HSP Kadazandusun KBSR Y6 2
HSP Kadazandusun KBSR Y6 2
BOROS KADAZANDUSUN
SUANG
Rukun Negara Falsafah Pendidikan Kebangsaan Kata Pengantar Boros Ponogulu Dimpoton, Tudu om Nuludan Pongiaan Koponontudukan do Buuk Koponoinigan Mongingia Suang Kurikulum Ponimbangan Toponting doid Pangajalan om Pambalajalan Strategi Pangajalan om Pambalajalan montok Toun 6 Buuk Koponoinigan Mongingia v vii ix 1 1 2 3 3 5 7- 39
iii
RUKUN NEGARA
BAHAWASANYA negara kita Malaysia mendukung cita-cita hendak mencapai perpaduan yang lebih erat di kalangan seluruh masyarakat; memelihara satu cara demokratik; mencipta masyarakat yang adil di mana kemakmuran negara akan dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama; menjamin satu cara liberal terhadap tradisi-tradisi kebudayaan yang kaya dan berbagai-bagai corak; membina satu masyarakat yang progresif yang akan menggunakan sains dan teknologi moden; MAKA KAMI, rakyat Malaysia, berikrar akan menumpahkan seluruh tenaga dan usaha kami untuk mencapai cita-cita tersebut berdasarkan atas prinsip-prinsip berikut :
KEPERCAYAAN KEPADA TUHAN KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA KELUHURAN PERLEMBAGAAN KEDAULATAN UNDANG-UNDANG KESOPANAN DAN KESUSILAAN
Pendidikan di Malaysia adalah satu usaha yang berterusan ke arah memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek, rohani, emosi dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan bangsa Malaysia yang berilmu pengetahuan, berketrampilan, berakhlak mulia , bertanggungjawab dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberi sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat dan negara.
vii
KATA PENGANTAR Huraian Sukatan Pelajaran ialah dokumen yang memperincikan Sukatan Pelajaran yang bertujuan untuk memenuhi cita-cita murni dan semangat Falsafah Pendidikan Kebangsaan, dan menyediakan murid menghadapi arus globalisasi serta ekonomi berasaskan pengetahuan pada abad ke-21. Dokumen ini menyarankan strategi pengajaran dan pembelajaran yang merangkumi pelbagai aktiviti dan penggunaan sumber. Guru digalakkan menggunakan kreativiti untuk memilih, menyusun dan mengolah aktiviti mengikut kesesuaian murid. Huraian ini diharapkan dapat membantu guru merancang dan melaksanakan pengajaran dan pembelajaran secara berkesan. Dalam melakukan aktiviti pengajaran dan pembelajaran, guru diharapkan dapat memberikan penekanan pada unsur bernilai tambah yang difikirkan sesuai dalam aspek pedagogi. Di samping itu, nilai murni dan semangat patriotik serta kewarganegaraan tetap diutamakan. Semua elemen ini diharapkan dapat memberikan keyakinan kepada murid dan boleh diaplikasikan dalam kehidupan harian dan dunia pekerjaan. Guru perlu sentiasa peka terhadap tahap penggunaan dan penguasaan bahasa Kadazandusun murid dengan mengambil kira kesepaduan ilmu, nilai dan amalan. Pengajaran dan pembelajaran dirancang supaya dapat melahirkan murid yang boleh berkomunikasi serta meneruskan warisan budaya Kadazandusun yang sesuai dengan kesejahteraan diri, masyarakat dan negara. Dalam menyediakan Huraian Sukatan Pelajaran yang disemak semula ini banyak pihak yang terlibat terutama guru, pensyarah maktab dan universiti, pegawai Kementerian Pendidikan, dan individu yang mewakili badan-badan tertentu. Kepada semua pihak yang telah memberikan sumbangan kepakaran, masa, dan tenaga sehingga terhasilnya Huraian Sukatan Pelajaran ini, Kementerian Pendidikan merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih.
