlandaskan Falsafah Pendidikan
Kebangsaan dan perkara ini dapat dilihat dalam petikan seperti yang berikut:
Pendidikan di Malaysia merupakan usaha berterusan yang menyeluruh dan

bersepadu untuk membina insan, bagi melahirkan insan yang seimbang dan
harmonis dari segi intelek, rohani, emosi dan fizikal berdasarkan kepercayaan
kepada Tuhan. Usaha ini dibuat bagi menghasilkan rakyat Malaysia yang
berilmu dan mahir, yang berakhlak mulia dan bertanggungjawab serta berbudi
pekerti dan boleh berbakti kepada masyarakat dan negara secara meluas.
(Kementerian Pelajaran Malaysia, 1985)
Berdasarkan petikan di atas matlamat pendidikan adalah untuk melahirkan
insan yang baik dan adil yang difahami sebagai insan yang bahagia. Insan yang
bahagia bakal melahirkan individu yang memenuhi pasaran yang memberikan

391
manfaat kepada masyarakat tanpa mencabut akar budaya dan akal budi masyarakat.
Akan tetapi, jika hanya berjaya memenuhi kehendak pasaran, masyarakat yang lahir
tidak semestinya bahagia dan bersatu. Ini kerana masyarakat terpaksa menggugurkan
nilai-nilai budaya tanah air dan menerima unsur asing daripada tuntutan dan desakan
pasaran yang bakal menghakis identitinya (HAKIM, 2012). Antara matlamat sistem
pendidikan di Malaysia ialah i) melahirkan bangsa Malaysia yang taat setia dan
bersatu padu; ii) melahirkan insan beriman, berakhlak mulia, berilmu,
berketerampilan dan sejahtera; iii) menyediakan sumber tenaga manusia untuk
keperluan kemajuan negara dan iv) memberi peluang-peluang pendidikan kepada
semua warganegara Malaysia (Kementerian Pelajaran Malaysia, 2002).
Dalam Akta Pendidikan 1996 pula, satu sistem pendidikan kebangsaan yang
memperuntukkan bahasa kebangsaan sebagai bahasa pengantar utama, kurikulum
kebangsaan dan peperiksaan yang sama. Dalam hal ini juga sekolah vernakular, iaitu
Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC), Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT)
dan Sekolah Menengah Persendirian Cina terus dikekalkan dan diberi bantuan
pembiayaan oleh kerajaan. Bahasa pengantar di sekolah vernakular ini adalah bahasa
ibunda mereka masing-masing, namun bahasa Melayu tetap diajar sebagai salah satu
mata pelajaran teras. Di peringkat sekolah menengah pula, bahasa Melayu telah
menjadi bahasa pengantar menggantikan bahasa vernakular ini. Apabila bahasa
Melayu mengambil peranan sebagai bahasa pengantar, murid-murid pelbagai kaum
dapat berkongsi pengetahuan berkaitan agama, budaya dan sebagainya untuk
mewujudkan toleransi dan persefahaman antara kaum.

392
Di samping itu, Wawasan 2020 turut memberi tumpuan kepada matlamat
perpaduan, keadilan dan pembinaan masyarakat harmoni dalam menjadikan Malaysia
sebagai negara maju menjelang tahun 2020. Berdasarkan Wawasan 2020, konsep satu
negara bangsa mempunyai makna yang dalam kerana ia bermaksud sebuah negara
berdaulat yang rakyatnya tidak dapat diindentifikasikan melalui kaum, keturunan atau
warna kulit. Pembentukan satu negara bangsa mengikut Wawasan 2020, menjadi pra-
syarat kepada kemajuan kerana tanpa rakyatnya mempunyai satu kepunyaan bersama
sebagai satu negara dan bangsa, sebarang bentuk kerjasama untuk maju tidak akan
terjalin. Bagi mengisi konsep ini Wawasan 2020 mempunyai ciri-ciri dan matlamat
berikut berdasarkan 9 cabarannya, iaitu 1) bangsa Malaysia yang bersatu; 2)
masyarakat yang merdeka, kuat dan yakin diri; 3) masyarakat yang demokratik secara
matang; 4) masyarakat yang berakhlak, beretika dan teguh agama; 5) masyarakat yang
matang dan bertoleransi; 6) masyarakat saintifik yang progresif; 7) masyarakat yang
kaya dengan nilai murni dan sifat penyayang; 8) masyarakat yang saksama dari segi
pencapaian ekonomi; dan 9) masyarakat yang makmur (Hashim Musa & Rozita Che
Rodi, 2010).
Hakikatnya, dasar dan usaha pada masa lalu dan masa hadapan untuk
mencapai matlamat perpaduan adalah bersandarkan wahana bahasa Melayu sebagai
medium untuk berkomunikasi yang difahami oleh semua kaum dalam menyampaikan
sesuatu hasrat dan aspirasi negara. Walaupun taraf dan kedudukan bahasa Melayu
dilindungi oleh Perlembagaan, Akta Bahasa Kebangsaan dan Akta Pendidikan, namun
pelaksanaan yang ikhlas dan bersungguh-sungguh perlu dijalankan agar bahasa
Melayu tidak dilihat setaraf barang antik atau artifak yang dilindungi juga oleh akta
393
pemuliharaan di bawah kawalan Arkib Negara dan Muzium Negara (Awang Sariyan,
2004).
Jika disoroti sejarah perjuangan pejuang-pejuang bahasa Melayu sebelum ini,
perjuangan mereka menegakkan nasionalisme linguistik mampu membangkitkan
semangat nasionalisme dalam kalangan masyarakat Melayu khususnya dan segelintir
masyarakat Cina dan India. Walaupun di satu pihak menegakkan nasionalisme
linguistik sebagai asas perjuangan, tetapi masih banyak pihak yang membelakangkan
bahasa Melayu. Dasar yang tidak disusuli oleh pelaksanaan yang ikhlas dan
bersungguh-sungguh hanya menjadi tanda hasil perjuangan golongan nasionalis palsu
atau perjuangan “pseudonasionalist”. Ini sejajar dengan pernyataan Awang Sariyan
(2004) seperti berikut:
Letihlah sudah kita bercakap tentang kisah bahasa Melayu kehilangan tempat,
peranan, dan daulatnya dalam pelbagai upacara dan majlis yang bersifat
kebangsaan dan rasmi. Kita bangga dengan pelbagai pertemuan serantau dan
antarabangsa yang kita kendalikan, tetapi tidak ada satupun usaha
menonjolkan kebanggaan kita terhadap bahasa kebangsaan dalam majlis-
majlis tersebut. Atas dasar apapun, kita patut mengaku bahawa rasa cinta dan
rasa yakin kita kepada bahasa Melayu memang belum cukup kental. Jika ada
yang melaungkan kecintaan itu, cinta itu kebanyakannya hanya “cinta palsu”
atau “cinta buta”. Kita sesungguhnya memerlukan satu revolusi mental untuk
menanam rasa cinta ikhlas kepada bahasa cerminan akal budi kita.
(Awang Sariyan, 2004,ms.21)

394
Berdasarkan pernyataan di atas semua masyarakat harus mengakui bahawa
bahasa Melayu telah mempunyai sejarah yang panjang dan gemilang serta diyakini
untuk menjadi wahana penyatupaduan nasional. Dalam hal ini kemampuan bahasa
Melayu bukanlah menjadi persoalannya tetapi kemampuan pendukungnya untuk
mengungkapkan fikiran dan perasaan dalam bahasa Melayu yang berwibawa. Dengan
mengambil kira permasalahan kajian dan kajian-kajian terdahulu berkaitan falsafah
bahasa, kajian terhadap konsep dan inti pati falsafah bahasa wajar diberikan tumpuan
khusus bagi memperluaskan lagi elemen falsafah bahasa bukan hanya untuk tujuan
pendidikan bahasa Melayu sahaja malahan untuk penyatupaduan nasional. Secara
impresionistik dan pandangan teoretis isu ini telah dibincangkan dalam pelbagai
wacana lisan dan tulisan dan kajian ini diyakini dapat memperkukuh teori dan
idealisme tentang peranan bahasa Melayu dalam membentuk penyatupaduan nasional,
melalui sistem pendidikan.
Penyerapan elemen falsafah bahasa dalam pengajaran dan pembelajaran
bahasa Melayu dilihat semakin penting. Jika diteliti Kurikulum Standard Sekolah
Menengah (KSSM) yang mula dilaksanakan pada tahun 2017 bagi memenuhi dasar
baharu di bawah Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (PPPM) 2013-2025 telah
menyepadukan enam tunjang kerangka KSSM dengan mengintegrasikan
pengetahuan, kemahiran dan nilai, serta memasukkan secara eksplisit kemahiran
Abad ke-21 dan Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT). Penyepaduan tersebut
dilakukan untuk melahirkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek,
rohani, emosi dan jasmani sebagaimana tuntutan Falsafah Pendidikan Kebangsaan.

395
KSSM dibina berasaskan enam tunjang, iaitu Komunikasi; Kerohanian; Sikap
dan Nilai; Kemanusiaan; Keterampilan Diri; Perkembangan Fizikal dan Estetika; serta
Sains dan Teknologi. Enam tunjang tersebut merupakan domain utama yang
menyokong antara satu sama lain dan disepadukan dengan pemikiran kritis, kreatif
dan inovatif. Kesepaduan ini bertujuan untuk membangunkan modal insan yang
menghayati nilai-nilai murni berteraskan keagamaan, berpengetahuan,
berketerampilan, berpemikiran kritis dan kreatif serta inovatif. Apa yang lebih penting
ialah melalui KSSM ini penghayatan nilai asas demokrasi untuk menyatupadukan
murid pelbagai kaum menjadi salah satu tunjang utama. Di samping itu, satu daripada
hasrat KSSM adalah untuk melahirkan murid yang mempunyai Kemahiran Abad ke-
21 dengan memberikan fokus kepada kemahiran berfikir serta kemahiran hidup dan
kerjaya berteraskan amalan nilai murni.
Antara ciri-ciri murid yang dihasratkan melalui Kemahiran Abad ke-21 ialah
berprinsip, iaitu mereka berintegriti dan jujur, kesamarataan, adil dan menghormati
maruah individu, kumpulan dan komuniti; penyayang, iaitu mereka menunjukkan
empati, belas kasihan dan rasa hormat terhadap keperluan dan perasaan orang lain;
dan patriotik, iaitu mereka mempamerkan kasih sayang, sokongan dan rasa hormat
terhadap negara (Kementerian Pendidikan Malaysia, 2016, ms.5-8). Tiga daripada
sembilan ciri-ciri murid yang dihasratkan melalui Kemahiran Abad ke-21 ini
mempunyai keselarian dengan kajian yang diketengahkan ini.
Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT) juga dinyatakan dalam kurikulum
secara eksplisit supaya guru dapat menterjemahkannya dalam pengajaran dan

396
pembelajaran bagi merangsang pemikiran berstruktur dan berfokus dalam kalangan
murid. Sebagai contoh Tahap Pemikiran Menilai, murid perlu membuat pertimbangan
dan keputusan menggunakan pengetahuan, pengalaman, kemahiran dan nilai serta
memberikan justifikasi. Tahap pemikiran ini merupakan inti pati penting yang
terkandung dalam falsafah bahasa. Selanjutnya, KSSM juga menekankan pengajaran
dan pembelajaran mata pelajaran bahasa Melayu secara bertema. Melalui pengajaran
dan pembelajaran bertema, kecekapan berbahasa seperti kemahiran bahasa, seni
bahasa, tatabahasa, serta pengembangan kosa kata dan peribahasa dapat disepadukan
dan dikukuhkan. Di samping itu, melalui pendekatan ini, ilmu daripada mata pelajaran
dan disiplin ilmu lain lebih mudah diserapkan. Antara tema dan cakupan tema ialah
Bahasa dan Kesusasteraan yang terkandung dalam Tema ke-15.
Tema ini diajarkan kepada murid untuk mewujudkan kecintaan terhadap
bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Tema kelima pula ialah Jati Diri,
Patriotisme dan Kewarganegaraan. Tema ini diajarkan kepada murid untuk
melahirkan masyarakat madani yang mempunyai semangat kekitaan dan setia kepada
negara. Dalam pendekatan bertema ini juga mengetengahkan tema perpaduan. Tema
ketiga ini diajarkan kepada murid dalam usaha mencapai matlamat perpaduan dalam
kalangan murid pelbagai kaum di sekolah (Kementerian Pendidikan Malaysia, 2016,
14-17). Ringkasnya, dengan pelaksanaan kandungan Kurikulum Standard Sekolah
Menengah (KSSM) yang bermula tahun 2017 ini membuktikan dengan jelas bahawa
kajian-kajian yang dijalankan oleh pengkaji-pengkaji bidang falsafah pendidikan
bahasa sebelum ini bukan hanya suatu idealisme sahaja tetapi ianya merupakan suatu
perkara yang perlu diambil perhatian oleh pihak pembuat dasar dan pelaksana dasar
397
bahawa penekanan terhadap aspek pragmatis menyebabkan perhatian semakin
berkurangan terhadap aspek falsafah, iaitu aspek yang mendasari segala aspek
pragmatis dan teknik dalam bidang pendidikan bahasa. Aspek ini perlu diberi
perhatian kerana ia memperjelas matlamat dan proses pengajaran, pembelajaran, dan
hakikat bahasa.
Dalam konteks pendidikan bahasa, falsafah melihat matlamat dan pengajaran
dan pembelajaran bahasa sebagai satu usaha untuk membentuk konsep diri insan,
pengilmuan individu dan masyarakat, proses pewarisan nilai serta tamadun yang
menjadi inti pati utama bidang Falsafah Bahasa. Bermula pada tahun 1997 apabila
gagasan idealisme falsafah pendidikan bahasa ini diketengahkan melalui kajian dan
dilanjutkan pada tahun 2010 (Awang Sariyan, 1997; Mohd Rashid Md Idris & Abu
Hassan Abdul, 2010), iaitu hampir 20 tahun lamanya pengemuka bidang falsafah
bahasa memperjuangkan inti pati yang terkandung dalam falsafah bahasa untuk
difahami oleh pembuat dasar dan pelaksana dasar. Kini, pada tahun 2017 dengan
lahirnya Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) membuktikan bahawa
pembuat dasar memahami dan menyedari kepentingan elemen falsafah bahasa yang
mendasari aspek pragmatis dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.
Justeru, kajian ini dijalankan bertepatan dengan keperluan semasa dan usaha
selanjutnya harus difokuskan kepada pelaksana dasar, iaitu guru Bahasa Melayu.
Dalam usaha memberi kefahaman yang lebih jitu terhadap peranan falsafah
bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu, pengkaji memperluaskan skop kajian untuk
membuktikan keperluan terhadap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa

398
untuk penyatupaduan nasional melalui kajian reka bentuk dan pembangunan. Kajian
reka bentuk dan pembangunan ini melibatkan proses pembinaan sebuah kandungan
Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.
Kajian ini dijalankan dalam tiga fasa. Fasa pertama kajian ialah analisis
keperluan. Dalam fasa ini, data telah dikumpulkan melalui kajian tinjauan yang
melibatkan seramai 200 orang guru Bahasa Melayu yang mengajar di Sekolah
Kebangsaan (SK), Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK), Sekolah Jenis Kebangsaan
Cina (SJKC) dan Sekolah Jenis Kebangsaan Tamil (SJKT) sebagai peserta kajian.
Jumlah ini meliputi 100 orang guru Bahasa Melayu di kawasan bandar dan 100 orang
guru Bahasa Melayu di kawasan luar bandar. Data kajian tinjauan dianalisis
menggunakan statistik deskriptif, iaitu skor min menunjukkan tahap persetujuan yang
tinggi dan interpretasi yang memuaskan guru Bahasa Melayu terhadap keperluan
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional.
Jawapan positif daripada peserta kajian membolehkan pengkaji meneruskan kajian
bagi membina Model Prototaip Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.
Selanjutnya, fasa kedua ialah fasa reka bentuk. Kajian dalam fasa ini adalah
untuk membina Model Prototaip Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
menggunakan Teknik Delphi tiga pusingan. Dalam sesi pusingan pertama, hasil temu
bual bersama dua orang informan telah mengenal pasti tema dan elemen untuk
pembentukan item dalam soal selidik. Sebanyak enam tema utama telah dibentuk,
iaitu: (i) konsep falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional; (ii) matlamat falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional; (iii) kepentingan falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional; (iv) kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan

399
nasional; (v) strategi pembelajaran murid dalam pendidikan falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional, dan (vi) Strategi pengajaran guru dalam pendidikan falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional. Seterusnya, sebanyak 87 elemen telah dikenal
pasti hasil analisis data temu bual tersebut. Soal selidik yang mengandungi senarai
item tersebut telah dipulangkan kepada semua informan untuk kutipan data pusingan
kedua.
Proses penambahbaikan dan penambahan item soal selidik dilakukan dalam
pusingan kedua. Informan telah mencadangkan penambahan 1 tema dan 12 item
baharu. Seterusnya item yang dicadangkan dimasukkan ke dalam soal selidik
pusingan ketiga. Soal selidik dihantar sekali lagi kepada semua informan bagi
meningkatkan tahap kesepakatan dan kecenderungan informan sangat bersetuju
terhadap setiap item soal selidik pusingan ketiga ini. Selanjutnya, analisis
menggunakan statistik deskriptif yang melibatkan pengiraan skor median dan min
dilakukan ke atas item. Skor median dan min yang tinggi antara 4 hingga 5 bagi
kesemua item menunjukkan kecenderungan informan untuk sangat bersetuju terhadap
setiap item. Nilai Julat Antara Kuartil yang rendah pula iaitu 0.00-1.00 bagi kesemua
item menunjukkan tahap kesepakatan yang tinggi dalam kalangan informan telah
dicapai terhadap item yang disenaraikan. Oleh tu, kutipan data menggunakan Teknik
Delphi ini telah ditamatkan pada pusingan ketiga. Hasil analisis kesepakatan informan
dalam pusingan ketiga telah membina model prototaip atau instrumen asli daripada
senarai informan yang telah ditetapkan, seperti dibincangkan di bab 3. Pada
keseluruhannya, kandungan model dalam fasa reka bentuk menghasilkan tujuh tema
dan 99 elemen hasil dapatan menggunakan teknik Delphi.

400
Dalam fasa terakhir, iaitu fasa penilaian, kutipan, data dijalankan secara kajian
tinjauan. Instrumen kajian dibina daripada senarai item yang mendapat kesahan yang
tinggi setelah melalui tiga pusingan penilaian pakar dalam fasa reka bentuk. Kajian ini
melibatkan seramai 310 orang guru Bahasa Melayu di 41 buah Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Jumlah ini meliputi tujuh buah sekolah
di negeri Perak, 9 buah sekolah di negeri Selangor, 17 buah sekolah di negeri Pahang
dan 9 buah sekolah di Negeri Sembilan. Data kajian tinjauan dianalisis menggunakan
statistik deskriptif menggunakan skor min berkaitan tahap pelaksanaan terhadap 96
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di SKK (kebitaraan Bahasa
Melayu). Selanjutnya, Analisis Tinjauan Faktor (Exploratory Factor Analysis- EFA)
telah dijalankan bertujuan membentuk beberapa subtema baharu yang menjadi faktor
utama mewakili elemen yang bersesuaian.
Selanjutnya, analisis SEM (Model Persamaan Struktural) telah dilaksanakan
ke atas data kajian tinjauan. Dapatan daripada Analisis Faktor Pengesahan iaitu
Maximum Likelihood Estimates dan Standardized Regression Weights mengesahkan
model pengukuran yang dibina adalah sepadan dengan data kajian. Dapatan ini
diperkukuhkan dengan nilai indeks kesepadanan NFI, CFI, GFI, AGFI yang
ditunjukkan dalam Model Fit Summary adalah melebihi .90. Keputusan Squared
Multiple Correlations menunjukkan 54.0% hingga 99.0% faktor dapat diramalkan
daripada model tersebut. Nilai RMSEA ialah .06 menunjukkan model yang dibina
adalah sepadan dengan data kajian. Secara keseluruhannya, analisis yang dijalankan
ke atas model modifikasi ini mengesahkan bahawa secara signifikan model modifikasi
ini sepadan dengan data kajian. Akhirnya, Model yang diberi nama “ Model Falsafah
Bahasa Penyatuan Bangsa” telah dibentuk berdasarkan tiga fasa kajian yang
401
melibatkan responden kajian yang ramai diperkukuhkan lagi dengan kesepakatan
informan yang terdiri daripada pakar bidang bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi
dan Sosiobudaya. Model yang dijana ini bukan sahaja memperluaskan skop kajian
yang lepas, tetapi ianya mempunyai keselarian dengan Kurikulum Standard Sekolah
Menengah (KSSM) yang digunapakai oleh guru Bahasa Melayu kini. Selanjutnya,
perbincangan dapatan kajian akan diperincikan mengikut fasa kajian yang dijalankan.
5.3 Perbincangan Dapatan Kajian
Pembinaan Model yang diberi nama “Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa”
telah melalui tiga fasa kajian yang sistematik bagi memastikan kandungan model
yang dijana ini hasil daripada dapatan penting ketiga-tiga fasa kajian ini.
Kajian ini telah menerima pakai hasil gabungan prinsip asas yang terkandung
dalam kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa dan Model Falsafah Bahasa.
Seterusnya prinsip asas kedua-dua model ini dimantapkan lagi dengan enam etos
bahasa Melayu yang merujuk kepada etos nasional untuk membentuk satu kerangka
konseptual kajian. Tiga fasa kajian adalah bertujuan menjawab soalan kajian.
Oleh itu, perbincangan dapatan kajian akan memfokuskan kepada dapatan
penting berdasarkan tiga fasa kajian yang menjurus kepada pembinaan model dengan
memberi bukti-bukti logik dan konkrit berkaitan kepentingan elemen falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.

402
5.3.1 Perbincangan Dapatan Fasa Analisis Keperluan
Secara keseluruhannya, “Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa” yang
dicadangkan bertujuan untuk dijadikan panduan kepada guru Bahasa Melayu dalam
melaksanakan pengajaran bahasa Melayu yang bukan sahaja menumpukan perhatian
terhadap sistem bahasa, malah tumpuan juga diberikan kepada penyerapan elemen
falsafah bahasa yang menjadi asas kepada segala persoalan bahasa. Penyerapan
elemen falsafah bahasa dicadangkan sebagai salah satu strategi penyatupaduan
nasional bersandarkan peranan dan kepentingan bahasa Melayu sebagai bahasa
negara.
Namun demikian, sebelum cadangan merealisasikan model ini dilaksanakan,
analisis keperluan terhadap guru Bahasa Melayu perlu dilakukan terlebih dahulu.
Analisis keperluan yang dilaksanakan menggunakan soalan soal selidik yang
mengandungi 27 item dan merangkumi lima aspek seperti yang berikut:
1. Demografi guru.
2. Persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa dalam pendidikan bahasa
Melayu.
3. Persepsi guru tentang konsep penyatupaduan nasional dalam hubungannya
dengan pendidikan bahasa Melayu.
4. Tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah
bahasa dalam proses pengajaran bahasa Melayu.
5. Tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah
bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional.

403
Soalan soal selidik yang dikemukakan kepada guru Bahasa Melayu bertujuan
untuk menilai tahap persetujuan dan interpretasi mereka terhadap keperluan
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional. Item
soal selidik ini telah dibina berdasarkan gabungan prinsip asas falsafah bahasa dalam
kerangka model Falsafah Pendidikan Bahasa (Awang Saringan, 2016;2004;1997) dan
Model Falsafah Bahasa (Mohd Rashid Md. Idris, 2012, 2007). Di samping itu, prinsip
asas falsafah bahasa ini dimantapkan lagi dengan kemasukan etos bahasa Melayu
yang merujuk kepada kod nilai bahasa Melayu yang mengawal kehidupan sosial
rakyat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai kaum (Teo Kok Seong, 2010; Asmah
Omar, 2008). Hasilnya, item soal selidik yang dibina berdasarkan enam prinsip asas
falsafah bahasa, iaitu: (i) pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan; (ii)
pendidikan bahasa upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi
individu); (iii) pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum; (iv)
pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai kehidupan bermasyarakat kepada
generasi baharu; (v) berbahasa mengikut nahunya agar maksud yang hendak
disampaikan mencapai objektifnya; dan (vi) berbahasa untuk menyampaikan
maklumat atau fakta yang betul dan benar.
Selanjutnya, enam etos bahasa Melayu yang ingin diketengahkan, iaitu: (i)
bahasa Melayu selaku bahasa negara; (ii) bahasa Melayu membina jati diri nasional;
(iii) bahasa Melayu membentuk semangat patriotisme bangsa; (iv) bahasa Melayu
membentuk semangat nasionalisme bangsa; (v) bahasa Melayu melambangkan
maruah bangsa Malaysia, dan (vi) bahasa Melayu melambangkan imej negara
Malaysia.
404
Dapatan keseluruhan bagi soalan kajian pertama yang berkaitan persepsi guru
terhadap konsep falsafah bahasa dalam pendidikan bahasa Melayu menunjukkan
bahawa peserta kajian di bandar dan di luar bandar mempunyai tahap persetujuan
yang tinggi dan interpretasi yang memuaskan terhadap ketujuh-tujuh item yang
dikemukakan. Umpamanya, item pertama, iaitu “elemen falsafah bahasa menekankan
konsep kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan” menunjukkan tahap persetujuan
yang tinggi dan interpretasi memuaskan peserta kajian di kawasan bandar dan di luar
bandar. Dapatan ini menyokong dapatan sorotan kajian berkaitan pengembangan
potensi berbahasa kurniaan Tuhan yang harus dihargai untuk digunakan sebagai
wahana pembinaan insan dan pembangunan masyarakat. Dengan rasa kesyukuran
inilah individu tidak akan sesekali menggunakan bahasa untuk tujuan cacian, fitnah
dan sebagainya yang akan membawa keruntuhan kepada sesebuah negara (Awang
Sariyan, 2014; Mohd Rashid Md Idris, 2012; Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan
Abdul, 2010; Hashim Musa, 2008; 2006).
Item kedua, iaitu “elemen falsafah bahasa menitikberatkan usaha melahirkan
murid yang seimbang” mencapai tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi
memuaskan dalam kalangan peserta kajian di bandar dan di luar bandar. Falsafah
Pendidikan Bahasa itu mestilah mempunyai keselarian dengan Falsafah Pendidikan
Kebangsaan, khususnya dari segi upaya pengembangan berterusan potensi individu
secara seimbang dan harmonis daripada segi jasmani, emosi, rohani, intelek dan
sosial. Bahasa Melayu merupakan subjek yang wajib diambil oleh semua pelajar
seperti yang telah termaktub dalam Akta Pendidikan 1996. Dalam konteks ini, bahasa
Melayu dilihat sebagai medium atau wadah untuk merealisasikan Falsafah Pendidikan
Kebangsaan. Hal ini demikian kerana, bahasa bukan sahaja untuk berkomunikasi
405
tetapi juga bertujuan untuk pembangunan kemanusiaan dan tiada siapa yang dapat
menolak bahawa bahasa Melayulah yang menunjangi penyatupaduan nasional di
negara ini atau dalam konsep yang lebih luas bahasa Melayu merupakan salah satu
asas pembinaan negara. Justeru, setiap bakal guru di Malaysia diwajibkan membaca,
memahami dan mengingati falsafah ini agar setiap tindakan mereka melalui proses
pengajaran dan pembelajaran bahasa sentiasa berada di landasan yang betul (Mohd
Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul, 2010; Awang Sariyan, 2004).
Item ketiga pula, iaitu “elemen falsafah bahasa bermatlamat untuk
pembangunan jati diri murid” turut mencapai tahap persetujuan yang tinggi dan
interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian. Dapatan ini telah menyokong
pendapat Hashim Musa dan Rozita Che Rodi (2010) yang menegaskan bahawa fungsi
bahasa bukan sekadar menjadi alat dan wadah komunikasi, tetapi bahasa juga amat
besar peranannya dalam membentuk jati diri dan memupuk semangat kekitaan
masyarakat penuturnya. Penegasan yang sama telah dikemukakan oleh Awang
Sariyan (2010), iaitu hubungan antara bahasa dengan sesuatu bangsa adalah suatu
perkara yang penting untuk difahami dengan mendalam agar bahasa tidak dinilai
daripada sudut yang sempit, iaitu sebagai alat komunikasi semata-mata. Hal ini
kerana, peranan bahasa sebagai roh atau jiwa sesuatu bangsa yang membentuk asas
jati diri.
Item keempat dan kelima yang memerihalkan “kepentingan aspek
penggabungjalinan dan kaedah penyerapan ilmu dalam pendidikan bahasa Melayu”
turut memperoleh tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam
kalangan peserta kajian di kawasan bandar dan di luar bandar. Dapatan ini
406
menyokong dan memperkukuh pendapat Awang Sariyan (2016; 2004; 1997) dan
Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010) bahawa penggabungjalinan
merupakan aspek yang penting untuk mengintegrasikan segala kemahiran berbahasa
dengan sistem bahasa. Dalam pengajaran bahasa, guru seharusnya dapat
menggabungjalinkan kedua-dua komponen utama itu agar murid memperoleh
penguasaan bahasa yang sempurna. Selain itu, pengajaran bahasa Melayu juga perlu
menekankan strategi penyerapan ilmu dan nilai. Dalam konteks pelaksanaan Falsafah
Pendidikan Kebangsaan dan Falsafah Pendidikan Bahasa, strategi penyerapan
bertujuan untuk mengisi aspek kandungan dan warisan yang perlu diperkenalkan
kepada generasi muda dalam usaha mengekalkan dan meningkatkan penyatupaduan
nasional.
Item keenam dan ketujuh pula merujuk kepada “kepentingan aspek kemahiran
dan pengetahuan bahasa serta kepentingan penyampaian fakta yang betul dan sahih
perlu dititikberatkan dalam komunikasi yang baik dan berkesan”. Kedua-dua item ini
juga memperoleh tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi yang sangat
memuaskan dalam kalangan peserta kajian di kawasan bandar dan di luar bandar.
Dapatan ini menyokong dapatan sorotan kajian Mohd Rashid Md Idris (2012; 2007),
yang menyatakan bahawa kemahiran dan pengetahuan bahasa merupakan asas kepada
seseorang itu untuk menggunakan bahasa itu dengan baik dan berkesan. Apabila
seseorang guru dapat menguasai kemahiran berbahasa dengan baik, maka proses
pengajaran dapat berjalan dengan lancar tanpa ada kekeliruan yang timbul. Manakala,
dari proses pengetahuan berbahasa pula, guru perlulah menguasai sistem nahu dalam
bahasa Melayu dengan sebaik-baiknya dari segi tatabahasa, morfologi, sintaksis dan
semantik. Hal ini sangat penting kerana proses pengajaran dan pembelajaran yang
407
berkesan bergantung pada pengurusaan sistem nahu oleh guru itu sendiri. Jika murid
tidak memahami segala perkara yang disampaikan guru, maka guru tersebut dikatakan
gagal mencapai sesuatu objektif pengajaran. Selain itu, seseorang perlulah
menggunakan bahasa bagi menyampaikan fakta yang betul dan benar dan bukannya
fakta yang palsu ataupun dengan cara berbohong. Bagi seseorang guru, mereka
bertanggungjawab terhadap segala maklumat yang disampaikan kepada murid.
Dengan itu, dalam bidang pendidikan memerlukan guru mengajar mengikut sukatan
pelajaran yang telah ditetapkan supaya guru menyampaikan fakta yang betul dan
mengikut perancangan. Dalam Kurikulum Standard Sekolah Menengah untuk subjek
Bahasa Melayu itu sendiri menuntut seoran guru Bahasa Melayu agar menerapkan
Elemen Merentas Kurikulum (EMK) yang ditetapkan dalam standard kandungan
untuk mengukuhkan kemahiran dan keterampilan modal insan yang dihasratkan serta
dapat menangani cabaran semasa dan masa hadapan khususnya untuk mencapai
matlamat perpaduan dalam kalangan murid pelbagai kaum (Kementerian Pendidikan
Malaysia, 2016).
Dapatan keseluruhan bagi soalan kajian kedua berkaitan dengan “persepsi
guru tentang konsep penyatupaduan nasional dalam hubunganya dengan pendidikan
bahasa Melayu” menunjukkan peserta kajian di kawasan bandar dan luar bandar
mempunyai tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi yang memuaskan terhadap
tujuh item yang dikemukakan. Dapatan ini juga membuktikan bahawa peserta kajian
yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu telah menyedari bahawa bahasa Melayu
berperanan sebagai alat penyatupaduan nasional. Dapatan ini menyokong sorotan
kajian Teo Kok Seong (2015; 2010), iaitu ideologi bahasa kebangsaan perlu dipupuk
terutama untuk tujuan mengungkapkan jati diri nasional melalui bahasa Melayu dan
408
melahirkan perasaan bangga mengidentifikasikan diri dengan Bahasa Melayu. Justeru,
murid perlu dididik untuk menjiwai bahasa Melayu yang menjadi elemen
penyatupaduan nasional selain mampu melahirkan generasi muda yang megah
terhadap bahasa kebangsaannya. Dapatan ini turut mempunyai keselarian dengan
Kurikulum Standard Sekolah Menengah untuk subjek Bahasa Melayu yang
mengetengahkan “Tema Perpaduan” melalui pengajaran dan pembelajaran bertema.
Tema ini diajarkan kepada murid untuk memastikan murid dapat menghayati
kepentingan hubungan erat yang berasaskan toleransi dalam kalangan penduduk
Malaysia serta komuniti serantau dan antarabangsa (Kementerian Pendidikan
Malaysia, 2016).
Selanjutnya, berdasarkan dapatan keseluruhan soalan kajian ketiga, iaitu “
tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa
dalam proses pengajaran bahasa Melayu” memaparkan tahap persetujuan yang tinggi
dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian di bandar dan di luar
bandar. Dapatan ini memungkinkan penyerapan ilmu dan nilai dilaksanakan dalam
proses pengajaran sistem dan kemahiran bahasa. Dapatan ini selari dengan dapatan
sorotan kajian Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010) bahawa falsafah
pendidikan bahasa Melayu ini sebenarnya merupakan suatu gagasan falsafah yang
mementingkan konsep pendekatan bersepadu dalam pendidikan bahasa Melayu.
Pendekatan bersepadu ini bermaksud berlakunya proses penyerapan dan
penggabungjalinan bahasa dengan aspek-aspek lain semasa berlangsungnya proses
pengajaran dan pembelajaran bahasa. Hal ini selaras dengan Falsafah Pendidikan
Kebangsaan yang mahu melahirkan insan yang seimbang daripada segi intelek,
jasmani dan rohani. Dalam konteks ini, konsep kesepaduan ilmu mementingkan
409
penyerapan nilai murni dan dalam proses pengajaran dan pembelajaran. Dalam
memastikan idealisme penyatupaduan nasional melalui wahana bahasa Melayu
tercapai, guru merupakan salah satu pihak yang memainkan peranan yang besar dalam
menggerakkan konsep ini. Hal ini demikian kerana guru merupakan pihak yang
berhubung secara langsung dalam memberikan ilmu, nilai dan pendidikan kepada
murid.
Akhir sekali, dapatan keseluruhan bagi soalan kajian keempat berkaitan
dengan “tahap penerimaan guru terhadap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah
bahasa sebagai strategi penyatupaduan nasional” juga menunjukkan tahap persetujuan
yang tinggi dan interpretasi yang memuaskan dalam kalangan peserta kajian di
kawasan bandar dan luar bandar. Peserta kajian bersetuju pada tahap yang tinggi
bahawa melalui penyerapan elemen falsafah bahasa mampu memupuk semangat
nasionalisme dalam diri murid. Dapatan ini selari dengan dapatan sorotan kajian
bahawa konsep “nasionalisme bahasa” menjadi asas penting dalam pembentukan
konsep kenegaraan melalui dasar-dasar tertentu, terutama Dasar Bahasa Kebangsaan
dan Dasar Pendidikan Kebangsaan. Di samping itu, bahasa Melayu mampu menjadi
salah satu asas kebangkitan nasionalisme. Hal ini terbukti, apabila bahasa Melayu
menjadi asas tuntutan kemerdekaan dan salah satu asas pembinaan negara (Teo Kok
Seong, 2015; 2013; Jeniri Amir, 2013; Awang Sariyan, 2010).
Secara keseluruhannya, dapatan kajian fasa analisis keperluan ini
membuktikan bahawa elemen falsafah bahasa bukan sahaja penting dalam pengajaran
bahasa malahan ianya juga penting untuk memupuk penyatupaduan nasional dalam
kalangan murid pelbagai kaum. Justeru, fasa ini telah memperkukuhkan lagi dapatan
410
kajian Awang Sariyan (1997) dan Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul
(2010) dan seterusnya memperluaskan skop kepentingan falsafah bahasa itu sendiri.
Akhirnya, melalui tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi yang memuaskan
dalam kalangan guru Bahasa Melayu terhadap potensi elemen falsafah bahasa untuk
diketengahkan bagi tujuan penyatupaduan nasional menjadi sandaran penting untuk
pengkaji meneruskan proses mereka bentuk model prototaip berdasarkan kesahan
kandungan dan kesepakatan pakar dalam bidang bahasa Melayu, Pendidikan,
Sosiologi dan Sosiobudaya.
5.3.2 Perbincangan Dapatan Fasa Reka Bentuk
Perbincangan dapatan kajian dalam fasa ini melibatkan maklumat mengenai
pembentukan Model Prototaip Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.
Pembinaan model prototaip tersebut berdasarkan proses kesahan kandungan dan tahap
kesepakatan yang tinggi dalam kalangan 21 orang informan yang meliputi pakar
dalam bidang bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan juga Sosiobudaya.
Kesepakatan ini diperoleh melalui analisis Julat Antara Kuartil (JAK) ke atas data
yang dikutip menggunakan Teknik Delphi sebanyak tiga pusingan. Model prototaip
ini mengandungi tujuh tema yang telah dikenal pasti melalui sorotan kajian, disokong
oleh dapatan kajian fasa analisis keperluan dan Delphi pusingan pertama dan kedua.
Tujuh tema tersebut berkaitan dengan konsep, matlamat, kepentingan, kurikulum,
strategi pembelajaran murid, strategi pengajaran guru dan pengujian dan penilaian.
Setiap tema mempunyai antara 10 hingga 22 elemen. Perbincangan dapatan fasa reka
bentuk berdasarkan tema dan elemen seperti mana berikut.

411
i. Tema 1 : Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Falsafah bahasa adalah suatu bidang yang menghimpunkan dua bidang utama
penyelidikan, iaitu bidang falsafah dan bidang ilmu bahasa (linguistik) menjadi satu
bidang baharu (Khairuddin Mohamad, Ghazali Ismail dan Mastura Mohamed Berawi,
2014). Dalam hal ini, falsafah bahasa melihat kepada penelitian hubungan antara
bahasa dengan ilmu pengetahuan manusia, proses berfikir, pandangan dunia dan
realiti kewujudan manusia dalam erti kata bahawa bahasa adalah wahana atau alat
untuk melahir atau menyampaikan fikiran utama bagi segala bentuk perhubungan,
pengucapan, perakaman, dan pewarisan bagi kegiatan hidup dan tamadun manusia
(Hashim Musa, 2006). Rizal Mustansyir (1987) menegaskan bahawa falsafah bahasa
ialah suatu penyelidikan secara mendalam terhadap bahasa yang digunakan dalam
falsafah, sehingga dapat dibezakan pernyataan falsafah yang mengandungi makna
(meaningfull) dengan yang tidak bermakna (meaningless).
Dalam konteks kajian ini, bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan telah
berjaya menjadi asas terbentuknya konsep negara yang berdaulat dan telah menjadi
faktor penyatupaduan rakyat yang ampuh. Sebagai bahasa rasmi pula, bahasa Melayu
telah menjadi wahana komunikasi rasmi yang menggerakkan jentera pentadbiran
kerajaan dalam membangunkan negara dalam pelbagai sektor. Sektor utama negara
seperti pentadbiran, pendidikan, undang-undang dan kehakiman serta media massa
telah mencapai tahap kemajuan dan kecekapan yang membanggakan melalui bahasa
Melayu sebagai wahana utamanya (Awang Sariyan, 2009).

412
Dapatan kajian menunjukkan pakar bersepakat terhadap 22 elemen yang
membentuk tema ini. Elemen satu, iaitu “hakikat adanya kaitan yang erat antara
fikiran dengan bahasa, iaitu fikiran sebagai kandungan bahasa (content of language)
dan bahasa sebagai wahana fikiran (vechicle of language)”. Elemen ini selaras dengan
pandangan Hashim Musa (2006), bahawa bahasa merupakan sejenis lambang yang
berbentuk bunyi boleh menjadi kenderaan pembawa segala fikiran yang abstrak dan
pengetahuan konsepsi manusia. Tanpa bahasa segala fikiran yang abstrak dan rumit
itu tidak akan terpancar keluar daripada akal. Keadaan ini dibuktikan oleh hakikat
bahawa semua lambang komunikasi manusia, iaitu dalam usaha menghubungi satu
akal dengan akal yang lain seperti wireless, morse-code dan juga bahasa isyarat orang
bisu dan sebagainya, semuanya diasaskan di atas bahasa pertuturan manusia. Dapatan
kajian ini juga mempunyai keselarian dengan Kurikulum Standard Sekolah Menengah
yang menitikberatkan Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT). KBAT dinyatakan
dalam kurikulum secara eksplisit supaya guru dapat menterjemahkannya dalam
pengajaran dan pembelajaran bagi merangsang pemikiran berstruktur dan berfokus
dalam kalangan murid. Sebagai contoh, dalam usaha memupuk penyatupaduan
nasional guru Bahasa Melayu boleh mengaplikasikan KBAT di dalam bilik darjah
melalui aktiviti berbentuk penaakulan, pembelajaran inkuiri, penyelesaian masalah
dan projek dalam kumpulan murid pelbagai kaum (Kementerian Pendidikan Malaysia,
2016).
Elemen 2, iaitu “ bahasa merupakan fenomena sosial untuk menghubungkan
satu masyarakat bahasa” kerap ditemui dalam penulisan berkaitan peranan bahasa
Melayu. Contohnya, Asmah Omar (2015); Teo Kok Seong (2015); Khairuddin
Mohamad, Ghazali Ismail dan Mastura Mohamad Berawi (2014); Awang Sariyan
413
(2010), Hashim Musa, Rozita Che Rodi (2010), Nik Safiah Karim (2002). Bahasa
Melayu telah menjadi bahasa perhubungan dan penyatupaduan antara rakyat jelata
sejak sekian lama kerana bahasa itu dapat dipelajari dengan senang dan sewajarnyalah
bahasa ini telah menjadi bahasa lingua franca. Setiap anggota masyarakat akan
terlibat secara langsung dalam perhubungan berbentuk linguistik dan bahasa
linguistik. Bentuk komunikasi bahasa manusia ini boleh terdiri daripada bahasa lisan
dan bahasa isyarat. Apa yang penting ialah makna sesuatu bahasa itu difahami antara
penyampai dengan penerima bahasa berkenaan dan akhirnya persefahaman dapat
diwujudkan. Dapatan kajian berkaitan elemen “falsafah bahasa mempunyai keselarian
dengan prinsip dalam Rukun Negara, iaitu kepercayaan kepada Tuhan” adalah selari
dengan pandangan Shamsul Amri (2012) bahawa kepercayaan kepada Tuhan mampu
menjadikan masyarakat berpegang teguh kepada nilai-nilai murni yang diajarkan
agama. Selain itu, melalui ikatan keagamaan, setiap individu akan bertindak sebagai
seorang yang bertanggungjawab dan sentiasa menjaga keamanan dan keharmonian
negara.
Selanjutnya, saranan Mohd Rashid Md Idris (2012) tentang kepentingan
berbahasa dengan menggunakan bahasa yang betul mengikut sistemnya, mesej yang
hendak disampaikan kepada individu lain dapat disampaikan dengan sempurna dan
jelas adalah bertepatan dengan dapatan kajian berkaitan elemen “kemahiran bahasa
berkesan”. Dapatan berkaitan elemen “bahasa merupakan unsur penting dalam
falsafah pembangunan masyarakat dan negara” adalah selari dengan pandangan
Awang Sariyan (2010) tentang perkembangan bahasa Melayu, dalam hubungannya
dengan pembinaan bangsa dan negara, tidak cukup sekadar dihuraikan daripada sudut
414
perkembangan sistem bahasanya semata-mata, apa yang lebih penting ialah
perkembangan bahasa Melayu mempunyai kaitan langsung dengan roh bangsa,
dengan asas jati diri dan citra bangsa serta cita-cita luhur bangsa dan negara. Sia-
sialah pembicaraan yang tidak mengaitkan bahasa Melayu dengan cita-cita besar
membina tamadun bangsa dan negara, kerana dari tahap awal pertumbuhan dan
perkembangannya, bahasa Melayu senantiasa menjadi petunjuk dan kayu ukur
penyatupaduan dan kemajuan bangsa.
Dapatan kajian berkaitan elemen “pengetahuan bahasa merupakan asas kepada
seseorang itu untuk menggunakan bahasa dengan baik dan berkesan” dan “bahasa
merupakan unsur penting dalam falsafah pembinaan diri insan” mempunyai
keselarian dengan dapatan kajian oleh Awang Sariyan (2014) yang menunjukkan
bahawa pendidikan bahasa berperanan menyumbangkan potensi berbahasa agar
individu itu dapat menjalani kehidupan sebagai manusia yang mampu melaksanakan
amanah dan tanggungjawab sebagai Khalifah Allah SWT di muka bumi, dengan
berasaskan konsep bahasa sebagai tunjang kebudayaan dan tamadun. Elemen
berkaitan “jati diri kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses sosiobudaya
Melayu wajib didukung oleh semua warganegara Malaysia” adalah selari dengan
pandangan Teo Kok Seong (2010) tentang peranan bahasa Melayu dalam perbentukan
jati diri dan negara bangsa.
Dapatan kajian berkaitan elemen berikutnya, iaitu “falsafah bahasa dalam
pendidikan bahasa dan penggabungjalinannya ialah satu aspek terpenting” adalah
selari dengan pandangan Awang Sariyan (2016;2004;1997) tentang usaha guru
mengintegrasikan segala kemahiran bahasa dengan sistem bahasa agar murid

415
memperoleh penguasaan bahasa yang sempurna. Dapatan kajian berkaitan elemen
“penguasaan bahasa juga bermaksud penguasaan ilmu lain melalui kaedah
penyerapan ilmu” mengukuhkan dapatan kajian Awang Sariyan (2004) dan Nik
Safiah Karim (2002) melalui penegasan mereka iaitu, penguasaan bahasa menurut
kurikulum dan pendekatan bersepadu bukan hanya menitikberatkan penguasaan
kemahiran berbahasa bahkan memasukkan unsur ilmu daripada semua cabang dalam
pembelajaran bahasa, iaitu melalui strategi penyerapan ilmu. Dapatan kajian berkaitan
elemen “pengetahuan antara budaya merupakan prasyarat untuk interaksi antara satu
sama lain yang berkesan dalam masyarakat” adalah selaras dengan pandangan
Samsudin Suhaili (2011) tentang panduan menghadapi kepelbagaian budaya dan etnik
di Malaysia.
Selanjutnya, dapatan kajian berkaitan elemen “bahasa Melayu merupakan alat
yang penting untuk memupuk perkembangan minda patriotik dalam masyarakat
berbilang kaum agar dapat merealisasikan gagasan pembinaan negara (nation
building)” adalah mengukuhkan dapatan Asmah Omar (2015) yang mencadangkan
pemupukan perasaan cinta kepada bahasa Melayu, sebagai bahasa kebangsaan, bahasa
penyatuan, bahasa rasmi dan bahasa pengantar pendidikan yang sama mengikut acuan
sendiri mampu memupuk semangat patriotisme terhadap negara Malaysia.
Seterusnya, dapatan berkaitan elemen “bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi
orang Melayu dan rakyat Malaysia” selari dengan pandangan Teo Kok Seong (2010)
yang menyatakan bahawa khazanah budaya Melayu adalah teras kepada kebudayaan
kebangsaan, yang tersimpan dalam bahasa Melayu.

416
Dapatan kajian tentang elemen “menganjurkan gagasan bahasa Melayu selaku
bahasa negara adalah lebih sesuai berbanding dengan bahasa lain” adalah selari
dengan saranan Hassan Ahmad (2002), bahawa aktiviti pengayaan khazanah ilmu
dalam bahasa Melayu untuk pelbagai lapisan khalayak perlu dijadikan agenda negara.
Dapatan kajian berkaitan elemen “bahasa berperanan dalam mempengaruhi cara
hidup individu” tersebut sesuai dengan dapatan kajian oleh Mohd Rashid Md Idris
(2012) yang menunjukkan bahawa dalam sesebuah masyarakat penutur sesuatu
bahasa adalah hasil daripada persetujuan untuk menerima dan mematuhi organisasi
yang ditetapkan oleh sesuatu bahasa dalam masyarakat tersebut. Dapatan kajian
berkaitan elemen “potensi berbahasa merupakan kurniaan Tuhan yang perlu dihargai
untuk memupuk persefahaman antara pelbagai etnik” selari dengan dapatan kajian
oleh Hashim Musa (2008;2004) yang menyatakan bahawa bahasa adalah anugerah
Tuhan, maka ketelitian dan kesungguhan mendalami sistem bahasa adalah tuntutan
fitrah kepada setiap murid bahkan masyarakat umum untuk menunjukkan
persefahaman antara satu sama lain.
Mohd Rashid Md Idris (2012) juga menegaskan seseorang guru
bertanggungjawab menyampaikan fakta yang betul dan mengikut perancangan agar
maklumat yang disampaikan dapat diterima dengan tepat. Penegasan ini bertepatan
dengan dapatan kajian elemen “setiap individu menggunakan bahasa untuk
menyampaikan fakta yang betul dan sahih”. Konsep yang berikutnya berkaitan
elemen “pendidikan bahasa bermatlamat membentuk rakyat Malaysia yang
berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri” mengukuhkan dapatan kajian Awang
Sariyan (2016) yang menunjukkan pendidikan bahasa yang berlandaskan empat asas
falsafah yang dikemukannya, terutamanya berdasakan hakikat bahasa sebagai

417
bahagian diri insan untuk membentuk rakyat Malaysia yang berkeupayaan mengecapi
kesejahteraan diri seterusnya memberikan sumbangan kepada keamanan masyarakat
dan negara. Dapatan kajian berkaitan elemen “pemupukan konsep bahasa Melayu
sebagai bahasa negara dijalankan dengan lebih bersepadu dan menyeluruh”
mengukuhkan dapatan kajian Hashim Musa dan Rozita Che Rodi (2010) dan sepadan
dengan pandangan Teo Kok Seong (2012) tentang strategi memupuk dan
mengukuhkan penyatupaduan nasional dan semangat cintakan negara Malaysia dalam
kalangan rakyat melalui wahana bahasa Melayu.
Dapatan berkaitan elemen “bahasa Melayu mempunyai kaitan yang erat
dengan sejarah dan aspirasi negara” selari dengan pandangan Awang Sariyan (2010)
tentang peranan bahasa Melayu sebagai asas pembinaan tamadun bangsa melalui
sorotan sejarah yang meliputi tiga tahap gelombang yang dikemukakannya.
Gelombang pertama memperlihatkan kebangkitan tamadun Melayu, iaitu semasa
zaman Melayu Kuno. Pada zaman ini telah munculnya kerajaan Melayu tua seperti
kerajaan Campa, Langkasuka dan Sriwijaya. Bahasa Melayu pada zaman ini telah
memainkan peranan dalam tiga aspek iaitu sebagai bahasa pentadbiran kerajaan,
bahasa perdagangan dan bahasa pengajian agama. Gelombang tahap kedua
perkembangan tamadun Melayu ditandai oleh kebangkitan kerajaan-kerajaan Melayu
dalam bentuk sistem kesultanan. Kesultanan Melayu Melaka mucul pada awal abad
ke-15 dan telah membawa perubahan terhadap Tanah Melayu, rantau Asia Tenggara
dan menjadi penyambung kewujudan empayar di alam Melayu, sesudah runtuhnya
empayar Sriwijaya. Bahasa Melayu dalam zaman Kesultanan Melayu yang dikenali
sebagai bahasa Melayu Klasik merupakan bahasa yang hingga kini dapat dikenal
bentuknya dan difahami, meskipun mempunyai gaya yang berlainan daripada bahasa
418
Melayu kini. Dalam zaman pascamerdeka, bahasa Melayu mengalami peluasan
peranan, bukan sahaja sebagai asas pembinaan tamadun bangsa Melayu tetapi juga
asas pembinaan tamadun bangsa Malaysia. Dengan perkataan lain, gelombang tahap
ketiga ini memperlihatkan peranan bahasa Melayu telah merentas etnik dengan
matlamat untuk penyatupaduan nasional.
Dapatan kajian berkaitan elemen “falsafah bahasa mengorientasikan pemikiran
seseorang individu untuk mementingkan penyatupaduan nasional” selari dengan
pandangan Asraf Abdul wahab et al., (2007) yang menyatakan bahawa pembudayaan
bahasa Melayu melalui sistem pendidikan perlu dimantapkan semula dari peringkat
prasekolah hingga peringkat pengajian tinggi serta mengadakan program
pemasyarakatan bahasa kebangsaan bertaraf kebangsaan sebagai langkah
meningkatkan martabat bahasa Melayu sebagai usaha penyatupaduan antara kaum.
Dapatan kajian tentang elemen “falsafah bahasa menitikberatkan usaha
memperkembangkan potensi murid selaras dengan matlamat Falsafah Pendidikan
Kebangsaan” mengukuhkan dapatan kajian Awang Sariyan (2004, 1997), dan Mohd
Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010), bahawa falsafah pendidikan bahasa
adalah selari dengan Falsafah Pendidikan Kebangsaan melalui usaha pengembangan
secara berterusan potensi individu secara seimbang dan harmonis daripada segi
jasmani, emosi, rohani, intelek dan sosial ke arah mewujudkan persefahaman dan
penyatupaduan dalam kalangan murid pelbagai kaum.

