INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS BAHASA MELAYU

59990 LEMBAH PANTAI, KUALA LUMPUR

PROGRAM PERSEDIAAN IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN

( AMBILAN JUN 2016 SEMESTER 2 )

MORFOLOGI BAHASA MELAYU

( BMM1054 )

DISEDIAKAN OLEH:

NAMA: FADHLIN NAJIHAH BINTI MAT NIZAM

NO. KAD
980705-10-5950
PENGENALAN:
ANGKA GILIRAN: 2016192310152

PPISMP C8 AMBILAN JUN 2016

KUMPULAN:
BAHASA MELAYU (SK)

NAMA
PENSYARAH PUAN SARIMAH BINTI AWANG
AKADEMIK:
TAJUK TUGASAN PENGENALAN MORFOLOGI DAN BENTUK KATA BAHASA
PROJEK: MELAYU
TARIKH
17 FEBRUARI 2017
SERAHAN:
 ISI KANDUNGAN

Perkara muka surat

1.Penghargaan 1

2.Pengenalan 2

3.Isi Penulisan

Pengenalan Morfologi 3

Pengenalan Bentuk Kata 4

Rumusan bagi Pengenalan Morfologi dan Bentuk Kata 5

Analisis Artikel Pembentukan Kata 6

Rumusan Analisis Artikel 13

4.Kesimpulan 14

5.Bibliografi 15
PENGHARGAAN

Saya ingin merakamkan rasa syukur ke hadrat Allah S.W.T kerana dengan limpah kurnia-Nya
dapat saya menyiapkan tugasan atau kerja kursus yang diberi dengan penuh jayanya.Di
samping itu,saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada pensyarah bagi mata
pelajaran Morfologi Bahasa Melayu(BMM1054) iaitu Puan Sarimah binti Awang kerana sudi
memberi tunjuk ajar kepada saya.Beliau juga membantu saya sepanjang melaksanakan
tugasan dan kerja kursus ini di samping banyak memberi semangat serta sokongan moral
terhadap saya.

Selain itu,tidak lupa juga kepada rakan-rakan seperjuangan yang sudi membantu dan
memberi maklumat serta idea dalam menjayakan tugasan yang diberikan mengikut had masa
yang ditetapkan.Saya ingin merakamkan ribuan penghargaan kepada semua pihak yang terlibat
sacara langsung atau tidak dalam menyiapkan tugasan yang diberi.

Menjadi harapan agar tugasan atau kerja kursus yang diberi dapat memberi manfaat
kepada diri saya agar lebih mahir dalam tatabahasa supaya dapat berkongsi ilmu dengan
pelajar dengan lebih mendalam.Akhir sekali,saya berharap dapat mengembangkan
pengetahuan serta pemikiran dalam pelaksanaan pengajaran dan pembelajaran secara
berkesan serta membentuk jati diri yang kukuh dalam kalangan pelajar supaya dapat
melahirkan masyarakat yang bertamadun serta berpotensi dalam membina tamadun negara
dan memaksimumkan potensi pembelajaran berdasarkan pembelajaran yang berkesan.

1
PENGENALAN
MORFOLOGI
 PENGENALAN
MORFOLOGI

MORFEM
PENGENALAN
UNIT TERKECIL PERKATAAN
DALAM BAHASA

MORFEM BEBAS

KATA AKAR
MORFEM YANG DAPAT KATA YANG BELUM DIBERI
TERBINA SECARA SEBARANG IMBUHAN
BERSENDIRIAN,CONTOHNYA YANG MEMPUNYAI SATU
MORFEM,CONTOHNYA
- MAKAN
- MINUM - DUDUK
- JALAN - TINGGAL
- DATANG

MORFEM TERIKAT KATA DASAR

KATA YANG BOLEH
DIKENAKAN PENAMBAHAN
IMBUHAN,CONTOHNYA

- KEDUDUKAN
- KEPULANGAN
MORFEM YANG BOLEH
WUJUD BERSAMA-SAMA - KEDATANGAN
MORFEM LAIN,CONTOHNYA

- BERJALAN
- BERPELUH PETA 1 : PETA POKOK
- LAUTAN
2
 BENTUK KATA
BAHASA MELAYU
 KATA TUNGGAL
BENTUK KATA YANG TERDIRI DARIPADA
HANYA SATU BENTUK DASAR,TIDAK
MENERIMA PENAMBAHAN IMBUHAN
ATAU KATA DASAR YANG LAIN

