Pangrakit
TEKS DESKRIPSI
Kirab Tandhu Divisi Soedirman sing digelar neng Purbalingga, Jawa Tengah
(Jateng) mlebu cathetan rekor Museum Rekor Dunia Indonesia (MURI). Kirab tandhu
kuwe dileksanakna wiwit Rabu (31/8) esuk lan rampung Rabu (31/8) wengi sewise
lumaku kira-kira 9 jam. Botrepote adicara ora dirasakna, senajan esuk uput-uput kudu wis
samapta. Anane mung rasa seneng lan gumbira.
Rekor sing decathet dening MURI yakuwe tandhu paling akeh, pasarta paling akeh,
2. Negesi tembung
Nggoleti tegesing tembung migunakna Bausastra (Kamus). Bausastra utawa
Kamus ora mung nganggo basa Indonesia utawa Inggris, nanging uga kang nganggo basa
Jawa. Bausastra basa Jawa saiki wujude ana sing cithak utawa digital. Carane nggoleti
teges sewijining neng tembung bausastra Jawa cithak, yakuwe :
1. Goletana dhisit tembung linggane (kata dasar) sekang tembung andhahan (kata jadian).
Umpamane , tembung 'dileksanakna' yakuwe 'leksana'.
2. Temtokna aksara sing sepisan sekang tembung lingga kasubut. Aksara sepisan
tembung “leksana' yakuwe “L”.
3. Bukaken bausastra Jawa maring kaca aksara sepisan, yakuwe “L'. Aksara kaping
6 Buku Basaku Penginyongan Kelas 7 Semester Genap 22/23
pindho, yakuwe “E”, temtokna urutan kabeh tembung sajroning bausatra sing diwiwiti
aksara “R”.
4. Para siswa bisa gladhen nggolet tembung sing kepegin dingerteni tegese kanthi
ndeleng aksara sepisan dan kapindho tembung kasebut.
Wektu siki, Lembaga Bahasa Provinsi Jawa Tengah wis ngetokna bausastra Jawa online,
para siswa bisa tumuju maring laman https://senaraiistilahjawa.kemdikbud.go.id/. Para
siswa bisa ngetik tembung lingga sing kepengin digoleti tegese.
B. Ayo siki wacanen teks ngisor kiye banjur golet lan bedakna tembung
camboran neng wacan ngisor kiye, manut kasebut !
Dina Rebo tanggal 31 Agustus 2022, aku karo Paklik maring Monumen
Tempat Lahir (MTL) Sudirman nonton kirab tandhu. Mbok nganti ngelak, aku
sangu wedang karo randha royal. Tekan kono wis rame, sing ngusung tandhu katon
rampag, ora dhelik, malah katon dhegus kabeh. Aku karo Paklik ngetutna sing kirab
nganti adoh, merga kepanasen kulitku dadi ireng thuntheng. Wektu lagi padha
nonton, ana wong sing dawa tangane kecekel Pulisi. Baline aku ngliwati bangjo
terus mampir toko tuku raja lele pesenane Embah. Nang kono aku ana weruh semar
mendem, randha royal karo nagasari, kalamenjingku munggah mudhun lan ngiler
kepengin nicipi.
No Tembung Manut Wujude Katrangan
Camboran
1. Paklik Camboran tugel Bapak cilik
2. Randha royal Camboran wutuh Jeneng panganan (tape goreng)
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
2.
3.
A. Wangsulana pitakon neng ngisor kiye kanthi nulis B menawa pratelane bener lan
S menawa pratelane salah !
1. Gegambaran neng teks deskripsi bisa dirasakna dening panca indriya. (……)
2. Identifikasi kalebu struktur teks deskripsi. (……)
3. Tembung bangjo kalebu tembung camboran wutuh . (……)
4. Tembung semar mendem kalebu tembung camboran tugel. (……)
5. Tangi, lungguh, adus kalebu jinise tembung aran. (……)
B. Isenana titik-titik ngisor kiye nganggo tembung neng sisih tengen supaya dadi
ukara sing genep !
1. Museum Rekor Dunia Indonesia dicekak …. a. tembung aran
2. Kirab Tandhu Divisi Sudirman diwiwiti sekang desa …. b. sang
3. Tembung sing mratelakna jeneng barang diarani …. c. MURI
4. Tuladhane tembung panyilah yakuwe .... d. camboran tugel
5. Adhedhasar wujude tembung dubang, dhelik, lungit kalebu .... e. Bantarbarang
Kirab Tandhu Divisi Soedirman sing digelar neng Purbalingga, Jawa Tengah
(Jateng) mlebu cathetan rekor Museum Rekor Dunia Indonesia (MURI).) Kirab tandhu
kuwe dileksanakna wiwit Rabu (31/8) esuk lan rampung Rabu (31/8) wengi sewise
lumaku kira-kira 9 jam. Botrepote adicara ora dirasakna, senajan esuk uput-uput kudu wis
samapta. Anane mung rasa seneng lan gumbira.
Rekor sing decatat dening MURI yakuwe tandhu paling akeh, pasarta paling akeh,
lan adohe dalan sing diliwati. Kirab kasebut dipeloni dening 5.202 paraga sekang warga lan
para mudha, ing antarane paraga kasebut ana 4.800 cacahe kanthi estafet mikul replika
tandhu Jendral Soedirman sing akehe ana 300 unit.