419
ii. Tema 2 : Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian ini menunjukkan majoriti informan telah bersepakat pada tahap yang
tinggi untuk menyetujui 17 elemen matlamat Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan
nasional yang perlu dimuatkan dalam kandungan prototaip model yang dibina.
Kesepakatan tersebut telah bermula pada sesi pusingan kedua kajian Delphi dan
berlanjutan sehingga sesi pusingan ketiga. Pada sesi pusingan ketiga, terdapat tiga
elemen yang mencapai skor JAK = 0 dan M = 5.
Dapatan kajian menunjukkan bahawa para informan mempunyai kesepakatan
yang tinggi terhadap elemen dapatan kajian berkaitan “pembangunan kognitif, iaitu
meningkatkan kesedaran peri pentingnya penguasaan bahasa Melayu” dan hal ini
selari dengan dapatan Abd. Rahim Abd Rashid (2004), bahawa bahasa kebangsaan
menjadi teras pembinaan bangsa Malaysia yang melibatkan penjanaan minda bangsa
dengan menunjukkan rasa bangga menggunakan bahasa tersebut. Dapatan kajian
berkaitan elemen “membudayakan nilai nasionalime serta patriotisme terhadap bahasa
Melayu” menyokong saranan Teo Kok Seong (2015), bahawa kepelbagaian di
Malaysia yang berbentuk pluralisme memerlukan rakyatnya menegakkan
nasionalisme dan patriotisme Malaysia yang bersifat Melayu, seperti yang
dipersetujui bersama ketika kemerdekaan.
Selain itu, dapatan tentang elemen “bahasa Melayu telah membuktikan
kegemilangannya sebagai bahasa ‘lingua franca’ untuk menyatupadukan masyarakat
penutur”, elemen “bahasa Melayu merupakan bahasa yang dapat membentuk
semangat kekitaan (esprit de corps) masyarakat penuturnya” dan elemen “ memupuk

420
kesedaran kepada masyarakat bahawa penguasaan bahasa negara akan mewujudkan
citra ke Malaysiaan” mengukuhkan penegasan yang dibuat oleh Mardiana Nordin dan
Hasnah Hussiin (2014), bahawa bahasa Melayu berupaya menjadi tunjang
penyatupaduan masyarakat majmuk di Malaysia. Dapatan mereka juga mendapati
bahawa bahasa Melayu telah diterima sebagai lingua franca atau bahasa komunikasi
utama sejak ke-15 lagi, iaitu pada zaman kesultanan Melayu Melaka sebagai pusat
pengembangan bahasa, kebudayaan, dan kesusasteraan. Dapatan kajian tentang
elemen “memperluas penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar
pendidikan”, “ bahasa Melayu diupayakan sebagai wahana penyampaian polisi untuk
penyatupaduan nasional”, “bahasa Melayu untuk bertaaruf atau berkenal-kenalan”
selari dengan dapatan Asmah Omar (2015) dan Awang Sariyan (2014, 2010) melalui
cadangan mereka berkaitan langkah penegasan Dasar Bahasa Kebangsaan dan
penguatkuasaan dasar bahasa secara bersepadu.
Seterusnya, elemen “melahirkan individu yang mempunyai rasa setia terhadap
bahasa Melayu sebagai bahasa negara” dan “membina individu murid yang
mempunyai kesantunan berbahasa yang baik untuk negara” adalah disokong oleh
pandangan Hashim Musa (2008) di dalam buku beliau bertajuk Hati Budi Melayu
Pengukuhan Menghadapi Cabaran Abad ke 21. Beliau berpendapat entiti Melayu
sebagai satu konsep budaya bukan kaum, bangsa dan negara, ia merangkumi pelbagai
bangsa dan keturunan. Justeru, teras hati budi Melayu itu yang juga meliputi peranan
bahasa Melayu menjadi paksi kepada pembentukan tamadun Melayu yang unggul
yang telah mampu menguasai seluruh alam Melayu selama hampir seribu tahun.
421
Dapatan kajian berkaitan elemen “bahasa Melayu dijadikan sebagai wahana
untuk mewujudkan persamaan antara etnik”, “unsur linguistik nasionalis diserapkan
dalam pengajaran dan pembelajaran Bahasa Melayu”, “memupuk sikap agar lebih
menghormati budaya kaum lain” adalah selari dengan pandangan Teo Kok Seong
(2015) bahawa beberapa konsep kenegaraan perlu dijelaskan kepada murid, iaitu: (i)
Apa itu ‘nation’, iaitu negara yang terdiri daripada rakyat yang berkongsi bahasa dan
budaya yang sama; (ii) jati diri negara, iaitu perasaan kesatuan yang utuh sebagai
rakyat yang bersatu padu, dalam bentuk pendukungan dan pengamalan bahasa dan
budaya yang sama untuk saling menghormati antara satu sama lain; (iii) perasaan
bangga, sayang dan setia selepas lahirnya kalbu keterikatan dan kebersamaan dalam
kalangan rakyat kepada negara melalui bahasa dan budaya yang sama; (iv) ciri sikap
nasionalitik dan patriotik, dalam kaitan nasionalisme dan patriotisme linguistik bahasa
Melayu dan budaya kebangsaan.
Dapatan kajian tentang elemen “menyemai rasa keinsafan tentang sejarah
perjuangan menuntut kemerdekaan negara” dan elemen “menyemai perasaan masa
depan sepunya yang dikongsi bersama dalam kalangan masyarakat” adalah
menyokong pandangan Teo Kok Seong (2015;2013), bahawa bahasa Melayu sebagai
bahasa negara bukan sahaja perlu dihormati, tetapi hendaklah disanjung tinggi dari
segi nilai budayanya. Jati diri kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses
sosiobudaya Melayu wajib didukung oleh semua warganegara Malaysia dalam
membina perasaan atau nasib masa depan yang sama. Dalam hal ini juga, Abd. Rahim
Abd. Rashid (2004) menegaskan bahawa bahasa Melayu selaku bahasa kebangsaan
telah mengharungi pelbagai cabaran dan perubahan, bermula daripada bahasa
komunikasi dan penyatupaduan, berkembang menjadi suatu bahasa yang cukup

422
berpengaruh membawa transformasi sosial dan budaya dalam masyarakat Malaysia
yang pelbagai kaum. Akhir sekali, dapatan elemen “bahasa yang digunakan mematuhi
sistem bahasa agar mesej yang disampaikan difahami untuk mengelakkan perselisihan
faham antara etnik” memperkukuh pendapat Mohd Rashid Md Idris (2012) bahawa
proses komunikasi perlu mematuhi nahu atau sistem tatabahasa yang secara tidak
langsung membina kesantunan berbahasa dalam kalangan murid. Hal ini kerana,
komunikasi ialah proses apabila kedua-dua pihak yang terlibat membentuk dan
berkongsi makna antara satu sama lain dengan tujuan untuk mencapai kesefahaman.
iii. Tema 3 : Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Semua informan telah bersepakat pada tahap yang tinggi terhadap 14 elemen dalam
tema matlamat sebagai kandungan prototaip model. Dapatan elemen “pembinaan
suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu sebagai bahasa
negara” dan elemen “memperkukuh rasa hormat dan kepatuhan kepada Perlembagaan
Malaysia” adalah selari dengan pendapat Awang Sariyan (2016;2009) dan Mohd
Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010), bahawa perkembangan bahasa
Melayu dalam hubungannya dengan pembinaan bangsa dan negara bukan sekadar
memfokuskan aspek perkembangan sistem bahasa semata-mata, kerana ia baru
menggambarkan sebahagian hakikat. Sebenarnya, perkembangan bahasa Melayu
mempunyai kaitan langsung dengan roh bangsa, dengan asas jati diri, citra bangsa
serta cita-cita luhur bangsa dan negara. Selain itu, Falsafah Pendidikan Bahasa itu
mestilah selari dengan Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Ia mesti selari dari segi, (i)
upaya pengembangan berterusan potensi individu secara seimbang dan harmonis

423
daripada segi jasmani, emosi, rohani dan intelek; (ii) selari dari segi sumbangan
bahasa Melayu terhadap pembangunan masyarakat dan negara berpandukan
perlembagaan yang menjadi teras penyatupaduan nasional.
Dapatan kajian berkaitan elemen “membina rasa hormat dan menyanjung
tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa negara” dan elemen “memberikan kesedaran
kepada pemerintah tentang kepentingan bahasa Melayu sebagai bahasa
penyatupaduan nasional” serta elemen “menyediakan murid yang mampu memajukan
diri melalui penguasaan kemahiran berbahasa Melayu yang baik” adalah selari dengan
pendapat Awang Sariyan (2010) dan Nik Safiah Karim (2002) bahawa dalam
pelaksanaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar utama pendidikan telah berjaya
melahirkan ratusan ribu ahli ilmu, birokrat, dan teknokrat. Bahkan, kejayaan sistem
pendidikan negara yang menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar ialah
terbentuknya kesatuan sikap, pemikiran, sistem nilai dan pandangan sarwa dalam
kalangan generasi muda di Malaysia, selain terbentuknya budaya berbahasa yang
relatif seragam. Seterusnya, prasangka perkauman dapat diatasi sebahagiannya oleh
faktor bahasa.
Selain itu, saranan Hashim Musa (2008) tentang unsur nilai dalam pembinaan
hati budi Melayu adalah bertepatan dengan dapatan kajian berkaitan elemen
“penyemaian adab sebagai prasyarat untuk melahirkan murid yang berbudi bahasa”,
elemen “menyedarkan setiap murid bahawa bahasa sebagai cerminan akal budi
bangsa”, elemen “membentuk murid yang memastikan bahasa yang keluar itu hasil
tapisan akal fikirannya” dan “mengatasi masalah tanggapan negatif dan salah faham
dalam kalangan murid”.

424
Dapatan kajian berkaitan elemen “operasi badan perancang bahasa dipergiat
untuk membangunkan sumber kebahasaan dengan mengaitkannya dengan usaha
penyatupaduan nasional” adalah selari dengan pandangan Awang Sariyan (2010)
yang menyatakan bahawa kerajaan melalui semua kementerian, jabatan dan agensi,
perbadanan dan pihak swasta hendaklah secara aktif dan terancang menyertai program
pemasyarakatan bahasa kebangsaan yang telah dirancang di seluruh negara dan
dilaksanakan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya Bulan Bahasa dan Sastera
Negara yang dilaksanakan setiap tahun selama sebulan. Selain itu, setiap jabatan
kerajaan dan swasta hendaklah diminta merancang dan menganjurkan kegiatan yang
dapat menyemarakkan pembudayaan bahasa Melayu dalam perancangan tahunan
supaya bahasa Melayu tidak terpinggir. Dapatan kajian tentang elemen “wacana
tertutup untuk membina persefahaman antara kaum yang berlainan budaya dan
agama” mengukuhkan pandangan Shamsul Amri (2012) berkaitan kepemimpinan di
peringkat negara atau persatuan yang disertai oleh pelbagai etnik. Beliau mengambil
contoh, Kepemimpinan Majlis Belia Malaysia yang meliputi Pergerakan Belia 4B,
Persatuan Belia Tamil, Dewan Perniagaan Melayu Malaysia, Dewan Perniagaan Cina
dan lain-lain dapat digunakan oleh Pertubuhan bukan Kerajaan (NGO) untuk
mengadakan pelbagai wacana, dialog dan seminar dalam usaha memahami
permasalahan dan jalan penyelesaiannya. Kegiatan kebahasaan itu secara tidak
langsung akan dapat memupuk hubungan yang baik antara etnik.
Dapatan berkaitan elemen “memupuk amalan keindahan berbahasa dalam
masyarakat pelbagai etnik” mengukuhkan pandangan Hashim Musa (2008) bahawa
pemikiran Melayu disampaikan secara tersurat dan tersirat dalam peribahasa Melayu
khususnya perumpamaan Melayu. Melalui kata-kata yang digunakan telah

425
menyerlahkan nilai keindahan dan kesantunan berbahasa yang wujud dalam budaya
Melayu yang diwarisi sejak turun temurun sebagai satu warisan budaya Melayu. Oleh
itu, ia perlu dihayati dan dipraktikkan oleh masyarakat Malaysia. Seterusnya, dapatan
kajian tentang elemen “melahirkan nasionalisme bahasa yang menjadi asas penting
dalam pembentukan konsep kenegaraan” mengukuhkan pendapat yang dikemukakan
oleh Ja’afar Hamdan (2016), bahawa nasionalisme bahasa merujuk kepada perasaan
cinta pada bahasa kebangsaan demi maruah, dan meletakkan martabat bahasa Melayu
sebagai salah satu ciri yang mendukung kedaulatan negara. Di samping itu, konsep
nasionalisme bahasa juga merujuk kepada kesedaran dan pemahaman keperibadian
dan keberadaan bahasa Melayu sebagai sebuah negara bangsa. Dapatan berkaitan
elemen “menyedarkan setiap murid bahawa bahasa penting untuk semua kegiatan dan
aspirasi negara” menyokong penegasan yang dibuat oleh Teo Kok Seong (2016), iaitu
pembentukan komuniti nasional melalui bahasa Melayu seharusnya perlu diiringi
dengan perasaaan bertanggungjawab untuk memastikan bahasa Melayu sebagai
bahasa sepunya dalam kehidupan harian warganegara sama ada ketika berada di
dalam mahupun di luar negara.
iv. Tema 4 : Kurikulum Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Kajian ini mendapati, kesepakatan tinggi pakar terhadap 14 elemen yang dapat
mencerminkan tema kurikulum falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional.
Pernyataan kurikulum ini diharapkan dapat memudahkan interpretasi pihak pembuat
dasar dan pihak pelaksana. Dapatan kajian berkaitan elemen “menumpukan perhatian
kepada aspek hakikat bahasa” adalah menyokong dapatan kajian Awang Sariyan
(2016;2009); Teo Kok Seong (2015) dan Hashim Musa (2006) yang menegaskan
426
bahasa bukan sekadar alat komunikasi, malahan merupakan juzuk penting dalam
pembinaan diri insan dan selanjutnya dalam pembangunan masyarakat dan Negara.
Selanjutnya, dapatan kajian juga mendapati bagaimana bahasa menjadi wasilah
pendidikan, iaitu proses pembentukan adab, sahsiah, pemikiran dan pandangan sarwa
yang kemuncaknya ialah pembentukan tamadun atau peradaban.
Dapatan kajian berkaitan elemen “menjadikan murid lebih peka terhadap
bahaya yang timbul akibat penggunaan bahasa yang tiada kesantunan” adalah selaras
dengan penegasan yang dibuat oleh Adenan Ayub, Mohd Rashid Md Idris dan Muhd
Ra’in Shaari (2010), iaitu setiap masyarakat perlu mengekalkan kesantunan bahasa.
Jika seluruh rakyat Malaysia tanpa mengira etnik mendaulatkan bahasa Melayu, maka
terzahirlah citra dan keperibadian bangsa Malaysia. Dapatan kajian berkaitan elemen
“memberikan kemahiran tentang kehidupan masyarakat pelbagai etnik yang
menghormati antara satu sama lain” mengukuhkan dapatan kajian Awang Sariyan
(2016; 2004), iaitu proses pengajaran dan pembelajaran mencapai matlamat dan
objektif sebenar apabila murid bukan sahaja terampil dalam komunikasi, bahkan
dapat menghayati dan menampilkan unsur-unsur positif kehidupan (ilmu, nilai, hal
ehwal persendirian dan kemasyarakatan, serta kewarganegaraan) yang menjadi asas
melahirkan warganegara yang mempunyai jati diri sepunya.
Dapatan kajian berkaitan “memberikan pengetahuan kepada murid bahawa
penggunaan bahasa Melayu yang baik melambangkan imej sesebuah negara”; elemen
“mempunyai keselarian dengan Perkara 152 dalam Perlembagaan Malaysia” dan
elemen “menitikberatkan persoalan kesetiaan terhadap bahasa Melayu (language
loyalty),” memperkukuh penegasan yang dibuat oleh Nik Safiah Karim (2002), iaitu
427
bahasa Melayu ialah bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara. Peranan ini tidak
dapat diambil alih oleh mana-mana bahasa lain. Selagi Perlembagaan Malaysia tidak
dipinda, maka kedudukan ini akan menjamin peranan penting yang dimainkan oleh
bahasa Melayu sebagai bahasa penyatupaduan nasional. Dilah Tuah (2016) pula
berpendapat, kepentingan bahasa Melayu dalam usaha penyatupaduan nasional tidak
boleh dipandang remeh. Hal ini kerana penggunaan bahasa akan melahirkan perasaan
cinta kepada negara, dan kemudian diterjemahkan dalam bentuk perpaduan dan
keharmonian kaum yang menjadi matlamat kepada usaha penyatupaduan nasional
yang dilaksanakan.
Dapatan kajian tentang elemen “pendidikan bahasa sebagai suatu cabang
pendidikan umum”; elemen “diketengahkan melalui kaedah penyerapan ke dalam
subjek Bahasa Melayu”; elemen “menekankan prinsip yang terkandung dalam
Falsafah Pendidikan Kebangsaan”; elemen “mengambil kira perkembangan potensi
individu berasaskan perkembangan jasmani, emosi, rohani, intelek dan sosial”;
elemen “berlandaskan prinsip pertama Rukun Negara, iaitu kepercayaan kepada
Tuhan”; elemen “menekankan aspek pengembangan potensi berbahasa untuk
mensejahterakan alam”; elemen “menekankan usaha ‘pemanusiaan manusia’, dan
elemen “menekankan titik persamaan yang sepunya dan universal” memperkukuh
pandangan Awang Sariyan (2016;2004;1997) dan Mohd Rashid Md Idris (2014;2007)
yang menyatakan bahawa Falsafah Pendidikan Bahasa perlu diformalisasikan sebagai
subfalsafah Pendidikan Kebangsaan agar proses pendidikan bahasa yang dilaksanakan
memenuhi falsafah yang selaras dengan falsafah induk itu. Mereka telah
mengemukakan Falsafah Pendidikan Bahasa, seperti yang berikut, iaitu: (i)
mengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan; (ii) pendidikan bahasa sebagai

428
upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu); (iii)
pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum; (iv) pendidikan bahasa
baharu; (v) berbahasa mengikut nahunya agar maksud yang hendak disampaikan
mencapai objektifnya, dan (vi) berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta
yang betul dan benar.

Pakar telah bersepakat pada tahap yang tinggi terhadap 10 elemen sebagai strategi
pembelajaran murid yang boleh dimuatkan dalam kandungan model prototaip yang
dibentuk. Dapatan kajian berkaitan elemen “aspek adab semasa berkomunikasi
ditegaskan”; elemen “memberikan penekanan aspek keterampilan berkomunikasi”
dan elemen “menekankan proses sosialisasi yang baik antara murid pelbagai etnik”
memperkukuh pendapat Awang Sariyan (2009;2004) yang menyatakan bahawa
pembudayaan bahasa Melayu melalui sistem pendidikan. Beliau menegaskan kerajaan
perlu memberikan penegasan yang lebih berat kepada usaha pembudayaan bahasa
Melayu sebagai asas peneguhan tamadun bangsa Malaysia dalam dua aspek yang
penting. Pertama ialah pelaksanaan penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa utama
dalam proses pemerolehan dan pengembangan ilmu, selaras dengan perancangan yang
dilakukan oleh Jawatankuasa Pelajaran Razak 1956 yang kemudiannya diperkukuh
oleh Jawatankuasa Penyemak Pelajaran Rahman Talib 1960 dan dimaktubkan dalam
Akta Pelajaran 1961 dan Akta Pendidikan 1996. Sebarang usaha berundur daripada
429
keputusan yang penting dan bijaksana serta telah membuktikan kejayaan dalam proses
pembinaan negara hendaklah dielakkan. Kejayaan Universiti Kebangsaan Malaysia
(UKM) dan universiti-universiti lain dalam pelaksanaan bahasa Melayu sebagai
bahasa ilmu untuk pelbagai bidang ilmu tidak harus direncatkan. Aspek yang kedua
ialah pembudayaan bahasa yang baik, teratur, santun dan mewakili budaya tinggi
melalui kegiatan pengajaran dan pembelajaran, sukatan pelajaran, buku teks dan
bacaan tambahan serta melalui pelbagai kegiatan kokurikulum. Dengan pembudayaan
sedemikian, diharapkan landasan pelbagai ragam bahasa tidak rasmi, sama ada bahasa
sembang internet, bahasa sistem pesanan ringkas (SMS) atau yang lain tidak akan
menggugat bahasa yang mewakili budaya teras.
Dapatan kajian berkaitan elemen “mendedahkan murid dengan kemahiran
berfikir secara kritis” memperkukuh pandangan Awang Sariyan (2014), iaitu salah
satu posisi yang ada pada diri manusia ialah potensi intelek (akal). Salah satu potensi
intelek pula ialah potensi berbahasa. Sehubungan dengan itu, pendidikan bahasa
berperanan mengembangkan potensi berbahasa tersebut agar individu itu dapat
menjalani kehidupan sebagai individu yang amanah dan bertanggungjawab. Sebagai
salah satu fakulti ilmu dalam akal, bahasa berfungsi sebagai wahana penerimaan ilmu
pada diri individu dengan harapan melahirkan individu yang menyemarakkan
pelbagai wacana untuk menghidupkan perdebatan sihat dan ilmiah dalam
meninggikan martabat keinsanan seterusnya menyatupadukan masyarakat pelbagai
kaum.
430
Dapatan kajian berkaitan elemen “pemupukan rasa hormat terhadap bahasa
Melayu sebagai bahasa negara” adalah selari dengan pandangan Abd Rahim Abd
Rashid (2004) yang berpendapat bahawa pendidikan dan bahasa merupakan asas bagi
membina kekuatan konsep negara bangsa. Oleh itu, bahasa Melayu dalam konteks
negara bangsa memainkan peranan yang amat penting bagi merealisasikan perubahan,
seperti pembentukan identiti kebangsaan, peningkatan jati diri, semangat kenegaraan
dan mampu memantapkan lagi usaha membina gagasan kebangsaan dan mewujudkan
penyatupaduan nasional. Dapatan kajian berkaitan elemen “ murid sentiasa diterapkan
nilai kesyukuran kepada Tuhan yang menganugerahkan bahasa” selari dengan
pandangan Awang Sariyan (2010) bahawa pendidikan bahasa berperanan
mengembangkan potensi berbahasa tersebut agar individu dapat menjalani kehidupan
sebagai manusia yang mampu melaksanakan amanah dan tanggungjawab sebagai
khalifah di muka bumi.
Dapatan kajian tentang elemen “menyuburkan perasaan megah murid
menggunakan bahasa Melayu dalam komunikasi” dan elemen “penyerapan nilai
kewarganegaraan yang terpuji dalam kalangan murid” memperkukuh pandangan
kajian Nik Safiah Karim (2002), bahawa matlamat pendidikan bahasa Melayu secara
khususnya menekankan sikap menghargai dan membanggakan bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara serta alat penyatupaduan
nasional, sesuai dengan semangat kewarganegaraan dan prinsip-prinsip Rukun
Negara. Seterusnya, dapatan kajian tentang elemen “memberikan ruang kepada murid
mengetahui budaya masing-masing” dan elemen “menitikberatkan aspek penghayatan
budaya sesuatu kaum” selari dengan pandangan Abd Rahim Abd Rashid (2004)
bahawa persaingan budaya etnik yang tidak sihat berlaku di negara ini dapat
431
dibendung dengan meningkatkan lagi peranan budaya kebangsaan di negara ini.
Asimilasi budaya melalui bahasa kebangsaan membolehkan pembentukan minda
bangsa yang membolehkan Malaysia membina semangat dan wawasan baru sebagai
satu bangsa yang maju dan berdaulat. Elemen-elemen kebangsaan dan kenegaraan
yang terbentuk dalam bahasa kebangsaan boleh menjana minda patriotik yang penting
dari segi pembinaan negara bangsa. Segrasi kaum dan pemisahan kaum yang boleh
mencetuskan pelbagai keburukan dan pergeseran boleh diatasi sekiranya bahasa
kebangsaan diberi tempat dan kedudukan sebagai pemangkin hubungan kaum.

Semua informan telah bersepakat pada tahap yang tinggi terhadap 10 elemen strategi
pengajaran guru untuk dimuatkan dalam kandungan model prototaip. Dapatan kajian
tentang elemen “merancang pengajaran yang mempamerkan jati diri Malaysia” adalah
selari dengan penegasan yang dibuat oleh S. Nathesan (2016) bahawa bahasa
kebangsaan ialah lambang kebangsaan dan lambang identiti nasional. Oleh itu, rakyat
Malaysia seharusnyalah mempunyai sikap positif terhadap bahasa Melayu dan
mengangkat martabat bahasa negara ini. Hal ini kerana seseorang itu dapat
menggambarkan diri sebagai bangsa yang utuh dan beridentiti hanya melalui bahasa
negara. Hakikatnya, bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan menjadi roh dan jiwa
bagi rakyat Malaysia. Dapatan berkaitan dengan elemen “sentiasa mengingatkan
murid untuk menanam rasa cinta ikhlas kepada bahasa Melayu” dan elemen “memilih
bahan rangsangan yang sarat nilai penyatupaduan nasional” memperkukuh penegasan

432
Teo Kok Seong (2015) yang menyatakan bahawa rakyat Malaysia seharusnya dapat
menerima perbezaan yang wujud untuk memperlihatkan minat mendalam dan ikhlas
untuk menjadi satu dalam mendukung aspirasi negara. Di samping itu, rakyat
Malaysia juga perlu menerima bahasa Melayu sebagai mewakili setiap warganegara
Malaysia untuk apa-apa tujuan. Oleh itu, selain peranan integratif yang
menyatupadukan rakyat, peranan bahasa Melayu sebagai instrumental untuk
memajukan rakyat dan Malaysia juga perlu diterima.
Dapatan kajian berkaitan dengan elemen “membuat rancangan mengajar
tahunan memuatkan unsur pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan”;
elemen “guru membuat rancangan mengajar harian yang memasukkan unsur
pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan” dan “memberikan perhatian
kepada aspek penyerapan ilmu dan nilai sama seperti perancangan strategi pengajaran
sistem bahasa dan kemahiran bahasa” adalah selari dengan dapatan kajian Awang
Sariyan (2004) dan Nik Safiah Karim (2002) yang menyatakan bahawa pengajaran
dan pembelajaran bahasa tidak lagi dilihat semata-mata sebagai pembinaan kemahiran
bahasa. Dari sudut pembinaan kemahiran bahasa dan pengukuhan penguasaan sistem
bahasa itu berlangsung terus, pengajaran dan pembelajaran bahasa turut
menitikberatkan aspek isi bahasa itu sendiri, iaitu ilmu dan nilai-nilai murni. Dapatan
kajian berkaitan dengan elemen “menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur
rasis sama ada secara eksplisit atau implisit” dan “ memperoleh maklumat dan fakta
yang tepat semasa proses pengajaran bahasa Melayu” adalah selari dengan pandangan
Teo Kok Seong (2010) yang menyatakan bahawa pemupukan semangat sayang,
bangga dan penyebaran korpus bahasa Melayu tentang ejaan, tulisan, kosa kata, istilah
dan nahu perlu disampaikan dengan lebih berkesan lagi. Hal ini adalah penting agar
433
penggunaan bahasa Melayu dalam domain formal dan domain tidak formal lebih
berkualiti sifatnya.
Dapatan kajian berkaitan dengan elemen “sentiasa mengingatkan murid
bahawa bahasa Inggeris penting sebagai bahasa ilmu dan bukan untuk menjadi
penutur jati bahasa tersebut” adalah selari dengan penegasan Nik Safiah Karim (2007)
yang menyatakan bahawa sikap terhadap persoalan bahasa Inggeris perlulah
berdasarkan pendekatan ‘menang-menang’. Bahasa Melayu untuk tujuan maruah
bangsa dan jati diri, bahasa Inggeris untuk tujuan menimba ilmu dan perhubungan
dengan dunia luar. Dapatan kajian berkaitan dengan elemen “guru merancang satu
perdebatan sihat antara murid pelbagai etnik dengan menggunakan bahasa Melayu
yang santun” adalah selari dengan pandangan Awang Sariyan (2010) yang
menyatakan bahawa impian untuk menyaksikan pidato, ucapan, syarahan dan
perbahasan yang mencerminkan bahasa Melayu tinggi dengan kekecualian sejumlah
orang yang masih agak kecil bilangannya. Selain itu, harapan untuk menikmati
wawarancara atau ucapan yang bermutu penyampaianya tidak dicapai, malah
perbahasan di Parlimen Malaysia kadang-kadang tidak pula mencerminkan
kemurniaan dan taraf parlimen itu sendiri, disebabkan bahasa Melayu tinggi yang
seharusnya digunakan bertukar menjadi bahasa Melayu rendah, kadangkala dengan
carutan dan maki hamun. Justeru, kesantunan berbahasa yang diterapkan dalam
pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu melalui perdebatan antara murid
pelbagai kaum akan mewujudkan budaya sihat yang akan dihayati dan diaplikasikan
oleh generasi muda untuk jangka masa panjang dalam mencapai matlamat perpaduan
yang menjadi cita-cita dan impian rakyat Malaysia.

434
vii. Tema 7: Pengujian dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa

Di dalam bilik darjah, pengujian digunakan untuk mengukur perubahan tingkah laku
yang berkaitan dengan aktiviti pembelajaran. Dengan perkataan lain, pengujian
merupakan suatu pengukuran yang bertujuan mendapatkan maklumat tentang
pencapaian murid dari aspek kognitif, psikomotor dan afektif yang dilaksanakan
secara sistematik, formal dan biasanya dalam bentuk bertulis. Pengujian memerlukan
murid bertindak secara eksplisit seperti menjawab secara lisan, bertulis,
mendemonstrasikan atau melalui perubahan tingkah laku yang berkaitan dengan
perkara-perkara yang telah dipelajari. Oleh itu, semasa proses pengujian, pemerhatian
dan ujian formal biasanya digunakan sebagai instrumen pengukuran.
Penilaian dalam pendidikan ialah proses menentukan kualiti, keberkesanan
atau nilai bagi suatu program, produk, projek, proses, objektif atau kurikulum
(Worthen & Sanders, 1987). Perkara penting dalam penilaian adalah membuat
pertimbangan atau penghakiman (judgement) terhadap kualiti, keberkesanan atau nilai
suatu pendidikan. Penilaian dalam pendidikan juga boleh dilihat sebagai sistem atau
proses yang meliputi aktiviti-aktiviti mengumpul maklumat tentang strategi dan
aktiviti pengajaran dan pembelajaran, untuk membuat analisis dan keputusan
mengambil tindakan yang selanjutnya.
Tema pengujian dan penilaian merupakan tema yang ditambah hasil cadangan
pakar dalam Delphi pusingan kedua. Kajian ini mendapati semua informan telah
bersepakat pada tahap yang tinggi untuk menyetujui 12 elemen dalam pusingan ketiga
435
untuk dimuatkan sebagai kandungan model prototaip. Dapatan kajian berkaitan
dengan elemen “memberi fokus kepada pendebatan yang bersifat ilmiah dan
bertatasusila”; elemen “pemilihan dan penyediaan bahan yang bersesuaian untuk
tujuan penyatupaduan nasional”; elemen “aspek kognitif harus dilengkapkan dengan
aspek afektif”’; elemen “memberi keutamaan kepada penghasilan karya yang
mengetengahkan nilai penyatupaduan Nasional”; dan elemen “pengujian dan
penilaian yang seimbang dari segi penguasaan sistem bahasa dan pembinaan sahsiah
diri” adalah selari dengan pandangan Awang Sariyan (2016; 2004) yang menyatakan
bahawa penguasaan bahasa perlu menitikberatkan penguasaan sistem dan kemahiran
bahasa. Selain itu, penyuburan tradisi pemikiran dan budaya ilmu melalui kreativiti
bahasa mampu mewujudkan suasana pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu
yang sarat dengan nilai-nilai kecintaan terhadap bahasa Melayu dan negara Malaysia.
Dapatan kajian berkaitan dengan elemen “proses penilaian yang sistematik
dilakukan untuk mendapatkan maklum balas daripada guru terhadap masalah yang
dihadapi oleh murid dalam pembelajaran”; elemen “penilaian berdasarkan
pemerhatian berterusan terhadap pencapaian murid dalam mengaplikasikan nilai
murni dalam pembelajaran bahasa Melayu” dan elemen “proses menentukan
perubahan tingkah laku murid melalui pertimbangan nilai yang dipelajari” adalah
selari dengan kajian Vincent Pand dan Denis Lajium (2010), iaitu domain penilaian
boleh dirujuk sebagai suatu himpunan objektif pengajaran yang telah digariskan
dalam kurikulum dan perlu dikuasai oleh murid. Ia menjadi batas kepada penilaian
dan merangkumi keseluruhan objektif pengajaran seperti aspek kognitif, kemahiran
dan efektif atau isi pelajaran bagi suatu mata pelajaran mengikut peringkat yang
tertentu. Domain penilaian boleh disifatkan sebagai suatu populasi isi pelajaran yang
436
ditakrifkan oleh objektif pengajaran. Dengan kata lain, domain penilaian merangkumi
objektif pengajaran dan isi pelajaran.
Dapatan kajian berkaitan dengan eleman “menggunakan maklumat yang
diperoleh daripada pengujian dan penilaian untuk mengenal pasti keperluan dalam
pendidikan bahasa sebelum langkah penambahbaikan dapat diambil”; elemen “murid
diuji dan dinilai melalui subtopik falsafah bahasa yang diterjemahkan dalam ujian
bahasa Melayu yang standard”; elemen “menggunakan item pengujian dan penilaian
yang bersesuaian dan relevan kepada semua murid yang berbeza latar belakang
budaya dan etnik”, dan elemen “bertindak sebagai motivasi ekstrinsik kepada murid
untuk mengaplikasikan apa yang telah dipelajari dalam kehidupan” adalah selari
dengan dapatan kajian Azizi Ahmad dan Mohd Isha Awang (2008) serta Mok Soon
Sang (2009) khususnya yang berkaitan peringkat pelaksanaan pengujian dan penilaian
dalam pendidikan. Tujuan pelaksanaan penilaian dalam pendidikan adalah untuk (i)
mendapatkan maklum balas berkaitan dengan pencapaian murid terhadap hasil
pembelajaran yang telah ditetapkan sebelum proses pengajaran dan pembelajaran
dilaksanakan dan mengenal pasti keberkesanan kaedah dan pendekatan pengajaran
dan pembelajaran yang digunakan oleh guru terhadap murid-murid; (ii) mengenal
pasti perbezaan individu murid dari aspek fizikal dan mental melalui pencapaian
mereka dalam penilaian yang dilaksanakan; (iii) merekod dan mengumpul maklumat
pencapaian murid di dalam buku rekod atau fail murid; (iv) mengenal pasti, memilih
dan membina struktur kurikulum yang sesuai dengan perkembangan semasa murid
secara amnya, dan (v) menilai keberkesanan perlaksanaan sesuatu program baharu.
437
5.3.3 Perbincangan Dapatan Fasa Penilaian
Peringkat ini melibatkan proses penilaian semula terhadap dapatan kajian Delphi,
iaitu kandungan Model Prototaip Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional.
Kandungan model prototaip ini dibentuk melalui senarai tema dan elemen yang telah
dikenal pasti serta telah mencapai kesepakatan tinggi oleh 21 orang pakar dalam
bidang bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya. Tujuan proses
penilaian dilaksanakan adalah untuk memperbaiki kekurangan yang wujud terhadap
dapatan kajian Delphi. Hal ini disokong oleh Muhammad Faizal A. Ghani (2008)
bahawa dapatan yang telah dibaiki akan memberikan manfaat dari aspek pengetahuan
dan kemahiran kepada pengamal dapatan tersebut.
Antara aspek pengetahuan dan kemahiran yang boleh diperoleh melalui
peringkat penilaian dalam kajian ini ialah maklumat mengenai pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) yang meliputi Sekolah Berasrama Penuh
(SBP), Sekolah Menengah Kebangsaan Agama (SMKA), Sekolah Agama Menengah
(SAM), Kolej Vokasional, Sekolah Menengah Kebangsaan (SMK) dan Sekolah
Kebangsaan (SK) yang telah diiktiraf oleh Kementerian Pendidikan Malaysia sebagai
sekolah yang mempunyai kecemerlangan atau kebitaraan dalam mata pelajaran
bahasa Melayu. Manakala, bentuk model dinilai berdasarkan kesepadanan model
yang dibina dengan data kajian.
Secara keseluruhannya, dapatan kajian menunjukkan pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran bahasa

438
Melayu di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) adalah
tinggi. Berdasarkan hasil kajian, sebanyak 96 elemen yang dibentuk melalui dapatan
kajian Delphi berada dalam kategori tahap pelaksanaan tinggi di Sekolah Kluster
Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Dapatan kajian ini memperluaskan skop
kajian sedia ada yang hanya bersifat persepsi guru bahasa Melayu terhadap falsafah
pendidikan bahasa kepada kajian bersifat penilaian guru Bahasa Melayu berkaitan
tahap pelaksanaan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di sekolah.
Di samping itu, dapatan kajian ini juga memperkukuhkan lagi hasil kajian Awang
Sariyan (1997) berkaitan persepsi guru Bahasa Melayu di empat buah sekolah di
negeri Selangor terhadap Pendekatan Bersepadu Pendidikan Bahasa Melayu,
perancangan dan pelaksanaan pengajaran bersandarkan falsafah pendidikan bahasa.
Dapatan ini juga turut memperkukuhkan hasil kajian semula bidang falsafah bahasa
oleh Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010). Dapatan kajian yang
dijalankan oleh kedua-dua penyelidik ini melibatkan seramai 200 orang guru Bahasa
Melayu di 10 daerah di negeri Perak. Hasil dapatan menunjukkan responden guru
memberikan persepsi yang positif terhadap kepentingan falsafah pendidikan bahasa.
Justeru itu, dapatan fasa penilaian ini telah dijalankan dengan lebih teliti, iaitu
melibatkan sekolah yang diiktiraf oleh Kementerian Pendidikan Malaysia sebagai
sekolah yang mempunyai pencapaian cemerlang dalam mata pelajaran bahasa Melayu
di emapt buah negeri, iaitu negeri Selangor, Perak, Pahang dan Negeri Sembilan.
Secara keseluruhannya, elemen bagi setiap tema pada fasa penilaian ini
merupakan elemen yang telah disepakati pada tahap tinggi oleh pakar pada fasa reka
bentuk dan pelaksanaan yang tinggi dan interpretasi memuaskan oleh peserta kajian di
fasa penilaian. Oleh itu, bagi memperkukuh dapatan kajian pada fasa penilaian ini,
439
perbincangan akan mengaitkan setiap elemen dengan prinsip asas falsafah bahasa
(Awang Sariyan 2016; 2004; 1997 dan Mohd Rashid Md Idris, 2012; 2007) dan etos
bahasa Melayu (Teo Kok Seong, 2010; Asmah Omar, 2008) yang menjadi asas
pegangan dalam kajian ini. Antara prinsip asas falsafah bahasa tersebut ialah (i)
pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan; (ii) pendidikan bahasa sebagai
upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu); (iii)
pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum; (v) pendidikan bahasa
baharu; (v) berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya, dan (vi) berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul
dan benar. Antara etos Bahasa Melayu yang tertumpu pada usaha merealisasikan etos
nasional pula ialah (i) bahasa Melayu selaku bahasa negara; (ii) bahasa Melayu
membentuk jati diri nasional; (iii) Bahasa Melayu membentuk semangat patriotisme
bangsa; (iv) bahasa Melayu membentuk semangat nasionalisme bangsa; (v) bahasa
Melayu melambangkan maruah bangsa Malaysia, dan (iv) bahasa Melayu
melambangkan imej negara Malaysia.
i. Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Konsep Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Kajian mendapati semua elemen dalam tema ini dilaksanakan oleh guru Bahasa
Melayu pada tahap yang tinggi dan interpretasi memuaskan di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu). Sebanyak 22 elemen dalam tema ini mencapai tahap pelaksanaan
tinggi. Dapatan ini menunjukkan guru Bahasa Melayudi SKK (Kebitaraan Bahasa
440
Melayu) telah mengamalkan kesemua elemen yang berkaitan dengan konsep falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran bahasa Melayu. Oleh itu,
dapatan ini mengukuhkan lagi tahap persetujuan yang tinggi pakar dalam fasa reka
bentuk terhadap elemen yang dikemukakan dalam tema ini. Dapatan ini turut
membuktikan bahawa pihak pelaksana Kurikulum Standard Sekolah Menengah
(KSSM), iaitu guru Bahasa Melayu di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) telah mula
mengintegrasikan pengetahuan, kemahiran dan nilai, serta memasukkan secara
eksplisit Kemahiran Abad ke-21 dan Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT) yang
menjadi teras kepada falsafah bahasa. Penyepaduan tersebut telah dilaksanakan selari
dengan tuntutan Falsafah Pendidikan Kebangsaan, iaitu untuk melahirkan insan yang
seimbang dan harmonis dari segi intelek, rohani, emosi dan jasmani. Diharapkan
komitmen daripada pihak pelaksana ini menjadi penanda aras kepada usaha
penyatupaduan nasional melalui penyerapan elemen falsafah bahasa dalam pengajaran
dan pembelajaran bahasa Melayu di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu).
Dapatan kajian tentang pelaksanaan elemen “hakikat adanya kaitan yang erat
antara fikiran sebagai kandungan bahasa (content of language) dan bahasa sebagai
wahana fikiran (vehicle of language)” adalah selari dengan prinsip asas falsafah
bahasa yang kedua, iaitu pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan
berfikir (pengembangan potensi individu) (Awang Sariyan, 2016; 2004; 1997).
Dapatan kajian ini memperkukuh penegasan yang dibuat oleh Zainal Kling (2008)
yang menyatakan bahawa bahasa adalah satu corak tindakan bersama oleh seseorang
individu dalam masyarakat berasaskan kandungan alam fikiran atau minda yang
sama, hasil daripada ajaran nilai dan norma yang sama, dilatih dan dirancang untuk
berlaku dalam masa tertentu. Oleh itu, kandungan minda atau fikiran itu sama ada
441
dalam bentuk pengetahuan, fikiran, taakulan, perasaan, emosi ataupun penilaian amat
penting untuk difahami. Dapatan ini juga mempunyai keselarian dengan pendapat
yang dikemukakan oleh Khairuddin Mohamad, Ghazali Ismail dan Mastura Mohamed
Berawi (2014) yang menyatakan bahawa bahasa penyatupaduan, bahasa Melayu
mendukung perkembangan ilmu dan pemikiran bangsa Malaysia sebagai suatu alat
komunikasi masyarakat. Melalui ungkapan seperti “bahasa menunjukkan bangsa”
memperlihatkan wujudnya hubungan instrinsik antara bahasa dan sikap, pemikiran
dan perilaku sesuatu bangsa itu yang mampu diidentifikasi melalui penggunaan
bahasa.
Dapatan kajian berkaitan dengan pelaksanaan elemen “bahasa merupakan
fenomena sosial untuk menghubungkan satu masyarakat bahasa” adalah selari dengan
prinsip asas falsafah bahasa yang keempat, iaitu pendidikan bahasa sebagai wahana
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu (Awang
Sariyan, 2016; 2004; 1997). Dapatan kajian ini memperkukuh pendapat yang
dikemukakan oleh Khairuddin Mohamad, Ghazali Ismail dan Mastura Mohamed
Berawi (2014) yang menyatakan bahawa bahasa Melayu digunakan sebagai alat
komunikasi masyarakat dan alat penyatupaduan nasional. Dalam konteks
penyatupaduan nasional, bahasa Melayu dapat menghubungkan penutur yang terdiri
daripada pelbagai bangsa untuk mewujudkan jati diri sepunya. Selain itu, dapatan
kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “mempunyai keselarian dengan
prinsip dalam Rukun Negara, iaitu Kepercayaan kepada Tuhan” dan elemen “potensi
berbahasa merupakan kurniaan Tuhan yang perlu dihargai untuk memupuk
persefahaman antara pelbagai etnik” adalah berkait secara langsung dengan prinsip
asas falsafah bahasa yang pertama, iaitu pengembangan potensi berbahasa kurniaan
442
Tuhan (Awang Sariyan, 2016; 2004; 1997). Hakikatnya, bahasa adalah anugerah
Tuhan, maka penelitian dan kesungguhan mendalami sistem bahasa adalah tuntutan
fitrah kepada setiap manusia khususnya masyarakat pelbagai etnik untuk mewujudkan
persefahaman antara satu sama lain (Hashim Musa, 2008).
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “kemahiran bahasa
berkesan” dan pelaksanaan elemen “pengetahuan bahasa merupakan asas kepada
seseorang itu untuk menggunakan bahasa dengan baik dan berkesan” adalah selari
dengan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu), prinsip asas
falsafah bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak
disampaikan mencapai objektifnya) dan prinsip asas falsafah bahasa keenam
(berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar).
Dapatan kajian ini memperkukuh penegasan yang dibuat oleh Teo Kok Seong (2012)
bahawa keperluan pengetahuan, kemahiran dan penguasaan satu bahasa yang dikongsi
bersama dalam sesebuah negara mampu untuk menyatupadukan rakyatnya selain
mempamerkan jati diri nasional.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “bahasa
merupakan unsur penting dalam falsafah pembangunan masyarakat dan negara”,
elemen “bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah pembangunan diri insan”,
dan elemen “bahasa berperanan dalam mempengaruhi cara hidup individu”
mempunyai kaitan langsung dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan

443
individu), prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu
cabang pendidikan umum) dan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan
bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada
generasi baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh pendapat Awang Sariyan (2009),
bahawa pendidikan bahasa berperanan mengembangkan potensi berbahasa seseorang
individu agar dapat melaksanakan tanggungjawab sebagai khalifah dengan berasaskan
konsep bahasa sebagai tunjang kebudayaan dan tamadun. Melalui penghayatan
terhadap bahasa Melayu itu sendiri mampu membentuk sikap toleransi dan saling
menghormati antara satu sama lain seterusnya usaha-usaha penyatupaduan dapat
dijalankan dengan lebih mudah oleh pihak pembuat dasar dan juga pihak pelaksana
dasar.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “jati diri
kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses sosiobudaya Melayu wajib
didukung oleh semua warganegara Malaysia” adalah selari dengan prinsip asas
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Elemen ini
juga selari dengan etos bahasa Melayu yang kedua, iaitu bahasa Melayu membentuk
jati diri nasional. Dapatan kajian ini memperkukuh penegasan yang dibuat oleh Nik
Safiah Karim (2002), iaitu bahasa kebangsaan memainkan peranan membina jati diri
kerana mempunyai hubungan emosi yang cukup kuat dengan masyarakat
penggunanya, iaitu rakyat Malaysia. Oleh sebab itu, usaha untuk menjejaskan peranan
ini hendaklah dielakkan.

444
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “falsafah bahasa
dalam pendidikan bahasa dan penggabungjalinannya ialah satu aspek terpenting”
adalah selari dengan prinsip asas bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar
makna yang hendak disampaikan mencapai objektifnya). Pelaksanaan elemen
“penguasaan bahasa juga bermaksud penguasaan ilmu lain melalui kaedah
penyerapan ilmu” pula selari dengan dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga
(pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum) dan prinsip asas falsafah
bermasyarakat kepada generasi baharu). Kedua-dua elemen ini memperkukuh dapatan
kajian Awang Sariyan (2016; 2009; 1997), iaitu dua strategi yang digunakan untuk
mengisi konsep kesepaduan melalui bahasa Melayu ialah melalui pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu berasaskan strategi 2P, iaitu penggabungjalinan dan
penyerapan ilmu serta nilai murni. Di samping itu, konsep kesepaduan dengan bahasa
Melayu juga melalui mata pelajaran lain, iaitu berasaskan gagasan Bahasa Melayu
Merentas Kurikulum.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memupuk
perkembangan minda patriotik dalam masyarakat berbilang kaum agar dapat
merealisasikan gagasan pembinaan negara dan elemen “mengorientasikan pemikiran
seseorang individu untuk mementingkan penyatupaduan nasional” adalah selari
dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa sebagai upaya
membuat penilitian dan berfikir (pengembangan potensi individu), prinsip asas
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Kedua-dua

445
elemen ini turut selari dengan etos bahasa Melayu yang ketiga (bahasa Melayu
membentuk semangat patriotisme bangsa). Dapatan kajian ini memperkukuh
penegasan Asmah Omar (2002), bahawa bahasa Melayu ialah satu-satunya bahasa
kebangsaan yang merupakan milik bersama. Dalam hal ini, wujudnya sikap emosional
terhadap bahasa kebangsaan apabila rakyatnya mampu menjiwai bahawa bahasa
Melayu itulah bahasanya seiring dengan penjiwaan Malaysia itu adalah negaranya.
ialah simbol kepada tradisi orang Melayu dan rakyat Malaysia”, elemen
“menganjurkan gagasan bahasa Melayu selaku bahasa negara adalah sesuai
berbanding bahasa lain”, elemen “pemupukan konsep bahasa Melayu selaku bahasa
negara dijalankan dengan lebih bersepadu dan menyeluruh”, dan elemen “bahasa
Melayu mempunyai kaitan yang erat dengan sejarah dan aspirasi negara” dalah selari
membuat penilitian dan berfikir (pengembangan potensi individu), prinsip asas
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Dapatan
kajian ini juga selari dengan etos bahasa Melayu yang pertama, iaitu bahasa Melayu
selaku bahasa negara. Keempat-empat elemen ini memperkukuh penegasan Asmah
Omar (2002) yang menyatakan bahawa bahasa Melayu merupakan pembawa budaya
dan tradisi Melayu, tetapi apabila bahasa ini diangkat sebagai bahasa negara
Malaysia, maka bahasa ini juga merupakan tadahan sejarah dan budaya semua kaum
di Malaysia. Cogan kata “Bahasa Jiwa Bangsa” merujuk kepada bahasa Melayu
446
sebagai bahasa negara adalah jiwa bangsa Malaysia, bukan setakat jiwa orang-orang
Melayu sahaja.
Dapatan kajian yang berkaitan pelaksanaan elemen “pendidikan bahasa
bermatlamat membentuk rakyat Malaysia yang berkeupayaan mencapai kesejahteraan
diri” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa
sebagai upaya membuat penilitian dan berfikir (pengembangan potensi individu).
Seterusnya, pelaksanaan elemen “menitikberatkan usaha memperkembangkan potensi
murid selaras dengan matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan” adalah selari
dengan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Kedua-dua
dapatan elemen ini menyokong kajian Awang Sariyan (2016; 2009), Falsafah
Pendidikan Kebangsaan menjadi teras dan tunjang kepada sistem pendidikan supaya
semua program pendidikan bersandarkan prinsip, dan nilai yang terkandung dalam
falsafah ini dapat digembleng sebagai asas kepada matlamat penyatupaduan nasional.
Dapatan kajian tentang pelaksanaan elemen “pengetahuan antara budaya
merupakan prasyarat untuk interaksi antara satu sama lain yang berkesan dalam
masyarakat” berkait secara langsung dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga
bermasyarakat kepada generasi baharu). Pengetahuan antara budaya melalui
pemerkasaan satu bahasa menjadi satu platform masyarakat pelbagai etnik untuk
memahami dan menerima budaya kaum dalam memupuk toleransi dan persefahaman
antara satu sama lain (Samsudin Suhaili, 2011).

447
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “setiap individu
menggunakan bahasa untuk menyampaikan fakta yang betul dan sahih” adalah selari
dengan prinsip asas falsafah bahasa keenam (berbahasa untuk menyampaikan
maklumat atau fakta yang betul dan benar). Elemen ini memperkukuh dapatan kajian
Mohd Rashid Md Idris (2007), iaitu seseorang individu seharusnya berusaha untuk
mencari maklumat atau fakta yang sahih sebelum berkongsi dengan khalayak umum.
Dalam konteks penyatupaduan nasional, apabila maklumat yang disampaikan itu tepat
dengan bahasa yang santun akan mewujudkan suasana yang harmoni antara kaum.
Secara keseluruhannya, 22 elemen yang terkandung dalam tema konsep ini
menjadi elemen penting yang telah disepakati oleh pakar pada fasa reka bentuk dan
peserta kajian pada fasa penilaian. Elemen ini turut memperkukuh kajian-kajian
sebelum ini. Seterusnya, perbincangan akan tertumpu pada elemen yang dinilai dalam
tema matlamat.
ii. Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian menunjukkan semua elemen dalam tema ini dilaksanakan pada tahap
yang tinggi dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian di SKK
(Kebitaraan Bahasa Melayu). Sebanyak 17 elemen dalam tema ini mencapai tahap
pelaksanaan yang tinggi. Oleh itu, dapatan ini memperlihatkan guru Bahasa Melayu
448
di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu) bersetuju terhadap setiap elemen dalam tema ini
untuk dimuatkan dalam senarai kandungan model.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pembangunan
kognitif, iaitu meningkatkan kesedaran terhadap peri pentingnya penguasaan bahasa
Melayu” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa
sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir “pengembangan potensi individu”)
dan prinsip asas falsafah bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang
hendak disampaikan mencapai objektifnya). Dapatan kajian ini memperkukuh saranan
Nik Safiah Karim (2002), iaitu rakyat Malaysia seharusnya memainkan peranan
sebagai penggerak bahasa. Bahasa Melayu perlu digunakan sebagai saluran untuk
mengungkapkan unsur budaya dan segala yang dekat dengan hati dan emosi. Dengan
demikian, jalinan emosi rakyat Malaysia dengan bahasa Melayu menjadi amat erat
untuk lebih meningkatkan penguasaan terhadap bahasa negara ini. Dapatan kajian
yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “bahasa yang digunakan mematuhi sistem
bahasa agar mesej yang disampaikan itu difahami untuk mengelakkan perselisihan
faham antara etnik” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kelima
objektifnya) dan prinsip asas falsafah bahasa keenam (berbahasa untuk
menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar). Dapatan kajian ini
memperkukuh dapatan kajian oleh Yohan Kurniawan dan Nur Azuki Yusuff (2012)
yang menunjukkan bahawa antara aktiviti yang dituntut mengutamakan bahasa
kebangsaan yang baik, betul, indah dan sopan ialah ketika berada di sidang parlimen,
mesyuarat antara jabatan, ucapan, syarahan, kuliah, bacaan doa dan juga pengajaran
dan pembelajaran di bilik darjah.

449
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memupuk dan
membudayakan nilai dan semangat patriotisme terhadap negara”; eleman “memupuk
dan membudayakan nilai nasionalisme terhadap negara” dan elemen “unsur linguistik
nasionalis diserapkan dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu” adalah
selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu
bahasa sebagai wahan pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi
baharu). Ketiga-tiga elemen ini turut berkait secara langsung dengan etos bahasa
Melayu ketiga (bahasa Melayu membentuk semangat patriotisme bangsa) dan etos
bahasa Melayu keempat (bahasa Melayu membentuk semangat nasionalisme bangsa).
Dapatan kajian ini memperkukuh dapatan kajian Ja’afar Hamdan (2016), iaitu aspek
bahasa mampu menimbulkan semangat nasionalisme atau pemikiran dan tindakan
yang menunjukkan cinta pada bangsa dan negara. Elemen penting yang terkandung
dalam nasionalisme ialah patriotisme, iaitu perasaan cinta pada tanah air. Oleh itu,
dalam konteks nasionalisme bahasa merujuk kepada perasaan cinta kepada bahasa
kebangsaan demi maruah dan meletakkan martabat bahasa Melayu sebagai salah satu
ciri yang mendukung kedaulatan negara dan memupuk penyatupaduan nasional.
merupakan bahasa yang dapat membentuk semangat kekitaan (espirit de corps)
masyarakat penuturnya”; elemen “memupuk kesedaran kepada masyarakat bahawa
penguasaan bahasa negara akan mewujudkan citra kemalaysiaan”; elemen “menyemai
perasaan masa depan sepunya yang dikongsi bersama dalam kalangan masyarakat”
adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai
suatu cabang pendidikan umum) dan prinsip asas falsafah bahasa keempat
450
(pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat
kepada generasi baharu). Ketiga-tiga elemen ini turut berkait secara langsung dengan
etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara) dan etos bahasa
Melayu kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri nasional). Dapatan kajian ini
memperkukuh dapatan kajian Hashim Musa dan Rozita Che Rodi (2012), bahawa
bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan merupakan asas jati diri, maruah,
memupuk perasaan kekitaan dan semangat perpaduan dan solidariti negara bangsa.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memperluas
penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar pendidikan” adalah selari
baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh dapatan kajian Awang Sariyan (2009), iaitu
pelaksanaan pembudayaan bahasa Melayu melalui sistem pendidikan harus dipergiat
melalui pembudayaan bahasa yang baik, santun melalui kegiatan pengajaran dan
pembelajaran, sukatan pelajaran, buku teks dan bahan bacaan serta melalui pelbagai
aktiviti kokurikulum.
telah membuktikan kegemilangannya sebagai bahasa lingua franca untuk
menyatupadukan masyarakat penutur”; elemen “melahirkan individu yang
mempunyai rasa setia terhadap bahasa Melayu sebagai bahasa negara” dan elemen
“memupuk sikap agar lebih menghormati budaya kaum lain” adalah selari dengan
prinsip asas falsafah ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan
451
umum) dan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana
pewarisan nilai-nilai kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Ketiga–tiga
elemen ini turut berkait secara langsung dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa
Melayu selaku bahasa negara). Sebagai bahasa negara yang telah membuktikan
kegemilangannya, seharusnyalah rakyatnya yang berbilang bangsa mematuhi dasar
bahasa kebangsaan yang meletakkan bahasa Melayu di atas sekali dalam tatatingkat
bahasa yang digunakan dalam masyarakat (Asmah Omar, 2002).
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “setiap bangsa
perlu mempunyai bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau berkenal-kenalan” dan
elemen “bahasa Melayu dijadikan sebagai wahana untuk mewujudkan persamaan
antara etnik” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kelima (berbahasa
mengikut nahu agar makna yang hendak disampaikan mencapai objektifnya) dan
prinsip asas falsafah bahasa keenam (berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau
fakta yang betul dan benar). Elemen ini turut selari dengan etos bahasa Melayu
pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara). Dalam hal ini, bahasa Melayu telah
menjadi bahasa perhubungan antara rakyat jelata yang berlaku kerana bahasa ini dapat
dipelajari dengan senang dan telah sekian lama menjadi lingua franca dalam kalangan
rakyat (Nik Safiah Karim, 2002).
diupayakan sebagai wahana penyampaian polisi untuk penyatupaduan nasional”
adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai
prinsip asas falsafah bahasa keenam (berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau
452
fakta yang betul dan benar). Elemen ini turut selari dengan etos bahasa Melayu
pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara). Dapatan kajian memperkukuh
pendapat Jaafar Jambi (2008), bahawa sebagai insentif, kerajaan Malaysia perlu
menjadikan bahasa Melayu sebagai wahana untuk menyalurkan informasi tentang
undang-undang, nilai, pantang larang, cara hidup dan pelbagai polisi kepada rakyat di
pelbagai peringkat bahagian pelaksana dasar agar ianya dapat dipraktikkan oleh
rakyat.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “membina individu
murid yang mempunyai kesantunan berbahasa yang baik untuk negara” adalah selari
pendidikan umum), prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai
hendak disampaikan mencapai objektifnya). Elemen ini juga adalah selari dengan etos
bahasa Melayu kelima (bahasa Melayu melambangkan maruah bangsa Malaysia) dan
etos bahasa Melayu keenam (bahasa Melayu melambangkan imej negara Malaysia).
Dapatan kajian ini memperkukuh penegasan Asmah Omar (2002) yang menyatakan
bahawa nahu adalah sarana bagi pemikiran. Tanpa nahu, fikiran tidak dapat dilahirkan
dengan baik dan teratur, walaupun ada perbendaharaan kata. Hal ini bermakna
bahawa jika peraturan nahu tidak dipatuhi, maka fikiran yang lahir tidaklah jelas.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “menyemai rasa
keinsafan tentang sejarah perjuangan menuntut kemerdekaan negara” adalah selari
453
membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu), prinsip asas
turut berkait dengan etos bahasa Melayu ketiga (bahasa Melayu membentuk semangat
patriotisme bangsa) dan etos bahasa Melayu keempat (bahasa Melayu membentuk
semangat nasionalisme bangsa). Dapatan kajian ini selari dengan saranan Ja’afar
Hamdan (2016), bahawa usaha penghayatan masyarakat terhadap makna nasionalisme
bahasa yang selama ini telah dilakukan perlu digembleng. Oleh itu, usaha merentasi
satu dimensi yang jauh ke hadapan untuk menjadikan bahasa Melayu tetap relevan,
berkemampuan dan berwibawa menakluki pemikiran, kemahuan dan keberadaan
negara bangsa Malaysia.
Secara keseluruhannya, 17 elemen yang terkandung dalam tema matlamat ini
menjadi elemen penting yang telah disepakati oleh pakar pada fasa reka bentuk dan
peserta kajian pada fasa penilaian. Elemen ini turut memperkukuh dapatan kajian
sebelum ini. Seterusnya, perbincangan akan tertumpu pada elemen yang dinilai dalam
tema kepentingan.
454
iii. Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian menunjukkan semua elemen kepentingan falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional dilaksanakan pada tahap yang tinggi di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu). Ia melibatkan 14 elemen kepentingan falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional. Dapatan ini juga memperlihatkan interpretasi memuaskan
peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayudi SKK (Kebitaraan Bahasa
Melayu) terhadap semua kepentingan yang dikemukakan untuk dimuatkan dalam
senarai kandungan model.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pembinaan suatu
kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu sebagai bahasa negara”
dan elemen “memperkukuhkan rasa hormat dan kepatuhan kepada Perlembagaan
Malaysia” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa
sebagai suatu cabang pendidikan umum). Dapatan ini juga selari dengan etos bahasa
Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara) dan etos bahasa Melayu
kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri nasional). Dapatan kajian memperkukuh
dapatan kajian Awang Sariyan (2010; 2009; 2004; 1997) bahawa perkembangan
bahasa Melayu dalam hubungannya dengan pembinaan bangsa dan negara bukan
sekadar memfokuskan daripada sudut perkembangan sistem bahasa semata-mata,
malah ia berkait secara langsung dengan asas jati diri bangsa dan negara.
455
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “menyediakan
murid yang mampu memajukan diri melalui penguasaan kemahiran berbahasa Melayu
yang baik” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan
bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum) dan prinsip asas falsafah bahasa
kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya). Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “membina
rasa hormat dan menyanjung tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa negara” adalah
generasi baharu). Kedua-dua elemen ini berkait secara langsung dengan etos bahasa
Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara). Oleh itu, kejayaan sistem
pendidikan yang menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar mampu
membentuk kesatuan sikap, pemikiran, sistem nilai dan pandangan sarwa dalam
kalangan generasi muda di Malaysia, selain terbentuknya budaya berbahasa relatif
seragam yang sedikit sebanyak membantu mengurangkan prasangka perkauman
(Awang Sariyan, 2010; Nik Safiah Karim, 2002).
kesedaran kepada pemerintah tentang kepentingan bahasa Melayu sebagai bahasa
penyatupaduan nasional” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga
(pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum). Dapatan kajian ini
memperkukuh dapatan kajian Syahmil Faris (2016) bahawa bahasa Melayu yang telah
terbukti sekian lama sebagai bahasa penyatupaduan perlu dijenamakan semula
sebagai bahasa yang memberikan kesamarataan pengertian. Jurang kefahaman yang

456
semakin jauh berlaku disebabkan dasar pemetakan yang dilakukan oleh dasar sedia
ada. Sebagai contoh, dasar kepartian yang menjelmakan politik berdasarkan kaum,
dasar ekonomi yang masih dimonopoli oleh kaum tertentu. Oleh itu, usaha
kebergantungan masyarakat memahami kesamarataan pengertian ini melalui satu
bahasa memerlukan tindakan pemerintah untuk duduk secara lebih terbuka dengan
membawa dasar yang mampu menyatupadukan rakyat dan bukannya dasar yang
dibawa oleh ideologi sempit, berkepentingan dan berbentuk kepura-puraan.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “menyedarkan
setiap murid bahawa bahasa sebagai cerminan akal budi bangsa” dan elemen
“menyedarkan setiap murid bahawa bahasa penting untuk semua kegiatan dan aspirasi
negara” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa
sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu) dan
pendidikan umum). Elemen ini juga berkait secara langsung dengan etos bahasa
Melayu kelima (bahasa Melayu melambangkan maruah bangsa Malaysia). Dapatan
kajian ini memperkukuh pendapat Hashim Musa (2008), bahawa unsur dan
pembinaan hati budi Melayu dan kebudayaan kebangsaan berteraskan Melayu harus
diterima dalam kalangan murid pelbagai etnik agar mewujudkan jati diri yang sama.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “operasi badan
perancang bahasa dipergiat untuk membangunkan sumber kebahasaan dengan
mengaitkannya dengan usaha penyatupaduan nasional” adalah selari dengan prinsip
asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan
457
juga berkait secara langsung dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu
selaku bahasa negara). Dalam hal ini, pihak kerajaan melalui semua kementerian,
jabatan dan agensi, perbadanan serta pihak swasta hendaklah secara aktif dan
terancang menyertai program pemasyarakatan bahasa kebangsaan di seluruh negara
yang telah dirancang dan dilaksanakan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya
Bulan Bahasa dan Sastera Negara yang dilaksanakan setiap tahun selama sebulan
(Awang Sariyan, 2010; 2009).
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “wacana tertutup
untuk membina persefahaman antara kaum yang berlainan budaya dan negara” adalah
selari dengan prinsip asas falsafah bahasa pertama (pengembangan potensi berbahasa
kurniaan Tuhan), prinsip asas falsafah bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar
makna yang hendak disampaikan mencapai objektifnya) dan prinsip asas falsafah
bahasa keenam (berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul).
Elemen ini juga selari dengan etos bahasa Melayu kedua (bahasa Melayu membentuk
jati diri nasional). Dapatan kajian ini memperkukuh penegasan yang dibuat oleh
Shamsul Amri (2012), iaitu berkaitan kepentingan perbincangan berbentuk budaya
dan keagamaan untuk mencapai titik persamaan antara etnik.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “penyemaian adab
sebagai prasyarat untuk melahirkan murid yang berbudi bahasa” dan elemen
“memupuk amalan keindahan berbahasa dalam masyarakat pelbagai etnik” adalah
cabang pendidikan umum); prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa
458
baharu) dan prinsip asas falsafah bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar
makna yang hendak disampaikan mencapai objektifnya). Dapatan kajian ini
memperkukuh dapatan kajian Vijayaletchumy Subramaniam dan Azizul Ismail (2015)
bahawa hakikat kemanusiaan yang dijadikan oleh Tuhan meliputi pelbagai bangsa
agar mereka saling berinteraksi dan mengenali antara satu sama lain untuk
memakmurkan dunia ini. Dalam konteks ini, Tuhan telah menyarankan agar fitrah
bahasa yang telah dianugerahkan kepada bangsa tersebut digunakan dengan penuh
kejujuran, lemah-lembut dan bersopan santun, tidak menghina, menghormati orang
lain dan menghormati hakikat kemanusiaan itu sendiri.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “membentuk
murid yang memastikan bahasa yang keluar hasil tapisan akal fikirannya” dan elemen
“mengatasi masalah tanggapan negatif dan salah faham dalam kalangan murid”
adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa sebagai
upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu), prinsip asas
falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum),
hendak disampaikan mencapai objektifnya) dan prinsip asas falsafah bahasa keenam
(berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul). Dalam konteks ini,
setiap manusia berbeza dari segi kedudukan, persepsi, sistem nilai, sejarah hidup,
kepercayaan dan sikap. Hal ini menyebabkan terdapat perkataan atau ayat yang tidak
membawa maksud kepada individu lain, tetapi di pihak lain ia mampu mengguriskan
hati individu tersebut dan seterusnya menyebabkan perselisihan faham. Justeru,
penguasaan bahasa Melayu yang sarat nilai dan difahami oleh segenap lapisan
459
masyarakat adalah penting untuk memupuk penyatupaduan nasional (Vijayaletchumy
Subramaniam dan Azizul Ismail, 2015).
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “melahirkan
nasionalisme bahasa yang menjadi asas penting dalam pembentukan konsep
kenegaraan” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan
generasi baharu). Elemen ini turut selari dengan etos bahasa Melayu keempat (bahasa
Melayu membentuk semangat nasionalisme bangsa). Dapatan kajian ini
memperkukuh dapatan kajian Nur Qurratu Ain (2016) bahawa kekuatan, kekentalan
jiwa dan kesungguhan merupakan kunci utama menjadikan bahasa Melayu sebagai
bahasa unggul. Sekiranya, ketidakyakinan itu berakar umbi dalam sanubari rakyat
Malaysia, bahasa Melayu tidak akan mampu diupayakan menjadi bahasa ilmu dan
pertuturan pada peringkat global.
Secara keseluruhannya, 14 elemen yang terkandung dalam tema kepentingan
ini menjadi elemen yang disepakati oleh pakar pada fasa reka bentuk dan pelaksanaan
yang tinggi pada fasa penilaian. Elemen ini turut memperkukuh lagi dapatan kajian
sebelum ini. Seterusnya, perbincangan akan menjurus kepada elemen yang dinilai
dalam tema kurikulum.