(Dr. SHARIFAH MAIMUNAH BT. SYED ZIN) Pengarah Pusat Perkembangan Kurikulum Kementerian Pendidikan Malaysia
ix
BOROS PONOGULU
Paajalon o Boros Kadazandusun miagal di pinatantu doid Akta Pendidikan 1996 montok momogonop kosukupan tinaru Kadazandusun doid Sabah loolobi no kopio sabaagi do ponokakamot pilumaagan sokinoyonon. Suai mantad dii, kapanahak nogi do kounalan montok tangaanak suai bansa o balajalan Boros Kadazandusun. Kurikulum Boros Kadazandusun dailek Bunduliwan nopo nga manahak kopio do kapanatalan kalantasan moboros om nogi komompuan mikomiunikasi di kiwaya momoguno kooturan puralan boros di kotunud om kotindu. Oonuan nogi o tangaanak do kosiwatan montok kapamaganapan do fungsi i gunoon doid koposion tikid tadau. Popoimagon kopio o Kurikulum Boros Kadazandusun do sunduan mamasok om sunduan guminawo pomogunan sabaagi iso dimpoton do koposion om pogiiiyaan kumaa toinsanan tinaru id Malaysia. Suai ko mantad dii, posontolon nogi kopio doid konteks koponguludan kurikulum o bidang toilaan, tradisi om tungkus do tinaru Kadazandusun i aanu doid sastara tinaru id bontuk lisan om ponuatan.
TUDU
Id kolimpupuson do kurikulum tosiriba Boros Kadazandusun, kaanu no daa o tangaanak do: i) mokinongou om mangarati do oonu nopo i norongou doid mogisuusuai situasi tikid tadau, moboros montok popolombus do idia, topurimanan om pomusarahan doid intoraksi sosial, mambasa om mangarati mogikaakawo bahan basaon montok tudu pointantu, papalabus idia om pomusarahan di ifektif doid mogikaakawo o ponuatan, mongintutun om monginonong do koubasanan om tungkus maya do sastara tinaru om koubasan tradisi di pointantu, mingubas om monginonong woyo toluud, sunduan mamasok om koginawaan montok pomogunan.
ii)
iii)
iv)
v)
DIMPOTON
Dimpoton nopo do Kurikulum Boros Kadazandusun sikul tosiriba nga mooi do kaanu di o tangaanak do mikomiunikasi doid taatanga di momoguno ngawi do Boros Kadazandusun montok no do gunoon sondii id koubasanan do Kadazandusun.
NULUDAN PONGIAAN
Manahak do koponontudukan suang do kopongiaan om koiaan o Nuludan Pongiaan mato balajalan Boros Kadazandusun sikul tosiriba mantad Toun 4 gisom Toun 6.
Lajur koduo nopo nga Hurayan Asil Pambalajalan i monginimot do Asil Pambalajalan kumaa do kabaalan om sub-kabaalan i orulan do mongulud miampai do suang kurikulum. Hurayan nopo diti nga ponokowakil do aspek toponting do kabaalan i mositi oilaan do tangaanak Toun 6. Potilombuson kumaa i sub-kabaalan id kikategori do 3 aras i mantad aras asas gisom do aras koburuon comorlang. Aras 1 nopo nga aras kogisaman minimum i mositi dimpoton do tangaanak. Maya do koburuon tangaanak monoodo kalaja, poundolihon dii i tangaanak kumaa id Aras 2, aras kogisaman sadarhana om kumaa id Aras 3 i aras kogisaman comorlang. Au daa poundolihon o tangaanak i au songkuro kogisaman do kumaa id Aras 3. Sundung potuu do ingkaa, nga mositi o tongomongingia kuminam do sogiigisom popoburu do majoriti tangaanak sokurang-kurang no do gisom Aras 2. Lajur kotolu nopo nga sogu do Aktiviti, poomitanan toi ko nuut. Sogu nopo diti nga montok mongingia miampai poposuang do kointarangan, tonsi ngawi toponting pangajalan om pambalajalan om poomitanan ngawi do aktiviti i monokodung do tangaanak gumampot do kabaalan di kogompit.