1. Wacan kang kedadiyan sekang pirang-pirang alinea diarani ....
A. Gancaran C. Tembang
B. Geguritan D. Pacelathon
2. Wacana sing nggambarna barang utawa kedadiyan kanthi cetha nganti wong sing maca
utawa krungu kaya weruh utawa ngalami dhewek diarani wacana utawa teks….
A. Narasi C. Argumentasi
B. Deskripsi D. Eksplanasi
Gatekna !
Sesulih sekang MURI, Sri Widayati, ngendika menawa MURI nyathet Kirab
Replika Tandu Soedirman kiye kalebu sing paling akeh , yakuwe ana 300 tandhu lan
5.202 paraga kang melu lan kanthi resmi kacathet neng Museum Rekor Dunia
Indonesia minangka rekor sing kaping 10.522.
Gatekna !
Warung sroto sing kawentar neng Purbalingga kuwe akeh. Ana Sroto Legendaris
Pak Sarwin, Sroto Bancar Pak Joko, Sroto Bu Misdar, Sroto Kriyik lan esih akeh liyane.
Malah siki ana sroto sing dimodhel anyar, kaya Sroto Klamud lan Sroto So. Nanging aja
kewatir, kabeh rasane esih khas Sroto Purbalingga.
5. Struktur teks deskripsi kaperang dadi telu, yakuwe identifikasi, klasifikasi lan .....
A. Deskripsi bagian
B. Deskpisi subyektif
C. Deskripsi spatial
D. Deskripsi obyektif
6. Gatekna !
Ana Sroto Legendaris Pak Sarwin, Sroto Bancar Pak Joko, Sroto Bu Misdar, Sroto
Kriyik lan esih akeh liyane.
Adhedhasar struktur teks deskripsi, perangan kiye diarani
A. Identifikasi
B. Klasifikasi
C. Deskripsi bagian
D. Deskripsi subyektif
7. Tembung kriya yakuwe tembung sing mratelakna solah bawa utawa tandang gawe.
Ukara ngisor kiye kang ana tembung kriyane yakuwe ....
A. Ibuku guru.
B. Jenenge Gunawan Wibisana.
C. Adzkia dhokter kewan neng Taman Seruling Mas.
D. Rayhan mringis.
8. “Haloooooo.....kepriwe kabare, kang?”
Ukara ndhuwur sing kalebu tembung Panguwuh yakuwe ....
A. Haloooooo C. kabare
B. kepriwe D. kang
9. Tembung Camboran yakuwe tembung loro utawa lewih sing digandheng dadi siji lan
tembung mau dadi tembung anyar kang tegese uga melu anyar.
Ukara ngisor kiye sing ana tembung camborane yakuwe ....
A. Sule arep adus.
B. Tofik numpak sepur
C. Awake Yumna krasa panastis
D. Paman Gani tuku ayam lan bebek
10. Zulfili mbakar munthul nganti ireng thuntheng.
Ukara kiye tembung camborane ….
A. Zulkifli mbakar C. Nganti ireng
B. Mbakar munthul D. Ireng thuntheng
TEMBANG SINOM
NO TEMBUNG TEGESE
Ayo para putra, sekiye nyinaoni Tembung Saroja lan werna-wernane ukara.
A. Tembung Saroja
Yakuwe tembung loro sing padha tegese utawa meh padha tegese dianggo
bareng.
Tuladha :
- Tata krawa - Tumpang tindhih - Kapok
- Andhap asor - Tingkah laku - Mudha dhugul
- Gagah prakosa
B. Werna-wernaning ukara
Adhedhasar surasane (isi), ukara basa Jawa bisa dipilah-pilah dadi 4 yakuwe (1)
ukara carita , (2) ukara pakon, (3) ukara pitakon, lan (6) ukara panguwuh.
1. Ukara Carita (Kalimat Berita)
Yakuwe ukara sing isine nyritakna utawa ngandhakna sewijining bab utawa
sewijining kedadiyan maring wong liya. Tengere ukara andharan yakuwe
dipungkasi nganggo tandha wacan titik (.), mula macane kanthi intonasi
(swara) sing rata.
Tuladha :
Ø Minggu ngesuk bocah-bocah arep nglangi neng OWABONG.
Ø Aku miki weruh ana bocah enom tiba sekang motor.
2. Ukara Pakon ( Kalimat Perintah)
Yakuwe ukara sing surasane (isine) wujud pakon (prentah) maring wong liya
supaya nindakna sewijining pegaweyan kaya sing dikarepna sing kongkon.
Tengere ukara pakon yakuwe dipungkasi tandha wacan seru (!), lan pamacane
kanthi intonasi munggah (dhuwur)
Tuladha :
Ø Aja mangan neng ngarep lawang!
Ø Yen kepengin pinter, kowe kudu sregep sinau!
Ø Teka ngeneh yen kowe pancen kendel!
3. Ukara Pitakon (Kalimat Tanya)
Yakuwe ukara sing isine wujud pitakonan. Ukara kiye biasane migunakna
tembung pitakon apa, kepriwe, kepripun, kadospundi, sinten, sapa, pira pinten,
ing ngendi, wonten pundi, kapan, kala menapa, coba, cobi. Tengere ukara
pitakon yakuwe dipungkasi tandha wacan pitakon (?).
Tuladha :
Ø Sekiye jam pira, Rum?