460
iv. Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Kurikulum Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
Dapatan kajian menunjukkan semua elemen kurikulum falsafah fahasa untuk
penyatupaduan nasional dilaksanakan pada tahap yang tinggi di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu). Ia terdiri sebanyak 13 elemen tema kurikulum yang menunjukkan
interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian untuk dimuatkan dalam
senarai kandungan model.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pendidikan
bahasa Melayu sebagai suatu cabang pendidikan umum” dan elemen “diketengahkan
melalui kaedah penyerapan ke dalam subjek bahasa Melayu” adalah selari dengan
pendidikan umum). Elemen ini memperkukuh lagi pandangan Awang Sariyan (2016;
2004; 1997) dan Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010) bahawa
falsafah pendidikan bahasa sebagai subfalsafah Pendidikan Kebangsaan perlu
diformalisasikan agar proses pendidikan bahasa yang dilaksanakan memenuhi
falsafah yang selaras dengan falsafah induk ini. Dapatan kajian yang berkaitan dengan
pelaksanaan elemen “menumpukan perhatian kepada aspek hakikat bahasa” dan
elemen “berlandaskan prinsip pertama Rukun Negara, iaitu kepercayaan kepaada
Tuhan” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa pertama (pengembangan
potensi berbahasa kurniaan Tuhan). Dapatan kajian ini memperkukuhkan pandangan
Awang Sariyan (2009) bahawa anugerah bahasa dari Tuhan menjadi wasilah
461
pendidikan, proses pembentukan adab, sahsiah, pemikiran dan pandangan sarwa.
Kemuncaknya ialah pembentukan tamadun atau peradaban.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “mempunyai
keselarian dengan Perkara 152 dalam Perlembagaan Malaysia”; elemen “menekankan
aspek pengembangan potensi berbahasa untuk mensejahterakan alam”; elemen
“mengambil kira perkembangan potensi individu berasaskan perkembangan jasmani,
emosi, rohani, intelek dan sosial (JERIS)” dan elemen “menekankan usaha
pemanusiaan manusia” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa pertama
(pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan), prinsip asas falsafah bahasa
kedua (pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir
(pengembangan potensi individu), prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan
keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan
bermasyarakat kepada generasi baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh penegasan
Awang Sariyan (2016), dalam bukunya Asas Falsafah dan Pemikiran Melayu yang
menegaskan bahawa bahasa merupakan anugerah yang dikurniakan Tuhan kepada
manusia dan perlu dikembangkan secara berterusan bagi perkembangan potensi
intelek, emosi, rohani dan jasmani. Dalam hal ini, penguasaan bahasa merujuk kepada
penguasaan ilmu-ilmu lain kerana pelajaran bahasa bukan hanya menitikberatkan
penguasaan kemahiran, malahan memasukkan unsur-unsur ilmu daripada semua
cabang dalam pelajaran bahasa.
kemahiran tentang kehidupan masyarakat pelbagai etnik yang menghormati antara

462
satu sama lain” dan elemen “menekankan titik persamaan yang sepunya dan universal
antara murid pelbagai etnik” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga
bermasyarakat kepada generasi baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh lagi
pendapat Suhaizi Suhaimi (2015) bahawa penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa
ilmu mampu membentuk perpaduan melalui sistem pendidikan. Buktinya, timbul
kesedaran dalam kalangan ibu bapa yang bukan Melayu untuk menghantar anak
mereka ke sekolah kebangsaan, sekaligus mendaulatkan bahasa Melayu sebagai
bahasa rasmi negara.
persoalan kesetiaan terhadap bahasa Melayu (language loyalty)”, elemen
“memberikan pengetahuan kepada murid bahawa penggunaan bahasa Melayu yang
baik melambangkan imej sesebuah negara”, dan elemen “menjadikan murid lebih
peka terhadap bahaya yang timbul akibat penggunaan bahasa yang tiada kesantunan”
adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai
suatu cabang pendidikan umum), prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan
generasi baharu) dan prinsip asas falsafah bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu
agar makna yang hendak disampaikan mencapai objektifnya). Elemen ini turut selari
dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara) dan etos
bahasa Melayu keenam (bahasa Melayu melambangkan imej negara Malaysia).
Dalam konteks setia dan santun bahasa, program pembinaan imej (image building)
perlu diadakan. Imej bahasa yang diperlukan ialah imej kewibawaan dengan memberi
463
tumpuan kepada imej saintifik atau imej ilmu, imej kesusasteraan tinggi, imej
profesional dan imej budaya tinggi (Asmah Omar, 2002).
Secara keseluruhannya, 13 elemen yang terkandung dalam tema kurikulum ini
mempunyai kesepakatan tinggi pakar pada fasa reka bentuk dan interpretasi
memuaskan dalam kalangan peserta kajian pada fasa penilaian. Elemen ini turut
memperkukuh lagi penegasan yang dibuat oleh pengkaji sebelum ini. Seterusnya,
perbincangan akan memfokuskan elemen yang dinilai dalam tema strategi
pembelajaran murid.
v. Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Strategi Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah
Dapatan kajian menunjukkan semua elemen strategi pembelajaran murid yang
dikemukakan dilaksanakan pada tahap yang tinggi di SKK (Kebitaraan Bahasa
Melayu). Ia melibatkan 9 elemen yang memperoleh tahap pelaksanaan yang tinggi
dan interpretasi yang memuaskan dalam kalangan guru Bahasa Melayu di SKK
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “murid sentiasa
diterapkan nilai kesyukuran kepada Tuhan yang menganugerahkan bahasa” adalah
selari dengan prinsip asas falsafah bahasa yang pertama (pengembangan potensi
berbahasa kurniaan Tuhan), prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa
sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir (pengembangan potensi individu) dan
464
pendidikan umum). Dapatan kajian ini memperkukuh pendapat Vijayaletchumy
Subramaniam dan Azizul Ismail (2015) bahawa sebagai makhluk ciptaan Tuhan yang
dianugerahkan bahasa setiap individu harus menghargainya dengan sebaiknya. Dalam
hal ini, perselisihan yang wujud perlu diselesaikan dengan adab dan etika demi
memastikan hakikat penciptaan manusia di dunia sebagai khalifah untuk
memakmurkan dunia dapat dilaksanakan.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pemupukan rasa
hormat terhadap bahasa Melayu sebagai bahasa negara yang melambangkan maruah
bangsa Malaysia” dan elemen “menyuburkan perasaan megah murid menggunakan
bahasa Melayu dalam komunikasi” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa
kedua (pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan berfikir
(pengembangan potensi individu), prinsip asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan
keempat (pendidikan bahasa sebagai wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan
bermasyarakat kepada generasi baharu). Dapatan kajian ini juga berkait secara
langsung dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara)
dan etos bahasa Melayu kelima (bahasa Melayu melambangkan maruah bangsa
Malaysia). Dalam konteks ini, pemilihan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan
berasaskan fakta sejarah dan tidak dapat disangkal oleh sesiapa pun. Dengan adanya
bahasa kebangsaan sendiri, negara kita berdiri megah sebagai sebuah negara berdaulat
dan bermaruah. Oleh itu, walau bagaimana pentingnya bahasa Inggeris, peranan
bahasa kebangsaan di negara ini tetap dipikul oleh bahasa Melayu (Nik Safiah Karim,
2002).
465
aspek penghayatan budaya sesuatu kaum”; elemen “menekankan proses sosialisasi
yang baik antara murid pelbagai etnik”, dan elemen “penyerapan nilai
kewarganegaraan yang terpuji dalam kalangan murid” adalah selari dengan prinsip
asas falsafah bahasa ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan
juga selari dengan etos bahasa Melayu kedua, iaitu bahasa Melayu membentuk jati
diri nasional. Dapatan kajian ini memperkukuhkan pandangan Abd. Rahim Abd
Rashid (2004), bahawa asimilasi budaya melalui bahasa kebangsaan membolehkan
bangsa Malaysia membina semangat dan wawasan baru sebagai satu bangsa yang
maju dan berdaulat.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “aspek adab
semasa berkomunikasi ditegaskan” dan elemen “memberikan penekanan kepada
aspek keterampilan berkomunikasi” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa
bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak disampaikan
mencapai objektifnya). Usaha mewujudkan masyarakat yang diidamkan mestilah
bermula dengan budaya berbahasa dan perlakuan yang baik dan santun. Hal ini kerana
jika setiap inidividu mempraktikkan adab dan keterampilan berkomunikasi yang
santun akan dapat mewujudkan masyarakat yang aman dan harmoni (Aminuddin
Mansor, 2014).
466
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “mendedahkan
murid dengan kemahiran berfikir secara kritis” adalah selari dengan prinsip asas
falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan
berfikir (pengembangan potensi individu) dan prinsip asas falsafah bahasa ketiga
(pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum). Dapatan kajian ini
memperkukuh lagi pendapat Awang Sariyan (2016; 2004; 1997) bahawa sebagai
salah satu fakulti ilmu dan akal, bahasa berfungsi sebagai wahana penerimaan ilmu
pada diri individu dengan harapan melahirkan individu yang menyemarakkan
pelbagai wacana untuk menghidupkan perdebatan sihat dan ilmiah dalam
meninggikan martabat keinsanan.
Pada keseluruhannya, sembilan elemen yang terkandung dalam tema strategi
pembelajaran murid ini mempunyai kesepakatan tinggi pakar di fasa reka bentuk dan
interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian di fasa penilaian. Elemen ini
turut memperkukuhkan hasil kajian yang dilakukan sebelum ini. Seterusnya,
perbincangan akan memfokuskan kepada elemen yang dinilai dalam tema strategi
pengajaran guru.
467
vi. Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Strategi Pengajaran Guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa
Dapatan kajian menunjukkan semua elemen strategi pengajaran guru dalam
pendidikan Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan nasional dilaksanakan pada tahap
yang tinggi di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu). Ia melibatkan 10 elemen yang
memperoleh interpretasi memuaskan dalam kalangan guru Bahasa Melayu di SKK
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “membuat
rancangan mengajar tahunan yang memasukkan unsur pendekatan bersepadu secara
terancang dan berterusan”; elemen “membuat rancangan mengajar harian yang
memuatkan unsur pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan” dan elemen
“memilih bahan rangsangan yang sarat nilai penyatupaduan nasional” adalah selari
pendidikan umum), prinsip asas falsafah bahasa keempat (pendidikan bahasa sebagai
prinsip asas bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak
disampaikan mencapai objektifnya). Dapatan kajian ini memperkukuh lagi dapatan
kajian Awang Sariyan (1997) dan Mohd Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul
(2010) bahawa tujuan kurikulum bersepadu adalah untuk memenuhi hasrat Falsafah
Pendidikan Kebangsaan bagi melahirkan insan yang seimbang dan harmoni dari segi
jasmani, emosi, rohani dan intelek. Kurikulum ini juga dijana untuk membolehkan
murid menguasai kecekapan berbahasa dengan menggunakan peraturan tatabahasa

468
yang betul dan mengungkapkan segala bidang ilmu daripada pelbagai disiplin serta
mengembangkan kemahiran berfikir secara kreatif dan kritis.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “sentiasa
mengingatkan kepada murid bahawa bahasa Inggeris penting sebagai bahasa ilmu dan
bukan untuk menjadi penutur jati bahasa tersebut” adalah selari dengan prinsip asas
berfikir (pengembangan potensi individu), prinsip asas falsafah bahasa ketiga
bermasyarakat kepada generasi baharu). Elemen ini turut berkait secara langsung
dengan etos bahasa Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara) dan etos
bahasa Melayu kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri nasional). Dalam konteks
ini, persoalan bahasa Inggeris perlulah berdasarkan pendekatan ‘menang-menang’,
iaitu bahasa Melayu untuk tujuan maruah bangsa dan jati diri, bahasa Inggeris untuk
tujuan menimba ilmu dan perhubungan dengan dunia luar (Nik Safiah Karim, 2007).
Dapatan kajian berkaitan pelaksanaan elemen “merancang pengajaran yang
mempamerkan jati diri Malaysia” dan elemen “sentiasa mengingatkan murid untuk
menanam rasa cinta ikhlas kepada bahasa Melayu” adalah selari dengan prinsip asas
bermasyarakat kepada generasi baharu). Elemen ini turut selari dengan etos bahasa
469
Melayu pertama (bahasa Melayu selaku bahasa negara) dan etos bahasa Melayu
kedua (bahasa Melayu membentuk jati diri nasional). Dapatan kajian ini
memperkukuh pandangan Teo Kok Seong (2015), iaitu rakyat Malaysia seharusnya
dapat menerima perbezaan yang wujud untuk memperlihatkan minat mendalam dan
ikhlas untuk menjadi satu dalam mendukung aspirasi negara dalam pada masa yang
sama menerima bahasa Melayu sebagai mewakili setiap warganegara Malaysia untuk
apa-apa tujuan.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “merancang satu
perdebatan sihat antara murid pelbagai etnik dengan menggunakan bahasa Melayu
yang santun” dan elemen “menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur rasis sama
ada secara eksplisit atau implisit” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa
ketiga (pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum), prinsip asas
kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu) dan prinsip asas bahasa kelima
objektifnya). Dapatan kajian ini memperkukuh pendapat Awang Sariyan (2010), iaitu
wawancara atau ucapan yang bermutu dari segi bahan dan penyampaiannya perlu
dipupuk bermula dari institusi persekolahan lagi.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memperoleh
maklumat dan fakta yang tepat semasa proses pengajaran bahasa Melayu” adalah
selari dengan prinsip asas bahasa kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang
hendak disampaikan mencapai objektifnya) dan prinsip asas falsafah bahasa keenam
(berbahasa untuk menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar). Dapatan
470
kajian ini memperkukuh pendapat Mohd Rashid Md Idris (2012; 2007) bahawa dalam
menyampaikan sesuatu maklumat, pemikiran seseorang individu itu tidak boleh
bersandarkan kepercayaan dan emosi semata-mata tetapi maklumat itu haruslah
disampaikan berdasarkan penaakulan yang tepat dan sahih. Maklumat yang ingin
disampaikan itu perlulah diperoleh daripada sumber-sumber yang sahih dan boleh
dipercayai. Hal ini bertujuan untuk memastikan supaya maklumat yang diberikan itu
tidak bercanggah dengan fakta yang sebenarnya dan bebas dari fitnah.
Secara keseluruhannya, 10 elemen yang terkandung dalam strategi pengajaran
guru ini mempunyai kesepakatan tinggi pakar pada fasa reka bentuk dan interpretasi
memuaskan dalam kalangan peserta kajian pada fasa penilaian. Elemen ini turut
memperkukuh kajian pengkaji sebelum ini. Seterusnya, perbincangan akan
memfokuskan aspek penilaian terhadap elemen yang terkandung dalam tema
pengujian dan penilaian.
vii. Pelaksanaan Penyerapan elemen Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional: Pengujian dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa
Dapatan kajian menunjukkan semua elemen pengujian dan penilaian dalam
pendidikan falsafah bahasa dilaksanakan pada tahap yang tinggi di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu). Ia melibatkan 11 elemen yang memperoleh interpretasi memuaskan
dalam kalangan guru Bahasa Melayu untuk dilaksanakan dalam pengajaran bahasa
Melayu di SKK (Kebitaraan Bahasa Melayu).

471
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “penilaian
berdasarkan pemerhatian berterusan terhadap pencapaian murid dalam
mengaplikasikan nilai murni dalam pembelajaran bahasa Melayu”; elemen “proses
penilaian yang sistematik dilakukan untuk mendapatkan maklum balas daripada guru
tentang masalah yang dihadapi murid dalam pembelajaran”; elemen “memberi
keutamaan kepada penghasilan karya yang mengetengahkan nilai penyatupaduan
nasional”; elemen “pengujian dan penilaian yang seimbang dari segi penguasaan
sistem bahasa dan pembinaan sahsiah”; elemen “item pengujian dan penilaian yang
bersesuaian dan relevan kepada semua murid yang berbagai latar belakang budaya
dan etnik” dan elemen “proses menentukan perubahan tingkah laku murid melalui
pertimbangan nilai yang dipelajari” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa
kehidupan bermasyarakat kepada generasi baharu). Semua elemen ini memperkukuh
lagi dapatan Awang Sariyan (2016; 2004; 1997), iaitu pengajaran dan pembelajaran
bahasa perlu menitikberatkan penguasaan sistem dan kemahiran bahasa seiring
dengan penyuburan tradisi dan budaya ilmu melalui kreativiti bahasa dalam pelbagai
bidang yang dapat meningkatkan potensi seseorang individu itu ke arah mencapai
keamanan sejagat.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “pemilihan dan
penyediaan bahan yang bersesuaian untuk tujuan penyatupaduan nasional”; elemen
“murid diuji dan dinilai melalui subtopik falsafah bahasa yang diketengahkan dalam
ujian bahasa Melayu yang standard” dan elemen “bertindak sebagai motivasi
ekstrinsik kepada murid untuk mengaplikasikan apa yang telah dipelajari dalam
472
kehidupan” adalah selari dengan prinsip asas falsafah bahasa kedua (pendidikan
generasi baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh lagi pendapat Azizi Ahmad dan
Mohd Isha Awang (2008), iaitu pendapat yang berkaitan dengan tujuan pelaksanaan
penilaian dalam pendidikan adalah untuk mendapatkan maklum balas berkaitan
pencapaian murid terhadap hasil pembelajaran yang telah ditetapkan sebelum proses
pengajaran dan pembelajaran dilaksanakan. Selain itu, ia bertujuan untuk mengenal
pasti keberkesanan kaedah dan pendekatan pengajaran dan pembelajaran yang
digunakan oleh guru terhadap murid-murid.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “aspek kognitif
harus dilengkapkan dengan aspek afektif” adalah selari dengan prinsip asas falsafah
bahasa yang pertama (pengembangan potensi berbahasa kurniaan Tuhan), prinsip asas
bermasyarakat kepada generasi baharu). Dapatan kajian ini memperkukuh pendapat
Yahya Othman (2014) bahawa dalam konteks pengajaran dan pembelajaran bahasa
Melayu, faktor penting untuk merealisasikan kemahiran berfikir beraras tinggi
(KBAT) ialah keupayaan memindahkan kemahiran yang dipelajari dalam bahasa
Melayu kepada situasi komunikasi dalam kehidupan seharian. Dalam situasi

473
sedemikian, kualiti murid dalam berbahasa dapat diukur bukan sahaja dari
kepetahannya bertutur atau menulis tetapi juga melalui kualiti pemikirannya semasa
berbahasa.
Dapatan kajian yang berkaitan dengan pelaksanaan elemen “memberi fokus
kepada perdebatan yang bersifat ilmiah dan bertatasusila” adalah selari dengan prinsip
asas falsafah bahasa kedua (pendidikan bahasa sebagai upaya membuat penelitian dan
(pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum), prinsip asas bahasa
kelima (berbahasa mengikut nahu agar makna yang hendak disampaikan mencapai
objektifnya) dan prinsip asas falsafah bahasa keenam (berbahasa untuk
menyampaikan maklumat atau fakta yang betul dan benar). Dapatan kajian ini
memperkukuh penegasan Yahya Othman (2014) bahawa kemahiran lisan dianggap
penting terutama dalam konteks menyediakan murid berkomunikasi secara
interpersonal sama ada secara rasmi mahupun tidak rasmi. Oleh sebab kemahiran ini
kurang ditekankan terutamanya dalam pentaksiran bahasa, kemahiran ini sering
terabai. Keadaan ini disebabkan tanggapan yang menyatakan bahawa murid dapat
menguasai kemahiran lisan dengan sendiri walaupun tidak diajar secara fomal.
Pandangan seperti ini jika dibiarkan mampu memberikan implikasi terhadap
kebolehan berkomunikasi murid terutama apabila mereka berada dalam lingkungan
kehidupan yang sebenar.
Secara keseluruhannya, semua 11 elemen yang terkandung dalam tema
pengujian dan penilaian mempunyai kesepakatan tinggi pakar pada fasa reka bentuk
474
dan interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian pada fasa penilaian.
Elemen ini turut memperkukuh kajian pengkaji sebelum ini.
5.4 Rumusan Dapatan Kajian
5.4.1 Rumusan Mengikut Fasa Kajian
Berdasarkan analisis data tinjauan yang melibatkan 200 orang guru Bahasa Melayu
dalam fasa analisis keperluan, kajian ini telah dapat memastikan adanya keperluan
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu.
Hasil analisis yang melibatkan pandangan guru Bahasa Melayu ini telah
menunjukkan tahap persetujuan yang tinggi dan interpretasi memuaskan berkaitan
persepsi guru tentang konsep falsafah bahasa dalam pendidikan bahasa Melayu,
persepsi guru terhadap konsep penyatupaduan nasional dalam hubunganya dengan
pendidikan bahasa Melayu, tahap kemahiran guru berkaitan pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu dan tahap penerimaan guru
terhadap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa sebagai strategi
penyatupaduan nasional. Oleh itu, berdasarkan tahap persetujuan yang tinggi dan
interpretasi memuaskan dalam kalangan peserta kajian ini memungkinkan pembinaan
Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional pada fasa berikutnya.
Pada fasa reka bentuk pula, dapatan kajian melalui tiga pusingan Delphi telah
memperoleh kesepakatan tinggi dalam kalangan panel pakar terhadap kandungan

475
Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional. Kandungan model tersebut
mengandungi tujuh tema dan 99 elemen. Tema pertama ialah konsep falsafah bahasa
untuk penyatupaduan nasional yang mengandungi 22 elemen. Tema kedua ialah
matlamat falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional yang mengandungi 17
elemen. Tema ketiga ialah kepentingan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
yang mengandungi 14 elemen. Tema keempat ialah kurikulum falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional yang mengandungi 14 elemen. Tema kelima ialah strategi
pembelajaran murid dalam pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional
yang mengandungi 10 elemen. Tema keenam ialah strategi pengajaran guru dalam
pendidikan falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional yang mengandungi 10
elemen dan tema ketujuh ialah pengujian dan penilaian dalam pendidikan falsafah
bahasa untuk penyatupaduan nasional mengandungi 12 elemen.
Selanjutnya, fasa penilaian pula menunjukkan 96 elemen dilaksanakan pada
tahap tinggi dan interpretasi memuaskan di Sekolah Kluster Kecemerlangan
(Kebitaraan Bahasa Melayu). Hasil analisis Tinjauan Faktor (EFA) telah membina 17
subtema baharu dan 95 elemen dengan mengambil faktor pemberat melebihi tahap
yang sesuai (loading factor) ≥ 0.6 (Hair et.al, 2006). Semua elemen tersebut
merupakan elemen yang terbaik dipraktikkan di Sekolah Kluster Kecemerlangan
Akhir sekali, keputusan analisis faktor pengesahan SEM berdasarkan
ringkasan output AMOS dan nilai yang disarankan adalah untuk mengukur kesesuaian
(Fit) model yang dibina dengan nilai saranan model. Nilai indeks kesepadanan NFI
(Normed Fix Index), CFI (Comparative Fix Index), Goodness of-fit-index (GFI) dan
476
Adjusted goodness-of-fit index (AGFI) adalah melebihi 0.90. Oleh itu, model akhir
yang dibina ini adalah secara signifikan, sepadan dengan data kajian.
Berdasarkan keputusan keseluruhan analisis SEM, kajian ini menyimpulkan
bahawa populasi guru Bahasa Melayudi Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan
Bahasa Melayu), perhubungan antara tema konsep, matlamat, kepentingan,
kurikulum, strategi pembelajaran murid, strategi pengajaran guru serta pengujian dan
penilaian adalah wujud dalam model modifikasi. Hasilnya, kandungan model elemen
falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional dalam pengajaran bahasa Melayu di
Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu) dapat dibentuk.
5.4.2 Rumusan Berkaitan Kandungan Model
Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa yang dibangunkan telah melalui proses
yang sistematik melalui tiga fasa kajian seperti mana dibincangkan dalam bab 3 dan
bab 4. Kandungan model ini dibentuk berdasarkan dapatan kesepakatan pakar dan
melalui proses penilaian semula oleh guru Bahasa Melayu. Hasilnya, kandungan
Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa ini mempunyai tujuh tema, 17 subtema
dan 95 elemen. Tema tersebut ialah konsep, matlamat, kepentingan, kurikulum,
strategi pembelajaran murid, strategi pengajaran guru dan pengujian dan penilaian.
Setiap tema pula telah membentuk subtema yang menjadi faktor utama mewakili
elemen yang bersesuaian.

477
Tema konsep ini dibahagikan kepada empat subtema, iaitu individu,
masyarakat, ilmu dan pemikiran. Subtema yang dikemukakan ini merupakan asas
kepada bidang falsafah bahasa dan mempunyai keselarian dengan Falsafah
Pendidikan Kebangsaan, iaitu untuk memperkembangkan lagi potensi individu secara
menyeluruh dan bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis
dari segi intelek, rohani, emosi dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan
kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu
pengetahuan, berketerampilan, berakhlak mulia, bertanggung jawab dan
berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri, serta memberi sumbangan terhadap
keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat dan negara.
Peranan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar pendidikan perlu
dilengkapkan dengan pengetahuan dan kemahiran bahasa agar setiap individu
menggunakan bahasa untuk menyampaikan fakta yang betul dan sahih. Apabila
wujudnya penguasaan dan penghayatan yang baik oleh setiap individu terhadap
bahasa Melayu akan mewujudkan interaksi yang berkesan dalam masyarakat pelbagai
kaum. Bagi memperkukuhkan interaksi tersebut pengetahuan antara budaya perlu
dilaksanakan untuk mewujudkan persefahaman antara kaum. Daripada sudut ilmu
pula, kaedah penggabungjalinan dan penyerapan ilmu diajarkan melalui pemupukan
secara lebih agresif konsep bahasa Melayu selaku bahasa negara agar dapat
mewujudkan jati diri kebangsaan. Hasilnya, pemikiran seseorang individu dan
masyarakat dapat diorientasikan agar mementingkan penyatupaduan nasional melalui
proses penaakulan dan penilaian kendiri.

478
Tema matlamat dibahagikan kepada tiga subtema, iaitu jati diri, bahasa
Negara, dan nasionalisme. Hakikatnya, apabila bahasa Melayu diangkat sebagai
bahasa Negara melalui etos nasional, iaitu menjurus kepada usaha mengupayakan
bahasa Melayu sebagai wahana penyampaian polisi untuk penyatupaduan nasional
akan menyemai perasaan masa depan sepunya yang dikongsi bersama dalam kalangan
masyarakat. Apabila jati diri sepunya telah dipupuk akan memudahkan usaha
membudayakan nilai nasionalisme dan patriotisme terhadap negara dalam pengajaran
dan pembelajaran bahasa Melayu. Tema kepentingan dibahagikan kepada dua
subtema, iaitu prinsip dan praktikal. Antara elemen yang terkandung dalam subtema
prinsip ialah “Pembinaan suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa Melayu sebagai
bahasa negara”. Berdasarkan kajian Awang Sariyan (1997) dan Mohd Rashid Md
Idris dan Abu Hassan Abdul (2010) idealisme berkaitan elemen ini telah dicadangkan
agar falsafah pendidikan bahasa Melayu menjadi sub kepada Falsafah Pendidikan
Kebangsaan. Dapatan yang merujuk kepada elemen ini telah memperkukuhkan lagi
kajian sebelum ini melalui kesepakatan pakar-pakar yang berwibawa dan penilaian
oleh guru bahasa Melayu. Berdasarkan elemen prinsip yang diketengahkan mampu
menyediakan murid yang berpotensi untuk memajukan diri melalui penguasaan
kemahiran berbahasa Melayu yang baik seterusnya matlamat melahirkan
“nasionalisme bahasa” yang menjadi asas penting dalam pembentukan konsep
kenegaraan dapat dicapai secara praktikal (subtema kedua).
Tema kurikulum pula dibahagikan kepada dua subtema, iaitu pendidikan
umum dan pewarisan nilai. Pendidikan umum diketengahkan melalui kaedah
penyerapan ke dalam subjek bahasa Melayu dengan memberikan pengetahuan kepada

479
murid bahawa penggunaan bahasa Melayu yang baik melambangkan imej sesebuah
negara. Di samping itu, pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu turut mengambil
kira potensi individu berasaskan perkembangan jasmani, emosi, rohani, intelek, dan
sosial. Subtema pewarisan nilai pula menekankan usaha “Pemanusiaan Manusia”
(Awang Sariyan, 2004;1997). Usaha dilaksanakan dengan memberikan kemahiran
tentang kehidupan masyarakat pelbagai etnik yang menghormati antara satu sama lain
dan menjadikan murid lebih peka terhadap bahaya yang timbul akibat penggunaan
Tema strategi pembelajaran murid pula dibahagikan kepada dua, iaitu potensi
berbahasa dan refleksi diri. Potensi berbahasa ditekankan agar proses sosialisasi yang
baik antara murid pelbagai kaum dapat diwujudkan. Penekanan kepada aspek
keterampilan berkomunikasi juga penting agar bahasa yang digunakan semasa
pergaulan antara murid pelbagai kaum berlandaskan penilaian dan penghayatan
terhadap sensitiviti budaya sesuatu kaum. Subtema refleksi diri dikemukakan untuk
menerapkan nilai kesyukuran kepada Tuhan yang menganugerahkan bahasa. Justeru,
atas rasa kesyukuran itu aspek adab dan kesantunan berbahasa semasa berkomunikasi
perlu ditegaskan antara murid pelbagai kaum untuk memupuk penyatupaduan antara
satu sama lain. Akhirnya, pemupukan perasaan hormat dan megah murid
menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa negara yang melambangkan imej dan
maruah bangsa Malaysia perlu ditegaskan.
Tema strategi pengajaran guru dibahagikan kepada dua subtema, iaitu
perancangan dan aktiviti. Dalam merancang pengajaran, guru perlulah membuat

480
rancangan mengajar harian yang memuatkan unsur pendekatan bersepadu secara
terancang dan berterusan. Di samping itu, guru juga perlulah merancang pengajaran
yang mempamerkan jati diri Malaysia dengan memilih bahan rangsangan yang sarat
nilai penyatupaduan nasional. Subtema aktiviti pula memerlukan seseorang guru
menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur rasis sama ada secara eksplisit atau
implisit. Justeru itu, guru seharusnya memperoleh maklumat dan fakta yang tepat
semasa proses pengajaran bahasa Melayu. Apa yang lebih penting seseorang guru
seharusnya memberikan perhatian kepada aspek penyerapan ilmu dan nilai seiring
pengajaran sistem bahasa dan kemahiran bahasa.
Tema pengujian dan penilaian dibahagikan kepada dua subtema, iaitu formatif
dan sumatif. Dari aspek formatif guru perlu membuat pemilihan item pengujian dan
penilaian yang bersesuaian dan relevan kepada semua murid yang berbeza latar
belakang budaya dan etnik. Di samping itu, fokus juga diberikan melalui sesi
perdebatan yang bersifat ilmiah dan bertatasusila dalam kalangan murid pelbagai
kaum. Penilaian dari aspek kognitif harus juga dilengkapkan dengan aspek afektif.
Penilaian berdasarkan pemerhatian berterusan terhadap pencapaian murid dalam
mengaplikasikan nilai murni dalam pembelajaran bahasa Melayu perlu ditekankan
dalam pengujian dan penilaian sumatif. Seterusnya, pengujian dan penilaian yang
seimbang dari segi penguasaan sistem bahasa dan pembinaan sahsiah diri serta proses
menentukan perubahan tingkah laku murid melalui pertimbangan nilai yang dipelajari
juga perlu diberikan tumpuan.

481
Secara keseluruhannya, keutuhan model yang telah dijana ini telah melalui
tiga fasa kajian yang melibatkan tiga dapatan yang berbeza. Proses pembangunan
model yang memerlukan pengkaji melakukan gerak kerja yang sistematik dan teliti
dari aspek kaedah kajian yang digunakan, pemilihan informan dan pakar yang
bersesuaian amat penting bagi memastikan model yang berteraskan elemen falsafah
bahasa ini dapat diketengahkan untuk tujuan penyatupaduan nasional. Melalui proses
ini juga menjanjikan model asli yang dibangunkan mempunyai kualiti dan merit yang
tersendiri setelah melalui tiga fasa kajian, iaitu fasa analisis keperluan, fasa reka
bentuk dan juga fasa penilaian. Apa yang lebih penting kandungan Model Falsafah
Bahasa Penyatuan Bangsa ini adalah pewarisan daripada idealisme dan kajian
pengkaji falsafah bahasa sebelum ini. Di samping itu, kandungan model ini juga
adalah penyatuan roh dan jiwa para pejuang bangsa yang inginkan anak bangsanya
bersatu melalui bahasa Melayu sebagai bahasa negara. Inilah falsafah bahasa yang
tersirat dan perlu difahami serta dihayati oleh generasi muda khususnya murid-murid
pelbagai kaum di negara ini untuk terus berjuang mengekalkan keamanan dan
kesejahteraan negara.
5.5 Implikasi Dapatan Kajian
Dapatan kajian yang berkaitan dengan kandungan Model Falsafah Bahasa Penyatuan
Bangsa menyediakan satu garis panduan yang diperlukan oleh sekolah dalam
mengimplementasikan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Dapatan ini juga
bertindak sebagai penanda aras untuk pihak sekolah khususnya peserta kajian yang
482
terdiri daripada guru Bahasa Melayu menilai kemampuan sendiri dalam pelaksanaan
tersebut. Dalam hal ini, kajian tinjauan telah dijalankan untuk menilai kandungan
model ini bagi mendapatkan corak perhubungan yang lebih jelas antara tema, subtema
dan elemen dalam model tersebut. Oleh itu, pada bahagian ini perbincangan
memfokuskan implikasi kajian berdasarkan dapatan tersebut. Tiga implikasi tersebut
ialah implikasi teoritis, implikasi dasar dan sumbangan kepada bidang ilmu. Implikasi
teoritis merujuk kepada perbincangan berkaitan teori yang digunakan dalam kajian.
Implikasi dasar pula merujuk kepada perbincangan berkaitan dasar pendidikan. Akhir
sekali, implikasi amalan pula menjurus kepada perbincangan berkaitan sumbangan
kajian ini kepada bidang linguistik/ Pendidikan Bahasa Melayu. Perbincangan
berkaitan implikasi kajian adalah seperti berikut.
5.5.1 Implikasi Teoritis
Asas pembinaan kandungan model ini hasil sorotan kajian terhadap prinsip asas
falsafah bahasa yang terkandung dalam dua model yang digunakan berserta gabungan
etos bahasa Melayu yang menjadi aspirasi nasional yang ingin diketengahkan dalam
kajian ini. Di samping itu, sokongan data temu bual bersama dua orang pakar bidang
falsafah bahasa, data kesahan kandungan oleh tiga orang pakar dalam bidang reka
bentuk, Pembangunan Model, Teknik Delphi juga menyokong asas pembinaan
kandungan model ini. Perkara yang lebih penting ialah kesepakatan tinggi pakar di
pusingan kedua dan ketiga Delphi yang meliputi pakar bidang bahasa Melayu,
Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya telah memperkukuhkan lagi data sebelum ini.
Oleh itu, pengkaji telah meletakkan asas pembinaan kandungan Model Falsafah
483
Bahasa Penyatuan Bangsa dalam 7 tema dan 17 subtema. Tema tersebut ialah konsep,
matlamat, kepentingan, kurikulum, strategi pembelajaran murid, strategi pengajaran
guru dan pengujian dan penilaian. Subtema tersebut pula ialah individu, masyarakat,
ilmu, pemikiran, jati diri, bahasa negara, nasionalisme, prinsip, praktikal, pendidikan
umum, pewarisan nilai, potensi berbahasa, refleksi diri, perancangan, aktiviti, formatif
dan sumatif.
Dapatan kajian akhir juga telah mengenal pasti 95 elemen yang berkaitan tema
dan subtema tersebut. Analisis data telah menunjukkan tahap pelaksanaan yang tinggi
terhadap elemen bagi setiap tema tersebut. Oleh itu, dapatan ini mengesahkan bahawa
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional yang
dibina untuk kegunaan kajian adalah bersesuaian dengan kepelbagaian etnik dan
budaya sekolah Malaysia. Dalam hal ini, elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional adalah sesuai diterima pakai oleh pengkaji lain sebagai teori
kajian. Manakala, kandungan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional
yang dihasilkan dalam kajian ini adalah bersesuaian untuk diterima pakai sebagai
model atau alat pengukuran dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.
5.5.2 Implikasi Dasar
Tiga fasa yang terlibat dalam kajian ini telah mengesahkan adanya keperluan
pendidikan terhadap pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional. Dapatan kajian analisis keperluan yang dilaksanakan dalam
fasa pertama kajian mengesahkan adanya keperluan terhadap usaha ini melalui
484
interpretasi memuaskan dan tahap persetujuan yang tinggi peserta kajian yang terdiri
daripada guru Bahasa Melayu di kawasan bandar mahupun di luar bandar terhadap
konsep ini dan bersedia untuk melaksanakannya jika diberikan pengetahuan dan
kemahiran yang lebih mendalam.
Seterusnya, dapatan kajian Delphi pusingan kedua dan ketiga menunjukkan
kesepakatan yang tinggi terhadap tema dan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional yang dikemukakan hasil temu bual dua orang pakar bidang
Falsafah Bahasa dalam pusingan pertama Delphi. Kesepakatan tinggi dalam kalangan
pakar bidang lain terhadap elemen falsafah bahasa ini mengesahkan adanya
kepentingan elemen tersebut untuk tujuan penyatupaduan nasional.
Selain itu, dapatan kajian tinjauan dalam fasa penilaian pula menunjukkan
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa telah dilaksanakan dengan tinggi dan
interpretasi memuaskan di semua Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan
Bahasa Melayu). Dapatan ini membuktikan bahawa sekolah yang telah mencapai taraf
kebitaraan dalam mata pelajaran bahasa Melayu sebenarnya telah melaksanakan dan
menerima positif pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa ini khususnya
untuk penyatupaduan nasional dalam kalangan murid pelbagai etnik.
Walaupun kajian ini tidak dapat mengesahkan faktor pelaksanaan penyerapan
elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional sebagai faktor penyebab
sekolah tersebut mencapai taraf kebitaraan bahasa Melayu, namun demikian dapatan
berkaitan konsep, matlamat, kepentingan, kurikulum, strategi pembelajaran murid,
strategi pengajaran guru dan pengujian dan penilaian yang menunjukkan elemen-
485
elemen yang terkandung dalam setiap tema tersebut telah berjaya meningkatkan
kesedaran dan keilmuan guru Bahasa Melayu tentang peri pentingnya aspek falsafah
yang mendasari aspek mekanis dan teknis dalam pengajaran bahasa Melayu (Awang
Sariyan, 2016; Mohd Rashid Md Idris, 2012). Kesedaran dan nilai keilmuan ini yang
mungkin menjadi faktor kebitaraan sekolah tersebut dalam mata pelajaran bahasa
Melayu.
Berdasarkan dapatan kajian ini, sewajarnya pihak penggubal dasar khususnya
Kementerian Pendidikan Malaysia meneliti kandungan model yang dibina.
Seterusnya, model ini boleh dijadikan penanda aras kepada sekolah untuk
meningkatkan penyatupaduan nasional dalam kalangan murid pelbagai etnik melalui
penetapan falsafah pendidikan bahasa yang perlu dirumuskan dengan jelas dan
dijadikan asas pembinaan kurikulum, latihan perguruan, penyediaan bahan mengajar,
proses pengajaran dan pembelajaran serta pengujian dan penilaian yang kesemuanya
adalah aspek operasional dalam proses pendidikan (Awang Sariyan, 2016; 2010;
2009; 2004; 1997).
Pembinaan model ini juga selari dengan lima aspirasi Pelan Pembangunan
Pendidikan Malaysia (2013-2025). Aspirasi yang dimaksudkan ialah aspirasi yang
keempat berkaitan perpaduan. Aspirasi keempat ini bertujuan untuk memastikan
sistem pendidikan yang menawarkan pengalaman dan nilai kepada kanak-kanak
dengan menghargai kepelbagaian. Selain itu, hasrat kerajaan untuk memartabatkan
bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu juga diterjemahkan dalam pelan tersebut.
Seterusnya, penyerapan nilai kepada murid-murid untuk mewujudkan penyatupaduan
akan dapat dicapai sekiranya pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk
486
penyatupaduan nasional melalui ketujuh-tujuh tema, iaitu konsep, matlamat,
kepentingan, kurikulum, strategi pembelajaran murid, strategi pengajaran guru dan
pengujian dan penilaian dapat dilaksanakan dengan jayanya di sekolah. Pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional di semua sekolah
akan meningkatkan profesionalisme keguruan dalam kalangan guru Bahasa Melayu
khususnya dalam pengajaran bahasa Melayu di dalam kelas.
Selain itu, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) sebagai sebuah institusi untuk
mengembangkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi
sewajarnya meneliti kandungan dalam model ini. Hal ini kerana kandungan model
yang meliputi sebanyak 7 tema, 17 subtema dan 95 elemen ini adalah sangat praktikal
untuk diamalkan oleh guru Bahasa Melayu di sekolah. Hal ini sejajar dengan hasrat
Awang Sariyan (2009, 2004, 1997) selaku Ketua Pengarah Dewan Bahasa dan
Pustaka (ketika kajian ini dijalankan) yang menyarankan agar pembinaan suatu
kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu sebagai bahasa
kebangsaan, bahasa rasmi dan bahasa ilmu. Selain itu, kajian ini juga memenuhi
idealisme beliau yang menyarankan agar gagasan murni yang terkandung dalam
Falsafah Pendidikan Kebangsaan khususnya pertimbangan daripada sudut peranan
bahasa Melayu dalam proses pengilmuan generasi muda. Hal ini kerana sekiranya
falsafah murni tidak diterjemahkan ke dalam kurikulum secara terperinci,
perancangan yang teratur, kaedah latihan yang cukup baik, dan pengurusan sekolah
yang berkesan, akan tinggal sebagai pernyataan falsafah sahaja.
Akhir sekali, kandungan Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa bertujuan
supaya ia dapat membantu guru melaksanakan proses pengajaran bahasa Melayu

487
dengan lebih seimbang, iaitu guru bukan sahaja menitikberatkan aspek perkaedahan
semata-mata malah menumpukan aspek hakikat bahasa, peranan bahasa dalam
pembentukan konsep diri insan, peranan bahasa dalam pengilmuan individu dan
masyarakat serta peranan bahasa dalam proses pewarisan nilai serta tamadun (Awang
Sariyan, 2016; 2004). Hakikatnya guru memberikan impak yang besar kepada usaha
penyatupaduan nasional. Proses didikan guru di dalam kelas melalui penyerapan nilai
nasionalisme dan patriotisme terhadap negara mampu membentuk jati diri sepunya
dalam kalangan murid pelbagai etnik. Pemupukan nilai pembelajaran yang tinggi
dalam diri guru Bahasa Melayu adalah penting bagi memastikan mereka mempunyai
ilmu dan kemahiran yang sentiasa releven dan terkini selain memastikan guru Bahasa
Melayu dapat menjalankan tugas yang dipertanggungjawabkan selari dengan
matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
5.5.3 Sumbangan kepada Bidang Ilmu Linguistik dan Pendidikan Bahasa

Melayu
Kajian ini memberi sumbangan yang besar dalam bidang ilmu linguistik, khususnya
bidang falsafah bahasa yang dilihat dari skop yang berbeza tetapi asasnya tetap sama.
Kajian ini berupaya membangunkan sebuah Model Falsafah Bahasa Penyatuan
Bangsa yang lebih mantap melalui tiga fasa kajian. Tiga fasa kajian ini melibatkan
seramai 200 orang peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu di SK,
SMK, SJK(C), dan SJK (T) di kawasan bandar dan di luar bandar (Fasa Analisis
Keperluan); 23 orang peserta kajian yang terdiri daripada pakar bidang bahasa
Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya (Fasa Reka bentuk) dan; 310 orang
488
peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa Melayu yang mengajar di Sekolah
Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan Bahasa Melayu). Penstrukturan proses kerja bagi
setiap fasa amat penting untuk memastikan kebolehpercayaan terhadap ketiga-tiga
dapatan dalam usaha mengetengahkan elemen penting falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional daripada hasil sorotan kajian dan temu bual pakar falsafah
bahasa. Seterusnya elemen yang diketengahkan tersebut diteliti dan dipersetujui oleh
pakar bidang lain dan akhir sekali elemen tersebut dinilai oleh pelaksana, iaitu guru
Bahasa Melayu.
Selain itu, Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa yang dihasilkan
merupakan sumbangan untuk pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu yang lebih
seimbang. Hal ini sejajar dengan cadangan Awang Sariyan (2016; 2004) dan Mohd
Rashid Md Idris dan Abu Hassan Abdul (2010) yang menyatakan bahawa pengajaran
dan pembelajaran yang hanya menitikberatkan penguasaaan sistem bahasa dan
kemahiran berbahasa sekadar berhasil melahirkan murid yang menguasai bahasa
untuk tujuan praktis seperti untuk mengisi keperluan pekerjaan. Hal ini kerana
pengajaran dan pembelajaran bahasa perlu menyeimbangkannya dan berlandaskan
pada falsafah pendidikan bahasa itu sendiri. Oleh itu, usaha pengkaji bidang falsafah
bahasa sebelum ini dapat diteruskan oleh pengkaji dengan memberikan perspektif
yang berbeza dalam pembicaraan tentang pendidikan bahasa.

489
5.6 Cadangan Kajian Lanjutan
Beberapa cadangan untuk kajian lanjutan dihuraikan berdasarkan beberapa batasan
kajian seperti mana dibincangkan dalam Bab 1.
Kajian ini melibatkan pembinaan Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa.
Ia melibatkan proses membuat kesimpulan secara umum dan tidak melihat secara
khusus tentang produk tetapi kepada prosedur, proses dan situasi yang menyokong
penggunaannya. Kajian ini boleh dilanjutkan dengan kajian pembinaan modul
pedagogi pengajaran dan pembelajaran falsafah bahasa untuk penyatupaduan
nasional. Modul pedagogi ialah satu unit modul seolah-olah mewakili satu set pakej
pengajaran yang lengkap meliputi satu unit konsep atau mata pelajaran (Norlidah
Alias, 2010; Husen & Postlethwaite, 1985).
Kajian ini hanya memberi tumpuan terhadap enam prinsip asas falsafah bahasa
yang terkandung dalam dua model yang diterima pakai untuk memperkembangkan
lagi dapatan kajian sedia ada. Limitasinya, kajian ini kurang berupaya
menggambarkan keseluruhan aspek falsafah bahasa yang begitu luas bidang
pengkajiannya. Oleh itu, satu kajian jangka panjang boleh dijalankan dengan melihat
aspek falsafah bahasa yang lebih luas skop pengkajiannya melalui penelitian terhadap
aspek falsafah bahasa global. Sebagai contoh, menggabungkan kekuatan falsafah
bahasa Barat dan Islam untuk mencari titik persamaan terbaik bagi mewujudkan
penyatupaduan masyarakat dunia.

490
Kajian ini hanya memberi fokus kepada penyerapan elemen falsafah bahasa
dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu melalui penyepaduan ilmu
berkaitan hal ehwal persendirian dan kemasyarakatan, kemahiran berfikir, ilmu
kewarganegaraan, nilai murni yang berkaitan secara langsung dengan etos bahasa
Melayu yang diketengahkan sebagai asas dalam kajian ini. Oleh itu, pengkaji
menncadangkan agar kajian pada masa akan datang melibatkan penyepaduan ilmu
lain yang mampu menjadi strategi penyatupaduan nasional.
Kajian ini hanya melibatkan fasa analisis keperluan, fasa reka bentuk dan fasa
penilaian. Fasa pelaksanaan tidak dilibatkan memandangkan ia tidak berkaitan dengan
keperluan kajian ini. Oleh itu, kajian ini boleh dilanjutkan dengan melihat
pelaksanaan elemen falsafah bahasa yang telah disenaraikan untuk melihat impak dan
penilaian kendiri dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.
Fasa penilaian dalam kajian pembinaan kandungan model ini hanya
melibatkan maklum balas daripada peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa
Melayu. Kajian ini boleh diperluaskan dengan melibatkan pentadbir sekolah dan juga
murid. Oleh itu, dapatan kajian pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa untuk
penyatupaduan nasional lebih menyeluruh untuk sekolah.

491
5.7 Kesimpulan
Kajian yang melibatkan tiga fasa ini yang dilaksanakan bertujuan untuk membina
kandungan Model Falsafah Bahasa untuk Penyatuan Bangsa. Fasa pertama ialah fasa
analisis keperluan yang menggunakan kajian tinjauan (analisis kuantitatif). Fasa ini
melibatkan seramai 200 orang peserta kajian yang terdiri daripada guru Bahasa
Melayu yang mengajar di SK, SMK, SJK (C) dan SJK (T) di kawasan bandar dan luar
bandar. Tujuan fasa pertama ini untuk mengenal pasti keperluan pelaksanaan
penyerapan elemen falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional melalui tahap
persetujuan dan interpretasi guru Bahasa Melayu. Fasa kedua kajian ialah fasa reka
bentuk yang merupakan bahagian utama kajian melibatkan seramai 23 orang pakar.
Pengumpulan data menggunakan Teknik Delphi tiga pusingan. Pusingan pertama
melibatkan seramai dua orang pakar bidang falsafah bahasa dan dilaksanakan secara
temu bual berstruktur (analisis kualitatif). Bagi pusingan kedua dan ketiga pula,
kutipan data menggunakan soal selidik (analisis kuantitatif) yang melibatkan seramai
21 orang pakar dalam bidang Bahasa Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan
Sosiobudaya. Pusingan Delphi ditamatkan apabila kesemua item dalam soal selidik
menerima tahap kesepakatan yang tinggi dalam kalangan panel pakar. Secara
keseluruhannya, kesepakatan tinggi pakar telah menyetujui kandungan Model
prototaip falsafah bahasa untuk penyatupaduan nasional yang terdiri daripada tujuh
tema dan 99 elemen.
Seterusnya, fasa ketiga pula ialah fasa penilaian, yang melibatkan kutipan data
secara kajian tinjauan (analisis kuantitatif). Sebanyak 310 orang peserta kajian yang
terdiri daripada guru Bahasa Melayu di Sekolah Kluster Kecemerlangan (Kebitaraan

492
Bahasa Melayu). Dapatan fasa ini menunjukkan hampir kesemua elemen tersebut
dilaksanakan pada tahap tinggi dan interpretasi memuaskan di SKK (Kebitaraan
Bahasa Melayu). Hasil analisis Tinjauan Faktor (EFA) telah mengenal pasti 17
subtema baharu dan 95 elemen dengan mengambil faktor pemberat melebihi tahap
yang sesuai (loading factor) ≥ 0.6 (Hair et.al, 2006). Akhir sekali, keputusan analisis
SEM ke atas model persamaan struktural yang dibina berdasarkan data kajian
mengesahkan bahawa semua subtema adalah variabel peramal bagi temanya. Analisis
model juga menunjukkan tema konsep, tema matlamat, tema kepentingan dan tema
kurikulum adalah tema yang saling mempengaruhi antara satu sama lain. Manakala
keempat-empat tema tersebut mempengaruhi tema murid dan tema guru. Tema guru
pula mempengaruhi tema murid. Tema uji dan nilai dipengaruhi oleh keenam-enam
tema tersebut. Analisis SEM ini menunjukkan hubungan antara setiap tema dan
subtema dalam model dan seterusnya mencadangkan bentuk kandungan model yang
bersesuaian dengan data kajian.
Dalam kajian ini, terdapat tiga implikasi utama hasil daripada dapatan kajian,
iaitu implikasi teoritis, implikasi dasar dan sumbangan kepada bidang ilmu linguistik/
pendidikan bahasa Melayu. Implikasi teoritis menjurus kepada penghasilan Model
Falsafah Bahasa Penyatuan bangsa. Model ini ialah hasil penelitian ke atas prinsip
asas falsafah bahasa yang terkandung dalam dua model yang digunakan dan gabungan
etos bahasa Melayu berupaya menghasilkan 7 tema, 17 subtema dan 95 elemen. Oleh
itu, model yang dibina ini boleh dijadikan sebagai teori kajian dan kajian lanjutan oleh
pengkaji akan datang. Implikasi dasar pula merujuk kepada beberapa perkara
berkaitan dasar Kementerian Pendidikan Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka dan
sebagainya dalam usaha pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dalam

493
pengajaran bahasa Melayu di sekolah. Kajian ini memberi sumbangan besar dalam
usaha memperkembangkan lagi bidang falsafah bahasa yang dilihat sebagai sesuatu
yang abstrak dan sukar difahami. Beberapa cadangan untuk kajian lanjutan
dikemukakan sebagai saranan dan sumbangan idea kepada perkembangan ilmu
pengetahuan dalam bidang falsafah bahasa.