Kabaalan Boros
Kabaalan Boros nopo nga kabaalan lisan, kabaalan mambasa om kabaalan monuat i dodion do asas kumaa id Boros Kadazandusun.
Mositi momoguno do kabaalan boros montok momogonop kaandak komiunikasi om tungkus koubasanan.
kabaalan lisan, kabaalan mambasa om monuat oporlu do pisopoduon doid kowoowoyoo sandad.
Sistom Boros
Id Sistom Boros, dailek Bunduliwan no i notorimo gunoon sabaagi do kootusan baku om piawai montok pangajalan om pambalajalan Boros Kadazandusun. Sistom Boros nopo nga nabaagi do puralan boros, sistom tuni om ijaan, kosa kata, ponjudu ginumu om tukadan.
Tangaanak O Tontokon
Tangaanak no i tontokon do proses pambalajalan. Ii nodii poogi do mogikaakawo o karaaralano pongiaan om bahan kurikulum di kosudong do gunoon montok momogonop koporluan om kobulihan do tangaanak di mogisuusuai. Oponting nogi kopio o piralatan aktiviti om kakamot di kosudong do gunoon tumanud do profil tangaanak di mogisuusuai mooi do aanu papalabus o potensi diolo om gunoon sogisom-gisom optimum.
SUANG KURIKULUM
Suang Kurikulum poinfokus kumaa id kopogonuan ngawi do kakamot mantad mogisuusuai bidang om disiplin ilmu. Kituduan o suang kurikulum montok papamantap do pangajalan om pambalajalan Boros Kadazandusun i kosudong do status om posorili timpu baino.
Kasapaduan
Koinsamakan misapadu gunoon id Kurikulum Boros Kadazandusun. Sabaagi do poomitanan, isoiso palajalan kawasa tumimpuun miampai sorita kokomoi do oonu nopo kinaantakan id isoiso paganakan. Kaanu nogi o mongingia momoguno do pambasaan montok mongia isoiso ponuhuan miagal do Norikot no timpu tokou mongoi kabun toi ko kopolombusan topurimanan miagal do Di soira ko minomoli dilo bosikol kijanama kawawagu dilo? Di soira ko do nakaanu sumakai bosikol kawo diti? Katarangan toi ko ponguhatan diti obuli nogi do gunoon id latihan kabaalan lisan toi ko kabaalan monuat ontok monuhu mongingia do tangaanak moboros toi ko monuat kokomoi koposion id lamin. 3
Mantad nogi diti do woyo toluud, sunduan mamasok om sunduan guminawo pogun oporlu do pasarabakon doid pongiaan maya do pomilian kakamot om aktiviti di kosudong.
Kopomiatan Om Koinsasamadan
Kabaalan Boros om Sistom Boros miagal do tinimungan boros aanu popopiot maya do bontuk ngawi do latih tubi di kosudong ii asaasaru do gunoon montok kapamaksimum do pambalajalan. Suai ko momogonop mogisuusuai elemen id suang Kurikulum mositi nogi do pogisuusuayon do mongingia o kalaja patahakon montok isoiso kabaalan mooi do alaid-laid podii om kaanu di o tangaanak popoingkawas do kobulihan, toilaan om koyokinan montok pomogunaan boros do kiwaya.
tongomongingia do maganu kawagu maklumat montok do koilaan koburuon tangaanak sikul. Koilaan kokomoi kogisaman do tangaanak diti kaanu manahak do mongingia mongulud aktiviti montok koburuon di potilombus. Id koporumpunan koburuon do Boros Kadazandusun, au pakawasaon o tangaanak do oindamaan awagatan do ponilayan pusat.
Ponimbangan Suusuai
Sogiigisom no daa do mongingia momoguno latar kokomoi do Malaysia soira poposodia do palan pongiaan. Unsubon nogi o mongingia do momoguno bahan i manahak kapanatalan do prinsip sunduan mamasok, woyo toluud om karaaralano koposion id Malaysia di tosonong. Okuuri nopo o pinosogu doid Hurayan Kurikulum id bontuk do piipiro aktiviti montok dumimpot do kalantayan kabaalan boros di gunoon. II nodii poogi do apatut o mongingia momoguno do kreativiti, inisiatif om imaginasi montok koponginlaaban di nawaawayaan do tangaanak sikul.
