MORFOLOGI

(PROSES PEMBENTUKAN KATA)

DISEDIAKAN OLEH :
NURAINA BINTI AYOB
EVA CEZIA YAHYA
 PENGIMBUHAN

PENGGANDAAN

PEMAJMUKAN

PENGAKRONIMAN
PROSES PENGIMBUHAN
PROSES PENGIMBUHAN IALAH
PROSES YANG MENGGANDINGKAN
IMBUHAN PADA KATA DASAR UNTUK
MEMBENTUK KATA TERBITAN.
TERDAPAT EMPAT JENIS IMBUHAN IAITU
AWALAN
AKHIRAN
APITAN
SISIPAN

Kata Dasar + Imbuhan-imbuhan

Kata Terbitan daripada pelbagai golongan

kata,
iaitu kata nama, kata kerja, dan kata adjektif.
 KATA TERBITAN BERAWALAN
• AWALAN KATA NAMA

Imbuhan Contoh Imbuhan Contoh

pe- pelari juru- juruukur
pem- pembawa maha- mahasiswa
pen- pendatang tata- tatacara
peng- penggali pra- prasejarah
penge- pengebom sub- subsistem
pel- pelajar supra- supranasional
per- perasap eka- ekawarna
pe- pesara dwi- dwifungsi
ke- ketua
• AWALAN KATA KERJA

Imbuhan Contoh Imbuhan Contoh

me- melawan ber- berjalan
mem- membawa be- beraja
men- mendaki bel- belajar
meng- mengajar ter- terjebak
menge- mengecat di- diatur
memper- memperisteri diper- dipercepat

• AWALAN KATA ADJEKTIF

Imbuhan Contoh
ter- terbesar
te- teringan
se- secantik
 KATA TERBITAN BERAKHIRAN
• AKHIRAN KATA NAMA

Imbuhan Contoh Imbuhan Contoh

-an pakaian -isme nasionalisme
-wan sasterawan -in hadirin
-man budiman -at muslimat
-wati seniwati -ah ustazah

• AKHIRAN KATA KERJA

Imbuhan Contoh
-kan buatkan
-i turuti
 KATA TERBITAN BERAPITAN

• APITAN KATA NAMA

Imbuhan Contoh Imbuhan Contoh

pe-…-an penyiaran penge-…-an pengehadan
pem-…-an pembinaan per-…-an persalinan
pen-…-an pentakrifan pel-…-an pelajaran
peng-…-an pengairan ke-…-an kelainan
• APITAN KATA KERJA

Imbuhan Contoh Imbuhan Contoh

me-…-kan memainkan men-…-i mencurigai
men-…-kan mendermakan mem-…-i membohongi
mem-…-kan membaikkan meng-...-i menganggotai
meng-…-kan mengkhayalkan di-…-i didekati
menge-…-kan mengepinkan diper-…-kan dipermudahkan
ber-…-kan beralaskan diper-…-i diperingati
ber-…-an berlanjutan memper-…-kan memperjuangkan

di-…-kan dibiarkan memper-…-i mempercayai

me-…-i melalui ke-…-an kehujanan

• APITAN KATA ADJEKTIF

Imbuhan Contoh
ke-…-an keinggerisan
 KATA TERBITAN BERSISIPAN

• SISIPAN KATA NAMA

Sisipan Contoh
-el- Kelengkeng, telunjuk, kelabut
-er- Keruping, seruling, serabut