494
RUJUKAN
Al-Quran Mushaf dan Terjemahan. (2006). Edisi ke-2. Selangor: Yayasan Restu.
A. Aziz Deraman. (2013). Bahasa Kebangsaan Pengisi Kemerdekaan Usah Dipertikaikan

Lagi. Jurnal Dewan Bahasa, 13(8), 14 – 18.
A. Aziz Deraman. (2010). Wacana Peradaban Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
A. Aziz Deraman. (2009). Perpaduan Melalui Bahasa Kebangsaan. Sinar Harian, 16.
A. Aziz Deraman. (1983). Perancangan dan Pentadbiran Kebudayaan di Malaysia.

Kuala Lumpur: Kemententerian Kebudayaan, Belia dan Sukan.
A. Aziz. (1984). Belia dan Budaya. Kuala Lumpur: Kementerian Kebudayaan, Belia dan
Sukan Malaysia.
A. Chadar Alwasilah. (2008). Filsafat Bahasa dan Pendidikan. Bandung: Remaja

Rosdakarya.
Abd al-Rahman Ibrahim al- Dahyan. (1986). Al-Idarah fi al-Islam, c.1. Beirut: Dar al-
Syuruq.
Abd. Rahim Abd. Rashid. (2004). Patriotisme Agenda Pembinaan Bangsa. Kuala
Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Abdul Jalil Hassan. (1989). Falsafah dan Pengetahuan Islam. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Abdul Latiff Abu Bakar (Penyelenggara). (2013). Gerakan Patriotisme dan Kebangsaan
dalam Peradaban Malaysia. Tanjong Malim: Penerbit Universiti Pendidikan
Sultan Idris.
Abdul Latiff Abu Bakar. (2001). Adat Melayu Serumpun. Kuala Lumpur: Penerbit
Universiti Malaya.
Abdul Rahman Arshad. (1979). Peranan Pendidikan dalam Memupuk Semangat

Perpaduan bagi Masyarakat Berbilang Kaum. Seminar Pelajaran. Kuching.
Abdul Rahman Ismail, Azmi Arifin & Nazarudin Zainun. (2006). Nasionalisme dan
Revolusi di Malaysia dan Indonesia. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains
Malaysia.
495
Abdul Razak Salleh. (2013). Laporan Prakongres Profesor Negara 11. Putrajaya: Majlis
Profesor Negara.
Abdul Talib Hamid. (2001). Kolej Islam Malaya: Analisis Sejarah Penubuhan dan
Pentadbiran Awal, 1955 – 1965 . Disertasi Sarjana, Universiti Malaya.
Abdul Wahab Jamaludin. (1991). Perancangan dan Pengurusan Pendidikan Nadi

Pendidikan, 6(2). Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia.
Abdullah Hassan & Ainon Mohd. (2006). Kemahiran Interpersonal untuk Guru. Kuala
Lumpur: PTS Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Abdullah Hassan. (2009). Bahasa Melayu di Persimpangan: Antara Jati Diri dengan
Rempuhan Globalisasi. Kemanusiaan, 16, 59-81.
Abdullah Hassan. (1996). Pendidikan dan Patriotisme Malaysia. Jurnal Dewan Bahasa,
676-693.
Abdullah Hassan. (1994). Language Planning in Southeast Asia. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Abdullah Hassan. (1992). Rencana Lingusitik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka dan Kementerian Pendidikan Malaysia.
Abdullah Hassan. (1984). Lingusitik Am untuk Guru Bahasa Malaysia. Petaling Jaya:
Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Abdullah Hussein & Khalid M. Hussain. (2000). Pendeta Za’ba dalam Kenangan. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Abdullah Munsyi. (1882). Dlm. Awang Sariyan. (2004). Teras Pendidikan Bahasa.
Abdullah Nawi. (1984). Peranan Kebudayaan Kebangsaan dalam Menyatupadukan

Rakyat Malaysia. Seminar Integrasi Nasional Peringkat Kebangsaan. Bangi.
Abdullah Sanggura Haji Kassim. (1981). Bahasa Nusantara Bahasa Perpaduan. Kuala
Lumpur: Pertemuan Sasterawan Nusantara.
Abdullah Sani Yahya. (2003). Perkembangan Pendidikan di Malaysia. Pahang: PTS

Publications & Distributor Sdn. Bhd.
Abdullah Zakaria Ghazali. (2012). Persekutuan Tanah Melayu Merdeka, 31 Ogos 1957:
Liku dan Jejak Perjuangan Nasionalis Menentang British. Jurnal Malaysia Dari
Segi Sejarah, 40(12).
496
Abu Bakar Hamzah. (1964). Sejarah Kebudayaan Islam. Kota Bharu: Pustaka Aman
Press.
Abu Bakar Nordin, Ab. Rahman Ab. Rashid, Alias Mohd. Yatim, et al (2000). SITC –
UPSI Pelopor Pendidikan Bangsa. Selangor: Longman.
Abu Zahari Abu Bakar. (1980). Perkembangan Pendidikan di Semenanjung Malaysia.

Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti.
Adenan Ayob & Abdullah Yusof. (2010). Psikolinguistik. Tanjung Malim: Emeritus
Publication.
Adenan Ayob, Mohd Rashid Md Idris & Mohd Ra’in Shaari. (2010). Aspek Kemahiran
Berbahasa Penulis: Tanjong Malim: Emeritus Publications.
Adler, M. & Ziglio, E. (1996). Gazing into the Oracle. Bristol, PA: Jessica Kingsley
Publishers.
Adnan Kamis & Chew, Fong Pang. (2005). Kemampuan Bahasa Melayu dan Sastera
Kebangsaan dalam Mengisi Perpaduan Nasioanal di Malaysia . Kuala Lumpur:
Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya.
Ahmad Muhammad Said. (1991). Reformasi Pendidikan: Rasional, Falsafah dan Strategi.
Dlm Idris Jauzi (Ed.). Reformasi Pendidikan di Malaysia. Kuala Lumpur: Nurin
Enterprise.
Ahmad Shalaby. (1970). Sejarah dan Kebudayaan Islam 1. Singapura: Pustaka Nasional
Pte. Ltd.
Ahmad Sunawari Long. (2006). Sejarah Falsafah. Selangor: Penerbit Universiti

Kebangsaan Malaysia.
Ahmad Sunawari Long. (2008). Sejarah Falsafah Edisi Kedua. Selangor: Penerbit
Universiti Kebangsaan Malaysia.
Ahmad Zaharuddin Sani Ahmad Sabri. (2014). Semangat Patriotisme Perlu Dijiwai,
Bukan Sekadar Simbolik. Berita Harian, 18.
Akbar S. Ahmad. (1986). Discovering Islam: Making Sense of Muslim History and
Society . New York: Routledge.
Al-Attas, Syed Muhammad Naquib (Ed.). (1992). Tujuan dan Objektif Pendidikan Islam.
(Terj. Shamsuddin Jaafar). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
497
Al-Attas, Syed Muhammad Naquib. (1991). The Conception of Education in Islam, A

Frame-work for an Islamic Philosophy of Education. Kuala Lumpur: International
Instituteof Islamic Thought and Civilization (ISTAC).
Al-Attas, Syed Muhammad Naquib. (1978). Islam and Secularism. Kuala Lumpur:
Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM).
Al-Attas, Syed Muhammad Naquib. (1977). Islam, Faham Agama dan Asas Akhlak.
Kuala Lumpur: Angkatan Belia Islam (ABIM).
Al-Attas, Syed Muhammad Naquib. (1972a). Konsep Baru mengenai Renchana serta
Chara-gaya Penelitian Ilmiah Pengkajian Bahasa, Kesusasteraan dan Kebudayaan
Melayu di Jabatan Bahasa dan Kesusasteraan Melayu. Dlm. Buku Panduan
Jabatan Bahasa dan Kesusasteraan Melayu.
Al-Attas, Syed Muhammad Naquib. (1972b). Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan
Melayu. Kuala Lumpur: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Al-Faruqi, Ismail. (1991). Kata Pengantar. Dlm. Pengislaman Ilmu. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Al-Ghazali. (1980). Ihya Ulumuddin. (Terj. H. Ismael Yakub). Indonesia: Penerbit Asli.
Ali Al-Quraisyiy. (1996). Malik bin Nabi dan Pergolakan Sosial 2. Kuala Lumpur:
Yayasan Dakwah Islamaiah Malaysia (YADIM).
Alis Puteh. (2015). Kelangsungan Bahasa Melayu dalam Sistem Pendidikan Malaysia.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Alston,W.P. (1964). Philosophy of Language. New Jersey: Prentice Hall, Inc.
Amaran Abdul Malek, Mohd Ashraf Ibrahim, Mohd Aris Othman, Mohd Saleh Ismail &
Chin, Kuang Tiu. (2013). Hubungan Etnik. Shah Alam: Oxford Fajar Sdn. Bhd.
Amat Juhari Moain. (1999). Bahasa Melayu Jiwa Bangsa Melayu. Dlm. Monograf
Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu. Serdang: Jabatan Bahasa Melayu, Fakulti
Bahasa Moden dan Komunikasi, UPM.
Aminuddin Mansor. (2014). Berbahasalah dengan Baik dan Santun. Pelita Bahasa 12,
1013.
Aminudin Mansor. (2013). Hilang Bahasa Lenyaplah Bangsa. Utusan Online.
Amir A. Rahman. (1990). Pengantar Tamadun Islam. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
498
Amir Hasan Dawi, Mohmad Noor Mohmad Taib & Abu Bakar Yusuf. (2008).
Pembinaan Negara Bangsa melalui Pendidikan: Kajian Perbandingan Malaysia
dan Indonesia. Geran Penyelidikan (03-12-42-05). Universiti Pendidikan Sultan
Idris.
Amir Hassan Dawi. (2004). Hubungan Etnik di Institusi Pengajian Tinggi: Satu Kajian
Etnografi Habitus dan Modul Budaya di kalangan Pelajar Berlainan Etnik.
Disertasi Doktor Falsafah, Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Anderson, J. & Gerbing, O. (1988). Structural Equation Modeling in Practice: A review

and Recommended Two-Step Approach. Psychological Bulletin, 103(3), 411-423.
Anderson, P. S. (1972). Language Skills in Elementary Education. New York:

Macmillian Publishing Co. Inc.
Anderson. C. B. (1975). Encyclopedia of Educational Evaluation. San Francisco: Jossey

Bass.
Anwar Ridhwan. (2015). Hanya Pendidikan Satu Aliran Mampu Harmonikan Kaum.
Berita Harian, 18.
Arba’anazura Supa’at. (2014). Peranan Majalah SULOH MALAYA dalam Perjuangan

Parti Kebangsaan Melayu Malaya 1946 – 1947. Tesis Sarjana Sastera, Universiti
Pendidikan Sultan Idris.
Arba’anazura Supa’at (2014). Peranan Majalah SULOH MALAYA dalam Perjuangan

Parti Kebangsaan Melayu Malaya 1946 – 1947. Tesis Sarjana Sastera, Tanjong
Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Arbak Othman & Ahmad Mahmood Musaniff. (2000). Pengantar Lingusitik Am. Kuala
Lumpur: Penerbit Sarjana.
Arbak Othman. (1983). Permulaan Ilmu Linguistik: Suatu Pengenalan Konsep dan
Bidang Kajian secara Teoritis. Kuala Lumpur: Sarjana Enterprise.
Aron, J. & Aron, K. (2002). Statistics for the Behavioral and Social Sciences: A Brief
Course (Edisi ke 2). New Jersey: Prentice Hall.
Asep Ahmad Hidayat. (2009). Filsafat Bahasa Mengungkap Hakikat Bahasa, Makna dan
Tanda. Bandung: PT Remaja Rosdakarya.
Asiah Abu Samah. (1999). Perancangan Dasar Pendidikan Bahasa di Malaysia:

Keprihatinan terhadap Perpaduan, Realiti dan Kerasionalan. Dlm. Abdullah
Hasaan (Ed.). Perancangan Bahasa di Asia Tenggara. (hlm. 66-82). Kuala
499
Asmah Omar. (2015). Dasar Bahasa Kebangsaan dan Bahasa Rasmi Malaysia. Kuala
Asmah Omar. (2010). Kajian dan Perkembangan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur:
Asmah Haji Omar. (2008). Ensiklopedia Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Asmah Omar. (2003). Language and Language Situation in South East Asia. With a
Focus on Malaysia. Kuala Lumpur: Akademi Pengajian Melayu, Universiti
Malaya.
Asmah Omar. (2002). Setia dan Santun Bahasa. Tanjung Malim: Penerbit Universiti
Pendidikan Sultan Idris.
Asmah Omar. (1993). Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Asmah Omar. (1992). Pengajaran Bahasa Malaysia dalam Konteks Perancangan

Bahasa Kebangsaan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Asmah Haji Omar. (1992). Kajian dan Perkembangan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur:
Asmah Omar. (1988). Bahasa dan Alam Pemikiran Melayu. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Asmah Omar. (1987). Malay in Sosiocultural Context. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Asmah Omar. (1985). Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Asmah Omar. (1984). Pengajaran Bahasa Malaysia dalam Konteks Perancangan

Bahasa Kebangsaan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Asmah Omar. (1983). Perkembangan Bahasa Malaysia dan Falsafah Pembinaannya

(Bahagian Pertama). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Asmah Omar. (1979). Language Planning for Unity and Efficiency. Kuala Lumpur:
Penerbit Universiti Malaya.
500
Asraf Abdul Wahab, Awang Sariyan, Farid Omar & Firdaus Abdullah. (2007). Penyatuan
Bahasa Melayu Senusantara. Dlm. Abdullah Hassan (Ed.). Kongres Bahasa dan
Persuratan I – IV (1952 – 2003). Kuala Lumpur: Persatuan Penterjemahan
Malaysia.
Avgoustis, S. H. (1996). The Design of Job Specification Model for Hospitality

Management Educators: Using the Delphi Method to Analyze Competency
Requirements. Disertasi Doktor Falsafah. Bloomington, IN: Indiana State
University.
Awang Had Salleh. (1980). Pelajaran dan Perguruan Melayu di Malaya Zaman British.
Awang Sariyan. (2016). Asas Falsafah dan Pemikiran Melayu. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Awang Sariyan. (2014). Peranan Bahasa Dalam Pembinaan Insan dan Pembangunan
Negara. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Awang Sariyan. (2010). Asas Falsafah dan Pemikiran Melayu Berteraskan Islam. Kuala
Lumpur: Penerbitan Ilham Baru.
Awang Sariyan. (2010). Pemartabatan Bahasa Kebangsaan Dalam Pembinaan Negara

Bangsa. Syarahan Bahasa sebagai Penyandang Kursi Pengajian Melayu
Malaysia-China anjuran Dewan Bahasa dan Pustaka Wilayah Timur dan IPG
Tengku Ampuan Afzan. Kuala Lipis, 25 Februari.
Awang Sariyan. (2009). Peranan Bahasa Dalam Pembinaan Insan dan Pembangunan
Masyarakat Hadhari. Jurnal Hadhari, 1. 1-29.
Awang Sariyan. (2007). Perkembangan Falsafah Bahasa dan Pemikiran dalam

Linguistik. Petaling Jaya: Sasbadi Sdn. Bhd.
Awang Sariyan. (2006). Bahasa sebagai Asas Keperkasaan dan Kelestarian Akar Budaya:
Hakikat dan Kerangka Strategi untuk Tamadun Melayu. Kertas Kerja
Persidangan Antarabangsa Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu. Universiti Putra
Malaysia, 24-25 Januari.
Awang Sariyan. (2006). Peranan Bahasa Melayu 2011 Kerja Kursus Sosiolinguistik.
Dilayari pada 8 Disember 2013, daripada http://www.scribd.com/doc/48040849/
PERANAN-BAHASA-MELAYU 2011.
Awang Sariyan. (2005). Dialog Peradaban: Bahasa Melayu sebagai Wahana

Perpaduan. Institut Perkembangan Minda (INMIND) & Pusat Dialog Peradaban,
Universiti Malaya. 112-124.
501
Awang Sariyan. (2005). Hakikat Bahasa dan Realisasi Fungsinya dalam Pembinaan dan
Penakatan Tamadun. Syarahan Raja Ali Haji 2005. Kuala Lumpur: Persatuan
Linguistik Malaysia.
Awang Sariyan. (2005). Isu Utama dalam Pendidikan Bahasa Melayu. Pelita Bahasa, 17.
12-17.
Awang Sariyan. (2004). Teras Pendidikan Bahasa Melayu Asas Pegangan Guru.
Bentong: PTS Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Awang Sariyan. (2004). Dialog Peradaban: Bahasa Melayu Sebagai wahana Perpaduan.
Dlm. Azizan Baharuddin, Mohamad Khairudin Mohamad & Ahmad Syahir
Sarani (Ed.). Dialog Peradaban: Peranan dan Kepentingannya di Malaysia. 112-
124.
Awang Sariyan. (2002). Peranan Bahasa dalam Pembinaan Insan dan Pembangunan
Masyarakat Hadhari. Jurnal Hadhari, 1. Universiti Kebangsaan Malaysia.
Awang Sariyan. (2002a). Ceritera Bahasa . Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Awang Sariyan. (2002b). Ceritera Kejayaan Perancangan Bahasa Melayu di Malaysia.

Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka dan Persatuan Linguistik Malaysia.
Awang Sariyan. (2000). Ufuk Baharu dalam Kerjasama Bahasa Melayu Serantau dan
Antarabangsa.
Kertas kerja Seminar Antarabangsa Bahasa Melayu Alaf Baru 2000. Anjuran Pusat
Bahasa, Universiti Teknologi MARA. 25 – 27 September.
Awang Sariyan. (1997). Falsafah Pendidikan Bahasa: Kajian tentang Konsep dan
Pelaksanaannya dengan Rujukan Khusus kepada Pendidikan Bahasa Melayu
Peringkat Sekolah Menengah. Disertasi Doktor Falsafah, Jabatan Pengajian
Melayu, Universiti Malaya.
Awang Sariyan. (1996). Warna dan Suasana Perancangan bahasa Melayu di Malaysia.
Awang Sariyan. (1984). Kesinambungan Bahasa dalam Karya Sastera Melayu: Suatu
Kajian Linguistik daripada Segi Sintaksis. Tesis Sarjana Sastera. Jabatan
Pengajian Melayu, Universiti Malaya.
Azizan Bahari. (1995). Belia dan Masyarakat. Kuala Lumpur: Institut Kajian Dasar.
502
Azizan Bahari. (1995). Pergerakan Belia: Persoalan dan Cabaran. Kuala Lumpur:
Institut Kajian Dasar.
Azizi Ahmad & Mohd Isha Awang. (2008). Pengukuran dan Penilaian Pendidikan.
Azizi Yahya, Shahrin Hashim, Jamaludin Ramli, Yusof Boon & Abdul Rahim Hamdan.
(2007). Menguasai Penyelidikan Dalam Pendidikan. Kuala Lumpur: PTS
Profesional Publishing Sdn. Bhd.
Azizi Yahya, Amir Hamzah Abdul, & Sanif Sapaat. (2002). Sekolah Wawasan: Sejauh
Manakah Ia Mampu Melahirkan Generasi Bersatu Padu di Masa Akan Datang.
Seminar Hari Kemerdekaan MPTI Johor.
Babbie, E. R. (2001). The Practice of Social Research. (Edisi ke 9). USA: Wadsworth
Thomson Learning.
Bahiyah Abdul Hamid, Hazita Azaman & Zarina Othman. (2011). Malaysian Youth in
the Global World: Issues and Challenges. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan
Malaysia.
Bander, S. M. (1999). A Competency Requirements Analysis for Digital Television

Engineers. Tesis Sarjana, University of Wisconsin-Stout. Dimuat turun pada 25
Mac, 2006 daripada http://www.sbe.org/pdf/Thesis.pdf.
Basel Al-Sheikh Hussein. (2012). The Sapir-Whorf Hypothesis Today. Theory and
Practice in Language Studies, 2(3), 642–646.
Berry, M. (1995). An Introduction to Systematic Linguistics 2 Levels and Links. London:

B.T. Batsford Ltd.
Blackwood, R.T. & Herman, A.L. (1975). Problems in Philosophy: East and West. New
Jersey: Prentice-Hall Inc.
Bloch, B. & Trager, G. (1942). Outline of Language Analysis. Baltimore: Linguistic

Society of America.
Bloomfield, L. (1993). Language . New York: Holt.
Bloomfield, L. (1992). Bahasa (Terj. Ajid Che Kob). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Bogdan, R. C., & Bliken, S. K. (2000). Qualitative Research in Education: An

Introduction to Theory and Methods. (Edisi ke 4). Boston, MA: Allyn & Bacon.
503
Boonon, K. (1979). The Future of Teacher Education in Thailand: A Delphi Application.

Disertasi Doktor Falsafah, University of Alabama.
Borgmann, A. (1974). The Philosophy of Language. The Hague: Martinus Nijhoff.
Breva-Claramonte, Manuel. (1983). Sanctius, Theory of Language. Amsterdam: John

Benjamis Publishing Co.
Brich, A. H. (1989). Nasionalism and National Integration. London: Unwin Hyman.
Brourne, M.W. & Cudeck, R. (1993). Alternative Ways of Assessing Model Fit In. Dlm.
K.A. Bolleh & J.S. Long, (Ed.). Testing Structural Equation Models. Newbury
Park, CA: Sage, 136-62.
Brown, B. (1968). Delphi process: A Methodology Used for the Elicitation of Opinion of
Experts. Santa Monica: The EAND Corporation.
Brown, H.D. (1987). Principles of Language Learning and Teaching. New Jersey:
Prentice-Hall, Inc.
Browne, M. W. & Cudeck, R. (1993). Alternative Ways of Assessing Model Fit In.
Newbury Park, CA: Sage.
Bryne, B.M. (2001). Structural Equation Modeling with AMOS: Basic Concepts,
Applications and Programming. New Jersey: Lawrence Eribaum Associates
Publishers.
Calhoun, C. (2002). Dictionary of the Social Sciences. Oxford: Oxford University Press.
Caroll, J. B. (1956). Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee
Whorf. Cambridge: MIT Press.
Carroll, Q. (1961). The Evolution of Civilizations: An Introduction to Historical Analysis.

New York: Macmillian.
Chandra Muzaffar et.al, (2001). Pengenalan Ilmu Ketamadunan. Dlm. Tamadun Islam
dan Tamadun Asia. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.
Che Ibrahim Hj. Salleh. (1997). Pengantar Linguistik Am, Kursus BBM 3201 (unit 1-10) .
Serdang: Institut Pendidikan dan Pembelajaran Jarak Jauh (IDEAL).
Chelliah, D. D. (1947). A Short History of the Educational Policy of the Straits

Settelements. Kuala Lumpur: Goverment Press.
504
Chew, Fong Peng. (2005). Interaksi Budaya dalam Bahasa Kacukan dan Perpaduan di
Malaysia. Seminar Kebangsaan Kacukan Bahasa dan Bahasa Kacukan: Proses,
Produk dan Daya Hidup. Pulau Pinang, 17 September, 2005.
Chinese Lexicon. (1994). Kuala Lumpur: United Publishing House (M) Sdn. Bhd.
Chomsky, N. (1993). On the Nature, Use and Acquisition of Language. Dlm. Readings in
Philosophy and Cognitive Science (hlm. 511–534). Cambridge, MA, USA: MIT
Press.
Chomsky, N. (1972). Language and Mind. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Massachusetts: MIT Press.
Chomsky, N. (1959). A Review of B. F. Skinner's Verbal Behavior. Language, 35(1), 26-

58.
Chomsky, N. (1957). Syntactic Structures. The Hague: Mouton.
Chua, Yan Piaw. (2006). Asas Statistik Penyelidikan. Kuala Lumpur: McGraw-Hill
(Malaysia) Sdn. Bhd.
Chua Yan Piaw. (2009). Statistik Penyelidikan Lanjutan II: Ujian Regresi, Analisis
Faktor dan Analisis SEM. (Buku 5). Shah Alam: Mc Graw Hill (Malaysia) Sdn.
Bhd.
Chua, Yan Piaw. (2006). Kaedah dan Statistik Penyelidikan (Buku 1) Kaedah
Penyelidikan. Malaysia: Mc Graw-Hill (Malaysia) Sdn. Bhd.
Chua, Yan Piaw. (2006). Kaedah dan Statistik Penyelidikan. (Buku 2). Asas Statistik
Penyelidikan. Kuala Lumpur: McGraw Hill Sdn. Bhd.
Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2007). Research Methods in Education. London:
Routledge/Falmer.
Collins, James T. (1999). Wibawa Bahasa: Kepiawaian dan Kepelbagaian. Kuala

Collins, James T. (1998). Malay, World Language: A Short History. Kuala Lumpur:
Comber, L. (2007). Peristiwa 13 Mei: Sejarah Perhubungan Melayu-Cina. Petaling Jaya:

IBS Buku Sdn. Bhd.
505
Creswell, J. W. (2008). Educational research: Planning, Conducting, and Evaluating

Quantitative and Qualitative Research. (Edisi ke 3). New Jersey: Pearson Prentice
Hall.
Crystal, D. (2003). English as A Global Language. (Edisi ke 2). Cambridge: Cambridge

University Press.
Dalkey, N. C. & Helmer, O. (1962). An Experimental Application of the Delphi Method

to the Use of Experts. Santa Monica: The RAND Corporation.
Dalkey, N. C. et al. (1972). Studies in the Quality of Life: Delphi and Decision-Making.
Lexington, Massachusetts: Lexington Books D.C. Helath and Company.
Dalkey, N. C. (1969). The Delphi Method: An Experiment Study of Group Opinion.

RAND Report RM5888-PR. Santa Monica, California: The RAND Corporation.
Dalkey, N. C. (1967). Delphi. RAND Report P-3704. Santa Monica, California: The
RAND Corporation.
Daniel, F. S. (2007). Global Competitive Strategy. USA: Cambridge University Press.
Darwis, H. (1994). Binaan Makna . Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Delbecq, A. L., Van de Ven, A. H. & Gustafson, D. H. (1975). Group Techniques for
Programming Planning: A Guide to Nominal Group and Delphi Process.
Glenview, IL: Scott, Foresman.
Dharmala, N.S. (2009). Nasionalisme di Negeri Sembilan (Dari 1830 ke Alaf Baru).
Selangor: Thinker’s Library Sdn. Bhd.
Diana Hardiyanti. (2011). Hipotesis Sapir – Whort dan Tata Pergaulan Generasi Muda.
Jurnal Lensa Kajian Kebahasaan, Kesusasteraan dan Budaya, 1(1).
Dijk, J.V. (1990). Delphi Questionaires Versus Individual and Group Interviews. Dlm.
Technological Forecasting and Social Change, 37, 293-304.
Dilah Tuah. (2016). Merdeka Bangsa Merdeka Bahasa. Dewan Bahasa. Jilid 16, hlm. 4-
7.
Ding, Choo Ming. (2009). Pendidikan Teras Perpaduan Kaum. Majalah Pemikir, Jan-Dis
2009, hlm. 39-66.
Donnelly, J. R. (2006). Student Ratings of Faculty: Differences by Employment Status

and Grades Given. University of Virginia, Ph.D., 2006. DAI, 67 (6), 206A.
506
Earle, W. J. (1992). Introduction to Philosophy. New York: McGraw Hill. Inc.
Edwards, J. (1985). Language, Society and Identity. Oxford: Basil Blackwell.
El-Ehwany & Ahmad Fouad. (1963). Dlm. Ibn Rushd. & M. M. Shariff. (Ed.) A History
of Muslim Philosophy. Weisbaden: Otto Harrossowitz.
Elias Norbert. (1978). The Civiling Process The History of Manners. Oxford: Blackwell
Ensiklopedia Sejarah dan Kebudayaan Melayu. (1999). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Erikson, E. (1968). Identity: Youth and Crisis. New York: W.W. Norton.
Ewing, A. C. (1968). The Fundamental Questions of Philosophy. New York: Collier

Books.
Faizal Othman. (1993). Pendekatan Bina Bangsa dalam Pengukuhan Tenaga Manusia
bagi Wawasan 2020. Dlm. Kamaruddin Jaafar & Hazami Habib. (Ed.). Wawasan
2020. Kuala Lumpur: Institut Kajian Dasar.
Fatimah Azzahra & Yusri Ab. Malik. (1995). Perpaduan antara Kaum. Petaling Jaya:
Penerbit Setiamas.
Fawzia Bariun. (1993). Malik Bennabi- His Life and Theory of Civilization. Kuala
Lumpur: Angkatan Belia Islam Malaysia.
Ferdinand de Saussure. (1993). Pengantar Linguistik Umum. (Terj. Ajid Che Kob). Kuala
Fornell, C. & Larcker, D. (1981). Evaluating Structural Equation Models with

Unobserved Variable and Measurement Error. Journal of Marketing Research,
18, 39-50.
Fraenkel, J. R. & Norman E. W. (1993). How to Design and Evalute Research in

Education. (Edisi ke 6). New York: Mc Graw-Hill Inc.
Franz Magnis-Suseno. (1992). Filsafat sebagai Ilmu Kritis. Yogyakarta: Kanigins.
Fred, R. D. (1991). Strategic Management. New York: Maxwell Mac Millan

International Editions.
Fuller, B. A.G. (1955). A History of Philosophy. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Gagne, M. R., Wager, W. W., Golas, K. C. & Keller, J. M. (2005). Principles of

Instructional Design (Edisi ke 5). Belmont, CA: Wadsworth.
507
Garvin, P. L. (1973). Some Comments on Language Planning. Dlm. Rubin J. S. (Ed.).

Language Planning: Current Issues and Research. Washington, DC: Georgetown
University Press.
Gay, L. R. & Airasian, P. (2000). Educational Research: Competencies for Analysis and
Application. (Edisi ke 6). New Jersey: Merill.
George A. S. (1982). Top Management Planning. London: The Macmillan Company An

Arkville Press Book.
Gollnick, D. M. & Chin, P. C. (1990). Multicultural Education in A Pluralistic Society.

(Edisi ke 3). USA: Macmillan Publishing Company.
Grace, E. C. (1977). Aurobindo’s Conception of the Nature and Meaning of History.

Dlm. T.M.P. Mahadevan & Grace E. C. (Ed.). Contemporary India Philosophers
of History. (Hlm. 5). Calcutta: The World Press Private Ltd.
Grbich, C. (2007). Qualitative Data Analysis: An Introduction. Thousand Oaks,

California: Sage Publications Ltd.
Grisham, T. (2009). The Delphi Technique: A Method for Testing Complex and
Multifaceted Topics. International Journal of Managing Projects in Business, 2
(1), 112-128.
Gumperz, J. J. (1996). Introduction to Part IV: The Social Matrix, Culture, Praxis, and
Discourse. Dlm. J.J. Gumperz & S. Levinson. (Ed.). Rethinking Linguistic
Relativity. (hlm. 359-73). Cambridge: Cambridge University Press.
Hafizahril Hamid. (2013). Di Sini Langit Dijunjung (Sesi Wawancara bersama Prof.
Datuk Dr. Teo Kok Seong. Berita Harian, 27.
Hair F. J., Black W.C., Babin B. J., Anderson, R. E. & Tatham, R. L. (2006).
Multivaviate Data Analysis . (Edisi ke 6). United States: Prentice Hall.
Hairunnizam Wahid, Sanen Ahmad & Radiah Abdul Kader. (2010). Pengagihan Zakat
oleh Institusi Zakat kepada Lapan Asnaf: Kajian di Malaysia. Jurnal Pengurusan
JAWHAR. 4 (1), 141-170.
Hall, R.A. (1964). An Essay on Language. Philadelphia & New York: Chilton Books.
Halliday, M. A. K. (1970). Language Stucture and Language Function. Dlm. Lyons, J.

(Ed.) New Horizons in Lingusitics. Harmondworth: Penguin Books.
508
Halliday, M. A. K. (1973). Explorations in the Function of Language. London: Edward

Arnold.
Hardy, M. & Brymen, A. (2004). Handbook of Data Analysis. Thousand Oaks. CA: Sage.
Haris Mohd Jadi. (1990). Etnik, Politik dan Pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Harun Hadiwijono. (1995). Sari Sejarah Filsafat Barat 1. Yogyakarta: Penerbit Kanisius.
Hasan Langgulung. (1991). Asas-asas Pendidikan Islam . Shah Alam: Hizbi.
Hasbullah Bakry. (1964). Sistematik Filsafat. Solo: Penerbit Ah Sitti Sjamsijah.
Hasheem, O. (1988). Menaklukkan Dunia Islam. Surabaya: Yapi.
Hashim Ismail & Raihanah Abdullah. (2009). Permuafakatan dan Kerukunan Teras
Peradaban Malaysia. Kuala Lumpur: Akademi Pengajian Melayu dan Pusat
Dialog Peradaban Universiti Malaya.
Hashim Musa & Rozita Che Rodi. (2012). Bahasa Kebangsaan Sebagai Tenaga
Pemangkin Pembangunan Negara Secara Ekuitabel Ke Arah Negara Maju.
Prosiding Persidangan Kebangsaan Libatsama Universiti dan Komuniti: Hala
Tuju Baharu dalam Ilmu Kemanusiaan (LUK2012), (hlm. 522-542). Bahagian
Jaringan Industri dan Masyarakat, Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti
Sains Malaysia. 22-23 November.
Hashim Musa & Rozita Che Rodi. (2010). Pemupukan Perpaduan dan Semangat Cinta
Negara Malaysia di Kalangan Rakyat Jelata. Dlm. Mohd Sharifudin bin Yusof, et
al. (Ed.). Penyelidikan Linguistik Bahasa dan Budaya. Prosiding Seminar
Antarabangsa Linguistik dan Pembudayaan Bahasa Melayu ke-VI, (hlm.1-18).
Jabatan Bahasa Melayu, Fakulti Bahasa Moden dan Komunikasi, Universiti Putra
Malaysia, 05-06 Oktober.
Hashim Musa. (2008). Hati Budi Melayu Pengukuhan Menghadapi Cabaran Abad Ke-
21. Serdang: Universiti Putra Malaysia.
Hashim Musa. (2006). Pengantar Falsafah Bahasa (Edisi Kedua). Kuala Lumpur:
Hashim Musa. (2004). Pemerkasaan Tamadun Melayu Malaysia Menghadapi

Globalisasi Barat. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya dan Pusat Dialog
Peradaban Universiti Malaya.
509
Hashim Musa. (2002). Agenda Melayu: Ke Arah Pembinaan Peradaban Melayu Bertaraf
Dunia Alaf Ketiga. Petaling Jaya: Institut Perkembangan Minda (INMIND).
Hashim Musa. (2001). Falsafah, Logik, Teori Nilai, dan Etika Melayu- Suatu
Pengenalan. Kuala Lumpur: Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya.
Hashim Musa. (1994). Falsafah Bahasa Melayu Beberapa Aspek Kajian. Petaling Jaya:
Dj Gemilang Sdn. Bhd.
Hashim Musa. (1994). Pengantar Falsafah Bahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Hashim Musa. (1994). Pengantar Falsafah Islam. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Hashim Musa. (1991). Falsafah Bahasa Pengenalan kepada Bidang dan Sejarah Kajian.
Kuala Lumpur: Jabatan Pengajian Melayu Universiti Malaya.
Hashim Musa. (1980). Teori Innateness dan Konsep Asyhadu: Penghuraian Bahasa, Akal
dan Ilmu. Jurnal Dewan Bahasa dan Pustaka, 24(12), 66-78.
Hashim Yeop Sani. (1983). Perlembagaan Kita: Tinjauan Unsur-Unsur Muhibah. (Edisi
Kedua). Kuala Lumpur: Malaysia Law Publisher.
Hassan Ahmad. (2002). Dasar Bahasa dan Pembangunan Negara di Malaysia. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka dan Persatuan Linguistik Malaysia.
Hassan Ahmad. (1999). The Language Policy of Malaysia. Kuala Lumpur: Art Printing
Works.
Hassan Ahmad. (1997). The Language Policy of Malaysia. Kuala Lumpur: Art Printing
Works.
Hassan Ahmad. (1988). Sejarah Islam Siri Kelima. Kuala Terengganu: Yayasan Islam
Terengganu.
Hassan Omar. (2014). SJK Perlu Pertingkat Program Pembelajaran Bahasa Melayu.
Berita Harian, 27.
Helen Ang. (2011). Sebab Cina dan India Menolak Sekolah Kebangsaan. Dilayari pada
28 Mac 2016 daripada https://helenang.wordpress.com.
Helmer, Olaf. (1968). Analysis of the Future: The Delphi Method in Technological
Forecasting for Industry and Government: Method and Applications. Dlm.
Brought, J. R. (Ed.). Englewood Cliff. New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
510
Helmer, Olaf. (1967). Systematic use of Expert’s Opinions. Rand Report P-3721, Santa
Monica. California: The Rand Corporation.
Henson. L. L. (1980). The Use of the Delphi Technique: University Community

Involvement in the Creation of a Library Building Program at Florida Institute of
Technology. Disertasi Ijazah Doktor Falsafah, Florida State University, USA.
Holland, M. (2002). Analysing and Interpreting the Data. Dlm. C. Daymond & I.
Holloway. (Ed.). Qualitative Research Methods in Public Relations and
Marketing Communications. (hlm. 231-246). Florence, KY, USA: Routledge.
Hossein Nasr, Seyyed. (1976). Western Science and Asian Cultures. New Delhi: Indian
Council for Cultural Relations.
Hsu, C. C. & Sandford, B. A. (2007). The Delphi Technique: Making Senses of

Consensus. Practical Assessment, Research & Evaluation, 12(10). Dilayari pada
10 Julai 2010 daripada http://pareonline.net/getv.asp?v=12&n=10.
Hu, L. & Bentler, P.M. (1999). Cut Off Criteria for Fit Indexes in Covariance Structure
Analysis. Conventional Criteria versus New Alternatives. Structural Equation
Modeling, 6(1), 1-55.
Husnani Hamzah. (2008). Analisis Teori Perancangan Strategik Menurut Islam: Kajian
Pelaksanaan Dan Keberkesanan Di Yayasan Islam Kelantan (YIK). Disertasi
Sarjana, Kota Bharu: Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya.
Idris Zakaria. (2005). Falsafah dalam Perpaduan Kaum: Pendekatan Tolak Ansur
Berkesan dalam Menangani Perpaduan Kaum. Dewan Budaya, Januari 2005: 44-
47.
Idrus Mohd Radzi. (2002). Kurikulum SITC: Antara Jangkaan Penjajah dan Jangkaan
Pribumi. Seminar Warisan Peradaban Perak. Universiti Pendidikan Sultan Idris
dan Pejabat Kebudayaan dan Kesenian Perak.
International Encyclopedia of the Social Science. (Vol. 15). (1968). New York: Crowell
Collier and Macmillian, Inc. International Law Book Services.
Isaac, S. & Michael, W. B. (1984). Handbook in Research and Evaluation. San Diego:
Edits Publishers.
Ishak Ismail & Mohd Zuber Zain. (2005). Persepsi Alumni Anak Kandung dan Republik
Singapura dan Negara Brunei Darussalam terhadap Ibu Kandung SITC. Dlm
Seminar Za’ba Mengenai Alam Melayu (hlm. 23–37).
511
Ishak Saat. (2010). Pendidikan Negara Bangsa Malaysia. Shah Alam: Karisma
Publications Sdn. Bhd.
Ishak Saat. (2001). Malaysia 1945-2000. Kuala Lumpur: Utusan Publication &
Distributors Sdn. Bhd.
Ismail Hussein. (1966). Sejarah Pertumbohan Bahasa Kebangsaan Kita. Kuala Lumpur:
Ja’afar Haji Hamdan. (t.t). Nasionalisme Bahasa Pancaroba Baharu. Dewan Bahasa, Jilid
16. Ogos 2016. hlm. 8-4.
Jaafar Jambi. (2008), Cabaran dan Proses Pemantapan Bahasa Melayu. Jurnal Pengajian
Melayu, Jilid 19.
Jaffary Awang, Mohd Nasir Omar & Muda @ Ismail Ab. Rahman. (2003). Agama dan
Perpaduan Kaum di Malaysia. Bangi: Fakulti Pengajian Islam Universiti
Jamaluddin Alias. (2000). Penilaian Ciri-Ciri utama Kepimpinan Tentera: Pendekatan

Menggunakan Teknik Delphi. Sarjana Pengurusan, Fakulti Perniagaan dan
Perakaunan, Universiti Malaya.
James, T. C. (1998). Bahasa Melayu di Kepulauan Natuna: Tafsiran dan Klasifikasi

Awal. Jurnal Dewan Bahasa, 42(6), 539-555.
James, T. C. (1996). Khazanah Dialek Melayu. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan

Malaysia.
James, W. T. (1979). Strategic Planning for The Successful Business. New York:
Alexander Hamilton Institut Inc.
Jefferson, G. (1984). On Stepwise Transition from Talk about A Trouble to

Inappropriately Nextpositioned Matters. Dlm. J.M. Atkinson & J.C. Heritage
(Ed.). Structures of Social Action: Studies of Conversation Analysis (hlm. 191-
222). Cambridge: Cambridge University Press.
Jeniri Amir. (2013). Bahasa Melayu Penyatu Bangsa Malaysia. Dewan Bahasa, 4-8.
Jeniri Amir. (2013). Bahasa Melayu Suara dari Bawah Kota Samarahan. Universiti
Malaysia Sarawak.
Jeniri Amir. (2009). Bahasa Negara dan Bangsa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
512
Joan, Marie Levinson. (2005). To Gain Consensus on a Definition of Multicultural

Children’s Literature: A Delphi Study. Disertasi Doktor Falsafah, Universiti of
Maryland.
John, M. B. (1995). Strategic Planning for Public and Non-Profit Organization. San
Francisco: Jassey-Bross Publisher.
Jolson, M. A. & Rossow, C.L. (1971). The Delphi Process in Marketing Decision
Making. Journal of Marketing Research, 8, 443-448.
Jones, H. & Twiss, B.C. (1988). Forecasting Technology for Planning Decision. New
York: Petro Celli Books.
K. Ramanathan. (1985), Politik Pendidikan Bahasa 1930 – 1971. Petaling Jaya: Penerbit
Fajar Bakti Sdn. Bhd.
K. Anbalakan. (2008). Identiti India di Malaysia. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains
Malaysia.
Kaelan, M. S. (2002). Falsafah Bahasa, Masalah dan Perkembangannya. Yogyakarta:

Paradigma.
Kamal Shukri Abdullah Sani. (2007). Bahasa Melayu Apa Sudah Jadi?. Kuala Lumpur:
PTS Profesional Publishing Sdn. Bhd.
Kamarudin Husin & Siti Hajar Abdul Aziz. (1999). Bahasa Kebangsaan (Untuk
Warganegara). Selangor: Kumpulan Budiman Sdn. Bhd.
Kamus Dewan. (Edisi ke 4). (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Kaplan, R. & Baldauf, Jr. (1997). Language Planning: From Practice to Theory.
Celevedon (UK): Multilingual Matters Ltd.
Kementerian Pelajaran Malaysia. (1985). Education in Malaysia. Kuala Lumpur:

Kementerian Pelajaran Malaysia.
Kementerian Pelajaran Malaysia. (2002). Education in Malaysia. Kuala Lumpur:

Kementerian Pelajaran Malaysia.
Kementerian Pendidikan Malaysia. (2016). Kurikulum Standard Sekolah Menengah

Bahasa Melayu Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran Tingkatan
1Bahagian Pembangunan Kurikulum. Putrajaya: Kementerian Pendidikan
Malaysia.
Kennedy, P. (1994). Preparing for the Twenty-First Century. New York: Vintage Book.
513
Keraf, G. (1984). Komposisi: Sebuah Pengantar Kemahiran Bahasa. Ende Flores:

Penerbit Nusa Indah.
Khairuddin Mohamad, Ghazali Ismail & Mastura Mohamed Berawi. (2014). Sejarah
Perkembangan Bahasa Melayu, Perkamusan dan Terjemahan. Selangor:
Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd.
Koleksi Ucapan Tun Syed Nasir. (1996). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Krejcei, R. & Morgan, D. (1970). Determining Sample Size for Research Activities.
Educational and Psychology Measurement, 39 (3), 607-610.
Landeta, J. & Barrutia, J. (2011). People Consultation to Construct the Future: A Delphi
Application. International Journal of Forecating, 27, 134-151.
Lang, T. (2000). An Overview of Four Future Methodologies. Dilayari pada 24 Jun 2014
daripada http://www.Soc.Hawaii.edu/future/j7/LANG.html.
Lee, Bock-mi. (1995). Islamization of Linguistics. Dlm. Islamic Academy (Ed..). Muslim
Education Quarterly. 12(4). 64-68. England: ACAD.
Leech, G.N. (1974). Semantics. Harmondsworth: Penguin Books.
Leonard, B. (1992). Bahasa. (Terj Alias Mahpol, Kamaruzaman Mahayiddin & Noor Ein
Mohd. Noor). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka Kementerian
Pendidikan Malaysia.
Liddle & Scott, (1997). An Intermediate Greek-English Lexicon. London: Oxford

University Press, (ed.7).
Ling, Liong Sik. (1995). The Malaysians Chinese Towards Vision 2020. Selangor:
Pelanduk Publications.
Linstone, H. A, & Turoff, M. (Ed.). (2002). The Delphi Method: Techniques and
Applications. [Versi Elektronik]. Dicapai daripada http://is.njit.edu/pubs/
delphibook/ch1.html.
Louis, O. K. (1986). Pengantar Filsafat (Terj. Soejono Soemergono). Yogyakarta: Tiara

Wacana Yogya.
Ludwig, B. (1997). Predicting the Future: Have You Considered Using the Delphy
Methodology? Journal of Extension, 35(5), 233-239. Dimuat turun pada 12
November 2004 daripada http://www.joe.org/joe/1997october/tt2.html.
514
Lyons. (1992). Bahasa dan Linguistik. (Terj. Ramli Salleh & Toh Kim Hoi). Kuala
Mackey, W. F. (1965). Language Teaching Analysis. United Kingdom: Longman Group

Ltd.
Makna, Falsafah dan Peranan Bahasa dalam Pendidikan Kebangsaan (Himpunan

Keilmuan Muslim). (2012). Dlm. Seminar Sistem Pendidikan Kebangsaan. Kuala
Mahadzir Mohd Khir, T. Marimuthu, & Hussein Ahmad. (2005). Sekolah Wawasan
Sebagai Asas Dialog Peradaban. Dlm Azizan Baharuddin et al. (Ed.), Dialog
Peradaban: Peranan dan Kepentingannya di Malaysia (hlm. 42-60). Selangor:
Institut Perkembangan Minda (INMIND) & Pusat Dialog Peradaban Universiti
Malaya.
Mahdi Shuid & Saliza Saad. (2002). Tamadun Dunia . Petaling Jaya: Pearson Malaysia
Sdn. Bhd.
Mahdi Shuid. (2000). Terminologi Peradaban: Sukar Didefinisikan Mudah Diperjelaskan.

Dlm. Wacana Dialog Peradaban, 1. hlm. 2. Puchong: MHF Publication.
Mahzan Arshad. (2007). Dasar Literasi Bahasa dan Sastera dalam Konteks Masyarakat
Pelbagai Budaya dan Integrasi Nasional. Dlm. Sufean Hussin. (Ed.). Inovasi
Dasar Pendidikan Perspektif Sistem dan Organisasi. Kuala Lumpur: Penerbit
Universiti Malaya.
Malaysia Kita. (1991). Kuala Lumpur: Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN).
Malaysia. (1999). Buku Tahunan Perangkaan. Kuala Lumpur: Jabatan Perangkaan

Malaysia.
Malaysia. (1931). FMS Cencus of the Population. Kuala Lumpur: Jabatan Percetakan
Negara.
Malaysia. (1921). FMS Cencus of the Population. Kuala Lumpur: Jabatan Percetakan
Negara.
Malaysia. (1911). Laporan Banci Penduduk 1911-1947. Kuala Lumpur: Jabatan

Percetakan Negara.
Malaysia. (1956). Report of the Education Committee, 1956 Abdul Razak Husain,
Pengerusi, Persekutuan Tanah Melayu. Percetakan Kerajaan.
515
Mangantar Simanjuntak. (1987). Pengantar Psikolinguistik Moden. Kuala Lumpur:

Mangantar Simanjuntak. (1982). Aspek Bahasa dan Pengajaran. Kuala Lumpur: Penerbit
Sarjana Enterprise.
Manizade, A. G., & Mason, M. M. (2010). Using Delphi Methodoly to Design

Assessments of Teachers’ Pedagogical Content Knowledge. Educational Studies
of Mathematics, 76, 183-207.
Manja Ismail. (2014). Guna Bahasa Melayu Tak Jejas Jati Diri Etnik. Berita Harian, 27.
Mardiana Nordin & Hasnah Hussiin. (2014). Pengajian Malaysia. (Edisi ke 5). Shah
Alam: Oxford Fajar Sdn. Bhd.
Mardiana Nordin & Hasnah Hussiin. (2011). Pengajian Malaysia. (Edisi ke 4). Selangor:
Oxford Fajar Sdn. Bhd.
Martino, J. P. (1972). Technological Forevasting for Decision-Making. New York:

American Elsevier Publishing Company, Inc.
Martino, J. P. (1970). The Consistency of Delphi Forecasts. The Futurist 4, hlm.63. New
York: American Elsevier Publishing Company, Inc.
Marzuki Hj. Mahmood. (1994). Konsep Tamadun dari Pelbagai Perspektif. Dlm. Abdul
Rauh Yaacob. (Ed.). Lembaran Sejarah dan Tamadun Islam. (hlm.47-49). Kuala
Mashitah Taharin. (2006). Pembudayaan Bahasa Melayu Asas Jatidiri Bangsa Malaysia.
Klik DBP, 28.
Maurais, J. & Morris, M. A. (2003). Languages in A Globalising World. Cambridge:

Cambridge University Press.
Maya David. (1991). Bahasa, Satu Cara Mengukur Perpaduan Kebangsaan. Simposium
Kebudayaan Indonesia – Malaysia. 1. Bangi, 26-27 November, 1991.
Memoranda Asas 50. (1962). Kuala Lumpur: Oxford.
Minit Residen British Negeri Sembilan kepada Residen Jeneral bertarikh 14 Jun 1898
dalam Awang Sariyan. (2004). Teras Pendidikan Bahasa.
Mior Khairul Azrin Mior Jamaluddin. (2011). Sistem Pendidikan di Malaysia: Dasar,
Cabaran, dan Pelaksanaan ke Arah Perpaduan Nasional. Jurnal Pendidikan Sains
Sosial dan Kemanusiaan (SOSIOHUMANIKA), 4(1), 33-47. Bandung, Indonesia.
516
Mitchell, M. & Jolley, J. (2004). Research Design Explained. (Edisi ke 5). New York:
Thompson Learning.
Mohamad Riduwan Wahab. (2013). Bahasa Melayu Menongkah Zaman. Dewan Bahasa,
55-56.
Mohamad Syafiq Rohaizad Buyong. (2013). Bahasa Melayu Menongkah Zaman. Dewan
Bahasa, 32-35.
Mohamed Anuar Omar Din (Ed.). (2004). Dinamika Bangsa Melayu Menongkah Arus
Globalisasi. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Mohamed Pitchay Gani Mohamed Abdul Aziz. (2009). Legasi Bahasa Melayu.
Singapura: Angkatan Sasterawan 50.
Mohamed Pitchay Gani Mohamed Abdul Aziz. (2005). Dari Gerhana ke Puncak
Purnama biografi ASAS ‘50: 55 Tahun dalam Persuratan. Singapura: Angkatan
Sasterawan 50.
Mohamed Suffian Hashim. (1987). Mengenal Perlembagaan Malaysia. Kuala Lumpur:

Mohammad Hatta. (1982). Alam Fikiran Yunani. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Mohammed Akram A. M. Sa’Adeddin. (1995). Towards a Model for Systematic

Islamization: A General Linguistic Blueprint. Dlm. The American Journal of
Islamic Social Sciences, 12(3). 360-394. Herndon, USA: The International of
Islamic Thought.
Mohammed Ali Haniffa, Mohammad Redzuan Othman & Ho, Hui Ling. (2013). Usaha-
Usaha ke Arah Mewujudkan Keharmonian Kaum Berikutan Berlakunya
Pergaduhan Melayu-Cina, 1945-1955. Jurnal Sarjana, 28 (1), 98-123.
Mohd Amin Arshad. (1999). Bahasa Melayu Tinggi: Modul BBM 3004. Serdang: IDEAL
Universiti Putra Malaysia.
Mohd Ashraf Ibrahim, Mohd Aris Othman, Mohd Saleh Ismail, Chin, Kaung Tiu &
Amran Abdul Malek. (2013). Hubungan Etnik. Selangor: Oxford Fajar Sdn. Bhd.
Mohd Ghazali Abdullah. (2001). Keunikan Budaya Kelantan dalam Perpaduan Kaum
Cina, Melayu, Siam dari Perspektif Bahasa dan Budaya. Kolokium Peradaban
Melayu Kawasan Timur Laut. Kota Bharu, 18-20 September, 2001.
517
Mohd Ismail Mustari. (2005). Menjadi Belia Cemerlang. Bentong: PTS Publications and
Distributor Sdn. Bhd.
Mohd Liki Hamid. (Ed.). (2002). Pengajian Tamdun Islam: Sejarah, Pencapaian dan
Masa Depannya. Bentong: PTS Publications and Distributor Sdn. Bhd.
Mohd Majid Konting. (2000). Kaedah Penyelidikan Pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Mohd Rashid Md Idris. (2012). Teori Falsafah Bahasa (Teori Rashid). Tanjong Malim:
Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul. (2010). Kajian Semula Falsafah Pendidikan
Bahasa Melayu Sekolah Menengah di Malaysia. Geran Penyelidikan (2010-0013-
107-01). Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Mohd Rashid Md Idris & Abu Hassan Abdul. (2010). Falsafah Pendidikan Bahasa.
Tanjong Malim: Emeritus Publications.
Mohd Rashid Md Idris. (2009). Kajian Bahasa dari Perspektif Falsafah. Dlm.
Muhammad Bukhari Lubis & Mohamed Pitchay Gani Mohamed Abdul Aziz.
(Ed.). Sumbangan Tizkari Buat Masuri S.N. (hlm. 363-377). Tanjong Malim:
Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Mohd Rashid Md Idris. (2007). Falsafah Bahasa: Nilai Estetik dan Intelek dalam Pantun.
Disertasi Doktor Falsafah, Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya.
Mohd Rashid Md Idris. (2004). Monograf Bahasa Melayu. (Jilid 1). Selangor: IIUM
Press.
Mohd Ridhuan Tee Abdullah. (2010). Cabaran Integrasi Antara Kaum di Malaysia:
Perspektif Sejarah, Keluarga dan Pendidikan. Jurnal Hadhari, 3, 64-84.
Mohd Roslan b. Mohd Nor. (2009). Analisa Analitikal Ke Atas Pembinaan Tamadun
Malaysia.
Berteraskan Prinsip Rukun Negara. (t.t). Dlm. Hashim Ismail & Raihanah Abdullah.
(Ed.). Permuafakatan dan Kerukunan Teras Peradaban Malaysia. (Cetakan
pertama, hlm.137-159). Kuala Lumpur: Akademi
Mohd Salleh Abas. (1984). Sejarah Perlembagaan Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Mohd Salleh Lebar. (1988). Perubahan dan Kemajuan Pendidikan di Malaysia. Kuala
Lumpur: Nurin Enterprise.
518
Mohd Salleh Lebar. (2002). Perancangan Pendidikan Peringkat Sekolah dan IPT. Kuala
Mohd Sharifudin b. Kairudin. (2004). Analisis Perancangan Strategik Menurut Perspektif

Islam di Sektor Sosial Unit Perancangan Ekonomi Negeri SUK, Negeri Perak.
Latihan Ilmiah. Universiti Malaya.
Mohd Taib Osman. (2005). Budaya dan Bahasa Melayu Masalah dan Harapan. Kuala
Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.
Mohd Yusof Ibrahim. (1996). Perkembangan Kuasa Politik Melaka. Dlm. Zainal Abidin
Abdul Wahid et.al. (Ed.). Malaysia, Warisan dan Perkembangan. Kuala Lumpur:
Mok, Soon Sang. (2009). Psikologi Pendidikan dan Pedagogi: Murid dan Alam Belajar.
Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd.
Muhammad Abdul Jabbar Beg. (1982). Islamic and Western Concepts of Civilization.
Kuala Lumpur: University of Malaya.
Muhammad Faizal A. Ghani. (2008). Pembentukan Model Keberkesanan dan

Penambahbaikan Sekolah di Malaysia. Disertasi Doktor Falsafah, Universiti
Malaya, Kuala Lumpur.
Muhammad Saeed Sheikh. (1974). Studies in Muslim Philosophy. Lahore: Sh.