Ponilayan
Ponilayan nopo nga aspek toponting no kopio doid proses pangajalan om pambalajalan. Ponilayan formatif i potilombus poposiwat do 4
Ontok timpu diti, aktiviti kalaja mipasang om tinimungan kaanu nogi mongunsub do aktiviti lisan. Oporlu nogi do unsubon o tangaanak do moboros id Boros Kadazandusun miampai tangaanak suai om miampai tongomongingia di abaal.
Kabaalan Mambasa
Unsubon o sikul do momoguno skim toi ko program mambasa di tosonong. Kawasa o mongingia momoguno mogikaakawo ralan do koontok miagal Buku Besar montok aktiviti mambasa topuhod om monorita. Tinduon do tangaanak o tinimungan boros di niija mooi do koilo yolo popolombus do tinimungan boros dii miampai kotunud. Kabaalan di aanu diolo diti pakawasa diolo do mongintutun om popisuai tuni di mimiagal nga misuai id tona om jeda miagal do vokal tanaru om toniba, konsonan poloputon /b/ om /d/ om konsonan au poloputon /b/ om /d/ om nogi sigot. Oponting kopio o aspek otus diti do iloon tu tona om jeda kapanahak kopisuayan rati isoiso boros. Miampai do model mambasa di tosonong kaanu o tangaanak momit om kiwaya iti. Mositi nogi monokodung do teks basaan o gambal om ilustrasi montok kopoingkawasan kopongorotian tangaanak. Sobuubuli no daa do ajalon o tangaanak mam basa miampai kopongorotian id kowoowoyoo di ounsikou om unsubon no nunu i noilaan no laid diolo. Oporlu ajalon o tangaanak do mogikaakawo tanda toi potuduk isoiso boros om momoguno korotian struktur puralan boros miampai korotian koinsanan teks montok kounalan do suang.
Kabaalan Lisan
Mokinongou nopo nga kabaalan toponting sabap oonu nopo i asaru orongou adadi do iso sumbor di tagayo doid tontokon boros i mangan balajalai. Tangaanak oporlu do mokinongou sinding, rima om sorita di kagayat ginawo montok koponginlaaban kabaalan mokinongou. Montok kopokitanan koilaan kokomoi do oonu i norongou diolo, kawasa do suhuon o tangaanak do suminding, monindu rima, mangawarana, monoodo latihan popisudong, momolukis, monuat om momuondom kawagu idia. Oporlu nogi do asaru onuan kosiwatan o tangaanak do moboros id kalas mooi do oubas dii yolo do sistom tuni om ijaan miampai do koyokinan moboros doid Boros Kadazandusun.
Kabaalan Monuat
Id poringkat diti, tangaanak mositi abaal doid monuat mekanis miampai mombontuk pimato, pialatan di kogonop mantad iso pimato om boros mooi do abaakas kokiitanai do suat diolo om orulan do intangan. Tumilombus o tangaanak do balajal kabaalan monuat poringkat boros om frasa.
Aktiviti, poomitanan toi ko nuut Popoluput kinaantakan rasmi di notindapou. Miuhot om misimbar mongilo do uhu kinaanatakan rasmi di pinolombus. Minsingum bal popolombus do luputan miampai momoguno karaaralano di kotunud. Monuat luputan kinaanatakan rasmi.
Poomitanan : Tadau Kaamatan Tadau Mongingia
Aras 1 Minsingumbal popoluput kokomoi nunu nopo kinaantakan rasmi di notindapou. Aras 2 Popolombus luputan rasmi miampai momoguno karaaralano di kotunud.
ii. Raan Kabaalan 1.22 Manahak luputan isoiso kinaantakan rasmi di notindapou.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak popoluput kinaantakan rasmi di notindapou miampai momoguno karaaralano di kotunud.
vi.
kokomoi
Aras 1 Mongilo karaaralano popolombus booboroson tasaanang. Aras 2 Popolombus booboroson di tasaanang miampai momoguno boros , kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud. Aras 3 Momonsoi om popolombus booboroson di tasaanang.
i.