Ø Sapa sing kepengin ora munggah neng kelas kiye ?
Ø Kepriwe angger kowe sing maring umahku?
SINOM
Laras Slendro pathet sanga
! @ @ @ ! ! !!
Am beg e kang wus u ta ma
! ! ! ! 6 61 5 35
Tan ngen dhak gu na ning jan mi
6 ! ! ! 6 55 5
A mi gu na ing a gu na
5 5 56 35 1 2 216 6
Sa so lah e ku du ba thi
6 6 6 6 ! ! !
Pin ter e den a ling i
5 5 5 5 2 2 23 21
Bo dho ne di ne kek nga yun
1 2 2 2 2 2 2
Pam rih e den i na a
5 5 56 35 1 2 232 16
Mring pa dha pa dha ning jan mi
3 555 5 5 5 5 2 2 23 21
Su ka li la den i na sa pa dha pa dha
2. Pasangan
Asesmen Sumatif
Wulangan 6
21. Wacana sing nggambarna barang utawa kedadiyan kanthi cetha nganti wong sing maca
utawa krungu kaya weruh utawa ngalami dhewek diarani wacana utawa teks….
A. Deskripsi C. Argumentasi
B. Narasi D. Eksplanasi
22. Salah siji tandha utawa tengere wacana deskriptif yakuwe …
A. Kedadiyane digambarna kanthi ora cetha
B. Wong sing maca kaya weruh lan ngrasakna dhewek kedadiyane
C. Kedadiyane kuwe ora nyata
D. Ora digambarna werna, ukuran, wujud utawa kahanane
23. Paragraf Deskripsi sing nggambaraken apa sing dirasakna utawa dideleng dening sing
nulis diarani …
A. Paragraf Deskripsi Reflektif C. Paragraf Deskripsi Subyektif
B. Paragraf Deskripsi Obyektif D. Paragraf Deskripsi Spasial
24. Gatekna !
Kirab Tandhu Divisi Soedirman sing digelar neng Purbalingga, Jawa Tengah (Jateng)
mlebu cathetan rekor Museum Rekor Dunia Indonesia (MURI).) Kirab tandhu kuwe
dileksanakna wiwit Rabu (31/8) esuk lan rampung Rabu (31/8) wengi sewise lumaku
kira-kira 9 jam. Botrepote adicara ora dirasakna, senajan esuk uput-upud kudu wis
samapta. Anane mung rasa seneng lan gumbira
Adhedhasar pethikan wacan nengn ndhuwur, adicara kirab tandhu dileksanakna nalika
dina .....
A. Rebo, 31 Juni 2022
B. Rebo tanggal 31 Agustus 2022
C. Rebo, tanggal 31 Oktober 2022
D. Rebo, tanggal 31 Desember 2022
25. Gatekna !
Sesulih sekang MURI, Sri Widayati, ngendika menawa MURI nyathet Kirab Replika
Tandu Soedirman kiye kalebu sing paling akeh , yakuwe ana 300 tandhu lan 5.202
paraga kang melu lan kanthi resmi kacathet neng Museum Rekor Dunia Indonesia
minangka rekor sing kaping 10.522.
Paraga sing dadi sesulih sekang MURI asmane ....
A. Sri Widowati C. Sri Widiyanti
B. Sri Widyawati D. Sri Widayati
40. Pethikan tembang Sinom neng ndhuwur dijukut sekang nuku Serat Wulangreh . Serat
Wulangreh anggitan .....
A. GPAA Mangkunagara IV C. Sri Sultan Hamengkubuwana IV
B. KGPAA Pakualam IV D. Sri Susuhunan Pakubuwana IV
41. Gatra pungkasan tembang Sinom, guru wilangan lan guru lagune ....
A. 8 i C. 8 a
B. 10 i D. 12 a
42. Manut tembang neng dhuwur, piwulang lan pituture sekang bapa ibu yakuwe ....
A. Tata krama lan tingkah laku sing becik
B. Adigang adigung adiguna
C. Kumingsun lan kumandara
D. Pamer kepinteran
WAYANG RAMAYANA
WACAN 1
A. Ayo maca teks Ramayana ngisor iki!
Kidang Kencana
Nalika Rama, Sinta, lan
Lesmana ngumbara, tindakipun
dumugi ing tengahing wana
Dhandhaka. Boten antawis
dangu kekiteran satunggaling
kidang kencana. Kidang niku
asline Buta Kala Marica kang
diutus Rahwana nggoda Sinta.
Buta Kala Marica malih dadi
kidang asisik emas.
Warnane endah ngelam-lami. Wujude ngengreng merak ati. Kidang nuli saba
kluyuran wira-wiri ing sacedhake wong tetelu kuwe. Sinta weruh kidang kuwe dheweke
dadi kepengin banget ngingu. Rama kapurih nyekelaken kewan kang nganeh-anehi lan
memencut kuwe.
Kidang ditut wuri dening Rama arep dicekel, ananging ngadohi, ditututi mlayu.
Rama ngoyak-oyak mbeburu kidang sengsaya adoh parane. Rama dadi ora sabar.
Menthang gendhewa nglepasaken jemparing. Kidang dipanah, kena cumeprot ludirane.
Sakala njola mbekik nywara njerit serosane. Swaraning kidang kaprungu dening Sinta,
lamat-lamat kaya krungu pasambate Rama. Sinta nduga yen Rama nemu kacilakan.