Muhammad Asraf.
Muhammad Suhaimi Razali. (2013). Bahasa Rojak Boleh Bunuh Bahasa Melayu.
Dilayari pada 8 Disember 2013, daripada http://www.hmetro.com.my/myMetro/
articles/ Bahasa rojak boleh bunuh bahasa Melayu/Arti cle/index_html.
Muhd Herianto Johari. (2009). Mercu Tanda Gerakan Angkatan Sasterawan 50. Jurnal
Akademik Persatuan Budaya Melayu Program Latihan Khas (Bahasa Ibunda),
68–70.
Muhd Yusof Ibrahim. (1996). Kesultanan Melayu Perak dan Melaka: Satu Perbandingan
tentang Golongan Sosial. Prosiding Seminar Antarabangsa Kesultanan Melayu
Brunei di Nusantara, 2. 652-665. Bandar Seri Begawan, Brunei.
Mulia, T.G. & Hidding, K.A.H. (t.t). Ensiklopedia Indonesia A-E, F-M, N-Z. Bandung:
W. Van Hoeve.
519
Munif Zarirruddin Fikri. (2002). Takrif dan Prinsip-prinsip Asas Tamadun. Dlm. Mohd
Liki Hamid. (Ed.). Pengajian Tamadun Islam: Sejarah, Pencapaian dan Masa
Depannya. Bentong: PTS Publications and Distributor Sdn. Bhd.
Mustafa Daud. (1999). Tamadun Islam. Kuala Lumpur: Utusan Publication &
Distributors Sdn. Bhd.
Mustafa Hj. Daud. (1996). Bahasa dalam Tamadun Islam. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Nasr, S. Hossein. (1972). Philosophy, Literature and Fine Arts. Jeddah: Hoder &
Stoughton and King Abdul Aziz University.
Nazaruddin Mohd Jali, Ma’arof Redzuan, Asnarulkhadi Abu Samah & Ismail Hj. Mohd
Rashid. (2001). Pengajian Malaysia Kenegaraan dan Kewarganegaraan. Petaling
Jaya: Prentice Hall Pearson Education Malaysia Sdn. Bhd.
Nazri Muslim, Zaharah Hassan & Abdul Latif Samian. (2011). Bahasa Melayu dalam
Perlembagaan Persekutuan: Kedudukan dan Peranannya dalam Konteks
Komunikasi Perpaduan. Sari-International Journal of the Malay World and
Civilization, 29(1). 103-120.
Nazri Muslim & Zaharah Hassan. (2008). Bahasa Melayu dalam Perlembagaan
Persekutuan: Kedudukan dan Peranannya dalam Konteks Komunikasi Perpaduan.
Seminar Antarabangsa Bahasa Melayu dalam Komunikasi Era Globalisasi.
Kuala Terengganu, 1-3 Disember, 2008.
Negara Kita: Sejarah, Pentadbiran dan Dasar-Dasar Pembangunan. (1980). Kuala

Lumpur: Institut Tadbiran Awam (INTAN).
Neumann, W. (2003). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative

Approaches. (Edisi ke 5). Boston: Allyn and Bacon.
Nik Hassan Basri Bik Ab. Kadir. (2009). Teori Bahasa Implikasinya Terhadap
Pengajaran Tatabahasa. Tanjong Malim: Penerbit Universiti Pendidikan Sultan
Idris.
Nik Safiah Karim. (2007). Bahasa Melayu Wahana Pembangunan Negara. Dialog
Bahasa dengan Tema Pemerkasaan Bahasa Melayu dalam Konteks Pembinaan
Modal Insan. Negeri Sembilan, 9 April 2007.
Nik Safiah Karim. (2006). Bahasa sebagai Asas Keperkasaan dan Kelestarian Jati Diri
Bangsa: Hakikat dan Kerangka Strategi untuk Tamadun Melayu. Kertas Kerja
Persidangan Antarabangsa Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu ke 2. Universiti
Putra Malaysia, 24-25 Januari.
520
Nik Safiah Karim. (2006). Dlm. Hashim Musa. (Ed.). Pengantar Falsafah Bahasa (Edisi
ke 2). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Haji Musa & Abdul Hamid Mahmood. (2004).
Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Nik Safiah Karim et. al. (2003). Strukturalisme Satu Tinjauan Multidisiplin. Kuala
Lumpur: Jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya.
Nik Safiah Karim. (2002). Bahasa Melayu: Abad Ke-21. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Nik Safiah Karim. (1994). Dlm. Hashim Musa. (Ed.). Pengantar Falsafah Bahasa. Kuala
Nik Safiah Karim. (1993). Pengajian Melayu Menjelang Abad Ke-21. Syarahan Perdana
Universiti Malaya. Kuala Lumpur.
Nik Safiah Karim (1986). Bahasa Melayu Tinggi, Teori dan Penerapan. Kuala Lumpur:
Persatuan Linguistik Malaysia dengan Kerajasama Nurin Enterprise.
Nik Safiah Karim. (1985). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Nik Safiah Karim. (Ed.). (1980). Bahasa Melayu Teori dan Aplikasinya. Kertas Kerja
Seminar Pertama Persatuan Linguistik Malaysia. Kuala Lumpur: Sarjana
Enterprise.
Nik Safiah Karim. (t.t). Peranan Guru-guru Melayu Dalam Pergolakan Bahasa. Seminar
Bersama Kesatuan Guru-guru Melayu Semenanjung dan Jabatan Pengajian
Melayu, 1979.
Nik Safiah Haji Abdul Karim. (t.t). Bahasa dan Nasionalisme. Dewan Masyarakat. (Jilid
6). 11 November 1968.
Noraini Idris. (2010). Penyelidikan dalam Pendidikan. Malaysia: McGraw Hill

Education Sdn.Bhd.
Noresah Baharom. (2007). Pembudayaan Bahasa Malaysia Sebagai Bahasa Kebangsaan

dalam Mempertingkatkan Semangat Patriotisme Malaysia. Kertas Pembentangan
Sempena Program Bicara Tengah Hari . Ayer Keroh, Melaka, 2 Jun.
Noriah Mohamed & Ghazali Basri. (2007). Tun Syed Nasir: Mengimbau Jasa,
Menjunjung Citra. Johor Bahru: Yayasan Warisan Johor.
521
Norlidah Alias & Saedah Siraj. (2010). Development of Physics Pedagogical Module
based on Technology and Learning Style. The Third Asia Pacific Research
Association Conference. Kuala Lumpur: Non-ISI/Non-SCOPUS Cited
Publication.
Norlidah Alias & Saedah Siraj. (2010). Teachers Retrospective Usability of Physics
Module International Conference University Learning and Teaching (inCULT
2010). Hertsfordshire University, Hatford, London, United Kingdom: Non-
ISI/Non-SCOPUS Cited Publication.
Norlidah Alias. (2010). Pembangunan Modul Pedagogi Berasaskan Teknologi dan Gaya
Pembelajaran Felder-Silverman Kurikulum Fizik Sekolah Menengah. Disertasi
Doktor Falsafah, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.
Nur Qurratu Ain. (2016). Menadah Keringat Perjuangan. Dewan Bahasa. (Jilid 16). 4-7.
Nuraini Yusoff et al. (2005). Bahasa Melayu untuk Pengurusan. Sintok: penerbit
Universiti Utara Malaysia.
Ongkili, J. P. (1985). Nation-building in Malaysia 1946-1974. Singapore: Oxford

University Press.
Osman Bakar. (1992). Al-Farabi: Kehidupan, Hasil Karyanya dan Peri Penting Tokoh.
Osman Bakar. (1992). Classification of Knowledge in Islam. Kuala Lumpur: Institut

Kajian Dasar.
Othman Lebar. (2009). Penyelidikan Kualitatif Pengenalan kepada Teori dan Metod.
Tanjong Malim: Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Outhwaite, W. (2003). The Blackwell Dictionary of Modern Social Thought. (Edisi ke 2).
Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing.
Oxford Latin Dictionary. (1983). New York: Oxford University Press.
Palmisano, J. N. (2001). World of Sociology. 2 (N-Z). Farmington Hills, Michigan: Gale

Group.
Parmjit Singh, Puzziawati Abdul Ghani, & Teoh, Sian Hoon. (2009). Quantitative Data
Analysis for Novice Researchers. Kuala Lumpur: Primera Publishing.
Patton, M. Q. (2002). Qualitative Research and Evaluation Methods. (Edisi ke 3).

Thousand Oaks: Sage Publications.
522
Pengajian Malaysia Sejarah Negara Malaysia. (2014). Petaling Jaya: Golden Books
Centre Sdn. Bhd.
Permodalan Nasional Berhad. (2007). One Nation One Vision Satu Negara Satu
Wawasan Malaysia. Kuala Lumpur: Permodalan Nasional Berhad.
Persatuan Linguistik Malaysia. (2002). Keranda 152: Bahasa Kita, Air Mata, dan
Maruah Kita. Kuala Lumpur: Persatuan Linguistik Malaysia.
Peter Lorange. (1993). Strategic Planning and Control: Issues in the Strategy Process.
USA: Blackwell Publishers.
Poland, B. D. (2002). Transctiption Quality. Dlm. J. F. Gubrium & J. A. Holstein. (Ed.).

Handbook of Interview Research: Context and Method. Thousand Oaks.
Pusat Perkembangan Kurikulum (PPK). (2001). Penilaian Kendalian Sekolah/Pusat.

Kuala Lumpur: Perpustakaan Negara Malaysia.
R.A. Buchanan. (1979). History and Industrial Civilization. London: The Macmillan
Press Ltd.
R.H. Robins. (1993). Sejarah Ringkas Linguistik. (Terj. Noor Ein Mohd. Noor). Kuala
Radiah Abdul Kadir, Hairunnizam Wahid & Sanep Ahmad. (2010). Faktor Penentu
Terhadap Cadangan Lokalisasi Pengagihan Zakat. Pendekatan Analisis
Pengesahan Faktor (EFA). Dlm. Mariani Abdul Majid et a1 (Ed.). Prosiding
Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia ke V 2010 : Inovasi dan
Pertumbuhan Ekonomi, (Jilid II) hlm. 88-103. ISBN 978-938-3198-54-2.
Raja Masittah Raja Ariffin. (1993). Andre Martinet. Jurnal Dewan Bahasa, 37. hlm. 368-
372. 4 April.
Raminah Sabran & Rahim Syam. (1985). Kajian Bahasa. Petaling Jaya: Penerbit Fajar
Bakti Sdn. Bhd.
Rex, B. K. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modelling. (Edisi ke

3). New York: The Guilford Press.
Richardson, S., Guru, B. K., Cheng, M. Y., Khong, K. W. & Pointon, L. (2005). How To
Research: A Guide for Undergraduate & Graduate Students. Singapore:
Thomson Learning.
Richey, R. C. & Klein, J. D. (2007). Design and Development Research: Methods,

Strategies and Issues. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
523
Rizal Mustansyir. (1987). Filsafat Analitik: Sejarah Perkembangan dan Peranan Para
Tokohnya. Jakarta: Rajawali Pers.
Robins, R. H. (1993). Sejarah Ringkas Linguistik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Robinson, W. & Rackstraw, S. J. (1972). A Question of Answer. London: Routledge and

Kegan Paul.
Roslan Saadon. (2009). Gagasan Nasionalisme Melayu Raya Pertumbuhan dan

Perkembangan. Shah Alam: Karisma Publications Sdn. Bhd.
Rosnah Ishak. (2013). Pembinaan Profil Amalan Terbaik Organisasi Pembelajaran untuk
Sekolah Malaysia. Disertasi Doktor Falsafah, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.
Rudolp, R. D. (1999). Desirable Competencies for Hospitality Graduate in Year 2007.

Disertasi Doktor Falsafah, D. Cornell University, Ithaca, New York.
Ruhanie Hj. Ahmad. (2005). Patriotisme Malaysia Pemangkin Neoimperialisme. Kuala

Russell, B. (1991). History of Western Philosophy. London: Unwin Paperbacks.
Russell, Bertrand. (1993). Sejarah Falsafah Barat. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Rustam A. Sani. (2004). Ke Mana Nasionalisme Melayu. Kuala Lumpur: R Publishing

Services.
S. Nathesan. (2016). Bahasa Melayu Jatidiri Kebangsaan. Dewan Bahasa, (Jilid 16). hlm.
12-15.
S. Woyowasito. (1961). Linguistik Sedjarah Ilmu (Perbandingan). Djakarta: Gunung

Agung.
Sackman, H. (1976). Towards More Effective Use of Expert Opinion: Preliminary

Investigation of Participatory Polling for Long-Range Planning. Santa Monica,
CA: RAND Corporation.
Saedah Siraj, Norlidah Alias, Dorothy DeWitt & Zaharah Hussin. (2013). Design and
Developmental Research: Emergent Trends in Educational Research. Kuala
Lumpur: Pearson Malaysia.
524
Saedah Siraj & Mohd Paris Saleh. (2010). Jangkaan Masa Depan Terhadap Aplikasi
Teknologi dalam Pengajaran dan Pembelajaran Peringkat Sekolah Menengah:
Pandangan Pakar. Dilayari pada 28 November 2011 daripada
http://www.slideshare.netnorelianamdsharif/saedah-um.
Saedah Siraj. (2008). Kurikulum Masa Depan. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti
Malaya.
Saidatul Mahiran Rosli. (2006). Tahap Kefasihan BM Rakyat Masih Rendah. Dilayari
pada 8 Disember 2013, daripada http://utusan.com.my/utusan/info.asp?y=
2006&dt=0830&pub=Utusan_Malaysia&sec=Muka_Hadapan.
Salahuddin Ismail. (2002). Ciri-ciri Tamadun Islam. Dlm. Mohd Liki Hamid. (Ed.).
Pengajian Tamadun Islam: Sejarah, Pencapaian dan Masa Depannya. Bentong:
PTS Publications and Distributor Sdn. Bhd.
Samat Buang. (1997). Sumbangan Sarjana Arab dalam Lingusitik. Jurnal Dewan Bahasa
41, hlm. 646-667. 7 Julai.
Samsudin Rahim. (2007). Generasi Belia : Satu Cetusan Pandangan. Putrajaya: Institut
Penyelidikan Pembangunan Belia Malaysia, Kementerian Belia dan Sukan
Malaysia.
Samsudin Suhaili. (2011). Pendidikan Pelbagai Budaya dan Penerapannya dalam Sistem
Pendidikan Nasional: Aplikasi Pendekatan Delphi. Disertasi Doktor Falsafah,
Universiti Kebangsaan Malaysia: Institut Alam dan Tamadun Melayu.
Sanat Md. Nasir. (2005). Dialog Peradaban: Bahasa Melayu sebagai Wahana
Perpaduan. Kuala Lumpur: Institut Perkembangan Minda (INMIND) & Pusat
Dialog Peradaban, Universiti Malaya. hlm. 125-128.
Santrock, J.W. (2008). Psychology. USA: McGraw-Hill.
Sapir, E. (1949). Selected Writings in Language, Culture and Personality. (D.G

Mendelbaun, Ed.). Berkeley: University of California Press.
Sapir, E. (1921). Language. An Introduction to the Study of Speech. London: Hardcourt

Brace Jovanovich, Publishers.
Sapir, E. (1961). Culture, Language and Personality: Selected Essays. (D.G Mendelbaun,
Ed.). Los Angeles: University of California Press.
Sapir, E. (1929). The Status of Linguistics as a Science. Language, 5(4), 207–214.

525
Saussure, E. de. (1993). Pengantar Linguistik Umum. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Sayyid Muhammad Syeed. (1989). Islamization of Linguistics. Dlm. Toward
Islamization of Disciplines. U.S.A. International Institute of Islamic Thought (III
T).
Searle, J. R. (1990). Falsafah Bahasa. (Terj. Azhar M. Simin). Bangi: Universiti

Searle, J. R. (1975). Indirect Speech Act. Dlm. P. Cole & J. L. Morgan. (Ed.). Syntax and
Semantics 3: Speech. New York: Academic Press.
Seatle, J. A. (1977). The Philosophy of Language, (Fourth Impression). Oxford

University Press.
Sekaran, U. (2003). Research Methods for Business: A Skill Building Approach. (Edisi ke
4). New York: John & Wiley.
Seyyed Hossein Nasr. (2008). Islam dan Sains Moden. Dlm. Baharuddin Ahmad. (Ed.).
Agama dan Sains Moden. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. hlm. 22-
40.
Shahril @ Charil Marzuki & Habib Mat Som. (1999). Isu Pendidikan di Malaysia:
Sorotan dan Cabaran. Kuala Lumpur: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Shaikh Mohd Saifudden Shaikh Mohd Salleh & Wan Roslili Abdul Majid. (2001). Belia
dan Masyarakat. Kuala Lumpur: Institut Kefahaman Islam Malaysia.
Shamsul Amri Baharuddin. (2014). Perpaduan, Kesepaduan, dan Penyatupaduan: Satu

Negara, Satu Kata Akar, Tiga Konsep Keramat. Ucaptama untuk Persidangan
Pemantapan Citra Kenegaraan: Perkongsian Pengalaman. Kuala Lumpur,
Malaysia, 19-21 Januari.
Shamsul Amri Baharuddin. (2012). Modul Hubungan Etnik Edisi Kedua. Universiti
Kebangsaan Malaysia: Institut Kajian Etnik.
Shamsul Amri Baharuddin. (2012). Wawasan 2020: Negara Teguh, Bangsa Terus Dibina.
Ucaptama dalam Seminar Wawasan 2020: Transformasi Malaysia. Kuala
Lumpur, Malaysia, 19-20 Disember.
Shamsul Amri Baharuddin. (2011). Kesepaduan dalam Kepelbagaian Perpaduan di

Malaysia sebagai Work–In-Progress. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan
Malaysia.
526
Shamsul Amri Baharuddin. (2010). Menatang Kesatuan Sosial di Malaysia: Konflik

Terbuka Bukan Ciri dan Amalan Masyarakat Kita. Utusan Malaysia, 29.
Shamsul Amri Baharuddin. (2010). Menatang Kesepaduan Sosial di Malaysia. Dilayari

pada 8 Disember 2013, daripada https://www.academia.edu/1048157/
Menatang_kesepaduan_sosial.
Shamsul Amri Baharuddin. (2008). Hubungan Etnik di Malaysia: Mencari dan Mengekal
Kejernihan dalam Kekeruhan. Kertas Kerja dalam Mesyuarat Majlis Penasihat
Perpaduan Negara. Kota Kinabalu, Sabah, 10 Oktober.
Shamsul Amri Baharuddin. (2007). Modul Hubungan Etnik. Putrajaya: Kementerian

Pengajian Tinggi Malaysia.
Sharifah Alwiyah Alsagoff. (1990). Falsafah Pendidikan. Petaling Jaya: Longman.
Sharifah Darmia Sharif Adam (2010). Perjuangan dan Cabaran Pelaksanaan Bahasa
Kebangsaan di Malaysia, 1957 – 1966. Sejarah: Jurnal Jabatan Sejarah Universti
Malaya, 18. 123 - 144.
Sherman, P. M. (1982). Strategic Planning for Technology Industries. Reading,

Massachusetts: Addison-Wesley Pub. Co.
Siddiq Fadhil. (1990). Pengislaman Ilmu – Peranan Cendekiawan. Dlm. Mohd. Idris
Jauzi (Ed.). Faham Ilmu – Pertumbuhan dan Implikasi. Kuala Lumpur: Nurin
Enterprise.
Sidek Mohd Noah & Jamaludin Ahmad. (2005). Pembinaan Modul: Bagaimana
Membina Modul Akademik dan Modul Latihan. Serdang: Unversiti Putra
Malaysia.
Sills, D. L. (Ed.). (1969). International Encyclopedia of the Social Sciences. 7. New

York: The Macmillan Company & The Free Press.
Simanjuntak, Wesley B.P. (1985). A Policy Model for Long-lange National Development
Planning. A Computer Simulation using Delphi and Cross-Impact Technique.
Disertasi Doktor Falsafah, Florida State University.
Simpson, A. (2007). Language and National ldentity in Asia . Oxford: Oxford University
Press.
Siti Hajar Abdul Aziz. (2011). Bahasa Melayu I (Edisi ke 2). Shah Alam: Oxford Fajar
Sdn. Bhd.
Sivamurugan Pandian. (2014). Bahasa Jiwa Bangsa Bukan Retorik. Utusan Online.
527
Skulmoski, G. J., Hartman, F. T. & Krahn, J. (2007). The Delphi Method for Graduate
Research. Journal of Information Technology Education, 6. 31-52.
Slobin, D. I. (1991). Psycholinguistics. London: Scott, Foresman and Company.
Smart, N. (1962). Historical Selections in the Philosophy of Religion. London: S.C.M.

Press.
Smith, A. D. (2001). Nationalism: Theory, ldeology, History. Cambridge: Polity.
Snyder, R.H. et al. (2000). Comparison of Mailed vs Internet Applications of the Delphi
Technique in Clinical Informatics Research. Utah: University of Utah.
Soemarsono. (2004). Buku Ajar Falsafah Bahasa. Jakarta: PT Gramedia Widiasarana.
Soenjono Dardjowidjojo. (2007). Psikolinguistik Memahami Asas Permerolehan Bahasa.

Kuala Lumpur. PTS Profesional Publishing Sdn. Bhd.
Stubbs, M. (1983). Discourse Analysis: The Sociolinguistic Analysis of Natural

Language. Oxford: Basil Blackarll.
Stylianides, M. & Pashiardis, P. (2007). The Future of Our Schools: An Example of the
Delphi Technique in Action and the Case of Cyprus. International Journal of
Educational Management, 21 (5), 384-406.
Su-Fen, C., Chien-Lin, K., Kuan-Chia, L. & Lee-Hsieh, J. (2010). Development and
Preliminary Testing of A Self-Rating Instrument to Measure Self-Directed
Learning Ability of Nursing Students. International Journal of Nursing studies,
47, 1152-1158.
Suhaizi Suhaimi. (t.t). Bahasa Melayu Sebagai Alat Perpaduan: Cabaran Melalui Sistem
Pendidikan. Dewan Bahasa. (Jilid 15). (2015). hlm. 12–15.
Suntharalingam, R. & Abdul Rahman Haji Ismail. (1985). Nasionalisme Satu Tinjauan
Sejarah. Petaling Jaya: Fajar Bakti Sdn Bhd.
Syahmil Faris. (2016). Merekayasakan Bahasa Melayu Dewan Bahasa. (Jilid 16). hlm. 8-
11.
Syed Hussein Alatas. (2005). Dialog Peradaban: Bahasa Melayu sebagai Wahana
Perpaduan. Seminar Kebangsaan Dialog Peradaban: Peranan dan Kepentingan
Dialog Peradaban di Malaysia. Universiti Malaya. hlm. 102-111.
528
Syed Hussein Al-Attas. (1993). Bahasa dan Pertumbuhannya. Dlm. Di Sekitar Persoalan
Bahasa Melayu 1957-1972. (Edisi ke 2). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1969). Preliminary Statement on a General Theory

of the Islamization of the Malay-Indonesian Archipelago. Kuala Lumpur. Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1996). The Wordview of Islam: An Outline. Dlm.
Syed Muhammad Naquib Al-Attas & Sharifah Shifa (Ed.). (1996). Islam and the
Challenge of Modernity: Historical and Contemporary Context. Kuala Lumpur:
ISTAC.
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1995). Prolegomena to the Metaphysics of Islam: An

Exposition of the Fundamental Elements of the Worldview of Islam. Kuala
Lumpur: International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC).
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1991). The Concept of Education in Islam. Kuala
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1988). The Oldest Known Malay Manuscript: A 16th
Century Malay Translation of the Aqaid of al-Nasafi. Kuala Lumpur: University
of Malaya Press.
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1977). Islam, Faham Agama dan Asal Akhlak. Kuala
Lumpur: Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM).
Syed Muhammad Naquib Al-Attas. (1972). Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan
Melayu. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Taib Abdul Rahman. (1979). Masalah Perpaduan antara Kaum di Malaysia. Fakulti
Usuluddin dan Kemasyarakatan, Yayasan Pengajian Tinggi Islam Kelantan.
Tan, Ta Sen. (1993). Bahasa Sebagai Alat Perhubungan Fikiran. Dlm. Di Sekitar
Persoalan Bahasa Melayu 1957-1972. (Edisi ke 2). Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Tarigan, Henry Guntur. (1995). Pengajaran Wacana. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Tengku Khairi A. Rahman. (2015). Indeks Patriotisme Pupuk Keharmonian

Bermasyarakat. Berita Harian, 18.
Teo, Kok Seong. (2016). Bahasa Melayu Penting Demi Kelangsungan. Berita Harian,
27.
529
Teo, Kok Seong. (2016). Pendidikan Silang Budaya Erat Hubungan Kaum Patut
Disegera. Berita Harian, 27.
Teo, Kok Seong. Bahasa Melayu Penting Demi Kelangsungan. Dilayari pada Jumaat, 22
April 2016 daripada bhrencana@bh.com.my.
Teo, Kok Seong. (2015). Prasangka Terhadap Bahasa Melayu Perlu Dihentikan. Berita
Harian, 27.
Teo, Kok Seong. (2015). Bahasa Melayu Bukan Sekadar Alat Komunikasi. Berita
Harian, 27.
Teo, Kok Seong. (2013). Etnik Cina Wajib Kuasai Bahasa Melayu: Terlalu Utamakan
Mandarin Gugat Usaha Bentuk Negara Bangsa Malaysia. Berita Harian, 26. (In
Press).
Teo, Kok Seong. (2013). Hanya Bahasa Melayu Wahana Perpaduan. Berita Harian, 27.
(In Press).
Teo, Kok Seong. (2013). Konsep dan Cabaran Penyatupaduan Nasional. Laporan
Prakongres Profesor Negara 11 Gagasan Penyatupaduan Nasional. Kuala
Lumpur, Malaysia, 9-10 November.
Teo, Kok Seong. (2013). Bahasa Melayu Alat Penyatuan Nasional. Berita Harian.
Dilayari pada 2 April 2014, daripada http://www.bharian.com.my/bharian/articles/
BahasaMelayualatpenyatupaduannasional/Article/
Teo, Kok Seong. (2013). Bahasa Melayu Asas Kemerdekaan Negara Malaysia. Dewan
Bahasa, 10-13.
Teo, Kok Seong. (2012). Bahasa Melayu: Simbolisme Perpaduan Kebangsaan. Seminar
Memartabatkan Bahasa Melayu dalam Kalangan Belia. Ayer Keroh, Melaka, 24
Desember, 2012.
Teo, Kok Seong. (2012). Bahasa Melayu: Simbolisme Perpaduan Kebangsaan. Kertas
kerja yang dibentangkan dalam SeminarMemartabatkan Bahasa Melayu dalam
Kalangan Belia. Sempena Bulan Bahasa Kebangsaan 2012 dan Sambutan Melaka
750 Tahun anjuran Kerajaan Negeri Melaka.
Teo, Kok Seong. (2011). Naskhah Bahasa Melayu Sahih di Mahkamah: Penggunaan
dalam Perbicaraan Kes Mampu Angkat Martabat Bahasa Negara. Berita Harian,
26.
530
Teo, Kok Seong. (2011). Pencerobohan Bahasa Gugat Jati Diri Nasional: Bahasa Melayu
Mampu jadi Agen Menyatupadukan Bangsa. Berita Harian, 18.
Teo, Kok Seong. (2011). Sinar Baharu Bahasa Kebangsaan. Pelita Bahasa, Januari 2011.
hlm. 9-11.
Teo, Kok Seong. (2011). Bahasa Melayu Bukan Penghalang Kemajuan: Rakyat Perlu
Yakin Bahasa Kebangsaan Mampu Sampaikan Ilmu. Berita Harian, 18.
Teo, Kok Seong. (2010). Ketuanan Melayu Legitimasi Watan: Bukan Bumiputera Tak
Dipingggir, Diberi Perlindungan. Berita Harian.
Teo, Kok Seong. (2010). Bahasa Melayu Wajib Jadi Teras. Pemikir, 6(60), April-Jun
2010. hlm. 41-56.
Teo, Kok Seong. (2010). Kegagalan Kuasai Bahasa Melayu Gagalkan Agenda Satukan 3
Kaum. Berita Harian, 27.
Teo, Kok Seong. (2010). Nasib Bahasa Melayu Di Bumi Sendiri: Kita Perlu Beri Contoh
Terbaik Dalam Usaha Mengantarabangsakan Lingua Franca Sendiri. Berita
Harian, 33.
Teo, Kok Seong. (2010). Pemansuhan PPSMI pada Tahun 2012: Memartabatkan Bahasa
Melayu di Institusi Pendidikan. Kertas Kerja yang Dibentangkan dalam Kolokium
Kebangsaan Memartabatkan Bahasa Melayu di lnstitusi Pendidikan. Anjuran
Sekolah Pendidikan dan Pembangunan Sosial, Universiti Malaysia Sabah (UMS),
pada 11 & 12 Mei 2010, di Universiti Malaysia Sabah.
Teo, Kok Seong. (2010). Semua Kaum Kena Ikhlas Kongsi Aspirasi Nasional: Bukan
Melayu Sepatutnya Sudah Sebati Dengan Citra Negara. Berita Harian, 18.
Teo, Kok Seong. (2010). Teluk Danga Simbol Warisan Rakyat Malaysia: Penggunaan
Bahasa Asing Jadikan Budaya Melayu Terus Daif. Berita Harian, 18.
Teo, Kok Seong. (2009). Bahasa sebagai Realiti Budaya. Dewan Bahasa, 9(5), Mei 2009.
hlm. 6-9.
Teo, Kok Seong. (2009). Sekolah Satu Aliran Tak Rugikan Sesiapa (Rencana). Berita
Minggu. Ahad, 8 November 2009.
Teo, Kok Seong. (2007). Bahasa Melayu dalam Pembangunan Ekonomi Malaysia: Aset
atau Liabiliti? Jurnal Persatuan Linguistik. 8, 2007. hlm. 173-189.
Teo, Kok Seong. (2006). Bahasa Kebangsaan dan Bahasa Rasmi. Dua Konsep yang
Berbeza. Dewan Bahasa, 6(9), September 2006. hlm. 20-23.
531
Teo, Kok Seong. (2006). Identiti Budaya Bahasa Melayu. Dewan Bahasa, 6(6), Jun 2006.
hlm. 6-9.
Teo, Kok Seong. (2006). Kerancuan dalam Bahasa Melayu. Jurnal Bahasa, 6(4),
Disember 2006. hlm. 697-712.
Teo, Kok Seong. (2005). Jati Diri Nasional Bahasa Melayu. Pelita Bahasa, 17(2)
Februari 2005. hlm. 12-15.
Teo, Kok Seong. (2015). Matlamat Sistem Pendidikan Kebangsaan. Bicara Persada
Sekolah Satu Aliran “Keperluan & Kemungkinan”. Universiti Kebangsaan
Malaysia.
Ting, Chew Peh. (1987). Hubungan Ras dan Etnik. Kuala Lumpur: Pustaka Dimensi.
Ton Ibrahim. (1979). Bahasa Sebagai Asas Pepraduan Nasional. Seminar Bersama
Jabatan Pengajian Melayu – Jabatan Antropologi dan Sosiologi. Kuala Lumpur,
10 Mac, 1979.
Tracey, D. H. & Morrow, L. M. (2006). Lenses on Reading: An Introduction to Theories

and Models. New York, NY: Guilford Press.
Trudgill, P. (1974). Sociolinguistics: An Introduction. Middleser: Penguin Books Ltd.
Tunku Sarah Tunku Mohd Jiwa (1997). Pembinaan Model Penerapan Nilai Dalam
Pengajaran di IPT. Tesis Doktor Falsafah, Fakulti Pendidikan, Universiti
Vijayaletchumy Subramaniam & Azizul Ismail. (2015). Kesantunan Berbahasa Tunggak

Pembinaan Bangsa Bermaruah. Dewan Bahasa. 15. hlm. 4-7.
Vincent Pang & Denis Lajium. (2010). Penilaian dalam Pendidikan. Universiti Malaysia
Sabah.
Wallengren, J. (2011). Identification of Core Competencies for Primary Care of Allergy

Patients Using A Modified Delphi Technique. BMC Medical Education, 11 (12).
Dicapai pada 24 Oktober 2011 daripada http://www.biomedcentral.com/1472-
6920/11/12.
Wan Hashim Wan Teh & Ghazali Shafie. (1997). Tamadun Melayu Menyongsong Abad
Kedua Puluh Satu. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Wan Mohd Saophy Amizul Wan Mansor. (2013). Dengan Pena Mereka Berjuang, Demi
Bahasa Mereka Berkorban. Dewan Bahasa, 13(8). hlm. 20 – 23.
532
Wan Mohd. Noor Wan Daud. (1991). The Beacon on the Crest of the Hill. Kuala
Wan Mohd. Zahid Mohd. Noordin. (1993). Wawasan Pendidikan Agenda Pengisian.
Kuala Lumpur: Nurin Enterprise.
Webster’s New World College Dictionary. (Edisi ke 4). (1999). USA: Maxmillan.
Wheare, K. C. (1975). Modern Constitutions. London: Oxford University Press.
Whorf, B. L. (1982). Hubungan Bahasa dengan Budaya dalam Masyarakat. Dlm.

Mangantar Simanjuntak (Ed.). Aspek Bahasa dan Pengajaran. Kuala Lumpur:
Penerbit Sarjana Enterprise.
Whorf, B. L. (1956). Language, Thought and Reality. Selected Writings of Benjamin Lee
Whorf (J. B. Carroll, Ed.). New York & Cambridge, MA: MIT Press.
Whorf, B. L. (1946). The Hopi, Toreva Dialect. In H. Hoijer et al. (Ed.). Linguistic
Structures of Native America (hlm. 158–183). New York: Viking Fund.
Whorf, B. L. (1956). Language, Thought and Reality: Selected Writings. Caroll, J. B.

(Ed.). New York: John Willey & Sons.
William R. R. (2003). Nasionalisme Melayu. (Terj. Ahmad Boestamam). Kuala Lumpur:

Penerbit Universiti Malaya.
Wolff, R. P. (1976). About Philosophy. New Jersey: Prentice-Hall Inc.
Worrell, J., Di Gangi, P. M. & Bush, A. (2012). Exploring the Use of the Delphi Method
in Accounting Infromation System Research. International Journal of
Information System, doi:10.1016/j.accinf.2012.03.03.
Worthen B. R. & Sanders J. R. (1987). Education Evaluation: Alternative Approaches

and Practical Guidelines. New York: Longman.
www.arkib.gov.my
www.moe.gov.my
www.upsi.edu.my
Yaacob Yusoff. (1991). The Qur`anic Notion of Knowledge and Challenge of

Rationalism. Shah Alam: Hizbi.
533
Yahya Othman. (2014). Bahasa Melayu Merangsang Kemahiran Berfikir Aras Tinggi.
Dewan Bahasa. (5). hlm. 5-6.
Yohan Kurniawan & Nur Azuki Yusuff. (2012). 1Malaysia = 1Bahasa: Sebuah Mediator
Pemersatu Kaum di Malaysia. Dlm. Regional Conference on Cross-Culture
Communication and National Integration 2012, 19 – 21 Jun 2012. Hotel Palace of
the Golden Horses, Mines , Kuala Lumpur.
Yupa, Nanthachai. (2002). Desirable Competencies for Hospitality Educators in

Thailand. A Delphi Approach. Disertasi Doktor Falsafah, Illinois State
University.
Zaharah Hussin. (2008) Teknik Delphi Ubahsuaian: Satu Alternatif Penyelidikan Wanita.
Dlm. Kamarul Azmi Jasmi, Mohd Ismail Mustari & Azhar Muhammad. (Ed.).
Wanita dalam Penyelidikan Pendidikan. Johor: Penerbit Universiti Teknologi
Malaysia.
Zaharani Ahmad. (2013). Lebih Setengah Abad Bahasa Melayu Menongkah Gelombang
Transformasi Pendidikan. Dewan Bahasa, hlm. 4-7.
Zaheruddin Zaheruddin Othman. (2012). Malaysia: Kesepaduan dalam Kepelbagaian.

Dilayari pada 8 Disember 2013, daripada http://dwnmasyarakat.dbp.my/?p=2263.
Zainal Abidin Abdul Wahid. (1996). Akta-akta Pendidikan 1995 dan 1996: Kesannya
Terhadap Bangsa dan Bahasa Melayu serta Perpaduan Kebangsaan. Persatuan
Kebangsaan Pelajar Islam Malaysia.
Zainal Kling. (2008). Minda Melayu – Suatu Tafsiran. Dlm. Minda Melayu. (Anwar
Ridhwan, ed.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Zainal Kling. (2008). Gerakan Memperjuangkan Melayu. Dewan Masyarakat. hlm. 6-7.
Zainal Kling. (1999). Perpaduan Nasional: Penelitian Andaian Teori. Prosiding Seminar
Pembangunan Ekonomi dan Perpaduan Nasional: Realiti dan Cabaran dan
Harapan. Kuala Lumpur: Universiti Malaya, 20 April.
Zainudin Awang. (2015). SEM Model Simple (A Gentle Appproach to Learning

Structural Equation Modeling). Bangi: MPWS Rich Publication Sdn. Bhd.
Zakaria Kasa & Ishak Saat. (2013). Peranan SITC dalam Gerakan Kebangsaan. Dlm.
Abdul Latiff Abu Bakar (Ed.). Gerakan Patriotisme dan Kebangsaan dalam
Peradaban Malaysia. (hlm. 109-126). Tanjung Malim: Universiti Pendidikan
Sultan Idris.
534
Zawawi Hj. Ahmad. (1988). Pemikiran al-Ghazali: Pendidikan. Kertas Kerja Seminar al-
Imam al Ghazali dan Sumbangannya. Anjuran Akademi Pengajian Islam,
Universiti Malaya dan Bahagian Hal Ehwal Islam, Jabatan Perdana Menteri. 23-
25 September 1988.
Zubaidi Abas. (2013). Satu Malaysia Kebersamaan dan Kekitaan Bangsa. Dewan
Bahasa, 1921.
Zulkifley Hamid. (2006). Aplikasi Psikolinguistik dalam Pengajaran dan Pembelajaran

Bahasa. Kuala Lumpur: PTS Promissional Publishing.
Zulkifley Hamid, Ramli Md. Salleh & Rahim Aman. (2006). Lingusitik Melayu. Bangi:
Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Zulkifley Hamid. (2005). Penilaian Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa Melayu.

Zulkifli Awang. (2012). Strategi Pengajaran Mata Pelajaran Pendidikan Jasmani Yang
Berkesan. Tesis Sarjana, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.
Awang Sariyan. (2015, 16 Januari). Temu Bual mengenai Elemen Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional, Dewan Bahasa dan Pustaka. [Temu bual].
Awang Sariyan. (2014, 7 Oktober). Temu Bual mengenai Konsep Falsafah Bahasa,
Dewan Bahasa dan Pustaka. [Temu bual].
Hashim Musa. (2015, 10 Januari). Temu Bual mengenai Elemen Falsafah Bahasa untuk
Penyatupaduan Nasional, Fakulti Bahasa Moden dan Komunikasi, Universiti Putra
Malaysia. [Temu bual].
Hashim Musa. (2014, 12 November). Temu Bual mengenai Konsep Falsafah Bahasa,
Fakulti Bahasa Moden dan Komunikasi, Universiti Putra Malaysia. [Temu bual].
535
LAMPIRAN A : SURAT KEBENARAN MENJALANKAN KAJIAN DARIPADA EPRD

536
LAMPIRAN B : SURAT KEBENARAN MENJALANKAN KAJIAN DARIPADA PIHAK

SBP DAN SKK (KPM)
537
LAMPIRAN C : SURAT KEBENARAN MENJALANKAN KAJIAN DARIPADA PIHAK

JPN
538
539
540
541
542
543
544
LAMPIRAN D: SURAT PENGESAHAN PELAJAR MEMBUAT PENYELIDIKAN

545
LAMPIRAN E : BORANG KESAHAN KANDUNGAN SOAL SELIDIK

546
547
LAMPIRAN F : BORANG PENGESAHAN PENGETUA/GURU BESAR (FASA

ANALISIS KEPERLUAN)
548
549
550
551
LAMPIRAN G: PETIKAN FALSAFAH BAHASA “FLYERS”

552
LAMPIRAN H: SURAT PELANTIKAN PAKAR (FASA REKA BENTUK)

553
LAMPIRAN I: BORANG PENGESAHAN PAKAR

554
555
LAMPIRAN J: SURAT PELANTIKAN PENILAI GURU BM (FASA PENILAIAN)

556
LAMPIRAN K: BORANG PENGESAHAN PENGETUA/GURU BESAR (FASA

PENILAIAN)
557
558
559
560
LAMPIRAN L: SOAL SELIDIK FASA ANALISIS KEPERLUAN
BORANG SOAL SELIDIK
PELAKSANAAN PENYERAPAN ELEMEN FALSAFAH BAHASA UNTUK

PENYATUPADUAN NASIONAL
Instrumen 1 : Soal Selidik

Perhatian : Anda diminta mengisi semua bahagian di dalam borang soal-selidik ini.
Borang soal selidik ini terdiri daripada dua bahagian iaitu :
I– Maklumat Latar Belakang Guru

II – Soal selidik terbahagi kepada 4 bahagian, iaitu:
A – Persepsi guru tentang konsep Falsafah Bahasa dalam Pendidikan Bahasa Melayu
B – Persepsi guru tentang konsep Penyatupaduan Nasional dalam hubungannya
dengan Pendidikan Bahasa Melayu.
C – Tahap Kemahiran Guru berkaitan Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah Bahasa
dalam Proses Pengajaran Bahasa Melayu.
D – Tahap Penerimaan Guru terhadap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah
Bahasa sebagai Strategi Penyatupaduan Nasional.
561
I – Maklumat Latar Belakang Guru
Perhatian: Untuk soal selidik 1 hingga 10, sila tanda ( / ) pada ruang yang sesuai,
iaitu dengan mengisi tempat kosong yang tersedia.
1. Jantina
2. Umur
21-30
-40
-50
.
3. Bangsa
-lain (Sila nyatakan)

__________________
4. Kelulusan akademik tertinggi

______________________
5. Jika berkelulusan Sarjana Muda, nyatakan bidang pengkhususan pengajian
Pengajian Pendidikan Bahasa Melayu

Pengajian ( Linguistik)

______________________
562
6. Nama Universiti
Universiti Malaya
Universiti Kebangsaan Malaysia
Universiti Pendidikan Sultan Idris
Universiti Putra Malaysia
Lain-lain (Sila nyatakan)
______________________
7. Lokasi sekolah mengajar
8. Pengalaman sebagai guru terlatih
atas
9. Pengalaman mengajar subjek Bahasa Melayu
10. Tahap kemahiran mengajar subjek Bahasa Melayu
Mahir
563
A. Persepsi guru tentang konsep Falsafah Bahasa dalam Pendidikan Bahasa

Melayu
Sila baca soalan dan setiap kemungkinan jawapannya. Bulatkan jawapan anda berdasarkan skala
yang diberikan.
1 2 3 4 5
Sangat Tidak Tidak Setuju Agak Setuju Setuju Sangat Setuju
Setuju
1. Elemen Falsafah Bahasa menekankan konsep kepercayaan dan

1 2 3 4 5
kepatuhan kepada Tuhan.
2. Elemen Falsafah Bahasa menitikberatkan usaha melahirkan murid

1 2 3 4 5
yang seimbang.
3. Elemen Falsafah Bahasa bermatlamat untuk pembangunan jati diri

1 2 3 4 5
murid.
4. Elemen Falsafah Bahasa dalam pendidikan Bahasa Melayu,

1 2 3 4 5
penggabungjalinan ialah aspek yang terpenting.
5. Kaedah penyerapan ilmu dititikberatkan dalam pengajaran dan

1 2 3 4 5
6. Kemahiran dan pengetahuan bahasa merupakan asas kepada

1 2 3 4 5
komunikasi yang baik dan berkesan.
7. Penyampaian fakta yang betul dan sahih dititikberatkan semasa

1 2 3 4 5
berkomunikasi.
564
B. Persepsi guru tentang konsep Penyatupaduan Nasional dalam hubungannya

dengan Pendidikan Bahasa Melayu.
yang diberikan.
1 2 3 4 5
Setuju
1. Penyatupaduan Nasional berkait rapat dengan status Bahasa

Melayu selaku bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi 1 2 3 4 5
2. Bahasa Melayu merupakan bahasa negara yang wajib dipelihara

dan disanjung tinggi. 1 2 3 4 5
3. Bahasa Melayu akan mewujudkan jati diri sepunya dalam kalangan

murid 1 2 3 4 5
4. Bahasa Melayu dapat memupuk perkembangan minda patriotik

dalam kalangan murid. 1 2 3 4 5
5. Penegasan tentang kepentingan bahasa Melayu perlu sentiasa

diterapkan dalam kalangan murid. 1 2 3 4 5
6. Konsep nasionalisme bahasa perlu didedahkan di dalam kurikulum

bahasa Melayu. 1 2 3 4 5
7. Bahasa Melayu melambangkan imej bangsa Malaysia. 1 2 3 4 5

565
C. Tahap Kemahiran Guru berkaitan Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah

Bahasa dalam Proses Pengajaran Bahasa Melayu
yang diberikan.
1 2 3 4 5
Setuju
1. Penyerapan ilmu dan nilai dilaksanakan semasa pengajaran sistem dan

kemahiran bahasa. 1 2 3 4 5
2. Penekanan kepada pemilihan bahan rangsangan yang mengandungi

unsur kemahiran berfikir. 1 2 3 4 5
3. Kurikulum bahasa Melayu perlu menitikberatkan nilai sejagat seperti

keadilan, toleransi dan keamanan. 1 2 3 4 5
4. Penerapan rasa kesyukuran terhadap anugerah bahasa daripada Tuhan

membimbing murid untuk menghargai bahasa dengan lebih baik. 1 2 3 4 5
5. Penyerapan aspek kesantunan berbahasa dititikberatkan semasa

pengajaran sistem bahasa. 1 2 3 4 5
6. Pemilihan sumber pengajaran yang sahih dan tepat dititikberatkan

semasa pengajaran bahasa Melayu. 1 2 3 4 5
566
D. Tahap Penerimaan Guru terhadap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah

Bahasa sebagai Strategi Penyatupaduan Nasional.
yang diberikan.
1 2 3 4 5
Setuju
1. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa menyedarkan murid tentang

kepentingan bahasa Melayu. 1 2 3 4 5
2. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa mampu memupuk semangat

nasionalisme dalam diri murid. 1 2 3 4 5
3. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa memperkukuhkan prinsip yang

terkandung dalam Falsafah Pendidikan Kebangsaan. 1 2 3 4 5
4. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa memperkukuhkan rasa hormat dan

kepatuhan kepada Perlembagaan Malaysia. 1 2 3 4 5
5. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa membentuk guru yang serba boleh

dalam menyampaikan isi pengajaran kepada murid 1 2 3 4 5
6. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa mendidik murid berkomunikasi

dengan adab dan kesantunan berbahasa. 1 2 3 4 5
7. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa dalam pengajaran bahasa Melayu

mampu menjadi strategi untuk penyatupaduan murid pelbagai etnik. 1 2 3 4 5
Terima kasih sekali lagi di atas kesudian menyiapkan soal selidik ini.
Sumbangan anda amat dihargai 
567
LAMPIRAN M: PROTOKOL TEMU BUAL RINTIS
PROTOKOL TEMU BUAL RINTIS
1) Konsep Falsafah Bahasa

a. Seperti yang Prof. ketahui bidang Falsafah Bahasa merupakan bidang yang terlalu
luas skopnya.
b. Bolehkah Prof. memberikan definisi atau konsep Falsafah Bahasa?
- Dari aspek konsep yang diketengahkan, apakah pandangan prof. jika ianya
diterjemahkan dari sudut penyatupaduan nasional?
- Bagaimana pula dari sudut pendidikan bahasa Melayu?
2. Matlamat
a. Apakah matlamat bidang falsafah Bahasa?
- Dari aspek matlamat yang diketengahkan, apakah pandangan prof.jika ianya
3. Kepentingan
a. Apakah kepentingan bidang falsafah Bahasa?
- Dari aspek kepentingan yang diketengahkan, apakah pandangan prof.jika
ianya diterjemahkan dari sudut penyatupaduan nasional?
4. Kurikulum
a. Dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu lebih tertumpu kepada
penguasaan murid terhadap pengetahuan dan kemahiran bahasa. Jadi guru akan
mengajar dengan pantas dan memilih tajuk-tajuk yang penting untuk memenuhi
keperluan peperiksaan. Pada pandangan Prof. bagaimana pula seandainya
pelaksanaan penyerapan elemen Falsafah Bahasa dapat diusahakan dalam
pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu?
568
b. Berdasarkan pelaksanaan yang diketengahkan, apakah strategi terbaik untuk

melahirkan aktiviti pembelajaran yang berkualiti dan berupaya untuk
memupuk penyatupaduan dalam kalangan murid pelbagai etnik?
- Bagaimana dengan penguasaan guru terhadap kandungan/pengisian aktiviti
tersebut?
5. Strategi Pembelajaran Murid
a. Pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu yang lebih menekankan penguasaan

aspek pengetahuan dan kemahiran bahasa bakal melahirkan murid yang
menggunakan bahasa Melayu untuk tujuan berkomunikasi sahaja. Hakikatnya,
matlamat pendidikan bahasa Melayu lebih daripada itu, iaitu untuk melahirkan
individu yang seimbang bagi memenuhi Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Pada
pandangan Prof. bagaimanakah matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan
dapat dipenuhi melalui penyerapan elemen Falsafah Bahasa?
b. Berdasarkan pelaksanaan yang diketengahkan, apakah strategi pembelajaran
murid yang boleh dicadangkan untuk menyatupadukan murid pelbagai etnik ini?
6. Strategi Pengajaran Guru
a. Guru memainkan peranan yang penting sebagai agen perubahan kepada minda
murid-murid. Pada pandangan Prof. bagaimanakah guru Bahasa Melayu mampu
menjadi agen perubahan kepada penyatupaduan murid?
- Apakah elemen Falsafah Bahasa yang boleh diketengahkan dalam
569
LAMPIRAN N: PROTOKOL TEMU BUAL (P1)
PROTOKOL TEMU BUAL
1. SOALAN PENGENALAN
a. Apa khabar?
b. Boleh Prof. terangkan serba sedikit tentang diri?
-jawatan
-pengalaman
2. SOALAN PEMBUKAAN
a. Mungkin Prof. mempunyai pandangan peribadi terhadap bidang Falsafah Bahasa
kini?
-siapakah pakar bidang Falsafah Bahasa di Malaysia?
b. Apa kekuatan bidang Falsafah Bahasa yang boleh diketengahkan?
-ada faktor-faktor yang menyumbang kepada penyatupaduan Nasional?
c. Matlamat Kajian : Kajian ini bertujuan membina sebuah Model Falsafah Bahasa
untuk penyatupaduan Nasional. Tetapi kandungan soalan dalam temu bual berstruktur
ini berdasarkan sorotan bahan-bahan literatur daripada dalam dan luar negara yang
sangat terhad rujukannya.
d. Metodologi kajian : Teknik Delphi yang mempunyai ciri-ciri berikut :
- Memperolehi pandangan pakar Falsafah Bahasa dalam pusingan pertama.
- Memperolehi kesepakatan pandangan dalam kalangan panel pakar bidang Bahasa
Melayu, Pendidikan, Sosiologi dan Sosiobudaya terhadap elemen yang
diketengahkan dalam pusingan pertama.
- Melibatkan beberapa pusingan dan kajian ini menumpukan tiga (3) pusingan iaitu
pada pusingan pertama informan akan ditemu bual dan pusingan-pusingan
seterusnya memerlukan informan berinteraksi dengan soal selidik.
- Setiap maklum balas daripada informan akan dianalisis menggunakan kaedah
statistik (kuartil).
570
SOALAN KUNCI
2) Konsep Falsafah Bahasa
c. Seperti yang Prof ketahui bidang Falsafah Bahasa merupakan bidang yang terlalu
luas skopnya.
d. Bolehkah Prof. memberikan definisi atau konsep Falsafah Bahasa?
- Dari aspek konsep yang diketengahkan, apakah pandangan prof. jika ianya
7. Matlamat
b. Apakah matlamat bidang falsafah Bahasa?
- Dari aspek matlamat yang diketengahkan, apakah pandangan prof.jika ianya
8. Kepentingan
b. Apakah matlamat bidang falsafah Bahasa?
- Dari aspek kepentingan yang diketengahkan, apakah pandangan prof.jika
ianya diterjemahkan dari sudut penyatupaduan nasional?
9. Kurikulum
c. Dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu lebih tertumpu kepada
penguasaan murid terhadap pengetahuan dan kemahiran bahasa. Jadi guru akan
mengajar dengan pantas dan memilih tajuk-tajuk yang penting untuk memenuhi
keperluan peperiksaan. Pada pandangan Prof. bagaimana pula seandainya
pelaksanaan penyerapan elemen falsafah bahasa dapat diusahakan dalam
d. Berdasarkan pelaksanaan yang diketengahkan, apakah strategi terbaik untuk
melahirkan aktiviti pembelajaran yang berkualiti dan berupaya untuk
memupuk penyatupaduan dalam kalangan murid pelbagai etnik?
- Bagaimana dengan penguasaan guru terhadap kandungan/pengisian aktiviti
tersebut?
571
10. Strategi Pembelajaran Murid
c. Pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu yang lebih menekankan penguasaan

aspek pengetahuan dan kemahiran bahasa bakal melahirkan murid yang
menggunakan bahasa Melayu untuk tujuan berkomunikasi sahaja. Hakikatnya,
matlamat pendidikan bahasa Melayu lebih daripada itu, iaitu untuk melahirkan
individu yang seimbang bagi memenuhi Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Pada
pandangan Prof. bagaimanakah matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan
dapat dipenuhi melalui penyerapan elemen falsafah bahasa?
d. Berdasarkan pelaksanaan yang diketengahkan, apakah strategi pembelajaran
murid yang boleh dicadangkan untuk menyatupadukan murid pelbagai etnik ini?
11. Strategi Pengajaran Guru
b. Guru memainkan peranan yang penting sebagai agen perubahan kepada minda
murid-murid. Pada pandangan Prof. bagaimanakah guru Bahasa Melayu mampu
menjadi agen perubahan kepada penyatupaduan murid?
- Dalam memenuhi tujuan penyatupaduan nasional, apakah elemen
falsafah bahasa yang boleh diketengahkan dalam pengajaran dan
pembelajaran bahasa Melayu?
572
LAMPIRAN 0: PENGEKODAN PAKAR 1 DAN 2
Pengkodan Tema dan Elemen Daripada Transkripsi Temu Bual Pakar

Pakar Bil Maklumat kajian Pakar Kod Tema dan Subtema Tahap
Persetujuan
Pakar 1 1 BAHASA MAMPU MENJADI SUMBER KSP

2 PENYATUPADUAN melalui perspektif (01)
3 agama (.) >< proses taaruf/ berkenal-kenalan
untuk mengambil kekuatan bangsa lain,
4 Tema:
bertukar maklumat kekuatan bangsa dan
5 akhirnya bahasa itu menjadi sumber Konsep Falsafah
6 penyatupaduan hhh ((batuk)) Melalui Bahasa untuk
7 perspektif sejarah membuktikan bahasa Penyatupaduan
8 Melayu telah menjadi lingua franca dan Nasional
9 bahasa perhubungan utama masyarakat. Ini
10 kerana >bahasa Melayu merupakan cara
hidup, lambang identiti dan asas ukuran Elemen:
11
keperibadian kepada lebih 200 juta umat 1. proses taaruf/
12 manusia yang menuturkan satu rumpun
13 berkenal-kenalan
bahasa yang sama iaitu bahasa Melayu< ( ) untuk mengambil
14 jika kita menggunakan bahasa Melayu, nilai- kekuatan bangsa
15 nilai Melayu Islam secara tidak langsung lain, bertukar
16 diserapkan walaupun kita tidak mengubah maklumat kekuatan
17 agama mereka, tidak berdakwah pun, tetapi bangsa.
nilai-nilai kemelayuan Islam itu meresap
18
paling tidak difahami, hakikatnya sudah 2. bahasa Melayu telah
19 meresap dari segi tutur kata, ungkapan- menjadi lingua
20 ungkapan yang digunakan untuk franca dan bahasa
21 menggambarkan sebahagiannya yang perhubungan utama
22 dikatakan sebagai pandangan alam masyarakat
23 ‘ worldview’ dalam Islam walaupun mereka
bukan Islam. Ini unsur yang paling penting 3. bahasa itu saluran
24
tetapi kurang disedari ( ) hhh persoalan ilmu.
25 hakikat bahasa setiap bangsa itu diberi oleh
26 Tuhan melalui bahasa masing-masing (Surah 4. Ciri penting insan
27 Ar-Rum ayat 22) ( ) ( ) dengan konsep ialah akal dan
28 saling memahami bahawa setiap bangsa itu bahasa.
29 mempunyai bahasa masing-masing. Jadi tidak
30 akan timbul soal kita hendak menafikan 5. tanpa bahasa tidak
peranan bahasa lain. > Dalam wujud konsep
31
PERLEMBAGAAN telah disebut bahawa makhluk yang
32 tiada larangan untuk seseorang warganegara
33 bernama insan
Malaysia mempelajari, mengajarkan,
34 menggunakan bahasa selain bahasa
35 kebangsaan kecuali untuk urusan rasmi. Ini
36 bermaksud bahasa-bahasa lain bebas
37 digunakan tiada sekatan <. ((batuk)) setiap
bangsa ada bahasa tertentu dan setiap bahasa
38
itu juga ada konteks penggunaan masing-
39 masing. ( )Islam mengakui hal ini dan tiada
40 percanggahan dalam falsafah bahasa. >bahasa
41 di peringkat individu ialah tanpa bahasa tidak
573
42 wujud konsep makhluk yang bernama insan<.