• SISIPAN KATA KERJA

Sisipan Contoh
-el- jelajah, gelegak
• SISIPAN KATA ADJEKTIF

Sisipan Contoh
-el- kelebak, selerak, gelembung
-er- gerodak, ker(e)lip
-em- gemilang, semerbak, gemerlap
-in- sinambung
PROSES PENGGANDAAN
ADA TIGA BENTUK KATA IAITU;
i. KATA GANDAAN SELURUH /
PENUH
ii. KATA GANDAAN SEPARA
iii. KATA GANDAAN BERENTAK.
 PENGGANDAAN PENUH
-Gandaan seluruh ialah proses menggandakan
seluruh kata dasar sama ada kata dasar tersebut
berimbuhan ataupun tidak berimbuhan.
- Berlaku pada semua golongan kata, sama ada
kata kerja, kata nama, kata adjektif atau kata
tugas.
- Contoh:
Kata Dasar Contoh
meja meja-meja
pemimpin pemimpin-pemimpin
amalan amalan-amalan
persatuan persatuan-persatuan
 PENGGANDAAN SEPARA
- Sebahagian daripada kata dasar digandakan sama ada di
depan atau di belakang kata dasar.
- Boleh berupa kata tunggal atau kata terbitan.
I. Penggandaan separa kata tunggal.
Contoh:

Laki -> lelaki

Pohon -> pepohon
Gelang -> gegelang
Tikus -> tetikus
Siku -> sesiku
II. PENGGANDAAN SEPARA KATA BERIMBUHAN
Penggandaan kata dasar terbitan tidak melibatkan
pengulangan imbuhan sebaliknya hanya kata dasar tanpa
imbuhan sahaja yang akan diulang. Ia melibatkan golongan
kata adjektif dan kata kerja sahaja. Kata dasar boleh
terletak di bahagian depan atau belakang.
Contoh:
Ber- : berlari-lari
Men- : mencari-cari, cari-mencari
Se- : sepandai-pandai
-An : kenang-kenangan
-Kan : risik-risikkan
Ber-…-an : bersalam-salaman
Ke-…-an : kekuning-kuningan
 PENGGANDAAN BERENTAK

- DASAR KATA DIGANDAKAN MENGIKUT RENTAK

BUNYI TERTENTU DALAM KATA DASAR.
- SELURUH KATA DASAR DIGANDAKAN DAN BUNYI-
BUNYI TERTENTU DIULANG ATAU MENGALAMI
PERUBAHAN.
- ADA TIGA JENIS PENGULANGAN BUNYI IAITU;
i. PENGULANGAN VOKAL
ii. PENGULANGAN KONSONAN
iii. PENGULANGAN BEBAS.
 PENGULANGAN VOKAL
Ciri-ciri vokal yang sama pada kata dasar akan
diulang dalam kata yang kedua.
MISALNYA VOKAL UI, AU, UA, IA.
Contoh Penggunaan
Kuih Kuih- muih
Lauk Lauk- pauk
Suka Suka -duka
Hina Hina- dina
PENGULANGAN KONSONAN
HANYA KONSONAN SAHAJA YANG MENGALAMI
PENGULANGAN.

Contoh Penggunaan
Gunung Gunung- ganang
Lintang Lintang-pukang
Bukit Bukit- bukau
Mandi Mandi-manda
PENGGANDAAN BERENTAK BEBAS
Tidak mengandungi ciri-ciri persamaan pada
bunyi vokal atau bunyi konsonan.

Contoh Penggunaan
Anak-pinak
Ipar-lamai
Ulang-alik
Simpang-siur
PROSES PEMAJMUKAN
• Proses pemajmukan ialah proses yang merangkaikan dua
kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa
makna yang khusus.

• Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit

tanpa boleh menerima sebarang penyisipan di antara kata-
kata dasar yang membentuk kata majmuk tersebut.
• Memandangkan kata majmuk terlalu besar jumlahnya, kata majmuk
dapat dipisahkan kepada kata majmuk yang berbentuk rangkai kata
bebas, berbentuk istilah khusus dan mendokong maksud kiasan yang
hadir sebagai simpulan bahasa.
 KATA
MAJMUK

Kata Nama Kata Adjektif Kata Kerja

Majmuk Majmuk Majmuk
 KATA NAMA MAJMUK

• Kata nama majmuk merupakan kata yang terhasil danpada proses

merangkaikan dua kata dasar atau lebih tetapi kata dasar awal
mestilah terdiri daripada kata nama manakala unsur kata dasar yang
lain boleh terdiri daripada kata nama atau kata-kata lain.
 PERKARA CONTOH