KATA TERBITAN
BENTUK KATA YANG TERDIRI DARIPADA
KATA DASAR YANG MENGALAMI PROSES
PENGIMBUHAN IAITU WUJUDNYA
PENAMBAHAN IMBUHAN SAMA ADA
AWALAN,SISIPAN,AKHIRAN ATAU APITAN

BENTUK KATA
BAHASA
MELAYU

KATA MAJMUK
BENTUK KATA YANG WUJUD APABILA
DUA KATA DASAR ATAU LEBIH YANG
MEMBERI MAKNA TERTENTU.

KATA GANDA
BENTUK KATA YANG DIHASILKAN
DENGAN MENGULANGI KATA DASAR
SAMA ADA KATA GANDA ITU DIULANG PETA 2 : PETA
SECARA KESELURUHAN ATAU DIULANG
DAKAP
SECARA TERTENTU.
RUMUSAN

Berdasarkan peta 1 iaitu peta pokok yang dibina,pengenalan morfologi mempunyai dua
bahagian iaitu morfem dan pengenalan perkataan perkataan.Morfem terdiri daripada dua iaitu
morfem bebas dan morfem terikat.Menurut Nik Safiah Karim ( 1986 ), morfem bebas
merupakan morfem yang boleh wujud secara bersendirian seperti jalan dan makan.Manakala
morfem terikat pula boleh wujud dengan morfem-morfem yang lain seperti berjalan dan
lautan.Bagi pengenalan perkataan mempunyai dua bahagian iaitu kata akar dan kata
dasar.Kata akar menurut Abdullah Hassan (1942) ialah kata yang belum berlaku sebarang
penambahan imbuhan dan mempunyai satu morfem sahaja,contohnya duduk dan
tinggal.Manakala kata dasar ialah kata yang boleh dikenakan penambahan imbuhan sama ada
awalan,akhiran,apitan dan sisipan. Sebagai contoh,kedudukan dan kedatangan.

Seterusnya bagi peta 2 iaitu peta dakap bentuk kata terdapat empat jenis iaitu kata
tunggal,kata terbitan,kata majmuk dan kata ganda.Kata tunggal ialah bentuk kata yang hanya
terdiri daripada satu dasar sahaja atau suku kata dalam bahasa ,sebagai contoh tin (satu suku
kata) dan panorama (empat suku kata).Menurut Siti Hajar Abdul Aziz (2008) menyatakan
bahawa kata terbitan ialah hasil penggabungan kata dasar dengan imbuhan
awalan,akhiran,apitan dan sisipan.Sebagai contoh,penyanyi (awalan),jalani (akhiran),ketulusan
(apitan) dan gerigi (sisipan).Selain itu,kata majmuk merupakan proses merangkaikan dua atau
lebih kata dasar yang membawa makna tertentu seperti alat tulis dan tabung haji.Terdapat juga
kata majmuk yang tidak membawa sebarang makna iaitu walau bagaimana dan barangkali.Kata
ganda menurut Awang Sariyan (2007) merupakan bentuk kata yang terbentuk daripada kata
yang diulang atau digandakan sebahagian dan keseluruhanya.Sebagai contoh,hari-hari (kata
ganda penuh),jejari (kata ganda separa) dan buah-buahan (kata ganda berimbuhan).

4
PEMBENTUKAN
KATA
 PEMBENTUKAN KATA

PEMAJMUKAN PENGAKRONIMAN

HURUF AWAL PERKATAAN

RANGKAI KATA BEBAS
SUKU KATA AWAL
ISTILAH KHUSUS
HURUF DAN SUKU SESEDAP
SEBUTAN
MAKSUD KIASAN
BAHAGIAN AWAL PERTAMA
BENTUK YANG MANTAP DENGAN BAHAGIAN
SETERUSNYA.