Lesmana enggal-enggal dikon nglacak, nglari, lan nulungi Rama. Lesmana nggeblas
ninggal Sinta. Dasamuka girang gumuyu, tumuli mindha-mindha pandhita nyedhaki Sinta.
Sinta dibujuk alus arep dislametna, nanging ora gelem. Dasamuka kurda ngrudapeksa
nggeret Sinta melbu kreta kencana. Isih Jola-jola bangga, jelih-jelih asesambat, Sinta
kagondhol mabur. Dasamuka gagah prakosa mithing Sinta, karo nglakokna kreta kencana,
babar pisan ora maelu marang pasambat pangluhe sing disikep rape ting cangklekane.
Sinta kaduwung nggetuni tumindake. Mung nggugu pikarepe dhewek, ngumbar
pepenginane lan ninggal kawaspadan. Karo isih asesambat ngaru-ara, nganyut-anyut,
ngrerintih perih. Dumadakan pasambat pangrintihe kaprungu dening rajaning manuk
ingkang paring asma Jathayu. Dheweke dadi mitra kenthele Raja Dasarata. Mula, bareng
weruh anake mitrane dicidra dening Rahwana, Jathayu enggal tumandang nulungi. Kreta
kencana ditrajang bae, Sinta direbut. Nanging Rahwana nggegegi, ora nguwalaken.
Dedreg udreg-udregan, rebutan Sinta ana ing gegana. Eman, dene Jathayu kalindhih
WACAN 2
A. Wacanen crita wayang ngisor kiye !
Kalamarica
Marica kuwe salah sijine paraga sing ana neng
wiracarita Ramayana. Marica awujud raseksa, dheweke
putrane Tataka lan Sunda. Marica manggon neng alas
Dhandhaka lan dadi patihe Prabu Rahwana neng kraton
Alengka.
Dicritakna, kakine Marica kuwe raseksa/yaksa
sing arane Suketu. Merga ora duwe anak, Suketu banjur
nyenyuwun maring Dewa Brahma supaya diparingi
anak. Payuwunane disembadai dening Dewa Brahma,
wekasane Suketu pinaringan anak wadon sing sulistya
ing warni sing dijenengi Tataka. Tataka sebanjure dibojo
dening Sunda lan pinaringan anak sing dijenengi
Marica. Sunda mati merga disupatani dening Resi
Agastya. Tataka lan Marica muntab lan natoni sang
Resi. Wekasane sang Resi nyupatani Tataka lan Marica
dadi ala rupane lan urip kanthi mangan daging
menungsa.
Tataka lan Marica sebanjure urip neng alas Dhandhaka lan gawe gendra maring sapa
bae sing mlebu neng alas Dhandhaka kanggo dipangan. Merga panyuwunane Resi
Wismanitra, Rama lan Lesmana sekang kraton Ayodya mlebu maring alas Dhandhaka lan
kasil merjaya Tataka. Marica kasil mlayu. Wektu Resi Wismanitra lagi nganakna upacara,
Marica teka maning karo kanca raseksa sing arane Subahu. Marica lan Subahu padha
ngganggu lumakune upacara kanthi ngotori/ngregedi papan upacara nganggo daging
mentah lan getih. Ngerteni tumindake Marica lan Subahu, Rama lan Lesmana mbelani Resi
Wismanitra. Lesmana kasil ngrangket Marica, dene Rama kanthi senjata Agni kasil
Buku Basaku Penginyongan Kelas 7 Semester Genap 22/23 41
merjaya Subahu kanthi diobong nganti dadi awu.
Marica sebanjure suwita maring prabu Rahwana nganti dadi patih neng kraton
Alengka. Wektu Prabu Rahwana duwe niyat bakal ndhustha Dewi Shinta, dheweke.
Nemoni Marica saperlu njaluk pambiyantu, nanging Marica nolak atur pamrayoga maring
Prabu Rahwana supaya mbatalaken anggone kepengin ndhustha Dewi Shinta merga
rencana kuwe bisa njalari ancure kraton Alengka lan bangsa raseksa. Prabu Rahwana
sarujuk karo Marica banjur kondur maring kraton Alengka, ora sida ndhustha Dewi Shinta.
Nanging, nembe bae Prabu Rahwana tekan kraton Alengka, ujug-ujug teka kang rayi ya
Dewi Sarpakenaka. Dheweke wadul lamona dheweke nembe diwirang wirangna lan
dianiaya dening Rama lan Lesmana. Krungu wadulane kang rayi, Prabu Rahwana muntab
lan tumus maning kepenginan kanggo ndhustha Dewi Shinta.
Prabu Rahwana bali maning nemoni Marica kanggo nyuwun pambiyantu. Marica
ora duwe pilihan kejaba nyaguhi atur pambiyantu maring prabu Rahwana tinimbang
dheweke dipateni dening sang Prabu merga nolak panyuwunane. Lewih becik mati neng
tangane satriya utama kaya Rama tinimbang mati neng tangane Prabu Rahwana.
Marica nyamar dadi kidang kencana kanggo narik kawigatene Dewi Shinta. Dewi
Shinta nyata kepencut kaendahaning kidang kencana. Merga tresnane karo sang garwa iya
Dewi Shinta, Rama wekasane mburu kidang kencana tekan tengahing alas Dhandaka.