Mokinongou om manahak uhu booboroson di pinarangahan. Minsingum bal popolombus booboroson miampai boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud. Momonsoi om popolombus booboroson di tasaanang tumanud uhu pinatantu.
ii. Raan Kabaalan 1.23 Popolombus booboroson tasaanang miampai momoguno boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud.
iii.
Asil Pambalajalan Koilo tangaanak popolombus booboroson tasaanang miampai boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di tosonong.
Hurayan Asil Pambalajalan Aras 1 Mongilo karaaralano popolombus sarahan tasaanang. Aras 2 Popolombus sarahan di toniba miampai momoguno boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud. Aras 3 Momonsoi om popolombus sarahan di tasaanang.
i.
om manahak sarahan di
ii.
Raan Kabaalan 1.24 Popolombus sarahan tasaanang miampai momoguno boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud.
Minsingum bal popolombus sarahan miampai boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud. Momonsoi om popolombus saarahan di tasaanang tumanud uhu pinatantu.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monginonong om popolombus do sarahan tasaanang miampai boros, kolooloyuko, gaya om nada ohou di kotunud.
Aras 1 Popolombus pibarasan tangasaanang tumanud situasi. Aras 2 Popolombus pibarasan id dailog miampai momoguno karaaralano di kotunud id lakunan. Aras 3 Minlakun miampai gaya sondii di kosudong.
i.
Monginonong om minsingumbal popolombus pibarasan i tasaanang id lakunan. Minsingum bal popolombus pibarasan id dailog di nokosodia. Popolombus pibarasan tumanud gaya sondii di kosudong.
Raan Kabaalan 1.25 Popolombus pibarasan i winonsoi do tangaanak toi ko mongingia id lakunan.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak popolombus pibarasan id lakunan miampai gaya di kosudong.
10
Aras 1 Mongintutun om popolombus kowoowoyoon isoiso watak id sorita. Aras 2 Popolombus pibarasan isoiso watak id sorita miampai intonasi di kotunud. Aras 3 Minlakun popolombus pibarasan tumanud situasi.
i.
Minsingkono do kowoowoyoon watak id sorita. Minsingum bal minlakun isoiso watak id sorita. Popolombus iso pibarasan id lakunan tumanud situasi di pinatantu.
Poomitanan: Nokopisolowot molohing om tanak i natagak opod toun di nakatalib.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak mangarati om popolombus pibarasan isoiso watak id sorita.
11
i.
Raan Kabaalan 1.27 Popolombus hiis guugulu tumanud do roiton, kolooloyuko, sotuni om irama di kotunud om kosudong.
Aras 2 Minsingumbal popolombus hiis tumanud kopolombusan di kotunud. Aras 3 Monupu mogikaakawo hiis om polombuson miampai kopolombusan di kotunud.
ii.
Sumugut popolombus do hiis di norongou miampai roiton, loyuk, sotuni om irama di kosudong. Miuhot om misimbar kokomoi rati do hiis di norongou. Minsingumbal popolombus do hiis i pinosodia do mongingia. Monupu hiis om polombuson miampai kopolombusan di kotunud.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak mongintutun om popolombus kawo hiis guugulu tumanud do roiton, kolooloyuko, sotuni om irama di kotunud om kosudong.
iv.
v.
12
Aras 1 Mangarati om popolombus komoyon uhu do pibarasan. Aras 2 Manahak om popolombus idia di atarang om oulud doid pibarasan. Aras 3 Misiwal kokomoi uhu di pointantu.
i.
Mangarati, monginonong om popolombus komoyon do uhu di pinatahak. Miuhot om misimbar kokomoi do uhu di pibarasan miampai momoguno boros pongudiaan.