PEMENDEKKAN

PENINGKATAN

PENGGANDAAN PENGIMBUHAN

PENUH AWALAN
SEPARA AKHIRAN
BERENTAK SISIPAN
APITAN

5
PENGIMBUHAN
PENGIMBUHAN

IMBUHAN AWALAN IMBUHAN AKHIRAN IMBUHAN APITAN IMBUHAN SISIPAN

a) Ber ... a) ... -an a) Ber ...-an

- Bertahan - Haluan - Berkemungkinan
- Bernama - Fikiran - Berasaskan
- Bermula - Bulanan b) Di ...- an
- Berakar - Ribuan - Digerakkan
- Berfungsi - Jabatan - Diremehkan
- Bersengkokol - Tuntutan - Dikemukakan TIADA
- Bersikap - Ilmuan - Dilaksanakan DALAM
- Berbahasa - Golongan - Digugurkan ARTIKEL
- Berakhlak - Tujuan - Diucapkan
- Berakal - Hiasan - Dituturkan
- Berkembang - Puluhan - Dihidupkan
- Bersuara - Aliran - Dikempenkan
- Berniat - Ratusan c) Diper ...-an
- Bercakap - Dipermasalahkan
- Berkomunikas - Diperkayakan
i - Diperkasakan
- Berikhtiar - Dikempenkan
- Bertutur d) MeM ...-an
b) Di ... - Merendahkan
- Ditolak - Menyiarkan
- Ditindas - Menjalankan
- Dicabar - Menyampaikan
- Ditentang - Menggunakan
- Dibuat - Merosakkan
- Diajar - Memperjuangkan
- Dihuni
- Membezakan
6
c) MeN ... - Meminggirkan
- Mencapai - Mengumumkan
- Memeta e) Men ...- i
- Mendidik - Menghadapi
- Mengurus - Menemui
- Mengajar - Mengulangi
- Mengira - Mengandungi
- Menghitung f) Ke ...-an
- Menjadi - Kebangsaan
- Membina - Kecintaan
- Membaca - Kedaulatan
- Membuli - Kedudukan
- Meluas - Kemerdekaan
- Membunuh - Kecelakaan
- Menggeser - Kemajuan
- Membentuk - Kemahiran
- Mengurus - Kejuruteraan
- Memimpin - Kesangsian
- Kebimbingan
d) Ter ... - Kenyataan
- Terhadap - Kegagalan
- Tersebut - Kepantangan
- Termaktub - Kepandaian
- Terlebih - Keperibadian
- Tertentu - Kemewahan
- Terpilih g) PeN...-an
- Pendidikan
e) PeN ... - Pengucapan
- Pedagang - Pembelajaran
- Pemimpin - Pengajaran
- Pembaca - Pengetahuan
- Penulis - Pengangguran
- Pendidik
7
 h) Per ...-an
- Perpaduan - Permainan
- Pengagum - Perkembangan
- Perlembangaan
- Perakaunan
- Perpaduan
- Perkhidmatan
- Persalahkan

8
PENGGANDAAN
PENGGANDAAN

GANDAAN PENUH GANDAAN SEPARA GANDAAN BERENTAK

a) Kata tunggal a) Kata kerja (awalan) a) Pengulangan

- Tahun-tahun - Dicari-cari konsonan
- Akhir-akhir - Berhenti-henti - Terumbang-ambing
- Kira-kira
- Apa-apa b) Pengulangan vokal
- Anak-anak - Kaya-raya
- Cita-cita
- Betul-betul
- Guru-guru
- Muluk-muluk

b) Kata berimbuhan
awalan
- Teroleng-oleng
- Seolah-olah

9
PEMAJMUKAN
PEMAJMUKAN

MAJMUK MAJMUK ISTILAH MAJMUK MAJMUK BENTUK

RANGKAIAN KATA KHUSUS MAKSUD KIASAN YANG MANTAP
BEBAS

- Akal budi - Bahasa Melayu - Kerajaan

- Mata pelajaran - Bahasa TIADA - Warganegara
- Hala tuju kebangsaan DALAM
- Soal selidik - Bahasa ARTIEKL
- Tanah air Inggeris
- Gaya hidup - Bahasa rasmi
- Masuk akal
- Lampu ajaib
- Perdana
menteri
- Masa depan

10
PENGAKRONIMAN
 PENGAKRONIMAN

AKRONIM CANTUMAN HURUF AKRONIM CANTUMAN SUKU AKRONIM CANTUMAN

AWAL PERKATAAN KATA AWAL HURUF DAN SUKU KATA
SESEDAP SEBUTAN

- Bahasa Melayu (BM) - Performance

- Bahasa kebangsaan (BK) Management and
- Pengajaran dan Pembelajaran TIADA DALAM ARTIKEL Development Unit
Sains dan Matematik dalam (PEMANDU)
Bahasa Inggeris (PPSMI) - Education Performance
and Delivery Unit
(PADU)
- Highly Immersive
Program (HIP)