Sawetara Dewi Shinta tinitipna karo kang rayi Lesmana. Rama kasil mburu lan mateni
kidang kencana. Kidang kencana malih rupa dadi asline yakuwe Marica. Sedurunge mati,
Marica njerit seru kanthi nirokna swarane Rama. Dewi Shinta midhanget panjerite Marica
lan ngira lamona Rama kena bebaya. Wekasane Dewi Shinta ndhawuhi Lesmana supaya
nyusul Rama. Dewi Shinta ditinggal dhewekan. Lha senalika, Prabu Rahwana nyamar dadi
brahmana sing butuh pambiyantune Dewi Shinta. Parbu Rahwana kasil nglomboni Dewi
Shinta sing wekasane Dewi Shita kasil didhustha.
(sumber: https://blog.hadisukirno.co.id/kalamarica/. Diundhuh 27/10/2019.13:08)
B. Ayo rembugan bab unsur intrinsic wacan 3 “kidang kencana”, kanthi ngisi ceceg-
ceceg ngisor kiye!
Ringkesan crita:
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
D. Kawruh Basa
1. SANEPA
Yakuwe unen-unen utawa tetembungan ingkang ateges mbangetaken
sanyatane. Anggone mbangetaken kanthi cara nggunakaken tembung kahanan
sing teges kosok balen karo kahanane tebung aran.
Tuladha:
a. Kelase deneng arum jamban tegese mambu banget.
Kahanan jamban kuwe mambu ananging diomongna arum. Jamban kang
kahanane mambu kuwe diomongna arum dadi tegese mambu banget.
b. Awake lemu bithing tegese awake gering banget.
Kahanan bithing kuwe gering banget diomonga lemu. Bithing sing gering kuwe
diomongna lemu dadi tegese gering banget.
2. DASANAMA
Dasanama kuwe saka Basa Sansekerta, dasa ategese sepuluh lan nama
ateges jeneng utawa asma. Saengga dasanama (sinonim) yakuwe tembung kang
ndhuweni jeneng sepuluh nanging bisa uga ditegesi tembung-tembungkang tegese
padha.
Tuladha:
a. Anak = suta, putra, sunu, yoga, siwi, wêka, tanaya, atmaja, siwaya, ja,
patut, banu.
b. Alas = wana, bana, tarataban, girang, lirang, utan, baga, wulusan,
wêlahan, wanawasa, wanadri, jênggala, kênana.
Tembung-tembung ing ngisor iki golekana dasanamane!
1. Ati : …………………………………………………………………
2. Awak : …………………………………………………………………
3. Banyu : …………………………………………………………………
4. Biyung : …………………………………………………………………
5. Emas : …………………………………………………………………
6. Dina : …………………………………………………………………
7. Kembang : …………………………………………………………………
8. Lintang : …………………………………………………………………
9. Rai : …………………………………………………………………
10. Sedulur : …………………………………………………………………
3. TEMBUNG YOGYASWARA
Tembung Yogyaswara yakuwe tembung loro sing meh padha panulise, lan
pangucape, mung beda wandane (suku kata) sing pungkasan, sing ngarep a sing
mburi i. Tuladha tembung yogyaswara sing tegese tembung iku lanang wadon,
kayata:
1. Putra-putri. 4. Mahasiswa-mahasiswi.
2. Bethara-bethari. 5. Mudha-mudhi.
3. Raseksa-raseksi.
Tembung Yogyaswara tegese yakuwe tembung sing swarane apik lan
kepenak dirungokna. Tembung kiye biasane mapan ana neng jero teks sastra
46 Buku Basaku Penginyongan Kelas 7 Semester Genap 22/23
kayata puisi, novel, lan kadang ana neng tembung ukarane pranataadicara. Tuladha
ukara yogyaswara yakuwe:
1. Pak Dosen nembe mucal mahasiswa-mahasiswai ing kampus.
2. Wayah terang sore mudha-mudhi dolan maring alun-alun.
3. Bethara-bethari lagi ngadhep Bethara Guru.
Gladhen:
Tembung yogyswara ing ngisor iki gawenen ukarane!
1. Widadari-widadari
Ukara : ………………………………………………………………………..
2. Dewa-dewi
Ukara : ………………………………………………………………………..
3. Putra-putri
Ukara : ………………………………………………………………………..
4. Pemudha-pemudhi
Ukara : ………………………………………………………………………..
5. Raseksa-raseksi
Ukara : ………………………………………………………………………..
Asesmen Sumatif
Wulangan 7
B. Isenana titik-titik ngisor kiye nganggo tembung neng sisih tengen supaya dadi
ukara kang genep !
1. Miturut crita “kidang kencana” kepriwe wateke kalamarica kuwe? Lan miturute jenise
paraga kalebu paraga apa?
Wangsulan : ……………………………………………………………………….
......…………………………………………………………………………………
......…………………………………………………………………………………
2. Manut crita “Kalamarica”, apa sing njalari Tataka lan Marica urip neng alas
Dhandhaka
Wangsulan : ……………………………………………………………………….
......…………………………………………………………………………………
......…………………………………………………………………………………
3. Gawea ukara nganggo tembung!
a. Pemudha-pemudhi
b. Putra-putri
Wangsulan : …..........………………………………………………………….
.........…………………………………………………………………………..
.....……………………………………………………………………………..