Poomitanan : isai, piro, poingkuro, id nonggo
Raan Kabaalan 1.28 Popolombus idia om pomusarahan di atarang om aatur doid pibarasan.
ii.
iii. Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak popolombus idia om pomusarahan miampai atarang om oulud soira onuan do mogikaakawo uhu id pibarasan. iv.
Manahak idia di atarang om oulud id pibarasan. Misiwal id tinimungan kokomoi uhu di pinatantu.
13
Aras 1 Mogibooboros om papatarang komoyon boros tumanud konteks. Aras 2 Monoriuk do rati boros tumanud konteks. Aras 3 Momonsoi ayat miampai momoguno boros di noilaan rati tumanud konteks.
i. ii.
Mambasa teks. Miuhot om misimbar mongilo rati kokomoi boros tumanud konteks. Monoriuk om mambasa rati do boros tumanud konteks. Momonsoi ayat.
iii.
iv.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak mambasa om mangarati komoyon boros tumanud konteks.
14
Aras 1 Mambasa om mangarati boros toi ko frasa i aanu mantad pangaan i aiso kolimpupuson . Aras 2 Mambasa pangaan di aiso kolimpupuson om papaatag piipiro kotutukon sorita di nabasa. Aras 3 Monindu kotutukon do sorita di nabasa.
i.
Mambasa om mangarati piipiro boros toi ko frasa mantad sorita i aiso kolimpupuson. Mogibooboros om manahak idia i kosudong kokomoi do kotutukon doid sorita di nabasa. Monindu kotutukon do isoiso sorita om basaon do opuhod.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monindu om papatarang kotutukon do isoiso sorita di nabasa.
15
Aras 1 Papasanarai watak om kawo watak mantad dailog om skrip lakunan di nabasa. Aras 2 Mongintutun kowoowoyoo watak mantad dailog om skrip lakunan. Aras 3 Minlakun tumanud watak id dailog om skrip lakunan.
i.
Mambasa om papasanarai watak mantad dailog om skrip lakunan. Mongintutun kowoowoyoon watak.
Poomitanan : . orongit . oluduk . atalou
ii.
Raan Kabaalan 2.6 Mongintutun watak mantad bahan dailog om skrip lakunan.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak mongintutun watak om kowoowoyoon watak mantad dailog om skrip lakunan.
16
Aras 1 Mambasa om mangarati do suang bahan basaon. Aras 2 Momili tonsi di toponting. Aras 3 Monimung om popolombus tonsi di toponting.
i.
Mambasa om mangarati pangaan kokomoi isoiso ahal. Mambasa om momili tonsi toponting mantad isoiso pangaan di pinatahak. Mambasa om monimung tonsi toponting mantad bahan basaon di pinatahak.
ii. Raan Kabaalan 2.7 Mogihum om monimung tonsi i oponting mantad bahan basaon.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak mogihum om monimung tonsi toponting i aanu mantad bahan basaon.
17
Aras 1 Mangarati om papatarang kokomoi do kopoilaan toi ko sorita di nabasa. Aras 2 Manahak pomusarahan miampai momoguno boros sondii kokomoi kopoilaan toi ko sorita. Aras 3 Papaatag piipiro pomusarahan kokomoi woyo toluud mantad isoiso kopoilaan toi ko sorita di na basa miampai ayat di kotunud.
i. ii.
Mambasa kopoilaan toi ko sorita. Papatarang kinomoi do kopoilaan toi ko sorita. Manahak pomusarahan suusuai i kopiagal id teks di nabasa om kinaantakan id posorili.
Poomitanan : Koposion tikid tadau.
Raan Kabaalan 2.9 Manahak pomusarahan kokomoi isoiso kopoilaan toi ko sorita di nabasa.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak manahak pomusarahan miampai momoguno ayat di kotunud kokomoi isoiso kopoilaan toi ko sorita di nabasa.
iv.
18
Raan Kabaalan 2.10 Poposunud nunu ponontudukan i naanu mantad mogisuusuai bahan basaon.
Aras 1 i. Mambasa om mangarati do suang bahan basaon di pinatahak. ii. Aras 2 Mongilo rati kokomoi do ponontudukan i aanu mantad bahan basaon. iii. Aras 3 Papatarang ponontudukan miampai alantas id suang di binasa.