43 Ciri penting insan ialah AKAL DAN
44 BAHASA. bahasa itu saluran ilmu tanpa ilmu
bahasa, manusia tidak akan mengenal hakikat
45
Tuhan, diri, alam. <bahasa ialah asas untuk
46 seseorang itu berilmu. Falsafah bahasa perlu
47 dikaitkan dengan landasan untuk
48 penyatupaduan>. Umpamanya dalam bidang
49 pendidikan mudah untuk disentuh. Hakikat
50 dan peranan bahasa walaupun pelbagai
51 bahasa kita perlu ada pilihan satu bahasa
yang dapat menyatupadukan. dalam konteks
52
Malaysia bahasa Melayu ialah bahasa
53 penyatupaduan.
Pakar 2 1 >bahasa untuk tujuan berkomunikasi. KSP Tema:

2 Terdapat 4 komunikasi. Pertama, komunikasi (02)
3 mendatar, iaitu komunikasi antara manusia Konsep Falsafah
dengan manusia. Kedua, komunikasi menaik Bahasa untuk
4
iaitu komunikasi manusia dengan Allah. Penyatupaduan
5 Ketiga, komunikasi menurun, iaitu
6 Nasional
komunikasi Allah kepada manusia. Keempat,
7 komunikasi ke dalam, iaitu komunikasi ke
8 dalam diri sendiri >. ((batuk)) falsafah bahasa
9 ialah bagaimana bahasa memainkan peranan
10 untuk mengungkapkan pemikiran, nilai,
kebijaksanaan, ilmu pengetahuan, pandangan
11
tentang alam semesta (worldview). ()
12 falsafah bahasa ialah bagaimana bahasa itu
13 mendasari sesuatu ilmu itu. .hhh bahasa
14 berkait rapat dengan penyatupaduan kerana Elemen:
15 bahasa mempunyai peranan mengungkapkan
16 pelbagai ilmu. Jika tidak tahu peranan bahasa 1. Komunikasi
17 untuk penyatupaduan maka akan gunakan mendatar, iaitu
macam-macam bahasa”. () kita perlu komunikasi antara
18
menyemai sikap atau pendirian bahawa untuk manusia dengan
19 menjadi rakyat Malaysia seseorang itu mesti manusia. Kedua,
20 ada citranya/identiti sebagai rakyat Malaysia.
komunikasi menaik
21 >bahasa melambangkan budi bahasa,
iaitu komunikasi
22 keperibadian, mengekalkan citra satu bangsa
/ kelompok< . (.) falsafah bahasa meneliti manusia dengan
23 Allah. Ketiga,
hubungan antara bahasa dengan ilmu
24 komunikasi
pengetahuan manusia, proses berfikir,
25 pandangan dunia dan realiti kewujudan menurun, iaitu
26 manusia dalam erti kata bahawa bahasa komunikasi Allah
27 adalah wahana yang utama bagi segala kepada manusia.
28 perhubungan, pengucapan, perakaman dan Keempat,
29 pewarisan bagi kegiatan hidup dan tamadun komunikasi ke
30 manusia” ( )falsafah bahasa meneliti juga dalam, iaitu
perkara-perkara seperti persoalan sifat, komunikasi ke
31
hakikat dan fungsi bahasa, dan asal usul dalam diri sendiri.
32 bahasa sama ada suatu pemberian Tuhan
33 ataupun hasil ciptaan manusia sendiri. ()
34 bahasa juga boleh dipandang sebagai
35 fenomena sosial yang menghubungkan
36 individu dengan individu yang lain atau satu
574
37 kumpulan dengan satu kumpulan yang lain 2. Bahasa memainkan

38 dalam satu masyarakat bahasa ((batuk)) peranan untuk
39 bahasa dipengaruhi dan mempengaruhi mengungkapkan
bentuk serta corak budaya masyarakatnya. Ini pemikiran, nilai,
40
dibuktikan oleh hakikat bahawa kebijaksanaan, ilmu
41 penterjemahan daripada satu bahasa kepada
42 pengetahuan,
satu bahasa yang lain sebenarnya merupakan
43 pandangan tentang
proses penukaran kod daripada satu budaya
alam semesta
44 kepada budaya yang lain <ahli-ahli fikir sejak
dahulu kala telah menyedari hakikat adanya (worldview).
45
46 kaitan yang erat antara fikiran dan bahasa, 3. Menyemai sikap
fikiran sebagai kandungan bahasa (content of
47 atau pendirian
language) dan bahasa sebagai wahana fikiran
48 bahawa untuk
(vehicle of language)>.hhh kepentingan
49 PENGETAHUAN KONSEPSI kepada menjadi rakyat
50 manusia sebenarnya tidak dirasai sepenuhnya Malaysia seseorang
51 oleh kita, bahasa dilihat sebagai wahana itu mesti ada
52 fikiran iaitu melihat apakah kaitan bahasa citranya/identiti
dengan akal fikiran manusia. Apakah alam sebagai rakyat
53
dan kewujudan ini hanya dapat ditanggapi Malaysia.
54
akal dan pengetahuan manusia apabila ada
55 bahasa yang melambangkannya? Soalan- 4. Bahasa juga boleh
56 soalan demikian mengingatkan kita kepada dipandang sebagai
57 satu ayat dalam al-Quran iaitu ayat 31 surah fenomena sosial
58 al-Baqarah yang bermaksud: “Dan Dia (iaitu yang
59 Allah) mengajarkan Adam nama-nama (bagi menghubungkan
kejadian) seluruhnya” Yang dimaksudkan individu dengan
60
dengan nama itu ialah lambang-lambang individu yang lain.
61 dalam bentuk perkataan yang mewakili
benda-benda kejadian itu dan tentu sekali 5. Menyemai sikap
62 nama dan perkataan adalah sebahagian atau pendirian
63 daripada bahasa”.hhh. bahawa untuk
menjadi rakyat
Malaysia seseorang
itu mesti ada
citranya/identiti
sebagai rakyat
Malaysia.
6. Bahasa
melambangkan budi
bahasa,
keperibadian,
mengekalkan citra
satu bangsa.
575
Pakar 1 54 BEBERAPA PENDEKATAN boleh MT (01) Tema:

55 digunapakai pertamanya ialah melalui
56 perspektif agama boleh dijadikan asas kepada Matlamat Falsafah
penyatupaduan ini. Jika daripada segi Bahasa untuk
57
konsep-konsep dan juga teorinya boleh Penyatupaduan
58 memetik beberapa ayat al-Quran. Contohnya
59 Nasional
<Surah Al-Hujurat ayat 13, Ar-Rum ayat 22,
60 Surah Ibrahim yang menyatakan peri
61 pentingnya setiap bangsa itu mempunyai
62 bahasa sendiri>. Dan melalui taaruf berkenal-
63 kenalan bukan sekadar kenal secara zahir Elemen:
tetapi kekuatan untuk mengambil kekuatan
64 1. Bertukar-tukar
bangsa lain, bertukar-tukar maklumat
65 kekuatan bangsa dan akhirnya bahasa itu maklumat kekuatan
66 menjadi sumber penyatupaduan ((batuk)). bangsa dan akhirnya
67 Dalam konteks negara kita, bahasa Melayu bahasa itu menjadi
68 itu menjadi bahasa penyatupaduan oleh sebab sumber
69 itulah bahasa yang dituturkan sebagai bahasa penyatupaduan.
70 utama. maksudnya bahasa Melayu telah
menjadi sumber dan asas penyatupaduan 2. Sumber penyatu
71 bukan sahaja untuk
khasnya abad ke-7 paling lewat atau pada
72 zaman Kesultanan Melayu betul-betul bahasa penduduk setempat
73 Melayu menjadi bahasa penyatupaduan tetapi juga
74 pelbagai etnik. <Jadi bukan sahaja soal antarabangsa.
75 Melayu, ratusan etnik Melayu itu bergabung
76 di bawah konsep bangsa Melayu supra- 3. Apabila bahasa
nasional (bangsa Melayu yang tidak dibatasi Melayu dijadikan
77
oleh geopolitik atau sempadan politik bahasa utama dalam
78 walaupun ada kerajaan Pasai, Acheh, Pattani, sistem pendidikan
79 Melaka, Kuthai dan sebagainya>. () Tetapi ini merupakan satu
80 itu semua kerajaan-kerajaan yang bernaung di usaha yang
81 bawah konsep Melayu besar mahawangsa.
memenuhi falsafah
82 bangsa besar yang merentas, ada kerajaan
yang disebut oleh
83 tetapi mereka tidak menjadikan ianya sebagai
satu unsur pertelagahan, peperangan, Sapir iaitu ‘new
84 language, new
perpecahan (politik) tetapi dari segi kesatuan
85 kebudayaan jelas dengan Islam itu culture’.
86 menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa
87 4. Menunjukkan
penyatuan. () (.) Jika kita lihat penggunaan
bahasa Melayu di pelbagai wilayah di alam ketegasan dan
88
Melayu waktu itu, satu bahasa yang sama, kesungguhan dalam
89
bahasa-bahasa baku telah wujud pada waktu melaksanakan
90
itu, terbukti kita perhatikan jawi digunakan dasar-dasar negara
91 termasuk dasar
semua jawi yang sama di seluruh alam
92 Melayu. Bentuk bahasa pun sama, buktinya bahasa.
93 kita baca dalam kitab-kitab Arshad Banjari
94 dan Kalimantan, kitab-kitab dari Sumatera, di 5. Dalam konteks
95 alam Melayu ini semua menunjukkan bahasa negara kita, bahasa
96 yang sama dan itulah unsur penyatupaduan Melayu itu menjadi
yang dimainkan bahasa Melayu dengan bahasa
97
faktor tulisan jawi, Bugis pun ke Makasar ada penyatupaduan oleh
98 juga memperlihatkan bahawa Bugis dengan sebab itulah bahasa
99 tulisan „Serang‟ menggunakan bahasa jawi. yang dituturkan
100 Melayu Cham di Kemboja, terjemahan dalam sebagai bahasa
101 tulisan jawi telah menjadi unsur Melayu. utama.
102 Dalam konteks yang lebih luas lagi dalam
576
103 zaman Melaka, dilaporkan (1887) ada bahasa 6. Menguasai bahasa

104 yang dituturkan di pelabuhan Melaka. Etnik Melayu dengan baik
105 di alam Melayu seperti Bugis, Acheh, untuk tujuan
Minangkabau, Minadao, Tidore, Jawa dan perhubungan awam,
106
sebagainya juga orang Cina, India, Arab, perhubungan sosial
107 Parsi, Barat bertumpu di Melaka semuanya
108 dan bahasa
menggunakan bahasa Melayu. <Bahasa
109 pengantar utama
Melayu sudah menjadi unsur penyatupaduan
dalam sistem
110 sebab itulah telah muncul masyarakat Baba,
Feringgi atau Portugis, keturunan Krispang di pendidikan.
111
Melaka sebagai bukti bahasa Melayu itu (pendemokrasian
112 ilmu).
menjadi sumber penyatu bukan sahaja untuk
113
penduduk setempat tetapi juga antarabangsa>
114 7. Bahasa kebangsaan
( ) Saya juga pernah mengkode hasil kajian
115 Prico Valentine yang mengatakan bahawa itulah yang
116 bahasa Melayu pada abad ke-16 sudah setara dijadikan untuk
117 dengan bahasa Latin dan bahasa Perancis di bahasa perhubungan
118 Eropah. PADA TAHUN ITU JUGA,< rasmi tujuannya
sumber ranah/ kehidupan terbukti dengan supaya melalui itu
119
kitabnya, Undang-Undang Kanun Melaka, berlaku proses
120
Ketatanegaraan, Sulalatus Salatin, Histografi, saling memahami
121 Hikayat Raja Pasai, Tuhfat an-Nafis>. Itu dan itu juga
122 semua bidang diplomatik di mana surat, membentuk
123 perjanjian semua dalam bahasa Melayu penyatupaduan,
124 (tulisan jawi). Itu semua bukti sejarah yang
iaitu mesejnya
125 menunjukkan bahasa Melayu menjadi unsur
sampai dan tiada
penyatu (bahasa integrafik). <Gelombang
126 wujud salah faham.
kemunculan bahasa Melayu terbahagi kepada
127 empat gelombang, iaitu pada zaman
128 8. Bahasa-bahasa
Srivijaya, Kesultanan Melayu, zaman
selain bahasa
129 kemerdekaan dan zaman selepas
kebangsaan boleh
130 kemerdekaan>. Bagaimanapun bahasa
Melayu telah pun dipersetujui oleh ketua digunakan dalam
131
kaum-kaum utama ketika itu, iaitu Melayu, konteks komuniti
132 masyarakat mereka
Cina dan India untuk mencapai kemerdekaan.
133 (rasmi/ tidak rasmi)
Bahasa Melayu telah dipersetujui untuk
134 menjadi bahasa kebangsaan. () Falsafah bagi mewujudkan
135 bahasa dapat direalisasikan sebagai wadah persamaan.
136 kepada pemupukan penyatupaduan nasional
137 di Malaysia seperti yang diberitahu sebelum 9. Dalam kita
138 ini. Itulah asasnya. ((batuk)) Kejayaan sistem mengakui pelbagai
pendidikan negara sebagai contoh bahasa dalam satu
139
penggunaan bahasa kebangsaan dalam negara/ kelompok
140
menghasilkan jutaan (hasil kajian yang masyarakat, ikhtiar
141 pernah saya jalankan) iaitu 54 juta sekolah kita untuk memilih
142 kebangsaan ketika itu yang beraliran bahasa salah satu bahasa
143 Melayu, golongan-golongan profesional yang berdasarkan faktor-
144 buat Master, PHD dalam bahasa-bahasa lain faktor tertentu iaitu
145 tetapi asas ilmu diperoleh daripada bahasa
faktor sejarah,
Melayu. Jangan lupa apabila bahasa Melayu
146 majoriti, sebagai
dijadikan bahasa utama dalam sistem
147 pendidikan ini merupakan satu usaha yang satu strategi dalam
148 memenuhi falsafah yang disebut oleh Sapir perancangan bahasa
149 iaitu ‘new language, new culture’. Jadi ini untuk tujuan
150 mungkin yang tidak difahami orang. masih penyatuan.
151 menjadi masalah besar sebab kita ada dasar.
577
152 (.) Tetapi pelaksanaannya tidak memuaskan.

153 Kita seolah-olah lari daripada dasar itu
154 menyebabkan penyatupaduan tidak dapat
dicapai sepenuhnya. <Kita ambil contoh
155
Indonesia, Thailand dan sebagainya mereka
156 daripada awal menegaskan pelaksanaan dasar
157 itu. Kita tidak menunjukkan ketegasan dan
158 kesungguhan dalam melaksanakan dasar-
159 dasar negara termasuk dasar bahasa. Sebab
160 itu DBP melakukan audit bahasa salah satu
161 untuk menjadikan kita melaksanakan bahasa
kebangsaan. Unsur-unsur penyatupaduan
162
melalui pentadbiran negara. <Bayangkan
163 apabila pentadbiran negara tidak wujud
164 bahasa kebangsaan maka hancurlah, iaitu
165 tiada mempunyai konsep intergebility saling
166 faham itu tidak wujud, tetapi jika kita
167 pertahankan mahu tidak mahu orang baca
168 surat, perjanjian dokumen perlu menguasai
bahasa Melayu dengan baik untuk tujuan
169
perhubungan awam, perhubungan sosial dan
170 bahasa pengantar utama dalam sistem
171 pendidikan>. Dikenali sebagai
172 pendemokrasian ilmu. Jika kita dahulu
173 bahasa Inggeris, sekolah elit lain
174 kurikulumnya, lain guru yang terlatih untuk
sekolah vernakular lain. Jadi bagaimana
175
hendak berlaku penyatupaduan. <Malaysia
176 mempelajari, mengajarkan menggunakan
177 bahasa lain selain bahasa kebangsaan kecuali
178 untuk urusan rasmi. Maksudnya bahasa-
179 bahasa lain bebas digunakan tiada sekatan.
180 Dalam konteks perpaduan kebangsaan
181 ditetapkan dalam perkara 152 perlembagaan
supaya bahasa kebangsaan itulah yang
182
dijadikan untuk bahasa perhubungan rasmi
183 tujuannya supaya melalui itu berlaku proses
184 saling memahami dan itu juga membentuk
185 penyatupaduan, iaitu mesejnya sampai dan
186 tiada wujud salah faham.> Oleh sebab itulah
187 bahasa Melayu ditetapkan sebagai bahasa
188 rasmi atau bahasa yang digunakan untuk
urusan rasmi pentadbiran (kerajaan
189
Persekutuan, negeri dan pihak berkuasa
190 awam). ( ) Bahasa-bahasa selain bahasa
191 kebangsaan boleh digunakan dalam konteks
192 komuniti masyarakat mereka (rasmi/ tidak
193 rasmi) bagi mewujudkan persamaan/
194 perpaduan memerlukan satu bahasa yang
umum (bahasa kebangsaan). Bahasa Melayu
195
dipilih sebagai bahasa kebangsaan atas sebab-
196 sebab sejarah (2 alaf menjadi bahasa utama di
197 alam Melayu), merentas ratusan etnik di alam
198 Melayu, penyatupaduan telah terbentuk
199 ketika itu, iatu bahasa Melayu telah menjadi
200 bahasa supranasional/ di atas etnik”. Bahasa
578
201 al-Quran menyatupadukan masyarakat Islam

202 dunia. Al-Quran juga tidak menghalang
203 bahasa lain untuk tujuan penyatupaduan. Dari
segi falsafahnya kita memerlukan bahasa
204
yang difahami oleh seluruh umat/
205 masyarakat/ warganegara. Ini tidak
206 bercanggah kerana di mana-mana tamadun.
207 ((batuk)) Contohnya di China ada 56 etnik
208 tetapi bahasa Mandarin dipilih untuk tujuan
209 pengetahuan iaitu perpaduan kebangsaan.
210 Tetapi itu tidak menafikan dari segi falsafah
bahasa itu tiap-tiap bangsa itu dikurniai
211
bahasa masing-masing. Dalam kita mengakui
212 pelbagai bahasa dalam satu negara/ kelompok
213 masyarakat, ikhtiar kita untuk memilih salah
214 satu bahasa berdasarkan faktor-faktor tertentu
215 iaitu faktor sejarah, majoriti, sebagai satu
216 strategi dalam perancangan bahasa untuk
217 tujuan penyatuan/ perpaduan kebangsaan.
Dalam konteks di Singapura ada 4 bahasa
218
rasmi iaitu BM, BI, Cina dan Tamil dan pilih
219 BI sebagai bahasa yang dominan dan
220 dijadikan bahasa perhubungan rasmi mereka.
221 Dalam konteks di Indonesia ada lebih 5000
222 etnik tetapi bahasa Melayu yang diangkat
223 sebagai bahasa kebangsaan walaupun bahasa
Melayu di Indonesia bukan bahasa yang
224
dominan, bahasa Jawa paling dominan tetapi
225 mengapa tidak bahasa Jawa tidak diangkat
226 sebagai bahasa nasional. Ini juga merupakan
227 strategi Sukarno kerana telah melihat potensi
228 dan sejarah bahasa Melayu yang telah
229 menggemilangkan tamadun Melayu di alam
230 Melayu.
Pakar 2 64 < Bahasa ialah wahana dan tenaga penggerak MT (02) Tema:
65 terpenting dalam upaya perakaman,
66 penyampaian, pemahaman dan penguasaan Matlamat Falsafah
segala prinsip, polisi, amalan dan strategi Bahasa untuk
67
pembangunan bagi setiap lapisan masyarakat Penyatupaduan
68 dari setiap wilayah dan kawasan>. ()
69 Nasional
Seandainya kaum Cina dan India fasih
70 berbahasa Melayu akan mempamerkan citra
71 Kemalaysian.< peranan bahasa Melayu untuk
72 saling kefahaman dan rasa kekitaan>.
73 Sesebuah negara bangsa perlu ada bahasa
kebangsaannya sendiri. Rakyat Malaysia
74
perlu mempunyai rasa setia terhadap bahasa
75 Melayu. ((batuk)) <Penggunaan bahasa
76 Melayu sebagai bahasa pengantar pendidikan
77 dan ilmu tinggi perlu diperkasakan>.
78 Menyemai keinsafan sejarah penubuhan
79 Malaysia demi menimbulkan ikatan kukuh
80 kepada bangsa Malaysia. Pemupukan rasa
579
81 cinta dan bangga kepada negara Malaysia Elemen:

82 sebagai tanah tempat darah bersama.
<Adanya satu perasaan atau nasib masa 1. Bahasa ialah
83
depan yang sepunya yang dikongsi bersama wahana dan tenaga
84
dalam kalangan rakyatnya>. () Perasaan penggerak
85 kesatuan atau kekitaan, iaitu perasaan bahawa terpenting dalam
86 negara Malaysia ialah tanah tumpah darahku, upaya perakaman,
87 dan bangsa Malaysia ialah bangsaku yang penyampaian,
88 aku bertanggungjawab sepenuhnya terhadap pemahaman dan
89 kemajuan, keselamatan dan kesejahteraannya penguasaan segala
90 kini dan pada masa yang akan datang. Ini prinsip, polisi,
merupakan semangat patriotisme atau
91 amalan dan strategi
“hubbul watan”, iaitu perasaan cinta akan
92 pembangunan bagi
tanah air. <Memupuk perasaan cinta kepada
93 bahasa kebangsaan, bahasa penyatuan, setiap lapisan
94 bahasa rasmi, dan bahasa pengantar masyarakat dari
95 pendidikan yang sama yang menjadi asas setiap wilayah dan
96 pembudayaan ilmu, sains, teknologi dan kawasan.
97 pembentukan negara bangsa Malaysia dalam
acuan kita sendiri, iaitu bahasa Melayu.> 2. Seandainya kaum
98 Cina dan India fasih
Fungsi bahasa bukan setakat menjadi alat dan
99 wadah komunikasi, tetapi bahasa juga amat berbahasa Melayu
100 besar peranannya dalam membentuk jati diri, akan mempamerkan
101 memupuk semangat kekitaan (esprit de citra Kemalaysian.
102 corps), integrasi dan maruah masyarakat
penuturnya. (.) Bahasa juga mencerminkan 3. Peranan bahasa
103
kehalusan dan kesopanan budi bahasa Melayu untuk saling
104
penuturnya dan ketinggian adab susilanya, kefahaman dan rasa
105 iaitu merupakan asas dan unsur utama dalam kekitaan.
106 pembentukan sesebuah peradaban. Bahasa
107 Melayu, iaitu bahasa tempatan dan 4. Rakyat Malaysia
108 kebangsaan Malaysia sebagai wadah dan perlu mempunyai
109 wahana ilmu pengetahuan, sains, teknologi, rasa setia terhadap
110 pendidikan, persuratan dan pentadbiran bagi bahasa Melayu.
negara Malaysia dapat mengolah, membentuk
111 5. Penggunaan bahasa
dan mewarnakan seluruh pencapaian,
112 kemajuan dan ketinggian peradaban kita Melayu sebagai
113 dalam acuan budaya tempatan kita sendiri. (( bahasa pengantar
114 batuk)) Pembudayaan ilmu dalam bahasa pendidikan dan ilmu
115 sendiri akan membina kekuatan dalaman dan tinggi perlu
116 keyakinan diri yang mampu memupuk pula diperkasakan.
117 jati diri, maruah dan rasa kebanggaan kepada
elemen budaya dan masyarakat kita sendiri. 6. Menyemai
118
Inilah bibit-bibit yang akan dapat membina keinsafan sejarah
119 semangat kekitaan atau esprit de corps dan penubuhan Malaysia
120 patriotisme dalam kalangan rakyat jelata yang demi menimbulkan
121 kukuh yang boleh menuju ke arah ikatan kukuh kepada
122 pembentukan keutuhan dan penyatupaduan bangsa Malaysia.
123 masyarakat dan budayanya seperti yang
berlaku dalam kalangan negara maju di 7. Pemupukan rasa
124
seluruh dunia. Penyampaian ilmu cinta dan bangga
125 pengetahuan dalam bahasa indigenus kanak- kepada negara
126 kanak demi kecekapan pembelajarannya, Malaysia sebagai
127 pembinaan daya sumber manusia, tanah tempat darah
128 pemupukan jati diri dan penyatupaduan
bersama.
129 negara bangsa. () Bahasa Melayu
580
130 merupakan satu daripada unsur yang 8. Adanya satu

131 membentuk hati budi Melayu, kerana perasaan atau nasib
132 bahasalah yang merupakan pencatat, masa depan yang
perakam, penyebar dan pewaris kebanyakan sepunya yang
133
daripada khazanah ilmu pengetahuan dan dikongsi bersama
134 juga kebijaksanaan sesuatu bangsa dan
135 dalam kalangan
tamadun.
rakyatnya
9. Bahasa juga amat

besar peranannya
dalam membentuk
jati diri, memupuk
semangat kekitaan
(esprit de corps),
integrasi dan
maruah masyarakat
penuturnya.
10. Bahasa juga

mencerminkan
kehalusan dan
kesopanan budi
bahasa penuturnya
dan ketinggian adab
susilanya, iaitu
merupakan asas dan
unsur utama dalam
pembentukan
sesebuah peradaban.
11. Pembudayaan ilmu

dalam bahasa
sendiri akan
membina kekuatan
dalaman dan
keyakinan diri yang
mampu memupuk
pula jati diri,
maruah dan rasa
kebanggaan kepada
elemen budaya dan
masyarakat kita
sendiri.
581
Pakar 1 231 () ungkapan BAHASA MENUNJUKKAN KPT Tema:

232 BANGSA jelas menunjukkan bahawa (01) Kepentingan Falsafah
233 wujudnya hubungan intrinsik antara bahasa Bahasa untuk
dan sikap, pemikiran dan perilaku sesuatu Penyatupaduan
234
bangsa itu yang dapat diidentifikasi melalui Nasional
235 pemakaian bahasa dalam konteks pembinaan
236 diri faktor bahasa merupakan faktor asas
237 selain akal dan kewujudan diri manusia
238 sebagai makhluk yang patuh kepada khaliq Elemen:
239 itu dimungkinkan oleh faktor bahasa kerana
240 manusia mengakui Allah sebagai Tuhan 1. Wujudnya
(Surah al-Araf: 172) (.). () Komunikasi hubungan intrinsik
241
Tuhan dalam bentuk bahasa. Di peringkat antara bahasa dan
242 individu juga manusia dapat menentukan sikap, pemikiran
243 pegangan, sikap, nilai, keyakinan. Bahasa dan perilaku sesuatu
244 sebagai alat untuk dia menaakul, berfikir, bangsa itu yang
245 menilai-membantu dia melalui kehidupan dapat diidentifikasi
246 dengan sempurna. <Bahasa yang keluar itu melalui pemakaian
247 hasil tapisan akal fikiran/ menggambarkan bahasa.
sahsiah seseorang. Melahirkan individu yang 2. Bahasa yang keluar
248
berilmu, bahasa yang terkawal, tiada fitnah itu hasil tapisan akal
249 kesannya masyarakat akan harmoni> di fikiran/
250 peringkat masyarakat dan negara. () Allah menggambarkan
251 berfirman: tidak akan turunkan rasul-rasul sahsiah seseorang.
252 melainkan bahasa yang difahami oleh Melahirkan individu
253 kaumnya. Ini kerana <bahasa berperanan yang berilmu,
penting dalam membentuk jati diri, tamadun bahasa yang
254
bangsa>. Negara yang menggunakan bahasa terkawal, tiada
255 asing seperti India dan Filipina tidak fitnah kesannya
256 mencapai kemajuan yang sewajarnya. Bahasa masyarakat akan
257 juga menggambarkan maruah dan imej harmoni.
258 negara.((batuk))Bahasa Melayu menunjukkan 3. Bahasa berperanan
259 pemikiran dan kebudayaan tinggi serta fungsi penting dalam
260 sosial, pembinaan yang perlu diterapkan membentuk jati diri,
dalam pendidikan di negara kita. < Falsafah tamadun bangsa.
261
Bahasa perlu dikaitkan dengan landasan 4. Bahasa juga
262 untuk penyatupaduan. Umpamanya dalam menggambarkan
263 bidang pendidikan mudah untuk disentuh. maruah dan imej
264 Bahasa sebagai cerminan akal budi bangsa negara.
265 dan juga sebagai wahana pemikiran dan 5. Bahasa Melayu
266 budaya tidak dapat dan tidak patut dipisahkan menunjukkan
267 daripada apa-apa sahaja kegiatan dan aspirasi pemikiran dan
masyarakat dan negara untuk mewujudkan kebudayaan tinggi
268
“nasionalisme bahasa” yang menjadi asas serta fungsi sosial,
269 penting dalam pembentukan konsep pembinaan yang
270 kenegaraan melalui dasar-dasar tertentu, perlu diterapkan
271 terutama Dasar Bahasa Kebangsaan dan dalam pendidikan di
272 Dasar Pendidikan Kebangsaan>. Bahasa negara kita.
273 Melayu menjadi salah satu asas kebangkitan 6. Bahasa sebagai
nasionalisme dan asas tuntutan kemerdekaan cerminan akal budi
274
di negara ini pada hampir setengah abad yang bangsa dan juga
275 lalu. <Bahasa Melayu dalam zaman pengisian sebagai wahana
276 kemerdekaan menjadi salah satu asas pemikiran dan
277 pembinaan negara Malaysia sebagai negara budaya tidak dapat
278 membangun yang menuju ke era negara dan tidak patut
279 maju. Peranan tersebut terlaksana melalui dipisahkan daripada
582
280 penetapannya sebagai bahasa kebangsaan, apa-apa sahaja

281 bahasa rasmi dan bahasa ilmu, melalui kegiatan dan
282 undang-undang negara, iaitu Perlembagaan, aspirasi masyarakat
Akta Bahasa Kebangsaan dan Akta dan negara.
283
Pendidikan. Demikianlah, tamadun Yunani 7. Bahasa sebagai
284 atau Greek ditandai oleh kekuatan ahli-ahli suatu cabang ilmu
285 falsafah seperti Socrates, Plato, Aristotle dan dan juga bahasa
286 yang lain dalam kajian dan pemerhatian sebagai wahana
287 terhadap hubungan bahasa dengan pemikiran, penyerapan ilmu ke
288 masyarakat, budaya, estetik, kenegaraan dan dalam diri manusia.
289 bidang-bidang kehidupan yang lain. Tamadun 8. Sebagai salah satu
Islam ditandai oleh bahasa wahyu yang fakulti ilmu dalam
290
berkembang menjadi bahasa penyatuan akal, bahasa
291 aqidah dan syariah, serta berpengaruh kepada berfungsi sebagai
292 hampir seluruh tamadun dunia, termasuk wahana penerimaan
293 tamadun Eropah dalam pengungkapan ilmu pada diri
294 pelbagai bidang seperti sains, perubatan dan manusia.
295 matematik. berkaitan dengan perihal Nabi
296 Adam a.s sebagai manusia pertama itu telah
dikurniai keupayaan berbahasa, dapat pula
297
diperlihatkan pertalian yang kedua antara
298 pendidikan bahasa dengan pendidikan umum,
299 iaitu bahawa (.) pendidikan berlaku melalui
300 bahasa sebagai wahananya. Pendidikan yang
301 diberikan dalam bentuk pengurniaan ilmu
302 tentang nama seluruh kejadian alam
(termasuklah segala sifat, kualiti dan
303
gunanya) jelas menggambarkan peri
304 pentingnya dwiperanan bahasa, iaitu bahasa
305 sebagai suatu cabang ilmu dan juga bahasa
306 sebagai wahana penyerapan ilmu ke dalam
307 diri manusia. Pengurniaan bahasa oleh Allah
308 s.w.t kepada manusia itulah yang
309 memungkinkan berlaku pendidikan pada
peringkat masyarakat, iaitu pewarisan
310
kebudayaan daripada generasi kepada
311 generasi. Tanpa bahasa, tidak akan wujud
312 konsep-konsep yang mendukung pengertian
313 setiap unsur kebudayaan. Tanpa bahasa juga
314 tidak mungkin berlaku komunikasi yang
315 dapat bertahan lama untuk mewujudkan
316 keadaan saling faham antara anggota
masyarakat dalam zaman yang berlainan.
317
Sebaliknya, melalui bahasa yang mapan
318 sistemnya dari zaman ke zaman, dapatlah
319 berlaku proses pewarisan kebudayaan itu.
320 Peranan bahasa sebagai wahana pendidikan
321 dapat juga kita fahami dengan menginsafi
322 bahawa pendidikan yang disampaikan oleh
Allah s.w.t kepada para rasul adalah melalui
323
bahasa sebagai wadahnya. Bahkan mu‟jizat
324 terbesar yang diberikan Allah s.w.t kepada
325 nabi Muhammad s.a.w ialah bahasa, iaitu al-
326 Quran yang menampung segala wahyu Allah,
327 dengan pengertian bahawa wahyu itu ialah
328 kandungan bagi proses pendidikan, sementara
583
329 bahasa ialah wahananya. Sebagai salah satu

330 fakulti ilmu dalam akal, bahasa berfungsi
331 sebagai wahana penerimaan ilmu pada diri
manusia. Hal ini digambarkan oleh fenomena
332
komunikasi antara Tuhan dengan manusia di
333 alam arwah sebelum manusia ke dunia, iaitu
334 komunikasi terpenting yang berkaitan dengan
335 pengisytiharan janji setia makhluk kepada
336 Khaliqnya tentang ketuhanan Allah. Mencari
337 asas-asas falsafah yang dapat menjadi
338 landasan untuk merumuskan falsafah
pendidikan bahasa bagi bahasa Melayu,
339
dengan tasawur atau pandangan hidup Islam
340 sebagai dasarnya. Merumuskan pendekatan
341 pendidikan bahasa Melayu yang sesuai
342 dengan kerangka falsafah pendidikan bahasa
343 menurut sudut pandangan Islam, dengan
344 tidak pula menolak pendekatan yang sesuai
345 daripada sumber Barat. Meninjau kenyataan
yang berlaku di sekolah untuk mendapat
346
gambaran tentang pelaksanaan pendidikan
347 bahasa Melayu menurut pendekatan
348 bersepadu serta masalah-masalahnya.
349 Menyarankan strategi meningkatkan
350 pelaksanaan falsafah pendidikan bahasa
351 dalam konteks Reformasi Pendidikan Negara.
Pembinaan suatu kerangka falsafah
352
pendidikan bahasa bagi bahasa Melayu
353 sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi dan
354 bahasa ilmu di negara-negara induk
355 berbahasa Melayu dan dalam konteks yang
356 lebih luas di beberapa banyak bahagian di
357 dunia merupakan keperluan yang mendesak,
358 sesuai dengan peranan bahasa Melayu yang
kian meningkat. Kajian diharapkan dapat
359
menerjemahkan gagasan-gagasan murni yang
360 terungkap dalam Falsafah Pendidikan
361 Negara, khususnya yang berkaitan dengan
362 pendidikan bersepadu, dengan pertimbangan
363 khusus daripada sudut peranan bahasa
364 Melayu dalam proses pengilmuan generasi
365 muda. Falsafah murni, jika tidak
diterjemahkan kurikulum secara terperinci,
366
perancangan yang teratur, kaedah latihan
367 guru yang cukup baik dan pengurusan
368 sekolah yang berkesan, akan tinggal sebagai
369 penyataan falsafah sahaja.
Pakar 2 136 ((batuk)) () Sebenarnya dalam kalangan KPT Tema:
137 ahli falsafah telah lama menyedari hakikat (02) Kepentingan Falsafah
138 bahawa wujudnya hubungan yang sangat erat Bahasa untuk
antara fikiran dan bahasa. Perhubungan yang Penyatupaduan
139
dimaksudkan adalah melibatkan fikiran yang Nasional
140 terkandung dalam bahasa dan hubungan
141 kedua ialah bahasa sebagai wahana fikiran.
142 Malahan ada yang berpendapat bahawa cara
sesebuah masyarakat melihat alam sekitarnya
584
143 ada dibayangi oleh corak sistem dan struktur Elemen:

144 bahasanya . () Tujuan untuk memperoleh
ilmu pengetahuan bagi orang Melayu, ialah 1. Dalam kalangan ahli
145
untuk mencapai hakikat kebenaran yang falsafah telah lama
146
membawa kepada keyakinan yang padu dan menyedari hakikat
147 teguh yang tidak berubah-ubah lagi, misalnya bahawa wujudnya
148 keyakinan tentang adanya Tuhan yang Maha hubungan yang
149 Esa iaitu Allah, keyakinan tentang kehidupan sangat erat antara
150 di dunia yang sementara sebagai persediaan fikiran dan bahasa.
151 untuk kehidupan akhirat yang kekal abadi
152 selama-lamanya iaitu selepas kematian, 2. Kesantunan dan
keyakinan pada janji Allah bahawa sesiapa keindahan
152
yang beriman dan beramal salih dia akan berbahasa sebagai
153 mendapat balasan yang baik di dunia dan di manifestasi daripada
154 akhirat dan sebaliknya yang kufur dan ingkar budi pekerti, budi
155 akan mendapat balasan yang buruk. Untuk bahasa dan akal
156 mendapat keyakinan demikian maka
budi yang tinggi dan
157 pencapaian ilmu yang benar amat penting dan
paling menentukan bagi orang Melayu. mulia.
158
<Kesantunan dan keindahan berbahasa 3. Penyemaian adab
159
sebagai manifestasi daripada budi pekerti, sebagai prasyarat
160 budi bahasa dan akal budi yang tinggi dan
161 untuk melahirkan
mulia, dan penyemaian adab sebagai
162 prasyarat untuk melahirkan manusia yang manusia yang
berbudi pekerti, berbudi bahasa dan berakal berbudi pekerti,
163
budi yang tinggi dan mulai sehingga berbudi bahasa dan
164
terbentuklah hati budi yang luhur>. Dalam berakal budi yang
165
masyarakat Malaysia tatasusila yang tinggi dan mulai
166 dianggap mempunyai nilai moral yang tinggi sehingga
167 dan murni yang dipersetujui bersama, seperti terbentuklah hati
168 yang terdapat dalam kurikulum pendidikan budi yang luhur.
169 moral, terdiri daripada elemen-elemen
170 berikut: merendah diri, tidak sombong dan 4. Bahasa pada
171 takbur, benar, belas kasih, hati suci, cintakan hakikatnya ialah
kedamaian, tabah menentang yang salah dan proses penzahiran
172
melaksanakan kerja yang baik, berdikari, iaitu daripada
173 berhemah tinggi, saling menghormati, adil sesuatu yang ada
174 dan saksama, bebas, berani, bersih fizikal dan pada tahap fikiran
175 mental, jujur, rajin, bekerjasama, sederhana melimpah keluar
176 (tidak melampaui batas/ ekstrem), syukur/
dan lahir dalam
177 berterima kasih, mengenang budi dan
bentuk zahirnya
178 bersemangat kemasyarakatan. Semua sifat
dan tatasusila berperlakuan dan bertindak itu apabila diungkapkan
179 melalui perkataan
sememangnya dianggap tinggi dan mulia
180 kerana bermanfaat dan berguna kepada dan ayat.
181 pembangunan dan penjagaan kerukunan dan
ketenteraman masyarakat. Bahasa pada 5. Apabila adab dan
182
hakikatnya ialah proses penzahiran iaitu budi pekerti yang
183
daripada sesuatu yang ada pada tahap fikiran mulia sempurna
184
melimpah keluar dan lahir dalam bentuk disemai maka
185 tahulah seseorang
zahirnya apabila diungkapkan melalui
186 perkataan dan ayat. Seperti seluruh alam jagat manusia itu, sama
187 raya ini merupakan penzahiran daripada ada orang awam
188 Iradat (kehendak) dalam ilmu Allah s.w.t, ataupun terpelajar,
189 apabila diungkapkan dengan madah kudus akan kedudukan dan
190 Ilahi “Kun/ Jadi” maka jadilah iaitu seluruh
585
191 alam ini dan apa-apa sahaja yang fungsi sesuatu

192 dikehendakin-Nya. Untuk memelihara budi terutama dirinya
193 dalam bahasa dan keindahan dalam sendiri dengan tepat
berbahasa, maka mahu tidak mahu harus dan wajar dalam
194
disemai dan dipupuk dahulu adab dan budi semua keadaan dan
195 pekerti yang mulia. () Apabila adab dan
196 ketika, dan
budi pekerti yang mulia sempurna disemai
197 seterusnya dapat
maka tahulah seseorang manusia itu, sama
bertindak dan
198 ada orang awam ataupun terpelajar, akan
kedudukan dan fungsi sesuatu terutama berperlakuan
199
dirinya sendiri dengan tepat dan wajar dalam dengan penuh wajar,
200 adil dan saksama.
semua keadaan dan ketika, dan seterusnya
201
dapat bertindak dan berperlakuan dengan
202 6. Ahli falsafah bahasa
penuh wajar, adil dan saksama. ((batuk))
203 Suasana perhubungan yang baik antara kaum seperti Whorf
204 dan pemeluk agama yang wujud di Malaysia, mengatakan realiti
205 Singapura, Brunei dan secara umumnya di kewujudan manusia
206 Indonesia juga, memberi kemungkinan yang sebenarnya adalah
amat cerah untuk mengadakan perhubungan bahasanya. Kalau
207
dan interaksi antara budaya dan peradaban tiada bahasanya
208
dengan penuh rukun dan damai. Seterusnya, maka hilanglah
209 suasana demikian memberi peluang kesedaran dan
210 keemasan kepada kaum Muslimin untuk kefahaman tentang
211 mengajak semua kepada jalan Tuhan-mu realitinya iaitu
212 dengan penuh kebijaksanaan dan nasihat
samalah seperti
213 penyampaian yang baik dan berbahas dengan
kehilangan realiti itu
mereka itu dengan hujah yang terbaik dan
214 sendiri.
ramah-tamah, seperti yang dianjurkan Quran,
215 Surah al-Nahl: 125, iaitu (maksudnya):
216 7. Dalam sejarah
“Serulah ke jalan Tuhan-mu dengan hikmat
manusia medium
217 kebijaksanaan dan nasihat pengajaran yang
yang paling cekap
218 baik dan berbahaslah dengan mereka dengan
cara yang lebih baik. Ahli falsafah bahasa dan berkesan bagi
219
seperti Whorf mengatakan realiti kewujudan mencatat ilmu
220 pengetahuan ialah
manusia sebenarnya adalah bahasanya. Kalau
221 bahasa, iaitu wahana
tiada bahasanya maka hilanglah kesedaran
222 dan kefahaman tentang realitinya iaitu utama yang
223 samalah seperti kehilangan realiti itu sendiri. mendukung,
224 Negara-negara maju di Timur juga merakam,
225 menggunakan bahasa kebangsaan sebagai mengkomunikasi,
226 bahasa pengantar pendidikan, bahasa rasmi menyebar dan
227 dan bahasa sains dan teknologi seperti Jepun, mewariskan ilmu
Korea, Republik Rakyat China dan Taiwan. pengetahuan dari
228
Namun di dunia Barat kebanyakan anggota
229 generasi ke satu
masyarakatnya bersifat bilingual atau
230 generasi..
multilingual disebabkan faktor mobiliti yang
231 meluas. Di Malaysia kini dalam langkah ke
232 arah mencapai status negara maju, strategi
233 MBMMBI (memartabatkan bahasa Melayu
dan memperkukuh bahasa Inggeris) telah
234
diperkenalkan untuk meningkatkan
235 pencapaian rakyat Malaysia sebagai modal
236 insan yang berketerampilan sambil
237 mengukuhkan solidariti, integrasi dan
238 patriotisme dalam acuan Malaysia. (.) Dalam
239 sejarah manusia medium yang paling cekap
586
240 dan berkesan bagi mencatat ilmu 8. Membentuk strategi

241 pengetahuan ialah bahasa, iaitu wahana untuk menangani
242 utama yang mendukung, merakam, dan membangunkan
mengkomunikasi, menyebar dan mewariskan segala sumber
243
ilmu pengetahuan dari generasi ke satu kebahasaan demi
244 generasi. Oleh yang demikian jelaslah
245 mengaitkannya
bahawa (.) bahasa memainkan peranan utama
246 dengan kepentingan
dalam mengungkapkan polisi, strategi, pelan
negara melalui
247 dan langkah serta teori, konsep dan juga
amalan praktikal bagi segala proses operasi sebuah
248
pembangunan. Dasar bahasa dilaksanakan badan perancang
249 bahasa.
demi menyatukan warga negara yang
250
pluralistik dari segi bahasa yang lain, iaitu
251 9. Bahasa kebangsaan
memberikan identiti/ acuan tersendiri, dan
252 juga memberikan prestij dan maruah kepada sesuatu negara
253 warganegaranya, tetapi dengan syarat bahasa bangsa merupakan
254 kebangsaan yang dikuatkuasakan itu tumbuh asas jati diri,
255 dan berkembang secara natural dan dipilih maruah, pemupuk
secara hati-hati oleh perancangnya. () perasaan kekitaan
256
Malaysia menghadapi masalah pembinaan atau esprit de corp
257
sebuah negara bangsa yang bersatu padu dan yang kukuh,
258 bercitra sendiri, disebabkan kegagalan fungsi semangat perpaduan
259 bahasa kebangsaan menjadi unsur penyatu, dan solidariti negara
260 perantara dan pembina citra negara bangsa, bangsa, dan faktor
261 akibat daripada kecurigaan, kebencian dan
pembangunan
262 penolakan komuniti bahasa lain. Membentuk
sumber daya tenaga
strategi untuk menangani dan
263 rakyat jelata secara
membangunkan segala sumber kebahasaan
264 demi mengaitkannya dengan kepentingan ekuitabel dan
265 negara melalui operasi sebuah badan meluas yang
266 perancang bahasa. Pada hakikat sebenarnya menjadi asas
267 bahasa kebangsaan sesuatu negara bangsa pembangunan dan
268 merupakan asas jati diri, maruah, pemupuk kemajuan sesebuah
269 perasaan kekitaan atau esprit de corp yang negara.
kukuh, semangat perpaduan dan solidariti
270
negara bangsa, dan faktor pembangunan
271 sumber daya tenaga rakyat jelata secara
272 ekuitabel dan meluas yang menjadi asas
273 pembangunan dan kemajuan sesebuah
274 negara, seperti yang dibuktikan oleh semua
275 negara bangsa maju dunia seperti bahasa
276 Jepun, Korea dan China di negara-negara
Timur dan bahasa Jerman, Perancis, Belanda,
277
Sepanyol, Portugis, Itali, Rusia dan lain-lain
278 di Eropah.
Pakar 1 370 Pengajaran bahasa tidak akan bererti KK (01) Tema:

371 sepenuhnya jika hakikat bahasa, peranan Kurikulum Falsafah
372 bahasa dalam pembentukan konsep diri insan, Bahasa untuk
373 peranan bahasa dalam pengilmuan individu Penyatupaduan
374 dan masyarakat dan peranan bahasa dalam Nasional
375 proses pewarisan nilai serta tamadun tidak
376 dijadikan landasan proses pengajaran dan
377 pembelajaran bahasa. () Sekadar
378 mengajarkan dan mempelajari bahasa secara
587
379 mekanis, dengan hanya menitikberatkan Elemen:

380 penguasaan sistem bahasa dan kemahiran
381 berbahasa sekadar berhasil melahirkan anak 1. Peranan bahasa
382 didik yang menguasai bahasa untuk tujuan dalam pembentukan
383 praktis, seperti untuk mengisi keperluan konsep diri insan,
384 pekerjaan. Martabat bahasa jauh lebih tinggi peranan bahasa
385 daripada itu. (.) Diharapkan suburnya tradisi dalam pengilmuan
386 pemikiran dan budaya ilmu melalui kreativiti individu dan
387 bahasa, terutama penghasilan karya dalam masyarakat dan
388 pelbagai bidang yang dapat meningkatkan peranan bahasa
389 tamadun. Disamping itu, anggota masyarakat dalam proses
390 menyemarakkan pelbagai wacana untuk
pewarisan nilai.
391 menghidupkan perdebatan sihat dan ilmiah
392 dalam meninggikan martabat keinsanannya. 2. Anggota masyarakat
393 ((batuk)) Seluruh usaha reformasi pendidikan menyemarakkan
394 menekankan aspek kualiti, iaitu peningkatan pelbagai wacana
395 mutu pendidikan dan manusia yang
untuk
396 dihasilkan melalui pendidikan. () Dalam
397 konteks ini reformasi pendidikan di Malaysia menghidupkan
398 berkaitan rapat dengan upaya „pemanusiaan perdebatan sihat dan
399 manusia. Dalam konteks pendidikan bahasa, ilmiah.
400 realisasi reformasi pendidikan perlu ditinjau
3. Seluruh usaha
401 daripada segi falsafahnya dan juga
402 kurikulumnya. Dalam konteks falsafah reformasi
403 pendidikan bahasa Melayu, saya pendidikan
404 menyarankan penyataan eksplisit menekankan aspek
405 mengenainya agar segala perencanaan dan kualiti, iaitu
406 pelaksanaan strategi reformasi pendidikan peningkatan mutu
407 lebih jelas, terarah dan terkawal. Falsafah pendidikan dan
408 pendidikan bahasa itu mestilah selari dengan manusia yang
409 <Falsafah Pendidikan Negara pertama dihasilkan melalui
410 daripada segi upaya pengembangan pendidikan.
411 berterusan potensi individu secara seimbang
412 dan harmonis daripada segi intelek, rohani 4. Dalam konteks ini
413 dan jasmani; kedua daripada segi sumbangan reformasi
414 bahasa terhadap pembangunan masyarakat pendidikan di
415 dan negara. Pendidikan bahasa sebagai upaya Malaysia berkaitan
416 mengembangkan potensi berbahasa yang rapat dengan upaya
417 telah dikurniakan Tuhan kepada seluruh „pemanusiaan
418 manusia, sesuai dengan ungkapan haiwan
manusia”.
419 natiq atau rational animal yang dikiaskan
420 kepada manusia. Pendidikan bahasa sebagai 5. Pengembangan
421 upaya meneliti sistem alam ciptaan Tuhan berterusan potensi
422 (dalam konteks ini alam kecil atau saghir, individu secara
423 iaitu bahasa sebagai bahagian sistem dalam
seimbang dan
424 diri manusia), sebagai suatu sains,
425 sebagaimana penelitian terhadap sistem- harmonis daripada
426 sistem lain, umpamanya sistem cakerawala, segi intelek, rohani
427 struktur muka bumi dan sebagainya. dan jasmani.
428 Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang
429 pendidikan umum, iaitu sebagai satu subjek
430 dan juga sebagai sarana pemerolehan dan
431 pengembangan ilmu, selaras dengan gagasan
432 bahasa merentas kurikulum (language across
433 curriculum). Pendidikan bahasa sebagai
434 wahana pewarisan nilai-nilai kehidupan
588
435 bermasyarakat atau dengan perkataan lain 6. Upaya

436 seluruh unsur kebudayaan dan tamadun mengembangkan
437 masyarakat kepada generasi baharu. potensi berbahasa
438 Penguasaan bahasa bererti juga penguasaan yang telah
439 ilmu-ilmu lain kerana pelajaran bahasa dikurniakan Tuhan
440 menurut kurikulum dan pendekatan kepada seluruh
441 bersepadu bukan hanya menitikberatkan
manusia, sesuai
442 penguasaan kemahiran berbahasa bahkan
dengan ungkapan
443 memasukkan unsur-unsur ilmu daripada
444 semua cabang dalam pelajaran bahasa, iaitu haiwan natiq atau
445 melalui STRATEGI PENYERAPAN ILMU.. rational animal.
446 Sesuai pula dengan asas Falsafah Pendidikan
7. Pendidikan bahasa
447 Bahasa yang berkaitan dengan fungsi
sebagai upaya
448 pemerolehan ilmu dan pemupukan nilai-nilai
449 murni masyarakat, kandungan sukatan meneliti sistem alam
450 pelajaran memasukkan aspek isi pelajaran. ciptaan Tuhan
451 Maksud “isi pelajaran” dalam konteks ini (dalam konteks ini
452 ialah bahan ilmu dan nilai murni yang alam kecil atau
453 digunakan dalam upaya mengembangkan saghir, iaitu bahasa
454 kemahiran mendengar, bertutur, membaca sebagai bahagian
455 dan menulis. (.) Pemaduan atau integrasi sistem dalam diri
456 antara unsur ilmu dan nilai-nilai dengan manusia).
457 aspek kemahiran bahasa ini merupakan suatu
458 bentuk konkrit realisasi gagasan pendidikan 8. Pendidikan bahasa
459 bersepadu yang ditekankan dalam reformasi sebagai suatu
460 pendidikan. Pelajaran bahasa tidak lagi cabang pendidikan
461 dilihat semata-mata sebagai pembinaan umum, iaitu sebagai
462 kemahiran bahasa yang empat (mendengar, satu subjek dan juga
463 bertutur, membaca dan menulis) dan tidak sebagai sarana
464 juga sebagai penyampaian maklumat tentang
pemerolehan dan
465 rumus-rumus bahasa semata-mata. Di sisi
pengembangan
466 pembinaan kemahiran berbahasa dan
467 pengukuhan penguasaan sistem bahasa itu ilmu, selaras dengan
468 berlangsung terus, pelajaran bahasa turut gagasan bahasa
469 menitikberatkan aspek isi bahasa itu sendiri, merentas kurikulum
470 iaitu ilmu dan nilai-nilai murni. ((batuk)) (language across
471 Falsafah Pendidikan Negara kita secara curriculum).
472 formal bermula dengan Penyata Razak (1956)
473 dan Penyata Rahman Talib (1960), yang 9. Pendidikan bahasa
474 menggariskan cita-cita dan arah haluan sebagai wahana
475 sistem pendidikan negara. Falsafah yang pewarisan nilai-nilai
476 tersirat di sebalik cita-cita perpaduan dan kehidupan
477 pembangunan sosioekonomi sebagaimana bermasyarakat atau
478 yang ternyata dalam kedua-dua penyata itu dengan perkataan
479 mungkin sesuai menurut suasana pada waktu lain seluruh unsur
480 itu. Namun demikian, selaras dengan cita-cita kebudayaan dan
481 pembinaan bangsa dan negara, yang bererti tamadun masyarakat
482 juga pembinaan tamadun dan pemikiran, kepada generasi
483 keperluan terhadap penegasan yang lebih
baharu.
484 menyeluruh amat dirasakan. Pembangunan
485 sosioekonomi dan perpaduan akan menjadi 10. Strategi Penyerapan
486 hasil, dan bukan lagi matlamat pendidikan, ilmu.
487 apabila inti sari atau komponen teras
488 pendidikan dapat dikenal dan diberi tumpuan
489 perhatian. Sehubungan dengan ini,
490 penyerapan nilai murni dapat kita anggap
589
491 sebagai bahagian penting dalam inti sari 11. Penyerapan nilai
492 pendidikan. Kesedaran akan pentingnya dapat dilakukan
493 aspek penyerapan nilai murni atau penurunan juga melalui
494 adab inilah yang kemudian mencetuskan kegiatan
495 penyataan Falsafah Pendidikan Negara pada kokurikulum dalam
496 tahun 1987, sebagai tindakan lanjut daripada bentuk interaksi
497 Laporan Jawatankuasa Kabinet (1979).
keseluruhannya.
498 Strategi bersepadu bukan saja dalam aspek
499 kognitif, iaitu penyerapan nilai melalui 12. Memperkasakan
500 kandungan mata pelajaran, bahkan juga sekolah kebangsaan.
501 dengan berlangsung dalam bentuk Antara caranya ialah
502 penyepaduan aspek kognitif dengan aspek
masukkan mata
503 afektif dan psikomotor. Hal ini bererti
pelajaran vernakular
504 bahawa penyerapan nilai dapat dilakukan
505 juga melalui kegiatan kokurikulum dalam Cina, Tamil dalam
506 bentuk interaksi keseluruhannya. Sekolah sekolah kebangsaan
507 Kebangsaan, bukan sahaja kurikulumnya supaya menjadi
508 sama, guru yang terlatih sama, bahkan pendorong untuk
509 pengajaran sama, juga bahasa yang sama. kaum-kaum mereka
510 Jadi ideal ini. Dari sejarahnya sukar untuk untuk masuk ke
511 tutup SJK ini. Jadi usaha rancangan TPM sekolah kebangsaan.
512 memperkasakan sekolah kebangsaan. Antara
513 caranya ialah masukkan mata pelajaran
514 vernakular Cina, Tamil dalam sekolah
515 kebangsaan supaya menjadi pendorong untuk
516 kaum-kaum mereka untuk masuk ke sekolah
517 kebangsaan. Lambat laun kita harap tanpa
518 melakukan kekerasan atau paksaan sekolah
519 SJK ini sekadar menjadi pinggiran atau
520 marginal sahaja. Subsistem yang tidak
521 penting sangat. () Kebangkitan semangat
522 kebangsaan yang berlangsung di negara ini
523 merupakan kebangkitan semangat yang
524 holistik sifatnya. Cita-cita membebaskan
525 tanah air bukan terhad pada pembebasan
526 daripada sudut politik dan ekonomi semata-
527 mata, bahkan turut merangkumi aspek
528 bahasa, pemikiran, pendidikan dan
529 kebudayaan juga. Maka itu, dalam kosa kata
530 bahasa Melayu muncul frasa nasionalisme
531 bahasa atau nasionalisme linguistik, dengan
532 pengertian nasionalisme atau semangat
533 kebangsaan yang berteraskan perjuangan
534 memartabatkan bahasa Melayu sebagai salah
535 satu asas kebangsaan dan kenegaraan.
536 Gerakan nasionalisme sebagaimana yang
537 berlangsung dalam kalangan nasionalis di
538 Maktab Sultan Idris Tanjung Malim (yang
539 ditubuhkan pada tahun 1922), wartawan,
540 sasterawan, bahasawan dan bahkan
541 agamawan yang tampak nyata berkobar
542 dalam Kongres Bahasa dan Persuratan
543 Melayu Pertama (1952), Kongres Bahasa dan
544 Persuratan Kedua (1954) dan Kongres
545 Bahasa dan Persuratan Ketiga (1956)
546 membuktikan penghayatan yang bersepadu
590
547 tentang erti kemerdekaan tanah air.