4. Golekana dasanamane tembung :
a. Anak : ……………………………………………………………………........
b. Lemah : .......…………………………………………………………………...
5. Gawea tuladha ukara nggunakna sanepa neng ngisor kiye!
a. Wuled godhong lumbu
Ukara : ……………………………………………………………………........
b. Anteng kitiran
Ukara : ......……………………………………………………………………...
BASA
PENGINYONGAN
Peserta didik mampu membaca aksara Jawa dengan menerapkan aksara jawa.
Basa Jawa kuwe warisan leluhur sing adiluhung lan
tekan siki esih denggo neng masyarakat neng pulo Jawa.
Miturut pamanggihipun ahli basa walanda, E.M. Uhlenbeck
mbagi dialek basa Jawa dados 3 yakuwe: basa jawa sisih kulon
(Banyumasan, Tegalan, lan Cirebonan), basa jawa sisih tengah
(Surakarta, Yogyakarta, Semarang, lsp), basa jawa sisih wetan
( jawa timuran). Wonten dialek basa Jawa sisih kulon/Dialek
Ngapak uga saged kaperang dados 4 yakuwe sisih lor
(Tegalan), sisih kidul (Banyumasan), lan sisih Cirebon-
Indramayu (Cirebonan). Sisih lor Dialek Tegalan dienggo
neng wong-wong neng tlatah kayata Tanjung, Ketanggungan,
Larangan, Brebes, Slawi, Moga, Pemalang, Surodadi lan Tegal. Sisih kidul dialek kiye
deenggo neng wong-wong neng tlatah Bumiayu, Karang Pucung, Cilacap,
Nusakambangan, Kroya, Ajibarang, Purwokerto, Purbalingga, Bobotsari, Banjarnegara,
Buku Basaku Penginyongan Kelas 7 Semester Genap 22/23 51
Purwareja, Kebumen lan Gombong. Cirebon - Indramayu Dialek kiye deenggo neng
wong-wong neng tlatah Cirebon, Jatibarang lan Indramayu. Logat Banyumasan mandan
beda ngambi logat basa jawa liyane. Basa Banyumasan misuwur merga basane sing unik
utawa khas. Dialek kuwe dijenengi dialek Banyumasan amarga sing nganggo wong-wong
neng daerah Banyumas lan Karisidenan Banyumas kayata Kabupaten Cilcacap,
Kabupaten Purwokerto, Kabupaten Purbalingga, lan Kabupaten Banjarnegara.
Logat Banyumasan utawa uga basa ngapak nduweni kekhasan neng tembunge lan
cara ngucapna tembunge. Tuladahane “ketela pohon” nek neng daerah Jogja (dialek
bandhekan) pada nyebute budin, ananging nek neng dialek Banyumasan pada nyebute
boled. Dialek Banyumasan pada nyebutna “lapar” nganggo tembung “kencot” beda
ngambi neng Jogja (dialek bandhekan) nyebute “ngelih”. Cara pangucapane uga beda
contone maca “bebek” nek neng dialek bandhekan diwacane “bebe” kaya swara k ne ora
diwaca, ananging nek neng dialek Banyumasan tembunge tetep diwaca “bebek”. Amarga
kuwe basa Banyumasan diarani basa ngapak-ngapak. Semana uga neng tembung “endog”
dialek bandhekan diwaca “endog” sing huruf g ne diwaca enteng beda ngambi dialek
Banyumasan diwaca “endog” huruf G ne diwaca abot utawa genah pisan. Ora mung kuwe
tok, ana maning pangucapane dialek Bnayumasan kari ana tembung mburine “a” tetep
diwaca “a”. Beda ngambi dialek bandhekan kari mburine tembung “a” diwacane “o”
contone tembung “apa” neng dialek Banyumasan diwaca “apa” kari neng dialek
bandhekan diwaca”opo”. Dialek kuwe dadi tetenger masarakat nduweni kabudayan
contone masyarakat Banyumas ngambi dialek ngapak/Banyumasan. Tetengere yakuwe
nyebutna kencot ateges “lapar”, ko “kamu”, teyeng “bisa”, reyang “brisik” lsp.
Sejarah nyathet lamona basa ngapak kuwe asale sekang Kutai, Borneo sing
pindhah maring pulo Jawa. Bab kuwe sing dadi dhasar lamona leluhure wong Banyumas
kuwe ya wong Kutai, Kalimantan sing nyebar maring Cirebon banjur nyebar ming gunung
Cermai, ereng-ereng gunung Slamet, lan sedawane kali Srayu. Sebanjure wong-wong sing
neng ereng-ereng gunung Slamet lan sedawane kali Srayu banjur ngedegna kerajaan Galuh
Purba. Kerajaan Galuh Purba kalebu Indramayu, Cirebon, Brebes, Tegal, Pemalang,
Bumiayu, Banyumas, Cilacp, Purbalingga, Kedu, Kebumen, Kulonprogo lan Purwodadi.
Pungkasane crita Kerajaan Galuh Purba dikalahna neng Kraton Mataram Kuna lan ngrebut
wilayah Bagelen (Purworejo) tekan Majenang (Cilacap).