11
 AKRONIM PEMENDEKKAN AKRONIM PENINGKATAN

- Tak

TIADA DALAM ARTIKEL

12
RUMUSAN

PENGIMBUHAN

Pengimbuhan merupakan proses bagi kata dasar menerima sekurang-kurangnya satu imbuhan
atau penerimaan imbuhan yang lebih.Imbuhan ini dimaksudkan unit-unit bahasa yang ditambah
atau mengalami penerimaan yang menyebabkan perubahan makna akan
tatabahasanya.Proses pengimbuhan ini terbahagi kepada empat jenis antaranya imbuhan
awalan,imbuhan akhiran,imbuhan apitan serta imbuhan sisipan.Imbuhan awalan iaitu proses
penerimaan imbuhan di hadapan terhadap sesuatu kata dasar.Sebagai contoh berbahasa yakni
imbuhan –ber itu ditambah di hadapan bahasa.

Kata Dasar + Imbuhan

Bahasa + ber = berbahasa

Selain itu ,imbuhan akhiran iaitu proses penerimaan imbuhan di belakang dalam sesuatu kata
dasar seperti contoh jabatan.Kata dasarnya jabat dan menerima dengan imbuhan –an.

Kata Dasar + Imbuhan

Jabat + -an = jabatan

Di samping itu,imbuhan apitan merupakan proses penerimaan imbuhan di hadapan dan

belakang.Sebagai contoh,berasaskan.

Kata Dasar + Imbuhan

Asas + ber ... kan = berasaskan

Imbuhan sisipan merupakan proses imbuhan yang diselitkan antara kata dasar.Sebagai
contoh, kecemerlangan (sisipan).

Kata Dasar + Imbuhan + Tambahan huruf

Cerlang + ke ...-an + ...-em = kecemerlangan

13
PENGGANDAAN

Selain itu,menurut Abdullah Hassan (2006) ,penggandaan merupakan proses

mengulangi kata dasar itu sama ada secara keseluruhan atau sebahagian.Proses ini terdiri
daripada penggandaan penuh,penggandaan separa dan penggandaan berentak.Penggandaan
penuh merupakan proses mengulangi keseluruhan kata dasar tanpa mempunyai sebarang
imbuhan yang diterima dan hanya mempunyai satu morfem sahaja.Sebagai contoh ,tahun-
tahun.Seterusnya,penggandaan separa merupakan proses mengulangi sebahagian kata dasar
serta kebanyakannya menerima sebarang imbuhan.Sebagai contoh,dicari-cari.Kata kerja cari-
cari itu telah menerima imbuhan –di dan terjadinya penggandaan separa.Akhir
sekali,penggandaan berentak merupakan pengulangan kata dasar berdasarkan rentak nada
dan bunyi tertentu dalam kata dasar tersebut.Sebagai contoh,kaya-raya iaitu penggandaan
berentak vokal.Huruf vokalnya digandakan manakala huruf konsonan mengalami perubahan
huruf.

PEMAJMUKAN

Di samping itu, pemajmukan merupakan apabila dua atau lebih kata dasar yang
dirangkaikan menghasilkan satu makna yang lain.Proses pemajmukan terpisah serta dikenali
sebagai satu unit atau mempunyai sesuatu penambahan unsur.Pemajmukan terbahagi kepada
rangkaian kata bebas,istilah khusus,maksud kiasan dan bentuk yang mantap.Rangkaian kata
bebas ialah kata majmuk yang tidak memiliki makna antara perkataan pertama dan kedua dan
menghasilkan makna yang tersendiri.Contohnya, masuk akal dan tanah air.Selain itu,istilah
khusus pula ialah istilah tertentu dalam sesuatu bidang ilmu sama ada dalam bidang
sains,matematik dan geografi seperti garis lurus dan garis pusat.Pemajmukan bagi maksud
kiasan atau simpulan bahasa merupakan rangkai kata daripada simpulan bahasa seperti
panjang tangan.Seterusnya,pemajmukan bagi bentuk yang mantap ialah rangkai kata yang
tidak boleh diubah dari sedia asal menghasilkan satu makna yang lain
contohnya,warganegara.
 14