548 Penubuhan Dewan Bahasa dan Pustaka pada
549 tahun 1956 sebagai badan perancangan
550 bahasa Melayu itu pun merupakan hasil
551 perjuangan rakyat, khususnya melalui
552 <Kongres Bahasa dan Persuratan Ketiga.
553 Sebagai bahasa ilmu pula, khususnya melalui
554 peranannya sebagai bahasa penghantar utama
555 sistem pendidikan negara, bahasa Melayu
556 mengisi erti pendemokrasian pendidikan,
557 dengan pengertian bahawa pelbagai ilmu
558 dapat disampaikan kepada sebahagian besar
559 rakyat melalui bahasa yang satu, sehingga
560 kemungkinan wujudnya kesenjangan atau
561 jurang ilmu dan kemahiran, sebagaimana
562 yang berlaku dalam zaman penjajahan dapat
563 dielakkan kerana kita mempunyai sistem
564 pendidikan kebangsaan, bukan sistem yang
565 memisah-misahkan empat aliran (aliran
566 bahasa Inggeris dan tiga aliran vernakular –
567 Melayu, Cina dan India)>. Penggunaan
568 bahasa kebangsaan sebagai bahasa
569 pengembangan ilmu (yang memenuhi fitrah
570 dan disokong oleh sekian banyak kajian,
571 termasuk diungkapkan dalam piagam
572 UNESCO) memungkinkan proses
573 pengilmuan masyarakat menjadi lebih
574 berkesan. Dalam tempoh kira-kira tiga dekad
575 pelaksanaan bahasa Melayu sebagai bahasa
576 penghantar utama (dengan mengambil tahun
577 1970 sebagai titik tolaknya), telah terhasil
578 ratusan ribu ilmu, birokrat, teknokrat,
579 profesional dan tenaga pembangunan negara
580 dalam pelbagai bidang, dengan sebahagian
581 besar mereka terdidik dalam sistem
582 kebangsaan yang bahasa penghantar
583 utamanya bahasa Melayu, sekurang-
584 kurangnya sehingga peringkat menengah atas
585 (Tingkatan Lima). Aspek yang kurang
586 diperhatikan dan kurang disedari kebanyakan
587 orang tentang kejayaan sistem pendidikan
588 negara yang berbahasa penghantar bahasa
589 Melayu ialah terbentuknya kesatuan sikap,
590 pemikiran, sistem nilai dan pandangan sarwa
591 dalam kalangan generasi muda di Malaysia,
592 selain terbentuknya budaya berbahasa yang
593 relatif seragam. Orang yang bergerak dalam
594 bidang pendidikan dan memerhatikan
595 kehidupan di alam persekolahan pasti dapat
596 menyaksikan bagaimana bahasa Melayu
597 berhasil menjadi wahana yang membentuk
598 sikap, pemikiran, sistem nilai dan pandangan
599 sarwa anak didik di institusi pendidikan.
600 Ternyata bahawa prasangka perkauman dapat
601 diatasi sebahagiannya oleh faktor bahasa.
602 Pasti menarik hasilnya jika kajian empiris
591
603 tentang aspek itu dapat dilakukan. Ibu segala

604 masalah yang kita hadapi dalam pelaksanaan
605 dasar bahasa yang berkaitan erat dengan
606 proses pembinaan negara itu ialah
607 KETIDAKTEKALAN sikap, pendirian dan
608 pelaksanaan, yang sebahagiannya disebabkan
609 oleh faktor tidak atau kurang memahami
610 peranan bahasa sebagai salah satu asas
611 pembangunan. Pasti pula ketidakfahaman itu
612 disebabkan oleh pemahaman yang silap
613 tentang konsep dan falsafah pembangunan,
614 yang umumnya lebih dipertalikan
615 kebanyakan orang dengan pembangunan
616 fizikal, sehingga faktor budaya dan bahasa
617 dianggap tidak penting dalam usaha mengejar
618 kemajuan. Dalam pada itu, kalangan bukan
619 Melayu, meskipun ribuan langkah di hadapan
620 dalam bidang ekonomi, ternyata begitu
621 prihatin terhadap bahasa dan budayanya dan
622 sanggup mati bergalang tanah untuk
623 mempertahankannya. Sebilangan orang
624 Melayu yang baru agak celik dalam bidang
625 ekonomi tiba-tiba menjadi orang yang
626 angkuh dan memandang hina pula akan
627 bahasa dan budayanya.
Pakar 2 279 Cara penggunaan bahasa seseorang iaitu KK (02) Tema:

280 kebolehan berbahasanya menunjukkan Kurikulum Falsafah
281 bangsa atau keturunannya sama ada daripada Bahasa untuk
282 keturunan orang yang baik-baik yang Penyatupaduan
283 senantiasa bersopan santun dalam tutur kata Nasional
284 mereka ataupun sebaliknya, seperti yang
285 terungkap di dalam peribahasa berikut:<Usul
286 menunjukkan asal. Bahasa menunjukkan
287 bangsa (keturunan). Hilangbahasa lenyaplah Elemen:
288 bangsa (keturunan).Bahasa dan bangsa tidak
289 dijual beli. Bahasa jiwa bangsa>. Penggunaan 1. Bahasa
290 bahasa seseorang juga menunjukkan keadaan melambangkan
291 kesopanan, kesantunan dan budi pekerti iaitu kesopanan dan budi
292 membayangkan keluruhan hati dan kehalusan pekerti bangsa.
293 rasa seseorang misalnya apabila orang lain
294 membuat kebaikan kepada kita maka kita 2. pemilihan katanya,
295 tahu membalasnya dengan pengucapan sesuai dan bernas isi
296 bahasa yang manis yang dapat meluahkan percakapannya dan
297 rasa penghargaan yang tersemai di dalam hati bijaksana akal
298 sanubari kita, seperti yang terungkap di fikirannya.
299 dalam peribahasa berikut:Orang berbudi kita
300 berbahasa. Orang memberi kita merasa. 3. Penyemaian adab
301 Keindahan dan kehalusan bahasa seseorang dan zahirnya adab di
302 juga dikaitkan dengan keindahan dan dalam diri seseorang
303 kekayaan daya kekreatifannya, iaitu
itu adalah prasyarat
304 kebolehan dan kecekapan seseorang
untuk menyemaikan
305 mengolah kalimat dan kata-kata yang indah
306 dalam penyusunan dan pengucapannya, yang ilmu yang benar.
307 dengan secara langsung dapat menggerakkan
308 hati, mencuit perasaan dan membakar
592
309 semangat, seperti yang terungkap di dalam 4. Kekuatan dalaman

310 peribahasa berikut:Yang merah itu saga;Yang yang terkandung
311 kurik itu kendi;Yang indah itu bahasa;Yang dalam hati budi
312 baik itu budi.;Jangan pandang orang yang manusia iulah yang
313 berkata; () Pandanglah apa yang dia kata. akan menjadi
314 Bahasa juga dikaitkan dengan akal budi benteng dan senjata
315 seseorang iaitu kecekapan berfikir dan
yang kukuh dan
316 kecerdasan otaknya yang ditunjangi pula oleh
padu untuk
317 ketinggian ilmu pengetahuan dan pengalaman
318 seseorang yang mencerminkan pula taraf melawan sebarang
319 pendidikan dan pengajiannya, seperti yang ancaman.
320 terselah di dalam ungkapan “baik budi
5. Iktibar daripada
321 bicaranya”iaitu tepat dan jitu pemilihan
tragedi pada zaman
322 katanya, sesuai dan bernas isi percakapannya
323 dan bijaksana akal fikirannya. Sebaliknya Melaka itu ialah
324 daripada bahasa yang kurang sopan dan tidak bahawa luahan
325 kena pada tempatnya akan mengakibatkan emosi dalam bentuk
326 kesan yang buruk, misalnya:< Berfikir ucapan, tindakan
327 sebelum berkata; Berunding sebelum dibuat; dan aksi buruk
328 Sebab pulut santan binasa; Kerana mulut daripada nafsu
329 badan binasa;Terlajakperahu boleh serakah,
330 diundur;Terlajak kata emas padahnya; tamak,hasad dengki,
331 Bercakap memandang-mandang; Silap lidah iri hati dan dendam
332 jiwahilang; Kerbau dipegang talinya;Manusia kesumat terutama
333 dipegang katanya; Kata dikotakan>.
sekali dalam
334 Penyemaian adab dan zahirnya adab di dalam
kalangan pemimpin,
335 diri seseorang itu adalah prasyarat untuk
336 menyemaikan ilmu yang benar, kerana pentadbir dan
337 kedua-dua itu saling bertimbal balik dalam pembesar negara,
338 membantu dan membimbing seorang jika tidak dibendung
339 manusia untuk mengenal, mengecam dan bahkan dibiar
340 mengakui taraf hierarki ilmu dan kewujudan. berleluasa, amatlah
341 ((batuk)) Kesimpulannya, penyemaian adab parah padahnya
342 di dalam diri seseorang itulah proses kepada ketahanan
343 pendidikan membawa kepada disiplin jasad, dalaman sesebuah
344 akal dan rohnya yang dengan itu negara
345 menyediakannya untuk memperoleh ilmu
346 yang benar yang merupakan objektif daripada 6. Penyampaian ,
347 proses pendidikan itu. Matlamat utama dalam interaksi dan dialog
348 pembelajaran bahasa bukan setakat demikian oleh kaum
349 mengetahui selok belok binaan bahasa, bunyi Muslimin dengan
350 dan ejaannya, susunan perkataan, frasa, kumpulan etnik,
351 klausa dan ayatnya, dan sejarah serta budaya dan kaum
352 perkembangannya, tetapi melebihi daripada
yang lain, akan
353 semua itu ialah mempelajari bagaimana
meningkatkan
354 hendak menggunakan bahasa supaya tercapai
355 ilmu yang benar yang boleh membimbing keterbukaan dalam
356 manusia kepada pengenalan, pengecaman dan kalangan mereka
357 pengesahan kedudukan yang tepat, wajar dan dan keupayaan
358 benar bagi segala benda di dalam pentarafan menerangkan Islam
359 penciptaan alam semesta (kosmos) yang secara rasional,
360 dengan itu membawa kepada pengenalan, waras dan penuh
361 pengesahan dan pengakuan akan kedudukan hikmah.
362 yang tepat bagi Tuhan di dalam pentarafan
363 kewujudan. Pengetahuan yang demikian
364 bukan sesuatu yang harus dipermudah dan
593
365 diperkecilkan, kerana tercapai atau tidaknya 7. Menekankan titik

366 pengetahuan itu akan menentukan nasib persamaan yang
367 sebenar seseorang yang akan merupakan sepunya dan
368 penentuan yang muktamad dan kekal. universal dalam
369 Kekuatan dalaman yang terkandung dalam agama, etnik dan
370 hati budi manusia iulah yang akan menjadi budaya terutama
371 benteng dan senjata yang kukuh dan padu
sekali dalam aspek
372 untuk melawan sebarang ancaman
moral, etika,
373 sedemikian. Iktibar daripada tragedi pada
374 zaman Melaka itu ialah bahawa luahan emosi kekeluargaan,
375 dalam bentuk ucapan, tindakan dan aksi kebajikan,
376 buruk daripada nafsu serakah, tamak,hasad pembangunan
377 dengki, iri hati dan dendam kesumat terutama kemanusiaan,
378 sekali dalam kalangan pemimpin, pentadbir ekonomi, sains,
379 dan pembesar negara, jika tidak dibendung teknologi dan
380 bahkan dibiar berleluasa, amatlah parah prasaraan melalui
381 padahnya kepada ketahanan dalaman wahana bahasa
382 sesebuah negara. Keadaan negara yang rapuh Melayu.
383 daripada dalaman itu apabila disertai dengan
384 serangan musuh daripada luar, akan
385 membawa kepada kecundangan dan
386 keruntuhannya. Bahasa Melayu merupakan
387 unsur yang amat penting bagi mengeratkan
388 hubungan akal budi para penuturnya. Kedua-
389 dua unsur itu mampu membentuk jati diri
390 yang kukuh, padu dan utuh bagi sesuatu
391 kelompok manusia membentuk sesebuah
392 tamadun. <Konsep kebenaran yang tepat
393 mengikut pandangan orang Melayu yang
394 tersemat dalam hati budinya, ialah selain
395 daripada wujudnya keadaan keselarasan,
396 keserasian dan kegunaan bagi sesuatu perkara
397 dan perlakuan dalam masyarakat dan alam
398 ini, maka hendaklah wujud juga keadaan
399 kewajaran, kesaksamaan dan keadilan>.
400 Sesuatu perkara atau perlakuan itu bukan
401 sahaja berselaras, serasi dan berguna kepada
402 masyarakat tetapi juga wajar dan sesuai
403 dengan tempat duduk dan tugasnya dalam
404 sistem di mana ia berada iaitu memenuhi
405 tujuan kejadian dan kelakuannya.
406 Pengenalan, pengesahan dan penunaian hak
407 melibatkan proses menjadikan diri berada di
408 dalam keadaan hak atau benar, iaitu
409 mengaktualisasi hak di dalam diri atau
410 menjadikan diri berhak; iaitu benar dan
411 menunaikan kebenaran. ()Inilah merupakan
412 pendidikan iaitu mempelajari apa yang benar
413 dan sesudah itu mengamalkan kebenaran itu.
414 Kesantunan seharusnya dikaitkan dengan tiga
415 komponen keperibadian atau sahsiah seorang
416 manusia, iaitu pertama, fiil perangai dan budi
417 pekertinya yang membawa kepada tindak-
418 tanduk perbuatan dan aksinya. Kedua, budi
419 bahasa dan tutur katanya yang membawa
420 kepada budi bicara dan percakapannya.
594
421 Ketiga, hati budi iaitu kalbu dan akalnya.

422 <Penyampaian , interaksi dan dialog
423 demikian oleh kaum Muslimin dengan
424 kumpulan etnik, budaya dan kaum yang lain,
425 akan meningkatkan keterbukaan dalam
426 kalangan mereka dan keupayaan
427 menerangkan Islam secara rasional, waras
428 dan penuh hikmah>. Menekankan titik
429 persamaan yang sepunya dan universal dalam
430 agama, etnik dan budaya terutama sekali
431 dalam aspek moral, etika, kekeluargaan,
432 kebajikan, pembangunan kemanusiaan,
433 ekonomi, sains, teknologi dan prasaraan
434 melalui wahana bahasa Melayu.
Pakar 1 628 () Proses penyepaduan unsur-unsur ilmu, SPM Tema:

629 hal ehwal persendirian dan kemasyarakatan, (01) Strategi Pembelajaran
630 semangat kewarganegaraan dan nilai-nilai Murid dalam
631 murni masyarakat Malaysia dalam Pendidikan Falsafah
632 pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu. Bahasa untuk
633 Strategi penyerapan yang diamalkan dalam Penyatupaduan
634
pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu Nasional
635
dikenal sebagai “penyerapan ilmu dan nilai”.
636
637 Dalam konteks pelaksanaan Falsafah
638 Pendidikan Negara dan falsafah pendidikan
bahasa, strategi penyerapan ini bertujuan Elemen:
639
640 <mengisi aspek kandungan bahasa, iaitu 1. Proses penyepaduan
641 pemikiran, ilmu, pandangan hidup, sistem unsur-unsur ilmu,
642 nilai, dan warisan yang perlu diperkenalkan hal ehwal
643 kepada generasi muda dalam rangka persendirian dan
644 mengekalkan dan meningkatkan kebudayaan kemasyarakatan,
645 serta tamadun bangsa>. Proses pengajaran
646 semangat
dan pembelajaran benar-benar mencapai kewarganegaraan
647 matlamat dan objektifnya apabila pelajar
648 dan nilai-nilai murni
bukan sahaja terampil dalam komunikasi, masyarakat
649
650 bahkan dapat menghayati dan menampilkan Malaysia.
651 unsur-unsur positif kehidupan (ilmu, nilai, hal
652 ehwal persendirian dan kemasyarakatan, serta 2. Proses pengajaran
653 kewarganegaraan) dalam komunikasinya. dan pembelajaran
654 Pendidikan bahasa tidak patut dilihat sebagai benar-benar
655 proses mekanis semata-mata, iaitu mencapai matlamat
656 pemindahan kemahiran untuk berkomunikasi dan objektifnya
657 sahaja. Kemahiran yang empat, iaitu apabila pelajar
658 mendengar, bertutur, membaca dan menulis bukan sahaja
659 belum bereti apa-apa jika aspek nilai atau terampil dalam
660 tidak disepadukan serentak. <Perkembangan komunikasi, bahkan
661
bahasa Melayu mempunyai kaitan yang dapat menghayati
662
langsung dengan asas jati diri dan citra dan menampilkan
663
664 bangsa serta dengan cita-cita luhur bangsa unsur-unsur positif
665 dan negara>. Sia-sialah pembicaraan yang kehidupan (ilmu,
666 tidak mengaitkan bahasa Melayu dengan cita- nilai, hal ehwal
667 cita besar membina tamadun bangsa dan persendirian dan
668 negara, kerana dari tahap awal pertubuhan kemasyarakatan,
595
669 dan perkembangannya, bahasa Melayu serta

670 sentiasa menjadi petunjuk dan kayu ukur kewarganegaraan)
671 kemajuan bangsa. Bahasa melambangkan jati dalam
672 diri sebagaimana yang terungkap dalam kata komunikasinya.
673 hikmat „bahasa jiwa bangsa‟, „bahasa tidak
674 dijual beli‟, „bahasa menunujukkan bangsa. 3. Perkembangan
675 bahasa Melayu
tanpa bahasa, tidak akan wujud konsep-
676 mempunyai kaitan
konsep (dalam bentuk kosa kata umum dan
677 yang langsung
678 khusus atau istilah) yang mendukung
pengertian setiap unsur kebudayaan. ((batuk)) dengan asas jati diri
679 dan citra bangsa
680 Tanpa bahasa juga tidak mungkin berlaku
komunikasi yang berkesan untuk serta dengan cita-
681
mewujudkan keadaan saling faham antara cita luhur bangsa
682
683 anggota masyarakat dalam zaman ke zaman, dan negara.
684 tidak mungkin dapat berlaku proses 4. Pendidikan pada
685 pewarisan kebudayaan itu. Demikianlah yang peringkat individu
686 berlaku dalam kesinambungan tamadun
687 berlaku dalam
manusia, termasuk bangsa Melayu dari bentuk
688 zaman ke zaman apabila bahasa menjadi
689 pengembangan
sarana pewarisan pelbagai sudut tamadun potensi-potensi yang
690
691 sehingga generasi kemudian dapat ada pada diri
692 memanfaatkan warisan tamadun leluhurnya manusia.
693 dan pada waktu yang sama meningkatkannya,
694 juga melalui perantaraan bahasa. Pendidikan 5. menyaksikan pidato,
695 pada peringkat individu berlaku dalam bentuk ucapan, syarahan
696 pengembangan potensi-potensi yang ada pada dan perbahasan
697 diri manusia. Salah satu potensi yang ada yang mencerminkan
698 pada diri manusia ialah potensi intelek (akal). bahasa Melayu
699 Salah satu cabang potensi intelek itu ialah tinggi.
700 potensi berbahasa. Sehubungan dengan itu,
701 pendidikan berbahasa berperanan
702
mengembangkan potensi berbahasa tersebut
703
agar individu itu dapat menjalani kehidupan
704
705 sebagai manusia yang mampu melaksanakan
706 amanah dan tanggungjawab sebagai khalifah
707 Allah di muka bumi, dengan berasaskan
708 konsep bahasa sebagai tunjang kebudayaan
709 dan tamadun serta membina penyatupaduan
710 bangsa. Konsep pembinaan negara bangsa
711 yang menjadi cita-cita utama negara bererti
712 pembinaan negara yang berasaskan semua ras
713 yang ada, dengan bertunjangkan beberapa
714 dasar, antaranya termasuklah Dasar Bahasa
715 Kebangsaan. Dalam kaitannya dengan Dasar
716
Bahasa Kebangsaan itulah relevannya usaha
717
“memperkasakan bahasa” untuk membina
718
719 negara bangsa, dan bahasa yang perlu
720 diperkasakan itu ialah bahasa yang menjadi
721 asas pembinaan negara yang terdiri daripada
722 pelbagai ras itu, iaitu bahasa Melayu,
723 sebagaimana yang dimaktubkan dalam
724 Perlembagaan Persekutuan. Dasar Bahasa
596
725 Kebangsaan merupakan salah satu asas

726 kontrak sosial yang menjadi landasaan
727 pembinaan negara apabila mencapai
728 kemerdekaan. () Bahasa tidak ketinggalan
729 dalam skema perancangan pembinaan negara
730 Malaysia, selaras dengan teori perancangan
731
bahasa yang meletakkan bahasa sebagai salah
732
satu unsur pembinaan negara Sebagaimana
733
734 yang pernah diungkapkan oleh Perdana
735 Menteri yang pertama, Tunku Abdul Rahman
736 Putra al-Haj, bahasa kebangsaan umpama roh
737 atau jiwa negara. Negara tanpa bahasa
738 kebangsaan ialah negara tanpa roh atau jiwa.
739 Maka itu, digubal Dasar Bahasa Kebangsaan
740 sebagai salah satu dasar negara. Bersama-
741 sama dengan “dasar-dasar kenegaraan” yang
742 lain, Dasar Bahasa Kebangsaan memainkan
743 peranan penting dalam proses pembinaan
744 negara. Dalam soal bahasa, jelas bahawa
745
penobatan bahasa Melayu sebagai bahasa
746
747 kebangsaan dan bahasa rasmi sebagaimana
748 yang dimaktubkan dalam perkara 152
749 Perlembagaan Persekutuan telah menjadi asas
750 kenegaraan dan kebangsaan yang penting.
751 Pembudayaan berbahasa dengan santun
752 (dengan pengertian berbahasa menurut
753 peraturan linguistik, peraturan sosiolinguistik
754 dan peraturan pragmatik) memerlukan
755 perancangan dan pelaksanaan strategi yang
756 lebih berkesan, khususnya melalui institusi
757 pendidikan, pentadbiran dan media massa.
758
Menjadi impian untuk kita menyaksikan
759
pidato, ucapan, syarahan dan perbahasan
760
761 yang mencerminkan bahasa Melayu tinggi.
762 Seringkali harapan kita untuk menikmati
763 wawancara atau ucapan yang bermutu
764 pencapaiannya (termasuk dalam hal
765 penggunaan bahasa) tidak tercapai, malahan
766 perbahasan di Parlimen kadang-kadang tidak
767 pula mencerminkan kemurniaan dan taraf
768 Parlimen itu sendiri, disebabkan bahasa
769 Melayu tinggi yang seharusnya digunakan
770 ditukar menjadi bahasa Melayu rendah,
771 kadangkala dengan carutan dan maki hamun.
772
Sikap tidak menghormati bahasa kebangsaan
773
perlu dipandang serius oleh semua pihak
774
775 kerana bahasa melambangkan imej dan
776 maruah bangsa dan negara.
597
Pakar 2 435 () hhh Penumpuan pembelajaran harus SPM Tema:

436 lebih mesra remaja atau belia. Usaha (02) Strategi Pembelajaran
437 pengintegrasian ilmu yang berteraskan fardhu Murid dalam
438 ain dan fardhu kifayah mesti dilakukan. Pendidikan Falsafah
439 Istilah sekularisme sebenarnya tidak wujud Bahasa untuk
440 kerana ilmu agama jika disalahgunakan untuk Penyatupaduan
tujuan yang tidak elok juga mampu
441 Nasional
mendatangkan mudarat kepada masyarakat.
442
Jika ditinjau daripada peradaban Melayu;
443 kecemerlangan kerajaan-kerajaan yang
444 terdahulu adalah berteraskan Islam, iman dan
445 Elemen:
ihsan. Model ini telah membolehkan kerajaan
446 Melayu yang mentadbir secara sistematik dan 1. Penumpuan
447 cemerlang. Selain itu, gabungan teknokrat, pembelajaran harus
448 pemerintah, dan ulama adalah amat baik dan lebih mesra remaja
449 mampu menjadi pemangkin kepada
atau belia.
450 kecemerlangan kerajaan Melayu pada ketika
451 itu. Pengajian dan pembelajaran bahasa baik 2. Prinsip adab belajar.
452 ayat mahupun perkataan yang tertumpu
453 terlalu banyak dan diberi keutamaan kepada 3. Rasa hormat dan
struktur, gaya dan ragamnya termasuklah menghargai bahasa
454
sejarahnya iaitu kepada “benda” bahasa itu, Melayu selaku
455 seolah-olah ayat dan perkataan itu
456 bahasa negara perlu
mempunyai realitinya tersendiri akan dipupuk.
457 membawa kepada penyelewangan daripada
458 kebenaran, kerana ayat dan perkataan 4. Taraf kefasihan dan
459 merupakan benda, iaitu lambang semata-mata penguasaan generasi
460 dan pembelajarannya tanpa merujuk kepada muda terhadap
461 maknanya yang tepat dan benar yang bahasa Melayu
462 dilambangkannya membawa kepada
harus digembleng.
463 pencapaian yang palsu dan kosong.
464 ()Sesungguhnya maknanya yang tepat dan 5. Rasa setia bahasa
465 benar itulah yang menjadi realitinya, kerana mampu melahirkan
tanpa makna, ayat dan perkataan itu hanya generasi muda yang
466
merupakan “kebisingan” (jika diucapkan) dan
467 mempunyai
“lakaran kosong” (jika ditulis). Makna pula
468 semangat
harus tepat dan benar, jika tidak tepat akan
469 menjadi kacau dan menyeleweng dan yang patriotisme terhadap
470 akan mengacaukan dan menyelewengkan. negara.
471 Melalui prinsip adab belajar dan mengajar
6. Bahasa campuran
472 dan melalui seorang guru yang mempunyai
atau bahasa rojak
473 autoriti yang tepat dan wajar sedemikian
barulah akan lahir pada diri murid yang harus dielakkan bagi
474
beradab sopan, berbudi pekerti yang mulia memastikan wujud
475
dan berbudi bahasa yang baik. Hhh Dalam rasa hormat generasi
476
keadaan dan senario pembelajaran dan muda terhadap
477
pengajaran bahasa Melayu dewasa ini, yang bahasa negara.
478
ketiadaan adab yang sempurna dan ketiadaan
479 7. Sesi dialog
guru yang berautoriti yang tepat dan wajar,
480 berkaitan
tentu sekali sukar (bukan mustahil) untuk
481 melahirkan sifat-sifat sedemikian dalam kepentingan bahasa
482 kalangan pelajar-pelajar. Inilah Melayu harus
483 malapetakanya; adabnya tiada dan autoriti diperluaskan.
484 yang tepat dan benar pun susah kedapatan.
485 Autoriti yang sah dan benar iaitu hak dan
486 kuasa untuk menguatkuasakan peraturan,
598
487 disiplin dan perintah secara sah dan benar 8. Esei-esei

488 ialah autoriti yang mempunyai ilmu yang penyemaian rasa
489 benar, memiliki sahsiah dan keperibadian kebangsaan harus
490 yang luhur hasil daripada pengabdian dan dijadikan aktiviti
491 peribadatannya kepada Allah s.w.t, iaitu dalam sesi
492 sebagai pengesahannya kepada hierarki pembelajaran.
kewujudannya yang wajar iaitu hamba/
493
makhluk yang benar-benar bergantung
494
seluruh kewujudannya kepada Allah sebagai
495 Pemilik (Malik) dan Pencipta (Khalik) yang
496 Mutlak. < Ada tiga tahap pengkonsepsian
497 tentang kebenaran ilmu iaitu: a) Kebenaran
498 atau truth sebagai sesuatu keadaan, kualiti
499 atau sifat yang dikaitkan dengan penegasan
500 kita tentang sesuatu fakta (sesuatu yang
501 wujud atau ada yang boleh dibuktikan); iaitu
502 suatu keadaan dan sifat keselarasan
503 (correspondence) dan keserasian antara
504 penegasan dengan fakta itu; b) Kebenaran
505 merujuk kepada keadaan adanya atau wujud
fakta itu di dalam alam realiti yang
506
sebenarnya, iaitu sememangnya wujud di luar
507 daripada diri kita; c) Sifat atau keadaan
508 wujud adanya fakta itu haruslah di dalam
509 kedudukan yang adil, saksama, sesuai, betul
510 dan tepat berdasarkan kriteria kebijaksanaan,
511 keadilan, ketepatan, kebenaran dan
512 kehakikatannya yang mutlak dan berkekalan
513 bukan yang relatif dan berubah-ubah. Kriteria
514 yang mutlak dan berkekalan itu didasarkan di
515 atas autoriti yang sah (valid) dan absah
516 (legitimate), iaitu al-Quran dan al-Hadith
517 yang kita sebagai orang Islam mengakuinya
sebagai benar, wajar, sesuai, patut dan tepat
518
untuk menjamin kebaikan, kebajikan,
519
kebahagiaan dan kejayaan bagi semua
520 manusia secara mutlak (obsolute) dan
521 berkekalan (eternal). ((batuk)) Disamping itu,
522 beberapa pembelajaran murid juga harus
523 bersandarkan kepada 1) rasa hormat dan
524 menghargai bahasa Melayu selaku bahasa
525 negara perlu dipupuk; 2) rasa keyakinan dan
526 melihat status masa depan bahasa Melayu
527 harus disuburkan dalam kalangan murid-
528 murid; 3) Taraf kefasihan dan penguasaan
529 generasi muda terhadap bahasa Melayu harus
530 digembleng. 4) Rasa setia bahasa mampu
melahirkan generasi muda yang mempunyai
531
semangat patriotisme terhadap negara;5)
532
bahasa campuran atau bahasa rojak harus
533 dielakkan bagi memastikan wujud rasa
534 hormat generasi muda terhadap bahasa
535 negara; 6) Sesi dialog berkaitan kepentingan
536 bahasa Melayu harus diperluaskan;7) Esei-
537 esei penyemaian rasa kebangsaan harus
dijadikan aktiviti dalam sesi pembelajaran.
599
Pakar 1 777 () Guru perlu sentiasa menerapkan SPG Tema:

778 kepentingan bahasa. Ini kerana, untuk (01)
779 menjadi individu yang berilmu memerlukan Strategi
780 ilmu bahasa. ( )Dalam hierarki ilmu bahasa Pengajaran Guru
781 itu sebagai asas untuk penguasaan ilmu baru dalam Pendidikan
782 (ilmu khusus/ umum). Hhh Guru perlu Falsafah
783
sentiasa menyerapkan aspek-aspek Bahasa untuk
784
kebangsaan dalam pengajaran bahasa Melayu Penyatupaduan
785
786 agar rasa hormat dan menghargai dapat Nasional.
787 disemai dalam kalangan murid-murid. Taraf
788 bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan Elemen:
789 amat besar ertinya, terutama sebagai lambang
1. Guru perlu sentiasa
790 dan unsur penyatuan bangsa Malaysia. ()
menerapkan
791 Dengan potensinya yang telah terbukti pada
kepentingan bahasa.
792 zaman gemilang tamadun Melayu-Islam
793 sebagai bahasa ilmu, dan dengan dibantu oleh 2. Menyerapkan
794 adanya Dasar Bahasa Kebangsaan serta Dasar aspek-aspek
795 Pendidikan Kebangsaan, bahasa Melayu kini kebangsaan dalam
796 sedang berada di landasan menuju
797 pengajaran bahasa
kesempurnanaannya sebagai bahasa moden. Melayu agar rasa
798
799 Bahasa Melayu bukan sahaja dapat menjadi hormat dan
800 wahana penyebaran ilmu di peringkat menghargai dapat
801 persekolahan dan dalam bidang sains sosial, disemai dalam
802 malah terbukti mampu menjangkau ke kalangan murid-
803 peringkat universiti dan masuk ke medan murid.
804 ilmu-ilmu sains tabii dan bidang teknikal.
805 Singkatnya, bahasa Melayu dapat dijadikan 3. Pengajaran bahasa
806 bahasa perantaraan untuk komunikasi ilmu Melayu seharusnya
807 sejagat. Tugas guru kini ialah memperkukuh menegakkan
808 dan melanjutkan iltizam menjadikan bahasa nasionalisme
809 Melayu sentiasa seiring dengan linguistik sebagai
810 asas perjuangan.
perkembangan zaman. Dalam pada itu,
811
rintangan yang ada perlu ditangani dengan
812 4. Memerlukan satu
813 bijaksana. pengajaran bahasa Melayu
revolusi mental
814 seharusnya menegakkan nasionalisme
untuk menanam rasa
815 linguistik sebagai asas perjuangan. Kita
cinta ikhlas kepada
816 sesungguhnya <memerlukan satu revolusi
bahasa cerminan
817 mental untuk menanam rasa cinta ikhlas
akal budi kita.
818 kepada bahasa cerminan akal budi kita>. Kita
819 memerlukan bahasa Inggeris lebih banyak 5. Falsafah Pendidikan
820 sebagai bahasa sumber ilmu dan maklumat Negara menjadi
821 kerana memang banyak korpus ilmu yang teras dan tunjang
822 tersurat dalam bahasa tersebut, bukan untuk kepada sistem
823 menjadi penutur sejati bahasa Inggeris. Yang pendidikan
824
perlu dibaiki ialah konsep pengajaran bahasa kebangsaan.
825
Inggeris, bukan dasar membuat promosi
826 6. Pembudayaan
827 bahasa tersebut. Kini timbul kepercayaan
kepada kebanyakan orang bahawa Wawasan bahasa yang baik,
828
2020 hanya akan tercapai apabila penguasaan teratur, santun dan
829
830 bahasa Inggeris rakyat meningkat. Proses mewakili budaya
831 pendidikan pada masyarakat merupakan tinggi.
832 proses pewarisan kebudayaan daripada satu
600
833 generasi kepada satu generasi. Falsafah

834 Pendidikan Negara menjadi teras dan tunjang
835 kepada sistem pendidikan kebangsaan supaya
836 semua program dan aktiviti merupakan
837 pancaran prinsip-prinsip dan nilai-nilai murni
838 yang terkandung dalam falsafah tersebut.
839
<Pembudayaan bahasa Melayu melalui
840
pendidikan perlu dimantapkan semula, dari
841
842 peringkat prasekolah hingga peringkat
843 pengajian tinggi>. Kerajaan perlu
844 memberikan penegasan yang lebih berat
845 kepada usaha pembudayaan bahasa Melayu
846 sebagai asas peneguhan tamadun bangsa
847 Malaysia dalam dua aspek yang penting.
848 Yang pertama ialah pelaksanaan penggunaan
849 bahasa Melayu sebagai bahasa utama dalam
850 proses pemerolehan dan pengembangan ilmu,
851 selaras dengan perancangan yang dilakukan
852 oleh Jawatankuasa Pelajaran Razak 1956
853
yang diperkukuh oleh Jawatankuasa
854
855 Penyemak Pelajaran Rahman Talib 1960 dan
856 dimaktubkan dalam Akta Pelajaran 1961 dan
857 Akta Pendidikan 1996. Sebarang usaha
858 berundur daripada keputusan yang penting
859 dan bijaksana serta telah membuktikan
860 kejayaan dalam proses pembinaan negara
861 hendaklah dielakkan. Kejayaan Universiti
862 Kebangsaan Malaysia dan universiti-
863 universiti lain dalam pelaksanaan bahasa
864 Melayu sebagai bahasa ilmu untuk pelbagai
865 bidang ilmu tidak harus direncatkan. Aspek
866
yang kedua ialah pembudayaan bahasa yang
867
baik, teratur, santun dan mewakili budaya
868
869 tinggi melalui kegiatan pengajaran dan
870 pembelajaran, sukatan pelajaran, buku teks
871 dan bacaan tambahan serta melalui pelbagai
872 kegiatan kokurikulum. Dengan demikian
873 diharapkan penggunaan pelbagai bahasa tidak
874 rasmi, sama ada bahasa sembang internet,
875 bahasa sms atau yang lain tidak akan sampai
876 menggugat bahasa yang mewakili budaya
877 teras. Apabila kita telah faham bahawa
878 bahasa adalah anugerah Allah dan potensi
879 bahasa telah dinuranikan dalam akal manusia
880
ketika di alam roh lagi, maka ketelitian dan
881
kesungguhan mendalami sistem bahasa
882
883 adalah tuntutan fitrah kepada setiap pelajar
884 dan bahkan masyarakat umum. Sekali lagi
885 inilah nilai asas dalam bahasa yang berkaitan
886 dengan konsep tauhid. Dengan kesedaran ini,
887 guru mengajarkan bahasa dan pelajar
888 mempelajari bahasa dengan niat dan
601
889 pemahaman yang jelas tentang sebab

890 musabab kita mendalami bahasa kita.
891 Mendalami sistem bahasa bererti membuka
892 rahsia kebesaran Allah. Sistem bahasa itu
893 meliputi tatabahasa, sistem ejaan dan
894 penulisan, sistem sebutan, kosa kata, makna
895
(semantik) dan juga gaya bahasa. Dalam
896
bahasa Melayu, amat banyak aspek atau
897
898 unsur bahasa yang dapat dijadikan contoh
899 untuk penyerapan nilai. Penggunaan kata
900 ganti diri sahaja, misalnya, cukup jelas
901 membayangkan nilai murni yang perlu
902 dipupuk dalam kalangan pelajar. Pelbagai
903 bentuk kata ganti diri untuk diri pertama, diri
904 kedua dan diri ketiga (tunggal dan jamak)
905 menunjukkan pelaksanaan konsep adil, iaitu
906 meletakkan sesuatu pada tempatnya. Jika kata
907 beliau tidak dibolehkan untuk merujuk
908 kepada orang biasa, apatah lagi penjenayah,
909
maka alasannya ialah bahawa orang yang
910
911 terhormat dan berjasa mempunyai darjat yang
912 tinggi dan oleh itu perlu dipanggil secara
913 terhormat. Kalau kata tersebut dianggap tidak
914 sesuai untuk merujuk kepada kanak-kanak,
915 maka alasannya ialah bahawa nilai budaya
916 kita yang berteraskan Islam mengatakan
917 “yang tua dihormati, yang muda disayangi.
918 ((batuk)) Dalam usaha menyerapkan nilai
919 murni melalui pendidikan bahasa ialah guru
920 perlu menambahkan bahan-bahan yang
921 diusahakan sendiri, khususnya ayat contoh
922
dan latihan yang dirancang supaya senantiasa
923
sarat nilai. Penyerapan nilai murni mudah
924
925 diucapkan dan juga mungkin mudah
926 dirancang. Namun demikian pelaksanaannya
927 banyak bergantung pada pemahaman dan
928 penghayatan tentang konsep nilai, peranan
929 nilai dalam kelangsungan hidup masyarakat,
930 dan apakah nilai-nilai yang ingin kita
931 serapkan itu. Oleh sebab itu, <kursus atau
932 bengkel pendedahan dan penghasilan modul
933 serta pengajaran percubaan perlu terus-
934 menerus digiatkan di semua peringkat sistem
935 pendidikan>. Jika pemahaman dan
936
penghayatan serta keupayaan membina
937
modul penyerapan nilai ini tidak ada pada
938
939 guru, maka akan terjadilah pengajaran moral
940 dalam pelajaran bahasa Melayu atau sama
941 sekali tidak berlaku penyerapan nilai. Guru
942 terus mengajarkan bahasa sebagai suatu
943 proses yang mekanis sifatnya tanpa arah yang
944 jelas. Sikap meghargai dan membanggakan
602
945 bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan

946 dan bahasa rasmi negara serta alat perpaduan
947 rakyat, sesuai dengan semangat dan prinsip-
948 prinsip Rukun Negara.
Pakar 2 538 hhh Guru perlu mengambil kira latar SPG Tema:
539 belakang etnik, perkembangan potensi (02)
540 individu berasaskan perkembangan JERI dan Strategi
541 sosial berdasarkan kepercayaan dan Pengajaran Guru
542 kepatuhan kepada Tuhan dalam merancang dalam Pendidikan
543 pengajaran. <Penerapan rasa kesyukuran dan Falsafah
menghargai bahasa sebagai anugerah
544 Bahasa untuk
daripada Tuhan>. Guru harus menjadi
545 Penyatupaduan
fasilitator atau pemudah cara serta memberi
546 maklumat untuk pelajar meneroka sesuatu Nasional.
547 ilmu pengetahuan dan kemahiran.
548 <Perancangan pengajaran perlu
549 mempamerkan jati diri Malaysia agar semua Elemen:
550 kaum berasa dihargai dan mempunyai 1. Guru perlu
551 komitmen yang sama>. Guru perlu
mengambil kira
552 membekalkan murid dengan ilmu dan
latar belakang etnik,
553 kemahiran berinteraksi dengan baik agar
proses sosialisasi antara pelbagai kaum perkembangan
554
berlaku dalam keadaan yang baik dan potensi individu
555
mengurangkan perselisihan faham. Penerapan berasaskan
556
nilai-nilai nasionalisme dan patriotisme perkembangan JERI
557
bangsa harus ditekankan melalui perantaraan dan sosial.
558 bahasa Melayu. Penegasan tentang ciri dan
559 sifat positif bahasa Melayu adalah perlu 2. Penerapan rasa
560 dengan menganjurkan bahasa Melayu selaku kesyukuran dan
561 bahasa negara adalah hebat berbanding menghargai bahasa
562 bahasa-bahasa lain. ((batuk)) Nilai kesetiaan sebagai anugerah
563 bahasa perlu diterjemahkan melalui tindakan. daripada Tuhan.
564 bahan pengajaran perlulah berdasarkan
565 sumber yang sahih dan fakta yang tepat 3. Guru harus menjadi
566 sahaja. Guru perlu sentiasa menyatakan fasilitator atau
567 secara konsisten dalam sesi pengajaran dan pemudah cara serta
568 pembelajaran bahasa Melayu bahawa memberi maklumat
perilaku dan tindakan yang boleh untuk pelajar
569
merendahkan atau menurunkan imej dan meneroka sesuatu
570
maruah bahasa Melayu sebetulnya turut ilmu pengetahuan
571 merendahkan atau menurunkan imej dan
572 dan kemahiran.
maruah bangsa dan negara Malaysia. Setiap
573 guru bahasa Melayu seharusnya memberikan 4. Perancangan
574 pendedahan kepada para pelajar mereka pengajaran perlu
575 dengan masalah stereotaip, diskriminasi atau mempamerkan jati
576 prasangka perkauman berserta dengan diri Malaysia agar
577 langkah-langkah yang perlu diambil untuk
semua kaum berasa
578 mengatasinya. Guru seharusnya memastikan
dihargai dan
579 nilai-nilai murni dalam setiap agama dapat
dikongsi antara pelajar pelbagai kaum agar mempunyai
580 komitmen yang
581 kesefahaman dan toleransi dapat diwujudkan.
Pelaksanaan pengajaran Falsafah Bahasa sama.
582
untuk penyatupaduan nasional perlu memberi
583
pengetahuan dan kemahiran kepada pelajar
584 mengenai cara menyesuaiakan diri dalam
603
585 masyarakat pelbagai kaum dan budaya 5. Guru perlu

586 melalui perantaraan bahasa Melayu. membekalkan murid
587 Pelaksanaan pengajaran Falsafah Bahasa dengan ilmu dan
588 untuk penyatupaduan nasional perlu kemahiran
589 bersandarkan kepada Perlembagaan Malaysia berinteraksi dengan
590 dan Rukun Negara. Guru Bahasa Melayu baik agar proses
seharusnya menjadi agen panyatupaduan
591 sosialisasi antara
nasional dengan menjadi tenaga penggerak
592 pelbagai kaum
kepada wujudnya lebih ramai nasionalis
593 bahasa. berlaku dalam
594 keadaan yang baik
dan mengurangkan
perselisihan faham.
6. Penerapan nilai-nilai
nasionalisme dan
patriotisme bangsa
harus ditekankan.
7. Penegasan tentang
ciri dan sifat positif
bahasa Melayu
adalah perlu dengan
menganjurkan
bahasa Melayu
selaku bahasa
negara adalah hebat
berbanding bahasa-
bahasa lain.
8. Nilai kesetiaan
bahasa perlu
diterjemahkan
melalui tindakan.
9. Perilaku dan
tindakan yang boleh
merendahkan atau
menurunkan imej
dan maruah bahasa
Melayu sebetulnya
turut merendahkan
atau menurunkan
imej dan maruah
bangsa dan negara
Malaysia.
10. Guru seharusnya

memastikan nilai-
nilai murni dalam
setiap agama dapat
dikongsi antara
pelajar pelbagai
kaum agar
604
kesefahaman dan
toleransi dapat
diwujudkan.
11. Memberi
pengetahuan dan
kemahiran kepada
pelajar mengenai
cara menyesuaiakan
diri dalam
masyarakat pelbagai
kaum dan budaya
melalui perantaraan
bahasa Melayu.
12. Guru Bahasa

Melayu seharusnya
menjadi agen
panyatupaduan
nasional dengan
menjadi tenaga
penggerak kepada
wujudnya lebih
ramai nasionalis
bahasa.
605
LAMPIRAN P: SOAL SELIDIK PUSINGAN KEDUA

BORANG SOAL SELIDIK
TAJUK: PEMBINAAN MODEL FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN
NASIONAL
BAHAGIAN I: PROFIL PAKAR
ARAHAN: Sila lengkapkan ruangan kosong dengan menandakan () pada ruangan kotak yang
sesuai.
Jantina : Lelaki Perempuan
Tempoh Perkhidmatan dalam Bidang Kepakaran :
a. Kurang daripada 25 tahun
b. 26-35 tahun
c. 36-45 tahun
d. Melebihi 46 tahun
Gelaran IPTA :
a. Profesor Ulung Dr.
b. Profesor Emeritus Dr.
c. Profesor Dr.
d. Profesor Madya Dr.
e. Pensyarah Kanan
606
BAHAGIAN II: TEMA DAN ELEMEN FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL
ARAHAN:
Kajian Delphi pusingan kedua ini merupakan kesinambungan daripada dapatan temubual di
pusingan pertama dan bertujuan untuk mendapatkan kesahan tahap persetujuan Prof. Emeritus
Dr/Prof. Ulung Dr./Prof. Dr./ Prof. Madya Dr./Dr. bagi setiap item yang dikemukakan ini.
Selain itu, Prof. Emeritus Dr/Prof. Ulung Dr./Prof. Dr./ Prof. Madya Dr./Dr. dialukan untuk
menambah penyataan-pernyataan baharu, mengemukakan cadangan penambahbaikan di ruangan
yang disediakan.
Nombor-nombor tersebut mewakili tahap persetujuan anda berdasarkan skala Likert lima poin
seperti berikut iaitu :
1 = Sangat Tidak Setuju

2 = Tidak Setuju
3 = Agak Setuju
4 = Setuju
5 = Sangat Setuju
ELEMEN FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN NASIONAL
A. KONSEP FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL
1. Hakikat adanya kaitan yang erat antara fikiran dengan bahasa, iaitu fikiran
sebagai kandungan bahasa (content of language) dan bahasa sebagai
1 2 3 4 5
wahana fikiran (vehicle of language).
2. Pemupukan konsep bahasa Melayu selaku bahasa negara dijalankan dengan

lebih bersepadu dan menyeluruh. 1 2 3 4 5
3. Bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi orang Melayu dan rakyat
Malaysia dalam sebarang keadaan, sama ada positif mahupun negatif. 1 2 3 4 5
4. Bahasa Melayu mempunyai kaitan yang erat dengan sejarah dan aspirasi
negara. 1 2 3 4 5
5. Jati diri kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses sosiobudaya

Melayu wajib didukung oleh semua warganegara Malaysia. 1 2 3 4 5
6. Pengetahuan antara budaya merupakan prasyarat untuk interaksi antara satu

sama lain yang berkesan dalam masyarakat.
1 2 3 4 5
607
7. Elemen Falsafah Bahasa mempunyai keselarian dengan prinsip dalam

Rukun Negara, iaitu Kepercayaan kepada Tuhan. 1 2 3 4 5
8. Elemen Falsafah Bahasa menitikberatkan usaha memperkembangkan

potensi murid selaras dengan matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
1 2 3 4 5
9. Bahasa merupakan fenomena sosial yang menghubungkan individu dengan

individu yang lain atau satu kumpulan dengan satu kumpulan yang lain
1 2 3 4 5
dalam satu masyarakat bahasa.
10. Bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah pembinaan diri insan. 1 2 3 4 5
11. Bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah pembangunan masyarakat
dan negara. 1 2 3 4 5
12. Bahasa berperanan dalam mempengaruhi pemikiran dan cara hidup

individu dan masyarakat penuturnya. 1 2 3 4 5
13. Potensi berbahasa merupakan kurniaan Tuhan yang perlu dihargai untuk
memupuk persefahaman antara pelbagai etnik. 1 2 3 4 5
14. Pendidikan bahasa bermatlamat membentuk rakyat Malaysia yang

berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri. 1 2 3 4 5
15. Falsafah Bahasa dalam pendidikan bahasa dan penggabungjalinannya ialah

satu aspek terpenting. 1 2 3 4 5
16. Penguasaan bahasa juga bermaksud penguasaan ilmu lain melalui kaedah
penyerapan ilmu. 1 2 3 4 5
17. Kemahiran bahasa merupakan asas kepada seseorang itu untuk

menggunakan bahasa dengan baik dan berkesan. 1 2 3 4 5
18. Pengetahuan bahasa merupakan asas kepada seseorang itu untuk

19. Setiap individu menggunakan bahasa untuk menyampaikan fakta yang betul
dan sahih. 1 2 3 4 5
20. Falsafah Bahasa mengorientasikan pemikiran seseorang individu untuk

mementingkan penyatupaduan antara kaum melalui wahana bahasa Melayu 1 2 3 4 5
21. Penegasan tentang ciri positif bahasa Melayu sentiasa diterapkan dengan
menganjurkan gagasan bahasa Melayu selaku bahasa negara adalah lebih
1 2 3 4 5
sesuai berbanding dengan bahasa lain.
22. Bahasa Melayu merupakan alat yang penting untuk memupuk

perkembangan minda patriotik dalam masyarakat berbilang kaum agar
1 2 3 4 5
dapat merealisasikan gagasan pembinaan negara (nation building).
Tambahan (Cadangan):
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
608
B. MATLAMAT FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL
1. Bahasa Melayu diupayakan sebagai wahana penyampaian polisi untuk

penyatupaduan nasional. 1 2 3 4 5
2. Setiap bangsa perlu mempunyai bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau

berkenal-kenalan dan bertukar-tukar maklumat. 1 2 3 4 5
3. Bahasa Melayu telah membuktikan kegemilangannya sebagai bahasa

„lingua franca‟ untuk menyatupadukan masyarakat penutur. 1 2 3 4 5
4. Bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa perhubungan utama untuk

mewujudkan persamaan antara etnik, namun bahasa selain bahasa
1 2 3 4 5
kebangsaan boleh digunakan dalam konteks komuniti mereka.
5. Bahasa yang digunakan mematuhi sistem bahasa yang sempurna agar mesej
yang disampaikan itu difahami untuk mengelakkan fitnah dan perselisihan
1 2 3 4 5
faham antara etnik.
6. Unsur linguistik nasionalis diserapkan dalam pengajaran dan pembelajaran

7. Pembangunan kognitif, iaitu meningkatkan kepekaan dan kesedaran

terhadap peri pentingnya penguasaan bahasa Melayu yang melambangkan
1 2 3 4 5
maruah bangsa Malaysia.
8. Memupuk dan membudayakan nilai dan semangat patriotisme terhadap

9. Memupuk dan membudayakan nilai nasionalisme terhadap bahasa Melayu.

1 2 3 4 5
10. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa memupuk sikap agar lebih
menghormati budaya kaum lain. 1 2 3 4 5
11. Penyerapan Falsafah Bahasa akan membina individu murid yang

mempunyai kesantunan berbahasa yang baik untuk negara. 1 2 3 4 5
12. Memupuk kesedaran kepada masyarakat bahawa penguasaan bahasa negara

akan mewujudkan citra kemalaysiaan. 1 2 3 4 5
13. Melahirkan individu yang mempunyai rasa setia terhadap bahasa Melayu
sebagai bahasa negara. 1 2 3 4 5
14. Memperluas penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar

pendidikan dan ilmu tinggi. 1 2 3 4 5
15. Menyemai rasa keinsafan tentang sejarah penubuhan Malaysia dan tragedi
rusuhan kaum demi menimbulkan rasa penghargaan kepada keamanan
1 2 3 4 5
negara.
16. Menyemai perasaan atau nasib masa depan sepunya yang dikongsi bersama
dalam kalangan masyarakatnya. 1 2 3 4 5
609
17. Bahasa Melayu merupakan bahasa yang dapat membentuk semangat

kekitaan (esprit de corps) masyarakat penuturnya. 1 2 3 4 5
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
C. KEPENTINGAN FALSAFAH BAHASA UNTUK

1. Menyediakan murid yang mampu memajukan diri melalui penguasaan

kemahiran berbahasa Melayu yang baik agar maksud yang ingin
disampaikan itu bermakna dan difahami oleh pelbagai etnik di negara 1 2 3 4 5
Malaysia.
2. Membentuk murid yang menaakul, berfikir, menilai serta memastikan

bahawa bahasa yang keluar itu hasil tapisan akal fikirannya. 1 2 3 4 5
3. Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa sebagai cerminan akal budi

bangsa. 1 2 3 4 5
4. Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa sebagai wahana pemikiran dan

budaya yang tidak sesekali boleh dipisahkan daripada apa sahaja kegiatan
1 2 3 4 5
dan aspirasi masyarakat dan negara.
5. Melahirkan “nasionalisme bahasa” yang menjadi asas penting dalam

pembentukan konsep kenegaraan. 1 2 3 4 5
6. Pembinaan suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu

sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, dan bahasa ilmu untuk tujuan
1 2 3 4 5
7. Memupuk amalan kesantunan dan keindahan berbahasa sebagai manifestasi

daripada budi pekerti, budi bahasa dan akal budi yang tinggi dan mulia. 1 2 3 4 5
8. Penyemaian adab sebagai prasyarat untuk melahirkan murid yang berbudi

bahasa. 1 2 3 4 5
9. Wacana tertutup untuk membina perhubungan baik dan saling faham antara
kaum yang berlainan budaya dan agama. 1 2 3 4 5
10. Membentuk strategi untuk menangani dan membangunkan segala sumber

kebahasaan demi mengaitkannya dengan kepentingan negara melalui
1 2 3 4 5
operasi badan perancang bahasa.
11. Memberikan nilai tambah kepada sistem pendidikan dengan mewujudkan

kesedaran kepada pemerintah tentang kepentingan bahasa Melayu sebagai
1 2 3 4 5
alat pemersatu dalam menghadapi kepelbagaian etnik.
610
12. Mengatasi masalah tanggapan negatif dan salah faham dalam kalangan
murid. 1 2 3 4 5
13. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa membina rasa hormat dan menyanjung
tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa negara. 1 2 3 4 5
14. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa memperkukuh rasa hormat dan

kepatuhan kepada Perlembagaan Malaysia. 1 2 3 4 5
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
D. KURIKULUM FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL
1. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan Nasional

berlandaskan prinsip pertama Rukun Negara iaitu kepercayaan kepada
1 2 3 4 5
Tuhan.

berdasarkan prinsip yang terkandung dalam Falsafah Pendidikan
1 2 3 4 5
Kebangsaan.

mempunyai keselarian dengan Perkara 152 dalam Perlembagaan Malaysia. 1 2 3 4 5
4. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa menumpukan perhatian kepada aspek

hakikat bahasa. 1 2 3 4 5

menekankan usaha “pemanusiaan manusia”. 1 2 3 4 5
6. Penyerapan elemen Falsafah Bahasa menekankan aspek pengembangkan

potensi berbahasa yang telah dikurniakan Tuhan kepada seluruh manusia
1 2 3 4 5
untuk mensejahterakan alam.
7. Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum.