Kaya kuwe sejarah ngenani basa Jawa ngapak utawa Banyumasan
(Penginyongan). Muga-muga bisa kanggo nambah seserepan kita utamane wong-wong
ngapak. Perlu diemut-emut lamona budaya apa bae kuwe apik, klebu basa Jawa ngapak
sing kegolong unik. Dadi aja isin nggunakna basa Jawa ngapak (Penginyongan) kanggone
wong-wong laire lan asale sekang tlatah Banyumas raya. Kita kudu kudu bangga dadi
wong Banyumas raya sing duwe basa dhewek yakuwe basa ngapak (Penginyongan).
Pokoke ORA NGAPAK ORA KEPENAK.
(sumber:http://www.gurungapak.com/2016/03/sejarah-bahasa-ngapak-ora-ngapak-
ora.html, diundhuh 15 November 2018. 15:30)
Suswandari, Meidawati.2020. Dialek Banyumasan Sebagai Konstruksi Budaya.
Kebumen :CV. Intishar Publishing
Contone Perbandingan tembung- tembung basa Penginyongan, basa Jawa baku, lan
basa Indonesia.
No. Dialek
Banyumasan Jawa Baku Indonesia
1. Batir Kanca Teman
2. Bodhol Rusak Rusak
3. Bringsang Sumuk Panas
4. Brug Kreteg Jembatan
5. Butul Tekan datang/sampai
6. Dawegan Degan Kelapa muda
7. Dhongane Kudune Seharusnya
PACELATHON 2
A. Wacanen pacelathon ngisor kiye !
Unggah- ungguh wong atur-atur. Wong atur-atur kuwe kudu nganggo basa sing
apik lan bener manut unggah-ungguhe, solah bawa lan tata krama uga kudu apik.
Kajaba kaya kuwe yen wis rampung anggone nindakaken jejibahan kudu matur utawa
caos palapuran maring sing ndhawuhi.
Pacelathon isi atur- atur ngisor kiye paragakna.
Salim : “Asalamu'alaikum”.
Pak Imam : “Wa'alaikum salam, eh, Salim. Deneng njanur gunung, kadingaren Lim
ming ngeneh?” (sinambi salaman lan manggakna ken lenggah).
1. Tembung Rangkep
a. Tembung rangkep dwilingga tegese tembung kang direngkap linggane
1) Tembung rangkep dwilingga wantah/murni
Tegese tembung kang dirangkep linggane tanpa owah-owahaning swara.
Tuladha : Meja-meja Bocah-bocah Tuku-tuku
Kursi-kursi Mlayu-mlayu Mlaku-mlaku
2) Tembung rankep dwilingga salin swara
Tegese tembung kang dirangkep linggane, salah sijine tembung swarane
owah.
Tuladha : Bola-bali thingak-thinguk wira-wiri.
mloya-mlayu. Tura-turu gonta-ganti.
3) Tembung rangkep dwilingga semu
Tegese tembung rangkep kang wujude kaya dwilingga.
Tuladha : Andheng-andheng Ondhe-ondhe Ondhol-ondhol
Alun-alun Ali-ali Undur-undur
Angka Jawa iku awujud aksara Jawa, supaya ora mbingungna. Penulisane kudu dipisah
karo aksara Jawa sing dumunung ana neng sakiwe tengene. Srana sing dienggo misah iku
pada pangkat, mulane angka Jawa diapit-apit ing pada pangkat.
Tuladha:
B. Isenana titik-titik ngisor kiye nganggo tembung neng sisih tengen supaya dadi
ukara kang genep !
1. Miturut sejarah, wong Kutai neng pulo jawa neng ereng-ereng
gunung Slamet lan sedawane kali Srayu ngadegna…. a. Ngoko lugu
2. Sejarah nyathet lamona basa ngapak kuwe asale sekang… b. Krama lugu
3. “Kula ajeng neda Paman, piyambakipun boten gadhah arta.”
Ukara kasebut kalebu basa……. c. Banyumasan
4. “Mengko sore kari sida, inyong arep lunga ming Surabaya.”
Ukara kasebut kalebu basa… d. Kalimantan
5. “Angger dolanan HP si betah banget, beda kari sinau mung
seklebatan tok!” Ukara kuwe kalebu dialek basa… e. Kerajaan Galuh Purba
Ukara nganggo aksara jawa kasebut yen ganti nganggo aksara latin monine….
A. Tamu sing rawuh yaiku 980 C. Tamu sing rawuh yaiku 870
B. Tamu sing rawuh yaiku 890 D. Tamu sing rawuh yaiku 680
D. Wangsulana pitakon-pitakon ngisor kiye nganggo wangsulan sing bener!
1. Sebutna bedane basa jawa logat Banyumasan karo logat bandhekan!
Wangsulan : ……………………………………………………………….……….
....………………………………………………..…………………………………
2. Gawenen ukara nganggo tembung ngapak Banyumas!
a. Setengi : ………………………………………………………….……………...
b. Teyeng: ………………………………...………………………………………..
3. Gawea ukara nganggo tembung rangkep!
a. Thingak-thinguk : .................................................................................................
b. Alun-alun : .................................................................................................
4. Gawea pacelathon antarane kowe karo Ibumu, isine kowe nyuwun dhuwit kanggo
kegiatan renang teng Owabong bareng kanca sekelas!
Wangsulan:……………………………………………………………………....
5. Ukara ngisor kiye tulisen nganggo aksara Jawa !
Taun 2023 aku kelas 8.
Wangsulan : ……………………………………………………………………...