-jalan raya
Rangkai Kata Bebas -ular sawa
-bilik tidur
-kerusi malas

-mogok umum
Istilah Khusus -deria rasa
-hukum alam
-medan sinaran

-anak emas
Maksud Kiasan -kaki bangku
-buku lima
-hati batu
 KATA KERJA MAJMUK

• Kata kerja majmuk terdiri daripada dua morfem bebas atau lebih
tetapi unsur kata dasar awal mestilah terdiri daripada kata kerja dan
unsur kata dasar berikutnya boleh terdiri daripada kata-kata lain.
• Hanya terdapat satu kata kerja majmuk yang penggunaannya telah
dianggap mantap sebagai satu perkataan yang utuh, iaitu beritahu.
 KATA ADJEKTIF MAJMUK
• Kata adjektif majmuk ialah kata yang terhasil
daripada proses merangkaikan dua kata dasar
atau lebih tetapi kata dasar awal mestilah terdiri
daripada kata adjektif dan kata dasar berikutnya
boleh terdiri daripada kata-kata lain.
• Contoh :
merah jambu putih telur panjang terang hati
tangan
hijau daun biru laut besar ringan tulang
kepala
 BENTUK YANG TELAH MANTAP

antarabangsa kerjasama suruhanjaya

beritahu olahraga tandatangan
bumiputera matahari tanggungjawab
jawatankuasa setiausaha warganegara
kakitangan sukarela pesuruhjaya
• TERDAPAT SEJUMLAH PERKATAAN YANG BUKAN KATA MAJMUK YANG
TERGOLONG DALAM KATA TERTENTU YANG SECARA LAZIMNYA DIEJA
BERCANTUM, CONTOHNYA:
I. KATA NAMA

peribadi dinihari
peribahasa perikemanusiaan
ii. KATA ADJEKTIF
sukacita dukacita

ii. KATA SENDI NAMA

kepada daripada
IV. KATA HUBUNG

V. KATA TANYA
bagaimana kenapa
 PENGIMBUHAN KATA MAJMUK
• Kata majmuk boleh menerima imbuhan untuk menghasilkan kata
terbitan. Ejaannya tetap terpisah apabila menerima imbuhan awalan
dan akhiran. Apabila menerima imbuhan apitan, ejaannya menjadi
bercantum.
Contoh:
i. Imbuhan awalan
Satu padu -> bersatu padu
Temu bual -> ditemu bual
Ii. Imbuhan apitan
anak tiri -> dianaktirikan
daya serap -> kedayaserapan
• Bentuk kata majmuk daripada jenis kata nama yang
menerima awalan dan dieja bercantum. Bentuk ini
dianggap telah mantap.
• Contoh:
I. Kerjasama -> bekerjasama
Ii. Tanggungjawab ->bertanggungjawab
 PENGGANDAAN KATA MAJMUK

• Penggandaan kata majmuk terbahagi kepada dua.

• Kata majmuk yang dieja terpisah mengalami
penggandaan pada bahagian awal sahaja dan tidak
pada bahagian akhirnya.
• Bagi kata majmuk yang dieja secara bercantum, maka
seluruh perkataan digandakan, iaitu sama seperti
proses penggandaan bagi perkataan-perkataan lain.
KATA MAJMUK BETUL SALAH
alat tulis alat-alat tulis alat tulis-tulis /
alat tulis-alat tulis
balai raya balai-balai raya balai raya-raya /
balai raya-balai raya
Menteri Besar Menteri-menteri Besar Menteri besar-besar /
Menteri besar-menteri
besar
Naib Canselor Naib-naib Canselor Naib Canselor-canselor/
Naib Canselor-naib
canselor