PENGAKRONIMAN

Seterusnya,pengakroniman ialah proses penggabungan singkatan bagi sesuatu

perkataan supaya membentuk satu kesatuan atau perkataan yang kukuh.Di samping itu,proses
pengakroniman ini mempunyai empat bahagian iaitu cantuman huruf awal
perkataan,cantuman suku kata awal,cantuman huruf dan suku kata sesedap sebutan dan
cantuman awal perkataan pertama dengan perkataan seterusnya serta akronim
pemedekkan dan akronim peningkatan.Menurut Ahmad Khair Mohd Nor (2010) menyatakan
bahawa pembinaan kata melalui proses pengakroniman ini melalui kaedah memendekkan
perkataan selalunya terdiri daripada kata nama.Hal ini demikian kerana singkatan yang
dibentuk mudah difahami dan bermakna.

Bagi akronim cantuman huruf awal perkataan merupakan akronim yang memetik huruf
depan sesuatu perkataan untuk dijadikan sebagai singkatan.Sebagai contoh dalam artikel ialah
bahasa Melayu (BM).Seterusnya.akronim cantuman suku kata awal merupakan memetik suku
kata sesuatu perkataan tetapi memberi makna yang sama.Contonya tidak terdapat dalam
artikel, cerpen ( cerita pendek ).Manakala,cantuman huruf dan suku kata kata sesedap
sebutan merupakan singkatan kebanyakannya memetik huruf depan sehingga menjadi satu
perkataan yang merangkumi pernytaan ayat tersebut.Sebagai contoh,high immersive
programme (HIP).Bagi akronim pemendekkan merupakan proses penyingkatan sesuatu
perkataan menjadi pendek tetapi memberi maksud yang sama.Sebagai contoh,tidak kepada
tak.Akhir sekali,akronim peningkatan iaitu singkatan perkataan untuk menjimatkan
ruang,contohnya tiada dalam artikel bukit menjadi bkt.

15
KESIMPULAN
KESIMPULAN

Kursus ini banyak memberi ilmu yang amat berguna pada masa akan datang.Pada
masa yang sama,individu dapat meningkatkan tahap berbahasa mereka supaya lebih sopan
dan penggunaan kata yang sesuai melalui proses perancangan dan pembinaan bahasa yang
dilaksanakan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka .Proses pembentukan kata ini menjadi tersusun
apabila ditolaktambahkan supaya menjadi lebih gramatis.Oleh hal demikian, begitu banyak
perkataan baharu terbentuk semasa dari semasa di samping dapat meningkatkan kosa kata
dalam kehidupan berbahasa.Pengetahuan tatabahasa amat penting terutama kepada guru-
guru.Hal ini demikian kerana dapat memberikan impak kepada para pelajar untuk menghasilkan
sesuatu wacana yang menarik dan produktif.Morfologi bukan sahaja untuk memaksimumkan
ilmu pengetahuan dalam linguistik bahkan dapat mewujudkan masyarakat yang bersikap
profesional dalam kehidupan dengan mengaplikasikan ilmu ini sama ada dalam lisan mahupun
tulisan.Oleh itu,para guru dan bakal guru perlu mengambil enteng mengenai tatabahasa Melayu
untuk disebarluaskan kepada pelajar terutamanya dari aspek asas pengenalan morfologi dan
pembentukan kata.

16
Bibliografi

Abdullah Hassan. (2002). Tatabahasa Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: PTS Publications &
Distributors Sdn.Bhd.

Abdullah Hassan. (2006). Morfologi. Selangor: PTS Publications & Distributors Sdn.Bhd.

Ahmad Khair Mohd Nor. (2010). Persoalan Tatabahasa. Kuala Lumpur: Utusan Publications &
Distributors Sdn.Bhd.

Nik Safiah Karim et.al. (2015). Tatabahasa Dewan. Selangor: My Bookpal Sdn.Bhd.

Siti Hajar Abdul Aziz. (1997). Pengajian Melayu. Selangor: KUMPULAN BUDIMAN Sdn.Bhd.

MAJALAH

Dewan Sastera Disember (2015)

17