Mambasa teks sorita, kopoilaan toi ko nunu nopo bahan basaon. Manahak katarangan do rati kokomoi ponontudukan i aanu mantad bahan basaon. Papatarang toinsanan ponontudukan i aanu mantad bahan basaon om manahak poomitanan id koposion.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak poposunud piipiro ponontudukan i aanu mantad mogisuusuai bahan basaon.
19
Aras 1 Mambasa om papasanarai tonsi sorita . Aras 2 Momili tonsi sorita di tongoponting. Aras 3 Momorumus om papabanta tonsi mantad bahan di nabasa.
i.
Mambasa om papasanarai tonsi sorita mantad bahan di nabasa. Momili tonsi sorita di tongoponting montok kopomogunaan momorumus. Momorumus om papabanta tonsi sorita toi ko bahan nabasa miampai momoguno boros sondii.
iii.
20
Aras 1
M o n g intutun piipiro bahan rujukan.
i.
Mambasa om mongintutun mogisuusuai bahan rujukan montok maganu isoiso kopoilaan. Momili om momoguno piipiro bahan rujukan montok maganu isoiso kopoilaan. Mangarati isoiso kopoilaan i naanu mantad bahan rujukan montok manahak kopoilaan di poinggonop om kotunud.
Aras 2 Momili om momoguno piipiro bahan rujukan. Aras 3 Mangarati kopoilaan i aanu mantad bahan rujukan.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak momorujuk mogisuusuai bahan rujukan montok maganu kopoilaan.
21
Raan Kabaalan 2.13 Mambasa om monginonong mogikaakawo bahan basaon sastara tinaru.
Aras 1 Popolombus do mogikaakawo bahan basaon sastara tinaru di pinatahak miampai roitan, loyuk om otus di pointunud. Aras 2 Manahak pomusarahan ponontudukan mantad bahan sastara tinaru di binasa. Aras 3 Monilai woyo toluud mantad mogikaakawo sastara tinaru.
i.
Mambasa do alantas om atarang sorita tinaru di pinatahak miampai gaya om intonasi di kotunud. Miuhot om misimbar montok kopongilaan korotian id suang do sorita di nabasa. Mogihum om mongilo rati kawo ayat id suang do bahan basaon sastara tinaru.
Poomitanan : - Sudawil - Sundait - Tukadan - Tudodoi - Sisindiron - Tangon toi ko sorita tinaru
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak mambasa do alantas om monginonong mogikaakawo bahan basaon sastara tinaru.
iv.
22
Raan Kabaalan 3.3 Monuat isoiso boros kokomoi di nokito, norongou, noroso om nopurimanan.
Aras 1 i. Monompipi om papasanarai isoiso boros kokomoi di nokito, norongou , noroso om nopurimanan. ii. Aras 2 Minsingum bal momoguno isoiso boros id ayat kokomoi di nokito, norongou, noroso om nopurimanan. iii. Aras 3 Monuat ayat sondii momoguno boros kokomoi di nokito, norongou, noroso om nopurimanan.
Monompipi om papasanarai isoiso boros kokomoi di nokito, norongou, noroso om nopurimanan. Momoguno isoiso boros id ayat kokomoi di nokito, norongou, noroso om nopurimanan. Monuat ayat sondii momoguno boros kokomoi di nokito, norongou, noroso om nopurimanan.
Asil Pambalajalan Koilo tangaanak monuat isoiso boros kokomoi i nokito, norongou,noroso om nopurimanan.
23
Aras 1 Papasanarai simbol matematik i aanu mantad bahan basaon. Aras 2 Poposuat simbol matematik dumadi boros. Aras 3 Monuat kawagu toinsanan ayat i kiwaa simbol matematik.
i.
Papasanarai toinsanan simbol matematik i aanu mantad bahan basaon kokomoi do timpu, numbul om suusuai po. Poposuat toinsanan simbol matematik dumadi boros. Monuat kawagu toinsanan ayat i kiwaa simbol matematik.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monuat kawagu toinsanan ayat i kiwaa simbol matematik dumadi boros toomod.