Satu kecualian ialah penggandaan yang melibatkan bentuk yang

telah mantap; penggandaannya melibatkan keseluruhan unsur.
Contohnya:
i. Setiausaha-setiausaha
ii. Warganegara-warganegara
PENGAKRONIMAN
• Akronim pada asasnya terbentuk daripada proses penggabungan
singkatan beberapa perkataan dan membentuk satu perkataan yang
utuh.
• Menurut kamus tatabahasa dewan ( 2008: 66 ) menyatakan akronim boleh
terbentuk menggabungkan huruf awal suku kata atau dengan
menggabungkan huruf awal dan suku kata daripada satu rangkai kata dan
kemudiannya dilafazkan menjadi seperti perkataan.
• Pembentukan kata melalui proses akronim adalah dengan cara
memendekkan atau meringkaskan perkataan yang kebanyakkanya terdiri
daripada kata nama supaya mudah ditulis dan dilafazkan sebagai satu kata
yang wajar.
• Akronim adalah kata yang berbentuk kata nama tunggal dan dihasilkan
melalui percantuman bahagian-bahagian daripada serangkaian perkataan.
Bahagian-bahagian perkataan itu boleh terdiri daripada huruf, suku kata,
atau bahagian daripada perkataan.
 KONSEP
• Pengakroniman ialah proses membentuk perkataan dengan
mencantumkan bahagian-bahagian daripada beberapa
perkataan yang menghasilkan perkataan baharu.
• Bahagian yang dicantumkan terdiri daripada huruf, suku kata,
atau bahagian lain daripada perkataan yang terlibat.
• Perkataan yang terhasil dipanggil kata akronim.
• Akronim bersifat satu perkataan dan termasuk dalam bentuk
kata tunggal
 CIRI-CIRI
Akronim ditulis dan • IPTAR
disebut sebagai satu • Perhilitan
perkataan yang utuh. • debunga

Akronim mengekalkan • Pawagam = panggung wayang gambar

makna pada rangkai kata • Jentolak = jentera tolak
asalnya. • Petronas = petroleum National Berhad

• tadika : taman didikan kanak-kanak

Akronim memendekkan • Perkim : Pertubuhan Kebajikan Islam Malaysia
sebutan. • hakis : habis kikis

• Berdikari
Akronim membentuk kata • Perhilitan
tunggal. • Bernama
 JENIS PENGAKRONIMAN
Proton=Perusahaan Otomobil Nasional
Intan= Institut Tadbiran Awam Negara
huruf awal Mara=Majlis Amanah RakyatMabbim
=Majlis Bahasa Brunei Darussslam,
ABIM=Angkatan Belia Islam Malaysia huruf dan suku
IKIM=Institut Kefahaman Islam Malaysia Indonesia, Malaysia
kata Perhilitan
ADUN=Ahli Dewan Undangan Negeri
=Perlindungan Hidupan Liar dan
IPTAR= Institut Penyiaran Tun Abdul Razak Taman Negara
JAIS=Jabatan Agama Islam Selangor
pati=pendatang asing tanpa izin cara percantuman
bahagian-bahagian
cara perkataan
penulisan
Gabungan
suku kata dengan suku kata suku kata awal tadika=taman didikan kanak-kanak
pawagam=panggung wayang gambar
KN KHAS KN AM Gapena=Gabungan Persatuan Penulis
Nasional
Perkeso kugiran =kumpulan gitar rancak
=Pertubuhan Keselamatan Cerpen=cerita pendek
Sosial pulihara=pulih dan pelihara
Bernama
=Berita Nasional Malaysia bahagian awal perkatan pertama dengan
bahagian lain perkataan yang mengikutinya
jenama = jenis nama
purata=pukul rata
berdikari=berdiri di atas kaki
sendiri
 LATIHAN

• Atur cara • Merah muda • Buah hati

• HAK MILIK
• Buaya darat • Reka bentuk] • Makan angin
• PERDANA MENTERI
• Kemas kini • Anak emas • Kanta tangan
• MATA KERANJANG
• Kapal terbang • Batu kapur • Tengahari
• BIRU LAUT
• Ringan tulang • Program tentative • Bulan madu
• GARIS PUSAT
• Segi tiga • Kaki bangglu • Terima kasih
• MAKAN ANGIN
• Manis mulut • Kertas kerja
• PENOLONG
PENDAFTAR
SEKIAN, TERIMA KASIH