Buku Basaku Penginyongan Kelas 7 Semester Genap 22/23 59
Gladhen Asesmen Sumatif
Akhir Semester Genap
A. Wangsulana pitakon neng ngisor kiye kanthi nulis B menawa pratelane bener lan
S menawa pratelane salah !
1. Paragraf objektif kalebu jinise teks deskripsi. (……)
2. Tembung Randha royal kalebu tembung camboran wutuh (……)
3. Lunga, dodol lan nangis kalebu jinise tembung aran. (……)
4. Guru gatra, lagu, sastra lan wilangan kalebu paugeran
tembang macapat. (……)
5. Serat Wulangreh anggitane Sri Susuhunan Pakubuwana VI (……)
6. Tembang Macapat cacahe ana 11. (……)
7. Miturut terminologi basa Jawa, dhalang asale sekang tembung
ngudhal piwulang. (……)
8. WHO netepna nek wayang dadi warisan budaya asli saking Indonesia. (……)
9. "Menawi panjenengan kagungan arta, bok aku diparingi ngampil."
Ukara kasebut kalebu basa Ngoko lugu. (……)
10. ꧒꧐꧒꧓꧇꧉kari diwaca monine 2022. (……)
B. Isenana titik-titik ngisor kiye nganggo tembung neng sisih tengen supaya dadi
ukara kang genep !
1. Museum Rekor Dunia Indonesia dicekak …. a. sewelas
2. Tuladhane tembung sesulih yakuwe .... b. panguwuh
3. Adhedhasar wujude tembung lare angon, buntut urang,
juru kunci kalebu .... c. Rika
4. Gatra sepisan Tembang Sinom guru wilangane ana .... d. Camboran wutuh
5. Cacahing tembang Macapat ana …. e. Jatayu
6. Tembung “wadhuh” kalebu pananda ukara.... f. MURI
7. Asmane raja manuk sing nulungi Sinta yakuwe... g. wolu
8. Sing dadi kidang kencana yakuwe.... h. Yogyaswara
9. Mudha-mudhi kalebu tembung....... i. Sanepa
10. “arum jamban” kalebu tembung..... j. Kalamarica
C. Wangsulana pitakonan ngisor kiye kanthi milih wangsulan a, b, c, utawa d sing
bener!
Kirab Tandhu Soedirman Neng Purbalingga Mecahna Rekor MURI
Kirab Tandhu Divisi Soedirman sing digelar neng Purbalingga, Jawa Tengah
(Jateng) mlebu cathetan rekor Museum Rekor Dunia Indonesia (MURI).) Kirab
tandhu kuwe dileksanakna wiwit Rabu (31/8) esuk lan rampung Rabu (31/8) wengi
sewise lumaku kira-kira 9 jam. Botrepote adicara ora dirasakna, senajan esuk uput-
uput kudu wis samapta. Anane mung rasa seneng lan gumbira.
Rekor sing decatat dening MURI yakuwe tandhu paling akeh, pasarta paling
akeh, lan adohe dalan sing diliwati. Kirab kasebut dipeloni dening 5.202 paraga sekang
warga lan para mudha, ing antarane paraga kasebut ana 4.800 cacahe kanthi estafet
mikul replika tandhu Jendral Soedirman sing akehe ana 300 unit.
21. Apa irah-irahane wacan ing dhuwur?
a. Kirab Tandhu neng Purbalingga.
b. Kirab Tandhu Soedirman neng Purbalingga Mecahna Rekor MURI.
c. Rekor MURI Kirab Tandhu Ana neng Purbalingga.
d. Kirab Tandhu Soedirman Ana Neng Purbalingga.
Wacanen!
Carita nggoningsun nular
Wong tuwa kang momong dhingin
Akeh kang sugih carita
Sun rungokna rina wengi
Samengko maksih eling
Sawise diwasaningsun
Bapak kang paring wulang
Miwah ibu mituturi
Tata krama ing pratingkah kang raharja
35. Pituture wong tuwa nganti dewasa isih kelingan amarga…….
A. Sinau kanthi temanan C. Bapak sing mulang
B. Pitutur dirungokna awan bengi D. Ibu sing mituturi
36. Sing diwulangake bapak lan dituturake ibu yakuwe….
A. Ilmu sing ditularna C. Pitutur sing apik
B. Carita kang maneka warna D. Tatanan ing solah bawa
37. Widi, kuwe maskere dienggo disit! Ukara kasebut jenising ukara apa?
A. Ukara pakon C. Ukara pitakon
B. Ukara andhahan D. Ukara panguwuh
38. Babon crita wayang ana loro, yakuwe Crita Mahabarata lan Ramayana. Crita
Ramayana kuwe sing ngripta asmane sinten?
A. Empu Prapanca C. Empu Tantular
B. Empu Walmiki D. Empu Wiyasa
39. Nalika Rama, Sinta, lan Lesmana ngumbara, tindakipun dumugi ing tengahing wana
Dhandhaka. Boten antawis dangu kekiteran satunggaling kidang kencana. Pirsa kidang
kencana, Dewi Sinta nyuwum dipuncepengaken dening ingkang garwa. Sang Rama
tumuli ambujung kidang kencana. Pegat, apisah, Rama lan Sinta, kidang kencana
tanggap ing sasmita, hangendering cancut mlajeng wana, saya hanengah, saya tebih,