1 2 3 4 5
8. Kurikulum Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan nasional menitikberatkan
persoalan kesetiaan terhadap bahasa Melayu (language loyalty). 1 2 3 4 5
9. Kurikulum Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan Nasional memberikan

pengetahuan dan kesedaran kepada murid bahawa penggunaan bahasa
Melayu yang baik atau sebaliknya melambangkan maruah dan imej 1 2 3 4 5
sesebuah negara.
10. Kurikulum Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan Nasional mengambil kira

perkembangan potensi individu berasaskan perkembangan jasmani, emosi, 1 2 3 4 5
rohani, intelek dan sosial (JERIS).
611
11. Kurikulum Falsafah Bahasa untuk penyatupaduan Nasional memberikan

pengetahuan dan kemahiran tentang kehidupan masyarakat pelbagai etnik
1 2 3 4 5
yang menghormati antara satu sama lain.
12. Kurikulum Falsafah Bahasa diterapkan melalui kaedah penyerapan ke

dalam subjek bahasa Melayu. 1 2 3 4 5
13. Kurikulum Falsafah Bahasa menjadikan murid menjadi lebih peka terhadap
bahaya yang timbul akibat penggunaan bahasa yang tidak mematuhi sistem
1 2 3 4 5
bahasa, tiada kesantunan dan berbaur fitnah.
14. Kurikulum Falsafah Bahasa perlu menekankan titik persamaan yang

sepunya dan universal dalam aspek agama agar wujud persefahaman dan 1 2 3 4 5
toleransi antara kaum melalui perantaraan bahasa Melayu.
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
E. STRATEGI PEMBELAJARAN MURID DALAM PENDIDIKAN

FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN NASIONAL
1. Pembelajaran Falsafah Bahasa memberikan ruang kepada murid daripada

pelbagai latar belakang budaya untuk mengetahui dan berbincang tentang
1 2 3 4 5
perbezaan dan persamaan budaya masing-masing.
2. Dalam pembelajaran Falsafah Bahasa, penekanan diberikan kepada aspek

ketrampilan berkomunikasi. 1 2 3 4 5
3. Pembelajaran Falsafah Bahasa menyuburkan rasa cinta dan megah murid

menggunakan bahasa Melayu dalam komunikasi. 1 2 3 4 5
4. Aspek adab semasa berkomunikasi ditegaskan dan dipupuk semasa murid

menyampaikan pidato, ucapan, syarahan, perbahasan yang mencerminkan
bahasa Melayu tinggi dan mengelakkan bahasa Melayu rendah seperti 1 2 3 4 5
carutan dan maki hamun.
5. Pemupukan rasa hormat terhadap bahasa Melayu sebagai bahasa negara

yang melambangkan imej dan maruah bangsa Malaysia dititikberatkan
1 2 3 4 5
semasa pembelajaran bahasa Melayu.
6. Dalam pembelajaran bahasa, murid sentiasa diterapkan nilai kesyukuran

kepada Tuhan yang menganugerahkan bahasa dan atas rasa kesyukuran itu
setiap individu harus menggunakan anugerah bahasa itu hanya untuk tujuan 1 2 3 4 5
kebaikan dan kesejahteraan negara.
7. Proses pembelajaran bahasa mendedahkan murid dengan kemahiran

berfikir secara kritis dan kecekapan mengemukakan pendapat. 1 2 3 4 5
612
8. Pembelajaran bahasa bersandarkan aspek penghayatan budaya sesuatu

kaum. 1 2 3 4 5
9. Pembelajaran Falsafah Bahasa menekankan proses sosialisasi yang baik

antara pelbagai etnik. 1 2 3 4 5
10. Penyerapan nilai kewarganegaraan yang terpuji dalam kalangan murid

ditekankan dalam pembelajaran Falsafah Bahasa. 1 2 3 4 5
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
F. STRATEGI PENGAJARAN GURU DALAM PENDIDIKAN

FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN NASIONAL
1. Guru membuat rancangan mengajar tahunan yang memasukkan unsur

pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan. 1 2 3 4 5
2. Guru perlu membuat rancangan mengajar penggal yang memuatkan unsur

pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan. 1 2 3 4 5
3. Dalam pengajaran harian guru perlu sentiasa mengingatkan murid untuk

menanam rasa cinta ikhlas kepada bahasa cerminan akal budi bangsa. 1 2 3 4 5
4. Dalam pengajaran harian guru perlu sentiasa mengingatkan kepada murid

bahawa bahasa Inggeris penting sebagai bahasa ilmu dan bukan untuk
1 2 3 4 5
5. Dalam merancang pengajaran harian guru perlu memberikan perhatian

kepada aspek penyerapan ilmu dan nilai sama seperti perancangan strategi
1 2 3 4 5
pengajaran sistem bahasa dan kemahiran bahasa.
6. Guru seharusnya memperoleh maklumat dan fakta yang tepat semasa

proses pengajaran bahasa Melayu. 1 2 3 4 5
7. Guru memilih bahan rangsangan daripada pelbagai sumber untuk

mengajarkan bahasa Melayu yang sarat nilai penyatupaduan nasional. 1 2 3 4 5
613
8. Guru menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur rasis sama ada

secara eksplisit atau implisit. 1 2 3 4 5
9. Guru merancang pengajaran yang mempamerkan jati diri Malaysia agar

semua kaum berasa dihargai dan mempunyai komitmen yang sama. 1 2 3 4 5
10. Guru perlu merancang satu perdebatan sihat antara murid pelbagai etnik
dengan menggunakan bahasa Melayu yang santun. 1 2 3 4 5
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
Sekian Terima Kasih

614
LAMPIRAN Q: SOAL SELIDIK PUSINGAN KETIGA (AKHIR)

BORANG SOAL SELIDIK
BAHAGIAN I: PROFIL PAKAR
ARAHAN: Sila lengkapkan ruangan kosong dengan menandakan () pada ruangan kotak yang
sesuai.
Tempoh perkhidmatan dalam bidang kepakaran :
b. 6-12 tahun
c. 13-19 tahun
BAHAGIAN II: ELEMEN FALSAFAH BAHASA UNTUK

ARAHAN:
Kajian Delphi pusingan ketiga ini merupakan kesinambungan daripada pusingan kedua dan
bertujuan untuk mendapatkan kesahan tahap persetujuan Prof. Emeritus Dr/Prof. Ulung
Dr./Prof. Dr./ Prof. Madya Dr./Dr. dalam pusingan kedua yang lalu.
Pernyataan (item) yang diitalickan mewakili tiada kesepakatan dalam kalangan panel pakar.
Terdapat tiga ruangan yang mewakili “Skala Lalu”, “Skala Majoriti Lalu” dan “Skala Baru
Anda”. Bagi “Skala Lalu”, jawapan yang ditandakan oleh panel pakar telah diboldkan dan telah
ditandakan ( _ ).
Bagi “Skala Baru Anda”, anda dikehendaki menyatakan tahap persetujuan anda berdasarkan
skala Likert lima poin seperti mana di bawah. Sekiranya, tahap persetujuan tersebut berada di
luar nilai skala majoriti yang lalu, sila nyatakan alasan anda.
1 = Sangat Tidak Setuju

2 = Tidak Setuju
3 = Agak Setuju
4 = Setuju
5 = Sangat Setuju
615
PEMBINAAN MODEL FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN NASIONAL

A. Konsep Falsafah Bahasa Untuk Penyatupaduan Nasional
BIL ITEM SKALA LALU SKALA SKALA BARU ALASAN

MAJORITI ANDA
LALU
1. Hakikat adanya kaitan yang erat antara

fikiran dengan bahasa, iaitu fikiran
sebagai kandungan bahasa (content of 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
language) dan bahasa sebagai wahana
fikiran (vehicle of language).
2. Pemupukan konsep bahasa Melayu
selaku bahasa negara dijalankan
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
dengan lebih bersepadu dan
menyeluruh.
3. Bahasa Melayu ialah simbol kepada
tradisi orang Melayu dan rakyat 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
Malaysia.
4. Bahasa Melayu mempunyai kaitan
yang erat dengan sejarah dan aspirasi 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
negara.
5. Jati diri kebangsaan yang
menggunakan simbol dan proses
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
sosiobudaya Melayu wajib didukung
oleh semua warganegara Malaysia.
6. Pengetahuan antara budaya
merupakan prasyarat untuk interaksi
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
antara satu sama lain yang berkesan
dalam masyarakat.
7. Mempunyai keselarian dengan prinsip
dalam Rukun Negara, iaitu 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
8. Menitikberatkan usaha
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
9. Bahasa merupakan fenomena sosial
untuk menghubungkan antara satu 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
masyarakat bahasa.
10. Bahasa merupakan unsur penting
dalam falsafah pembinaan diri insan. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
11. Bahasa merupakan unsur penting

dalam falsafah pembangunan 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
masyarakat dan negara.
12. Bahasa berperanan dalam
mempengaruhi cara hidup individu. 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
13. Potensi berbahasa merupakan

kurniaan Tuhan yang perlu dihargai
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
untuk memupuk persefahaman antara
pelbagai etnik.
616
14. Pendidikan bahasa bermatlamat

membentuk rakyat Malaysia yang
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
berkeupayaan mencapai
kesejahteraan diri.
15. Falsafah Bahasa dalam pendidikan
bahasa dan penggabungjalinannya 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
ialah satu aspek terpenting.
16. Penguasaan bahasa juga bermaksud
penguasaan ilmu lain melalui kaedah 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
penyerapan ilmu.
17. Kemahiran bahasa merupakan asas
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
berkesan.
18. Pengetahuan bahasa merupakan asas
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
berkesan.
19. Setiap individu menggunakan bahasa
untuk menyampaikan fakta yang betul 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
dan sahih.
20. Falsafah Bahasa mengorientasikan
pemikiran seseorang individu untuk
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
mementingkan penyatupaduan
nasional.
21. Menganjurkan gagasan bahasa Melayu
selaku bahasa negara adalah lebih 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
sesuai berbanding dengan bahasa lain.
22. Memupuk perkembangan minda
patriotik dalam masyarakat berbilang
kaum agar dapat merealisasikan 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
gagasan pembinaan negara (nation
building).
B. Matlamat Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional

MAJORITI ANDA
LALU
1. Bahasa Melayu diupayakan sebagai

wahana penyampaian polisi untuk 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
penyatupaduan Nasional.
2. Setiap bangsa perlu mempunyai
bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
berkenal-kenalan.
3. Bahasa Melayu telah membuktikan
kegemilangannya sebagai bahasa
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
„lingua franca‟ untuk
menyatupadukan masyarakat penutur.
617
4. Bahasa Melayu dijadikan sebagai

wahana mewujudkan persamaan 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
antara etnik.
5. Bahasa yang digunakan mematuhi
sistem bahasa yang sempurna agar
mesej yang disampaikan itu difahami 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
untuk mengelakkan perselisihan
faham antara etnik.
6. Unsur linguistik nasionalis diserapkan
dalam pengajaran dan pembelajaran 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
bahasa Melayu.
7. Pembangunan kognitif, iaitu
meningkatkan kesedaran terhadap peri
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
pentingnya penguasaan bahasa
Melayu.
8. Memupuk dan membudayakan nilai
dan semangat patriotisme terhadap 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
negara.
9. Memupuk dan membudayakan nilai
nasionalisme terhadap negara. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
10. Memupuk sikap agar lebih

menghormati budaya kaum lain. 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
11. Membina individu murid yang

mempunyai kesantunan berbahasa 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
12. Memupuk kesedaran kepada
masyarakat bahawa penguasaan
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
bahasa negara akan mewujudkan citra
kemalaysiaan.
13. Melahirkan individu yang mempunyai
rasa setia terhadap bahasa Melayu 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
14. Memperluas penggunaan bahasa
Melayu sebagai bahasa pengantar 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
pendidikan.
15. Menyemai rasa keinsafan tentang
sejarah perjuangan menuntut 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
kemerdekaan negara.
16. Menyemai perasaan masa depan
sepunya yang dikongsi bersama dalam 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
17. Bahasa Melayu merupakan bahasa
yang dapat membentuk semangat
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
kekitaan (esprit de corps) masyarakat
penuturnya.
618
C. Kepentingan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional

MAJORITI ANDA
LALU
1. Menyediakan murid yang mampu

1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
kemahiran berbahasa Melayu yang
baik.
2. Membentuk murid yang memastikan
bahasa yang keluar hasil tapisan akal 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
fikirannya.
3. Menyedarkan setiap murid bahawa
bahasa sebagai cerminan akal budi 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
bangsa.
4. Menyedarkan setiap murid bahawa
bahasa penting untuk semua kegiatan 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
dan aspirasi masyarakat dan negara.
5. Melahirkan “nasionalisme bahasa”
yang menjadi asas penting dalam
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
pembentukan konsep kenegaraan.
6. Pembinaan suatu kerangka Falsafah

Pendidikan Bahasa bagi bahasa 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
7. Memupuk amalan keindahan
berbahasa dalam masyarakat pelbagai 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
etnik..
8. Penyemaian adab sebagai prasyarat
untuk melahirkan murid yang berbudi 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
bahasa.
9. Wacana tertutup untuk membina
persefahaman antara kaum yang 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
berlainan budaya dan agama.
10. Operasi badan perancang bahasa
dipergiat untuk membangunkan
sumber kebahasaan dengan 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
mengaitkannya dengan usaha
11. Memberikan kesedaran kepada
pemerintah tentang kepentingan
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
bahasa Melayu sebagai bahasa
12. Mengatasi masalah tanggapan negatif
dan salah faham dalam kalangan 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
murid.
13. Membina rasa hormat dan
menyanjung tinggi bahasa Melayu 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
14. Memperkukuhkan rasa hormat dan
kepatuhan kepada Perlembagaan 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
Malaysia.
619
D. Kurikulum Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan Nasional

MAJORITI ANDA
LALU
1. Berlandaskan prinsip pertama Rukun

Negara iaitu kepercayaan kepada 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
Tuhan.
2. Menekankan prinsip yang terkandung
dalam Falsafah Pendidikan 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
Kebangsaan.
3. Mempunyai keselarian dengan Perkara
152 dalam Perlembagaan Malaysia. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
4. Menumpukan perhatian kepada aspek

hakikat bahasa. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
5. Menekankan usaha “pemanusiaan

manusia”. 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
6. menekankan aspek pengembangan

potensi berbahasa untuk 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
7. Pendidikan bahasa sebagai suatu
cabang pendidikan umum. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
8. Menitikberatkan persoalan kesetiaan

terhadap bahasa Melayu (language 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
loyalty).
9. Memberikan pengetahuan kepada
murid bahawa penggunaan bahasa
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
Melayu yang baik melambangkan
imej sesebuah negara.
10. Mengambil kira perkembangan
potensi individu berasaskan
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
perkembangan jasmani, emosi, rohani,
intelek dan sosial (JERIS).
11. Memberikan kemahiran tentang
kehidupan masyarakat pelbagai etnik
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
yang menghormati antara satu sama
lain.
12. Diketengahkan melalui kaedah
penyerapan ke dalam subjek bahasa 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
Melayu.
13. Menjadikan murid lebih peka
terhadap bahaya yang timbul akibat
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
penggunaan bahasa yang tiada
kesantunan.
14. Menekankan titik persamaan yang
sepunya dan universal antara murid 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
pelbagai etnik.
620
E. Strategi Pembelajaran Murid dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk


MAJORITI ANDA
LALU
1. Memberikan ruang kepada murid

pelbagai etnik untuk mengetahui 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
budaya masing-masing.
2. Memberikan penekanan kepada aspek
ketrampilan berkomunikasi. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
3. Menyuburkan perasaan megah murid

menggunakan bahasa Melayu dalam 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
komunikasi.
4. Aspek adab semasa berkomunikasi
ditegaskan . 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
5. Pemupukan rasa hormat terhadap

bahasa Melayu sebagai bahasa negara
1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
yang melambangkan maruah bangsa
Malaysia.
6. Murid sentiasa diterapkan nilai
kesyukuran kepada Tuhan yang
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
7. Mendedahkan murid dengan

kemahiran berfikir secara kritis. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
8. Menitikberatkan aspek penghayatan

budaya sesuatu kaum. 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
9. Menekankan proses sosialisasi yang

baik antara pelbagai etnik. 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
10. Penyerapan nilai kewarganegaraan

yang terpuji dalam kalangan murid. 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
621
F. Strategi Pengajaran guru dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional

MAJORITI ANDA
LALU
1. Rancangan mengajar tahunan yang

memasukkan unsur pendekatan
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
berterusan.
2. Rancangan mengajar harian yang
memuatkan unsur pendekatan
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
berterusan.
3. Sentiasa mengingatkan murid untuk
menanam rasa cinta ikhlas kepada 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
bahasa Melayu.
4. Sentiasa mengingatkan kepada murid
bahawa bahasa Inggeris penting
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
sebagai bahasa ilmu dan bukan untuk
menjadi penutur jati bahasa tersebut
5. Memberikan perhatian kepada aspek
penyerapan ilmu dan nilai sama
seperti perancangan strategi 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
pengajaran sistem bahasa dan
kemahiran bahasa.
6. Memperoleh maklumat dan fakta yan
tepat semasa proses pengajaran 1 2 3 4 5 4 1 2 3 4 5
bahasa Melayu.
7. Memilih bahan rangsangan yang sarat
nilai penyatupaduan nasional. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
8. Menghindarkan bahan pengajaran

yang berunsur rasis sama ada secara 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
eksplisit atau implisit.
9. Merancang pengajaran yang
mempamerkan jati diri Malaysia. 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
10. Merancang satu perdebatan sihat

antara murid pelbagai etnik dengan
1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 5
menggunakan bahasa Melayu yang
santun.
622
G. Pengujian dan Penilaian dalam Pendidikan Falsafah Bahasa untuk Penyatupaduan

Nasional (*Item Tambahan)
BIL ITEM SKALA ANDA
1. Murid diuji dan dinilai melalui subtopik Falsafah Bahasa yang

diketengahkan dalam ujian bahasa Melayu yang standard. 1 2 3 4 5
2. Item pengujian dan penilaian yang bersesuaian dan relevan kepada semua
murid yang berbeza latar belakang budaya dan etnik. 1 2 3 4 5
3. Pengujian dan penilaian yang seimbang dari segi penguasaan sistem bahasa
dan pembinaan sahsiah diri. 1 2 3 4 5
4. Pemilihan dan penyediaan bahan yang bersesuaian dan bertepatan untuk

tujuan penyatupaduan Nasional. 1 2 3 4 5
5. Mengenal pasti keperluan dan kelemahan dalam pendidikan bahasa sebelum

langkah penambahbaikan dapat diambil. 1 2 3 4 5
6. Memberi keutamaan kepada penghasilan karya yang mengetengahkan nilai

7. Memberi fokus kepada perdebatan yang bersifat ilmiah dan bertatasusila.

1 2 3 4 5
8. Aspek kognitif harus dilengkapkan dengan aspek afektif.

1 2 3 4 5
9. Penilaian berdasarkan pemerhatian berterusan terhadap pencapaian murid

dalam mengaplikasikan nilai murni dalam pembelajaran bahasa Melayu. 1 2 3 4 5
10. Proses penilaian yang sistematik dilakukan untuk mendapatkan maklum

balas kepada guru tentang masalah yang dihadapi murid dalam 1 2 3 4 5
pembelajaran.
11. Proses menentukan perubahan tingkah laku murid melalui pertimbangan
nilai ynag dipelajari. 1 2 3 4 5
12. Bertindak sebagai motivasi ekstrinsik kepada murid untuk mengaplikasikan

apa yang telah dipelajari dalam kehidupan. 1 2 3 4 5
623
LAMPIRAN R: PERINCIAN PENGANALISISAN DATA PUSINGAN DELPHI
Perincian Penganalisisan Kajian Delphi: Pembinaan Model Falsafah Bahasa Untuk

Item Tema/Elemen Falsafah Bahasa untuk Pusingan 2 Pusingan 3
Penyatupaduan Nasional M Med J* M Med J*
A. Konsep Falsafah Bahasa Untuk

1. Hakikat adanya kaitan yang erat antara 4.67 5 1 4.76 5 0

fikiran dengan bahasa, iaitu fikiran sebagai
kandungan bahasa (content of language) dan
bahasa sebagai wahana fikiran (vehicle of
language).
2. Pemupukan konsep bahasa Melayu selaku 4.29 4 1 4.33 4 1
bahasa Negara dijalankan dengan lebih
bersepadu dan menyeluruh.
3. Bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi 4.29 4 1 4.38 4 1
orang Melayu dan rakyat Malaysia.
4. Bahasa Melayu mempunyai kaitan yang erat 4.14 4 1 4.24 4 1
dengan sejarah dan aspirasi Negara.
5. Jati diri kebangsaan yang menggunakan 4.52 5 1 4.57 5 1
simbol dan proses sosiobudaya Melayu wajib
didukung oleh semua warganegara Malaysia.
6. Pengetahuan antara budaya merupakan 4.43 4 1 4.48 4 1
prasyarat untuk interaksi antara satu sama
lain yang berkesan dalam masyarakat.
7. Mempunyai keselarian dengan prinsip dalam 4.00 4 1 4.00 4 0
Rukun Negara, iaitu Kepercayaan kepada
Tuhan.
8. Menitikberatkan usaha memperkembangkan 4.05 4 1 4.14 4 1
potensi murid selaras dengan matlamat
Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
9. Bahasa merupakan fenomena sosial untuk 4.62 5 1 4.76 5 0
menghubungkan antara satu masyarakat
bahasa.
10. Bahasa merupakan unsur penting dalam 4.62 5 1 4.62 5 1
falsafah pembinaan diri insan.
11. Bahasa merupakan unsur penting dalam 4.71 5 1 4.71 5 1
falsafah pembangunan masyarakat dan
negara.
12. Bahasa berperanan dalam mempengaruhi 4.33 4 1 4.38 4 1
cara hidup individu.
13. Potensi berbahasa merupakan kurniaan 4.29 4 1 4.33 4 1
Tuhan yang perlu dihargai untuk memupuk
persefahaman antara pelbagai etnik.
14. Pendidikan bahasa bermatlamat membentuk 4.38 4 1 4.33 4 1
rakyat Malaysia yang berkeupayaan
mencapai keseajhteraan diri.
15. Falsafah Bahasa dalam pendidikan bahasa 4.48 4 1 4.52 5 1
dan penggabungjalinannya ialah satu aspek
terpenting.
624
16. Penguasaan bahasa juga bermaksud 4.38 4 1 4.48 4 1

penguasaan ilmu lain melalui kaedah
penyerapan ilmu.
17. Kemahiran bahasa merupakan asas kepada 4.67 5 1 4.71 5 1
seseorang itu untuk menggunakan bahasa
dengan baik dan berkesan.
18. Pengetahuan bahasa merupakan asas kepada
seseorang itu untuk menggunakan bahasa
dengan baik dan berkesan. 4.57 5 1 4.67 5 1
19. Setiap individu menggunakan bahasa untuk
menyampaikan fakta yang betul dan sahih.
20. Falsafah Bahasa mengorientasikan pemikiran 4.29 4 1 4.33 4 1
seseorang individu untuk mementingkan
penyatupaduan nasional. 4.14 4 1 4.19 4 1
21. Menganjurkan gagasan bahasa Melayu
selaku bahasa negara adalah lebih sesuai
berbanding dengan bahasa lain. 4.19 4 1 4.38 4 1
22. Memupuk perkembangan minda patriotik
dalam masyarakat berbilang kaum agar dapat
merealisasikan gagasan pembinaan negara 4.29 4 1 4.48 4 1
(nation building).
Nota= Min (M), Median (Med), J* (Julat Antara Kuartil)

B. Matlamat Falsafah Bahasa untuk

Penyatupaduan Nasional.
1. Bahasa Melayu diupayakan sebagai 4.48 5 1 4.52 5 1

wahana penyampaian polisi untuk
2. Setiap bangsa perlu mempunyai 4.48 5 1 4.52 5 1
bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau
berkenal-kenalan.
3. Bahasa Melayu telah membuktikan 4.67 5 1 4.67 5 1
kegemilangannya sebagai bahasa „lingua
franca‟ untuk menyatupadukan
masyarakat penutur.
625
4. Bahasa Melayu dijadikan sebagai wahana 4.38 5 1 4.43 5 1

untuk mewujudkan persamaan antara
etnik
5. Bahasa yang digunakan mematuhi sistem 4.38 4 1 4.43 4 1
bahasa agar mesej yang disampaikan itu
difahami untuk mengelakkan perselisihan
faham antara etnik.
6. Unsur linguistik nasionalis diserapkan 4.29 4 1 4.38 5 1
dalam pengajaran dan pembelajaran
bahasa Melayu.
7. meningkatkan kesedaran terhadap peri 4.67 5 1 4.76 5 0
8. semangat patriotisme terhadap negara. 4.67 5 1 4.76 5 0
9. nasionalisme terhadap bahasa Melayu. 4.67 5 1 4.76 5 0
10. budaya kaum lain. 4.33 4 1 4.43 5 1
Membina individu murid yang
11. mempunyai kesantunan berbahasa yang 4.38 4 1 4.43 4 1
baik untuk negara.
Memupuk kesedaran kepada masyarakat
12. bahawa penguasaan bahasa negara akan 4.52 5 1 4.62 5 1
mewujudkan citra kemalaysiaan.
Melahirkan individu yang mempunyai
13. rasa setia terhadap bahasa Melayu sebagai 4.48 4 1 4.62 5 1
bahasa negara.
Memperluas penggunaan bahasa Melayu
14. sebagai bahasa pengantar pendidikan. 4.62 5 1 4.67 5 1
Menyemai rasa keinsafan tentang sejarah
15. perjuangan menuntut kemerdekaan 4.29 4 1 4.38 4 1
negara.
Menyemai perasaan masa depan sepunya
16. yang dikongsi bersama dalam kalangan 4.43 4 1 4.52 5 1
masyarakat.
Bahasa Melayu merupakan bahasa yang
17. dapat membentuk semangat kekitaan 4.62 5 1 4.67 5 1
(esprit de corps) masyarakat penuturnya.

626
Item Tema/Elemen Falsafah Bahasa Pusingan 2 Pusingan 3

untuk Penyatupaduan Nasional M Med J* M Med J*
C. Kepentingan Falsafah Bahasa

1. Menyediakan murid yang mampu 4.48 5 1 4.62 5 1

kemahiran berbahasa Melayu yang
baik.
2. Membentuk murid yang memastikan 4.38 4 1 4.38 4 1
bahasa yang keluar hasil tapisan akal
fikirannya.
3. Menyedarkan setiap murid bahawa 4.38 4 1 4.48 5 1
bahasa sebagai cerminan akal budi
bangsa.
4. Menyedarkan setiap murid bahawa 4.43 4 1 4.48 4 1
bahasa penting untuk semua kegiatan
5. Melahirkan “nasionalisme bahasa” 4.33 4 1 4.43 5 1
yang menjadi asas penting dalam
6. Pendidikan Bahasa bagi bahasa Melayu 4.67 5 1 4.76 5 0
7. dalam masyarakat pelbagai etnik.
Penyemaian adab sebagai prasyarat 4.43 4 1 4.48 4 1
8. untuk melahirkan murid yang berbudi
bahasa. 4.43 4 1 4.52 5 1
9. persefahaman antara kaum yang
berlainan budaya dan agama. 4.24 4 1 4.38 4 1
Operasi badan perancang bahasa
10. dipergiat untuk membangunkan sumber
kebahasaan dengan mengaitkannya 4.38 4 1 4.48 5 1
Memberikan kesedaran kepada
11. pemerintah tentang kepentingan bahasa
Melayu sebagai bahasa penyatupaduan 4.52 5 1 4.62 5 1
nasional.
Mengatasi masalah tanggapan negatif
12. dan salah faham dalam kalangan murid.
Membina rasa hormat dan menyanjung 4.33 4 1 4.43 4 1
13. tinggi bahasa Melayu sebagai bahasa
negara. 4.52 5 1 4.57 5 1
Memperkukuh rasa hormat dan
14. kepatuhan kepada Perlembagaan
Malaysia. 4.52 5 1 4.57 5 1

627
Item Tema/Elemen Falsafah Bahasa Pusingan 2 Pusingan 3

untuk Penyatupaduan Nasional M Med J* M Med J*
D. Kurikulum Falsafah Bahasa

1. Berlandaskan prinsip pertama Rukun 4.33 1 5 1

Negara iaitu kepercayaan kepada
Tuhan.
2. Menekankan prinsip yang terkandung 4.43 1 5 1
dalam Falsafah Pendidikan
Kebangsaan.
3. Mempunyai keselarian dengan 4.43 1 5 1
Perkara 152 dalam Perlembagaan
Malaysia.
4. Menumpukan perhatian kepada aspek 4.57 1 5 1
hakikat bahasa.
5. Menekankan usaha “pemanusiaan 4.24 1 4 1
manusia”.
6. Menekankan aspek pengembangan 4.33 1 4 1
potensi berbahasa untuk
7. Pendidikan bahasa sebagai suatu 4.48 1 5 1
cabang pendidikan umum.
8. Menitikberatkan persoalan kesetiaan 4.33 1 4 1
terhadap bahasa Melayu (language
loyalty).
9. Memberikan pengetahuan kepada 4.48 1 5 1
murid bahawa penggunaan bahasa
Melayu yang baik melambangkan
imej sesebuah negara.
10. Mengambil kira perkembangan 4.29 1 4 1
potensi individu berasaskan
perkembangan jasmani, emosi, rohani, 1
intelek dan sosial (JERIS).
11. Memberikan kemahiran tentang
kehidupan masyarakat pelbagai etnik 4.52 1 4 1
yang menghormati antara satu sama
lain.
12. Diketengahkan melalui kaedah 4.38 1 4 1
penyerapan ke dalam subjek bahasa
Melayu.
13. Menjadikan murid menjadi lebih peka 4.19 1 4 1
terhadap bahaya yang timbul akibat
penggunaan bahasa yang tiada
kesantunan.
14. Menekankan titik persamaan yang 4.38 1 4 1
sepunya dan universal antara murid
pelbagai etnik.

628

E. Strategi Pembelajaran Murid dalam

Pendidikan Falsafah Bahasa untuk
1. Memberikan ruang kepada murid pelbagai 4.48 5 1 4.48 5 1

etnik untuk mengetahui budaya masing-
masing.
2. Memberikan penekanan kepada aspek 4.43 4 1 4.52 5 1
ketrampilan berkomunikasi.
3. Menyuburkan perasaan megah murid 4.52 5 1 4.62 5 1
menggunakan bahasa Melayu dalam
komunikasi.
4. Aspek adab semasa berkomunikasi ditegaskan. 4.57 5 1 4.71 5 0
5. Pemupukan rasa hormat terhadap bahasa 4.43 4 1 4.57 5 1
Melayu sebagai bahasa negara yang
melambangkan maruah bangsa Malaysia.
6. Murid sentiasa diterapkan nilai kesyukuran 4.52 5 1 4.62 5 1
kepada Tuhan yang menganugerahkan bahasa.
7. Mendedahkan murid dengan kemahiran 4.52 5 1 4.62 5 1
berfikir secara kritis.
8. Menitikberatkan aspek penghayatan budaya 4.43 4 1 4.48 5 1
sesuatu kaum.
9. Menekankan proses sosialisasi yang baik 4.43 4 1 4.48 4 1
antara mrid pelbagai etnik.
10. Penyerapan nilai kewarganegaraan yang 4.43 4 1 4.38 4 1
terpuji dalam kalangan murid.

629
Item Tema/Elemen Falsafah bahasa untuk Pusingan 2 Pusingan 3

F. Strategi Pengajaran guru dalam

1. Membuat rancangan mengajar tahunan yang 4.62 5 1 4.67 5 1

memasukkan unsur pendekatan bersepadu
2. Membuat rancangan mengajar harian yang 4.62 5 1 4.67 5 1
memuatkan unsur pendekatan bersepadu
3. Sentiasa mengingatkan murid untuk menanam 4.52 5 1 4.52 5 1
rasa cinta ikhlas kepada bahasa Melayu.
4. Sentiasa mengingatkan kepada murid bahawa 4.62 5 1 4.62 5 1
bahasa Inggeris penting sebagai bahasa ilmu
dan bukan untuk menjadi penutur jati bahasa
tersebut.
5. Memberikan perhatian kepada aspek
penyerapan ilmu dan nilai sama seperti 4.29 4 1 4.33 4 1
perancangan strategi pengajaran sistem bahasa
dan kemahiran bahasa.
6. Memperoleh maklumat dan fakta yang tepat 4.24 4 1 4.38 4 1
semasa proses pengajaran bahasa Melayu.
7. Memilih bahan rangsangan yang sarat nilai 4.62 5 1 4.52 5 1
8. Menghindarkan bahan pengajaran yang 4.71 5 1 4.67 5 1
berunsur rasis sama ada secara eksplisit atau
implisit.
9. Merancang pengajaran yang mempamerkan 4.57 5 1 4.81 5 1
jati diri Malaysia.
10. Merancang satu perdebatan sihat antara murid 4.57 5 1 4.67 5 1
pelbagai etnik dengan menggunakan bahasa
Melayu yang santun.

630
Item Tema/Elemen Falsafah bahasa Untuk Pusingan 2 Pusingan 3

G. Pengujian dan Penilaian dalam

1. Murid diuji dan dinilai melalui subtopik - - - 4.24 4 1

Falsafah Bahasa yang diketengahkan dalam
ujian bahasa Melayu yang standard.
2. Item pengujian dan penilaian yang - - - 4.29 4 1
bersesuaian dan relevan kepada semua murid
yang berbeza latar belakang budaya dan etnik.
3. Pengujian dan penilaian yang seimbang dari - - - 4.29 4 1
segi penguasaan sistem bahasa dan pembinaan
sahsiah diri.
4. Pemilihan dan penyediaan bahan yang - - - 4.48 4 1
bersesuaian dan bertepatan untuk tujuan
5. Mengenal pasti keperluan dan kelemahan - - - 4.38 4 1
dalam pendidikan bahasa sebelum langkah
penambahbaikan dapat diambil.
6. Memberi keutamaan kepada penghasilan - - - 4.33 4 1
karya yang mengetengahkan nilai
7. Memberi fokus kepada perdebatan yang - - - 4.10 4 1
bersifat ilmiah dan bertatasusila.
8. Aspek kognitif harus dilengkapkan dengan - - - 4.43 4 1
aspek afektif.
9. Penilaian berdasarkan pemerhatian berterusan - - - 4.38 4 1
terhadap pencapaian murid dalam
mengaplikasikan nilai murni dalam
10. Proses penilaian yang sistematik dilakukan - - - 4.33 4 1
untuk mendapatkan maklum balas daripada
guru tentang masalah yang dihadapi murid
dalam pembelajaran.
11. Proses menentukan perubahan tingkah laku - - - 4.29 4 1
murid melalui pertimbangan nilai yang
dipelajari.
12. Bertindak sebagai motivasi ekstrinsik kepada - - - 4.19 4 1
murid untuk mengaplikasikan apa yang telah
dipelajari dalam kehidupan.

631
LAMPIRAN S: SOAL SELIDIK FASA PENILAIAN
PENILAIAN MODEL PROTOTAIP FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL
BAHAGIAN I : PROFIL SEKOLAH
ARAHAN : Sila lengkapkan ruangan yang kosong dan tandakan () pada ruangan kotak yang
sesuai.
Penghargaan dan pengiktirafan yang telah diterima oleh sekolah anda daripada Kementerian
Pendidikan Malaysia (KPM) atau agensi-agensi lain.
a. Sekolah Wawasan
b. Sekolah Harapan Negara/Negeri
c. Sekolah Dalam Taman
d. Sekolah Kluster Kecemerlangan
e. Lain-lain (Nyatakan)
BAHAGIAN II : PROFIL GURU
ARAHAN : Sila lengkapkan ruangan yang kosong dan tandakan () pada ruangan kotak yang
sesuai.
Jantina : Lelaki Perempuan
Bangsa : Melayu Cina India Lain-lain : _________
Umur :
b. 26-35 tahun
c. 36-45 tahun
632
BAHAGIAN II : PROFIL GURU (sambungan)
Kelayakan akademik tertinggi :

a. Ph.D
b. Sarjana
c. Ijazah Pertama
Lama pengalaman mengajar Bahasa Melayu :

b. 2-5 tahun
c. 6-10 tahun
d. 11-15 tahun
e. 16-20 tahun
f. Melebihi 20 tahun
BAHAGIAN III : ELEMEN FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL
ARAHAN :
Setiap pernyataan dalam bahagian ini menggambarkan suatu proses (aktiviti/situasi/keadaan)
yang berlaku di sekolah anda. Anda diminta untuk membaca setiap pernyataan tersebut dengan
teliti dan memilih (bulatkan) nombor-nombor yang sesuai berdasarkan persetujuan anda terhadap
pernyataan tersebut.
Nombor-nombor tersebut mewakili tahap persetujuan anda berdasarkan skala likert 5 poin
seperti di bawah.
1 – Tidak Ada Langsung

2 – Jarang-jarang
3 – Kadang-kadang
4 – Selalu
5 – Sangat Selalu
633
A. KONSEP FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN SKALA PERSETUJUAN ANDA

NASIONAL
1. Hakikat adanya kaitan yang erat antara fikiran dengan bahasa, iaitu fikiran
sebagai kandungan bahasa (content of language) dan bahasa sebagai
1 2 3 4 5
wahana fikiran (vehicle of language).
2. Bahasa merupakan fenomena sosial untuk menghubungkan individu
dengan satu masyarakat bahasa. 1 2 3 4 5
3. Mempunyai keselarian dengan prinsip dalam Rukun Negara, iaitu
kepercayaan kepada Tuhan. 1 2 3 4 5
4. Kemahiran bahasa merupakan asas kepada seseorang itu untuk
5. Bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah pembangunan masyarakat
1 2 3 4 5
dan negara.
6. Pengetahuan bahasa merupakan asas kepada seseorang itu untuk
7. Bahasa merupakan unsur penting dalam falsafah pembinaan diri insan.
1 2 3 4 5
8. Jati diri kebangsaan yang menggunakan simbol dan proses sosiobudaya
Melayu wajib didukung oleh semua warganegara Malaysia. 1 2 3 4 5
9. Falsafah Bahasa dalam pendidikan bahasa dan penggabungjalinannya ialah
satu aspek terpenting. 1 2 3 4 5
10. Penguasaan bahasa juga bermaksud penguasaan ilmu lain melalui kaedah
penyerapan ilmu. 1 2 3 4 5
11. Pengetahuan antara budaya merupakan prasyarat untuk interaksi antara
satu sama lain yang berkesan dalam masyarakat. 1 2 3 4 5
12. Memupuk perkembangan minda patriotik dalam masyarakat berbilang
kaum agar dapat merealisasikan gagasan pembinaan negara (nation
1 2 3 4 5
building)
13. Bahasa Melayu ialah simbol kepada tradisi orang Melayu dan rakyat
Malaysia. 1 2 3 4 5
14. Menganjurkan gagasan bahasa Melayu selaku bahasa negara adalah sesuai
berbanding dengan bahasa lain. 1 2 3 4 5
15. Bahasa berperanan dalam mempengaruhi cara hidup individu.
1 2 3 4 5
16. Potensi berbahasa merupakan kurniaan Tuhan yang perlu dihargai untuk
memupuk persefahaman antara pelbagai etnik. 1 2 3 4 5
17. Setiap individu menggunakan bahasa untuk menyampaikan fakta yang
betul dan sahih. 1 2 3 4 5
18. Pendidikan bahasa bermatlamat membentuk rakyat Malaysia yang
berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri. 1 2 3 4 5
19. Pemupukan konsep bahasa Melayu selaku bahasa negara dijalankan
dengan lebih bersepadu dan menyeluruh. 1 2 3 4 5
20. Bahasa Melayu mempunyai kaitan yang erat dengan sejarah dan aspirasi
negara. 1 2 3 4 5
21. Mengorientasikan pemikiran seseorang individu untuk mementingkan
22. Menitikberatkan usaha memperkembangkan potensi murid selaras dengan
matlamat Falsafah Pendidikan Kebangsaan. 1 2 3 4 5
634
B. MATLAMAT FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN

NASIONAL SKALA PERSETUJUAN ANDA
1. Pembangunan kognitif, iaitu meningkatkan kesedaran terhadap peri

1 2 3 4 5
2. Memupuk dan membudayakan nilai dan semangat patriotisme terhadap
1 2 3 4 5
negara.
3. Memupuk dan membudayakan nilai nasionalisme terhadap negara. 1 2 3 4 5
4. Bahasa Melayu merupakan bahasa yang dapat membentuk semangat
1 2 3 4 5
kekitaan (esprit de corps) masyarakat penuturnya.
5. Memperluas penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar
1 2 3 4 5
pendidikan.
6. Bahasa Melayu telah membuktikan kegemilangannya sebagai bahasa
1 2 3 4 5
„lingua franca’ untuk menyatupadukan masyarakat penutur.
7. Melahirkan individu yang mempunyai rasa setia terhadap bahasa Melayu
1 2 3 4 5
8. Memupuk kesedaran kepada masyarakat bahawa penguasaan bahasa
1 2 3 4 5
negara akan mewujudkan citra kemalaysiaan.
9. Setiap bangsa perlu mempunyai bahasanya sendiri untuk bertaaruf atau
1 2 3 4 5
berkenal-kenalan.
10. Bahasa Melayu diupayakan sebagai wahana penyampaian polisi untuk
1 2 3 4 5
11. Menyemai perasaan masa depan sepunya yang dikongsi bersama dalam
1 2 3 4 5
12. Memupuk sikap agar lebih menghormati budaya kaum lain. 1 2 3 4 5
13. Bahasa Melayu dijadikan sebagai wahana untuk mewujudkan persamaan
1 2 3 4 5
antara etnik.
14. Unsur linguistik nasionalis diserapkan dalam pengajaran dan pembelajaran
1 2 3 4 5
bahasa Melayu.
15. Membina individu murid yang mempunyai kesantunan berbahasa yang
1 2 3 4 5
baik untuk negara.
16. Bahasa yang digunakan mematuhi sistem bahasa agar mesej yang
disampaikan itu difahami untuk mengelakkan fitnah dan perselisihan 1 2 3 4 5
faham antara etnik.
17. Menyemai rasa keinsafan tentang sejarah perjuangan menuntut
1 2 3 4 5
kemerdekaan..
C. KEPENTINGAN FALSAFAH BAHASA UNTUK

PENYATUPADUAN NASIONAL SKALA PERSETUJUAN ANDA
1. Pembinaan suatu kerangka Falsafah Pendidikan Bahasa bagi bahasa

1 2 3 4 5
2. Mmeberikan kesedaran kepada pemerintah tentang kepentingan bahasa
1 2 3 4 5
Melayu sebagai bahasa penyatupaduan nasional.
3. Menyediakan murid yang mampu memajukan diri melalui penguasaan
1 2 3 4 5
kemahiran berbahasa Melayu yang baik.
4. Mmeperkukuhkan rasa hormat dan kepatuhan kepada perlembagaan
1 2 3 4 5
Malaysia.
635
5. Membina rasa hormat dan menyanjung tinggi bahasa Melayu sebagai

1 2 3 4 5
bahasa negara.
6. Operasi badan perancang bahasa dipergiat untuk membangunkan sumber
1 2 3 4 5
kebahasaan dengan mengaitkannya dengan usaha penyatupaduan nasional.
7. Penyemaian adab sebagai prasyarat untuk melahirkan murid yang berbudi
1 2 3 4 5
bahasa.
8. Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa sebagai cerminan akal budi
1 2 3 4 5
bangsa.
9. Melahirkan “nasionalisme bahasa” yang menjadi asas penting dalam
1 2 3 4 5
10. Menyedarkan setiap murid bahawa bahasa penting untuk semua kegiatan
1 2 3 4 5
11. Memupuk amalan keindahan berbahasa dalam masyarakat pelbagai etnik. 1 2 3 4 5
12. Mengatasi masalah tanggapan negatif dan salah faham dalam kalangan
1 2 3 4 5
murid.
13. Wacana tertutup untuk membina persefahaman antara kaum yang berlainan
1 2 3 4 5
budaya dan agama.
16. Membentuk murid yang memastikan bahasa yang keluar hasil tapisan akal
1 2 3 4 5
fikirfannya.
D. KURIKULUM FALSAFAH BAHASA UNTUK

PENYATUPADUAN NASIONAL SKALA PERSETUJUAN ANDA
1. Menumpukan perhatian kepada aspek hakikat bahasa. 1 2 3 4 5

2. Memberikan kemahiran tentang kehidupan masyarakat pelbagai etnik yang
1 2 3 4 5
menghormati antara satu sama lain.
3. Pendidikan bahasa sebagai suatu cabang pendidikan umum. 1 2 3 4 5
4. Memberikan pengetahuan kepada murid bahawa penggunaan bahasa
1 2 3 4 5
Melayu yang baik melambangkan imej sesebuah negara.
5. Mempunyai keselarian dengan Perkara 152 dalam Perlembagaan Malaysia. 1 2 3 4 5
6. Berlandaskan prinsip pertama Rukun Negara iaitu kepercayaan kepada
1 2 3 4 5
Tuhan.
7. Menekankan titik persamaan yang sepunya dan universal antara murid
1 2 3 4 5
pelbagai etnik.
8. Diketengahkan melalui kaedah penyerapan ke dalam subjek bahasa
1 2 3 4 5
Melayu.
9. Menekankan aspek pengembangan potensi berbahasa untuk
1 2 3 4 5
10. Mengambil kira perkembangan potensi individu berasaskan perkembangan
1 2 3 4 5
jasmani, emosi, rohani, intelek dan sosial (JERIS).
11. Menitikberatkan persoalan kesetiaan terhadap bahasa Melayu (language
1 2 3 4 5
loyalty).
12. Menjadikan murid lebih peka terhadap bahaya yang timbul akibat
1 2 3 4 5
penggunaan bahasa yang tiada kesantunan.
13. Menekankan usaha “pemanusiaan manusia”. 1 2 3 4 5
636
E. STRATEGI PEMBELAJARAN MURID DALAM PENDIDIKAN

FALSAFAH BAHASA UNTUK PENYATUPADUAN NASIONAL SKALA PERSETUJUAN ANDA
1. Aspek adab semasa berkomunikasi ditegaskan . 1 2 3 4 5

2. Murid sentiasa diterapkan nilai kesyukuran kepada Tuhan yang
1 2 3 4 5
3. Menyuburkan perasaan megah murid menggunakan bahasa Melayu dalam
1 2 3 4 5
komunikasi.
4. Mendedahkan murid dengan kemahiran berfikir secara kritis. 1 2 3 4 5
5. Pemupukan rasa hormat terhadap bahasa Melayu sebagai bahasa negara
1 2 3 4 5
yang melambangkan maruah bangsa Malaysia.
6. Memberikan penekanan kepada aspek keterampilan berkomunikasi. 1 2 3 4 5
7. Menitikberatkan aspek penghayatan budaya sesuatu kaum. 1 2 3 4 5
8. Menekankan proses sosialisasi yang baik antara murid pelbagai etnik. 1 2 3 4 5
9. Penyerapan nilai kewarganegaraan yang terpuji dalam kalangan murid. 1 2 3 4 5
F. STRATEGI PENGAJARAN GURU DALAM PENDIDIKAN

1. Merancang pengajaran yang mempamerkan jati diri Malaysia. 1 2 3 4 5

2. Membuat rancangan mengajar tahunan yang memasukkan unsur
1 2 3 4 5
pendekatan bersepadu secara terancang dan berterusan.
3. Membuat rancangan mengajar harian yang memuatkan unsur pendekatan
1 2 3 4 5
bersepadu secara terancang dan berterusan.
4. Menghindarkan bahan pengajaran yang berunsur rasis sama ada secara
1 2 3 4 5
eksplisit atau implisit.
5. Merancang satu perdebatan sihat antara murid pelbagai etnik dengan
1 2 3 4 5
menggunakan bahasa Melayu yang santun.
6. Sentiasa mengingatkan kepada murid bahawa bahasa Inggeris penting
1 2 3 4 5
sebagai bahasa ilmu dan bukan untuk menjadi penutur jati bahasa tersebut.
7. Memilih bahan rangsangan yang sarat nilai penyatupaduan nasional. 1 2 3 4 5
8. Sentiasa mengingatkan murid untuk menanam rasa cinta ikhlas kepada
1 2 3 4 5
bahasa Melayu.
9. Memperoleh maklumat dan fakta yang tepat semasa proses pengajaran
bahasa Melayu.
10. Memberikan perhatian kepada aspek penyerapan ilmu dan nilai sama
1 2 3 4 5
seperti perancangan strategi pengajaran sistem bahasa dan kemahiran
bahasa.
637
G. PENGUJIAN DAN PENILAIAN DALAM PENDIDIKAN

1. Pemilihan dan penyediaan bahan yang bersesuaian untuk tujuan

1 2 3 4 5
2. Aspek kognitif harus dilengkapkan dengan aspek afektif. 1 2 3 4 5
3. Penilaian berdasarkan pemerhatian berterusan terhadap pencapaian murid
1 2 3 4 5
dalam mengaplikasikan nilai murni dalam pembelajaran bahasa Melayu.
4. Proses penilaian yang sistematik dilakukan untuk mendapatkan maklum
balas daripada guru tentang masalah yang dihadapi murid dalam 1 2 3 4 5
pembelajaran.
5. Memberi keutamaan kepada penghasilan karya yang mengetengahkan nilai
1 2 3 4 5
6. Pengujian dan penilaian yang seimbang dari segi penguasaan sistem bahasa
1 2 3 4 5
dan pembinaan sahsiah diri.
7. Item pengujian dan penilaian yang bersesuaian dan relevan kepada semua
1 2 3 4 5
murid yang berbeza latar belakang budaya dan etnik.
8. Proses menentukan perubahan tingkah laku murid melalui pertimbangan
1 2 3 4 5
nilai yang dipelajari.
9. Murid diuji dan dinilai melalui sub topik falsafah bahasa yang
1 2 3 4 5
diketengahkan dalam ujian bahasa Melayu yang standard.
10. Bertindak sebagai motivasi ekstrinsik kepada murid untuk
mengaplikasikan apa yang telah dipelajari dalam kehidupan. 1 2 3 4 5
11. Memberi fokus kepada perdebatan yang bersifat ilmiah dan bertatasusila. 1 2 3 4 5
Terima Kasih atas kerjasama Tuan/Puan. Kredibiliti Tuan/Puan dalam membuat penilaian amat
dihargai.
638
LAMPIRAN T: ANALISIS EFA
Jadual EFA (Kaedah: P a F)

Jadual KMO >0.6 (good)
Kaiser-Meyer-Olkin Bartlett's Test of Sphericity
Measure of Sampling
Adequacy.
Approx. Chi-Square df Sig.
A 0.92 11014.06 253 0.000
B 0.92 7057.56 136 0.000
C 0.94 5628.32 120 0.000
D 0.96 8488.57 190 0.000
E 0.92 3482.45 66 0.000
F 0.86 2291.67 36 0.000
G 0.88 4232.51 91 0.000
Jadual Eigenvalues
Factor Initial Eigenvalues

Total % of Variance Cumulative %
A 1 14.00 60.88 60.88
2 3.05 13.28 74.16
3 1.48 6.44 80.60
4 1.17 5.10 85.69
B 1 10.07 59.25 59.25
2 3.22 18.94 78.19
3 1.19 7.03 85.21
C 1 10.81 67.57 67.57
2 1.20 7.50 75.07
D 1 14.50 72.52 72.52
2 1.49 7.44 79.97
E 1 7.75 64.58 64.58
2 1.17 9.73 74.32
F 1 5.67 63.05 63.05
2 1.06 11.77 74.83
G 1 7.63 54.48 54.48
2 2.00 14.28 68.76
639
Jadual Faktor loading (>0.60) good
Factor
1 2 3 4
A1 0.84
A2 0.81
A3 0.68
A4 0.61
A5 0.71
A6 0.64
A7 0.81
A8 0.79
A9 0.82
A10 0.76
A11 0.72
A12 0.76
A13 0.75
A14 0.61
A15 0.77
A16 0.79
A17 0.78
A18 0.78
A19
0.75
A20
0.75
A21
0.81
A22 0.88
B1 0.88
B2 0.62
B3 0.78
B4 0.81
B5 0.87
B6 0.75
B7 0.89
B8 0.82
B9 0.86
B10 0.63
B11 0.90
B12 0.75
B13 0.81
B14 0.88
B15 0.94
640
B16 0.90
B17 0.81
C1 0.75
C2 0.73
C3 0.75
C4 0.71
C5 0.80
C6 0.62
C7 0.78
C8 0.78
C9 0.77
C10 0.76
C11 0.77
C12 0.73
C13 0.65
C14 0.76
D1 0.71
D2 0.80
D3 0.37
D4 0.79
D5 0.83
D6 0.71
D7 0.80
D8 0.80
D9 0.82
D10 0.83
D11 0.81
D12 0.68
D13 0.64
E1 0.83
E2 0.82
E3 0.80
E4 0.66
E5 0.74
E6 0.83
E7 0.84
E8 0.72
E9 0.68
F1 0.75
F2 0.73
F3 0.81
641
F4 0.68
F5 0.80
F6 0.84
F7 0.67
F8 0.68
F9 0.94
F10 0.71
G1 0.68
G2 0.62
G3 0.71
G4 0.84
G5 0.88
G6 0.84
G7 0.95
G8 0.65
G9 0.71
G10 0.64
G11 0.87
Jadual keseluruhan factor loading
Factor
1 2 3 4
A1 0.31 0.15 -0.07 0.84
A2 0.29 0.81 0.42 0.20
A3 0.30 0.12 0.68 -0.06
A4 0.61 0.54 0.37 0.23
A5 -0.24 0.71 0.25 -0.04
A6 0.64 0.39 0.08 0.51
A7 0.81 0.37 0.37 0.04
A8 0.32 0.36 0.79 0.18
A9 0.03 -0.10 0.82 0.26
A10 0.29 0.36 0.76 0.23
A11 0.31 0.72 0.05 -0.18
A12 0.58 0.53 0.29 0.76
A13 0.35 0.75 0.40 0.27
A14 -0.16 0.35 0.61 0.41
A15 0.77 0.38 0.32 0.20
A16 0.49 0.38 0.79 0.19
A17 0.78 0.57 0.59 0.23
A18 0.48 0.32 0.78 -0.08
A19 0.55 0.41 0.75 0.04
642
A20 0.45 0.41 0.75 0.01

A21 0.51 0.39 0.29 0.81
A22 0.17 0.48 0.88 0.21
Factor
1 2 3
B1 0.88 0.22 0.17
B2 0.23 0.54 0.62
B3 0.19 0.22 0.78
B4 0.81 0.13 0.30
B5 0.17 0.87 0.28
B6 0.13 0.75 0.38
B7 0.89 0.17 0.20
B8 0.82 0.42 0.59
B9 0.15 0.86 0.31
B10 0.26 0.63 0.55
B11 0.90 0.19 0.17
B12 0.75 0.50 -0.06
B13 0.81 0.23 0.31
B14 0.13 0.14 0.88
B15 0.94 0.10 -0.25
B16 0.90 0.90 0.17
B17 -0.10 0.48 0.81
Factor
1 2
C1 0.71 0.48
C2 0.73 0.13
C3 0.15 0.75
C4 0.71 0.15
C5 0.80 0.10
C6 0.62 0.31
C7 0.78 0.37
C8 0.28 0.78
C9 0.45 0.77
C10 0.76 0.41
C11 0.17 0.77
C12 0.50 0.73
C13 0.65 0.31
C14 0.76 0.24
643
Factor
1 2
D1 0.71 0.54
D2 0.32 0.80
D3 0.22 0.55
D4 0.79 0.41
D5 0.83 0.38
D6 0.71 0.54
D7 0.30 0.80
D8 0.80 0.41
D9 0.12 0.82
D10 0.83 0.40
D11 0.21 0.81
D12 0.55 0.68
D13 0.47 0.64
Factor
1 2
E1 0.36 0.83
E2 0.32 0.82
E3 0.50 0.80
E4 0.66 0.37
E5 0.48 0.74
E6 0.83 0.38
E7 0.84 0.33
E8 0.72 0.22
E9 0.68 0.55
Factor
1 2
F1 0.75 0.25
F2 0.73 0.22
F3 0.81 0.23
F4 0.50 0.68
644
F5 0.80 0.54
F6 0.32 0.84
F7 0.67 0.59
F8 0.50 0.68
F9 0.22 0.94
F10 0.21 0.71
Factor
1 2 3
G1 0.68 0.46 0.24
G2 0.35 0.62 0.20
G3 0.07 0.71 0.54
G4 0.84 0.23 -0.11
G5 0.88 0.05 0.34
G6 0.14 0.84 0.38
G7 0.95 0.25 0.01
G8 0.25 0.65 0.58
G9 0.71 0.46 0.28
G10 0.10 0.64 0.21
G11 0.87 0.16 0.09
SUBTEMA YANG DIBENTUK MENGGUNAKAN EFA

A. KONSEP
- INDIVIDU
- MASYARAKAT
- ILMU
- PEMIKIRAN
B. MATLAMAT
- JATI DIRI
- BAHASA NEGARA
- NASIONALISME
C. KEPENTINGAN
- PRINSIP
- PRAKTIKAL
645
D. KURIKULUM
- PENDIDIKAN UMUM
- PEWARISAN NILAI

- POTENSI BERBAHASA
- REFLEKSI DIRI

- PERANCANGAN
- AKTIVITI
G. PENGUJIAN DAN PENILAIAN

- FORMATIF
- SUMATIF
646
LAMPIRAN U: ANALISIS SEM (MODEL CADANGAN)
Rajah: Model Falsafah Bahasa Penyatuan Bangsa

Pembinaan Model Falsafah Bahasa Untuk Penyatupaduan Nasional PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Pembinaan Model Falsafah Bahasa Untuk Penyatupaduan Nasional PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

PEMBINAAN MODEL FALSAFAH BAHASA

MOHD KHAIDIR BIN ABDUL WAHAB

TESIS DIKEMUKAKAN BAGI MEMENUHI SYARAT UNTUK MEMPEROLEH

FAKULTI BAHASA DAN KOMUNIKASI

THE DEVELOPMENT OF LANGUAGE PHILOSOPHY MODEL FOR

SENARAI RAJAH xiv

SENARAI SINGKATAN xvii

SENARAI LAMPIRAN xviii

1.6.4 Model Falsafah Bahasa 52

BAB 2 SOROTAN LITERATUR 62

2.7 Dasar Bahasa Kebangsaan sebagai Prinsip ke

BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 172

3.7.1 Fasa Analisis Keperluan 220

BAB 4 DAPATAN KAJIAN 254

4.5.1 Tahap Pelaksanaan Penyerapan Elemen Falsafah

BAB 5 PERBINCANGAN, KESIMPULAN DAN CADANGAN 386

No. Jadual Muka surat

3.1 Hubungan Fasa-Fasa dalam Kajian dan Peringkat

4.4 Profil Peserta Kajian Tinjauan Berdasarkan Jantina, Bangsa,

‎4.23 Tahap pelaksanaan Elemen Strategi Pembelajaran Murid

No. Rajah Muka surat

‎1.1 Pertalian antara Falsafah Pendidikan Bahasa dengan

4.15 Analisis Bangsa Peserta Kajian (Fasa Penilaian) 276

4.30 Analisis Tahap Konsensus Pakar terhadap Tema Matlamat

CFA Confirmatory Factor Analysis

A Surat Kebenaran Menjalankan Kajian Daripada EPRD

Kerangka Model Falsafah Pendidikan Bahasa Model Falsafah Bahasa

Patriotisme Nasionalisme Jati Diri Maruah Bangsa Imej Negara

Output Tahap Persetujuan dan

Rajah 1.3. Kerangka Konseptual Kajian

bahasa Melayu merupakan wahana simbolik semangat kebangsaan yang paling

berupaya menimbulkan kesedaran tentang identiti di peringkat kebangsaan sejak

kepentingan bahasa kebangsaan, iaitu:

Adalah wajar bagi kita sebuah negara membangun berhasrat mempunyai

(Jeniri Amir, 2013, ms. 4-8)

berkumandang di Stadium Merdeka, Kuala Lumpur pada 31 Ogos 1957 seharusnya

lagi mengikut telunjuk penjajah yang menggunakan paksaan untuk menggunakan

bahasanya untuk pelbagai tujuan. Walau bagaimanapun, matlamat ke arah

kemerdekaan negara adalah mustahil dicapai tanpa keberanian. Makna sebenar

(A. Aziz Deraman, 2013). Justeru, perjuangan kemerdekaan ialah kesinambungan

perjuangan untuk terus mengekalkan dan meningkatkan penyatupaduan dan

Sejarah menunjukkan gelombang menuntut kemerdekaan adalah seiring

dengan gerakan kebangsaan. A. Aziz Deraman (2013), menyatakan bahawa

memartabatkan bahasa kebangsaan melalui peranan yang dimainkan oleh individu

berusaha mempertahankan kedudukan bahasa Inggeris, bahasa Cina, dan bahasa

Tamil (Sharifah Darmia, 2010).

Antara usaha dalam memperjuangkan bahasa Melayu yang melibatkan

individu difokuskan mengikut bidang. Dalam bidang pendidikan, Zainal Abidin

meninggikan martabat bahasa Melayu melalui penulisannya, bermula pada tahun

bahasa Melayu dan retorik. Apabila kemerdekaan negara tercapai, wahana

memegang jawatan Ketua Jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya, Singapura

Dengan hormatnya dimaklumkan bahawa dalam susunan pelajaran kolej ini

Melayu, bukan semata-mata bagi mendalamkan kajian itu pada penuntut-

(Abdul Talib Hamid, 2001)

Kandungan surat di atas membuktikan usaha Ustaz Zulkifli Muhammad untuk

merupakan satu bentuk sokongan perjuangan memartabatkan bahasa Melayu dalam

bernama Persatuan Penuntut-penuntut Kolej Islam Malaya (PPKIM). Persatuan ini

ditubuhkan bertujuan untuk memperjuangkan kedudukan bahasa Melayu. Namun

oleh para pelajarnya di Petaling Jaya.

Dalam bidang kewartawanan pula, dua orang individu yang memperjuangkan

Kedua-dua orang tokoh ini berperanan menyemarakkan lagi perjuangan menuntut

menegaskan bahawa bahasa Melayu mampu dijadikan bahasa penghubung dan

penyatupaduan dalam kalangan pelbagai etnik di Tanah Melayu. Bapa kewartawanan