24
Aras 1 Mongintutun om monuat ayat i kotunud o struktur. Aras 2 Momili om poposuat ayat i kotunud o struktur. Aras 3 Monuat mogikaakawo ayat tumanud struktur di kotunud.
i.
Mongintutun om monuat do ayat i kotunud o struktur. Momili om poposuat do ayat i kotunud o struktur. Monuat mogikaakawo ayat tumanud struktur di kotunud.
Poomitanan : - Ayat Toomod - Ayat Pongudio - Ayat Ponuhuan - Ayat Kotigagan - Ayat Mintootoiso - Ayat Misompuru
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monuat nunu nopo kawo ayat tumanud struktur di kotunud.
25
Aras 1 Mongintutun om papasanarai boros i kiwaa boros nosugkuan. Aras 2 Mongkatogori om manganalisa boros i kiwaa boros nosugkuan mantad bahan nabasa. Aras 3 Momonsoi piipiro ayat mantad boros nosugkuan.
i.
Mongintutun om mamagaris boros nosugkuan i aanu mantad teks. Mangkatagori om manganalisa boros i kiwaa boros nosugkuan i aanu mantad teks. Momonsoi piipiro ayat mantad boros nosugkuan.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak popisuai om monuat boros i kiwaa boros nosugkuan.
26
i.
Papasanarai boros misaup i aanu mantad bahan nabasa. Momonsoi ayat momoguno boros misaup di pinasanarai. Monuat sorita toniba momoguno boros misaup tumanud uhu, gambal toi ko katarangan di pinatahak.
Poomitanan : - mangkus-tangkus - manau- panau - mirak-irak - makad- takad
Aras 2 ii. Momonsoi om monuat ayat momoguno boros misaup di pinasanarai. iii. Aras 3 Monuat sorita toniba momoguno boros misaup tumanud uhu, gambal toi ko katarangan di pinatahak.
27
Aras 1 Popolombus om monuat boros, ayat om frasa mantad pangaan di nabasa. Aras 2 Poposuat pangaan i basaon do mongingia. Aras 3 Monuat borosuat mantad teks di norongou om nabasa.
i.
Poposuat do oonu nopo boros i oondom do tangaanak mantad bahan di pinatantu. Poposuat pangaan i basaon do mongingia. Monuat borosuat i basaon do mongingia mantad teks.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monuat do borosuat i pinarangahan toi ko binasa di kotunud.
28
Aras 1 Poposuat pason miampai momoguno karaaralano di kotunud. Aras 2 Mongulud om poposuat kawagu do pason. Aras 3 Monuat do pason.
i.
Minsingumbal monuat do pason momoguno karaaralano di kotunud. Mongulud om poposuat kawagu pason tumanud situasi di pinatahak. Monuat pason patahakon kumaa tambalut, molohing, tobpinai om suusuai po.
ii.
iii.
29
Aras 1 Papasanarai poingatan di oponting i aanu mantad maklumat. Aras 2 Poposuat nuut kopoingatan mantad maklumat. Aras 3 Momonsoi nuut kopoingatan tumanud uhu di pinatahak.
i.
Taakatag om papasanarai miampai poposuat maklumat di oponting mantad notis, kopoilaan, jadual om katarangan di nabasa. Poposuat kawagu do maklumat momoguno ayat sondii dumadi nuut kopoingatan. Momonsoi nuut kopoingatan sosondii tumanud uhu di pinatahak.
ii.
iii.
30
Papasanarai boros kokomoi kopoilaan di pinatahak. Monuat ayat momoguno boros di pinasanarai. Momonsoi ayat kopoilaan kosudong do uhu di pinatahak.
Aras 2 Monuat ayat di kotunud montok isoiso kopoilaan. Aras 3 Momonsoi ayat kopoilaan i kosudong do uhu di pinatahak.
iii.
Asil Pambalajalan Koilo tangaanak monuat katarangan montok isoiso kopoilaan tumanud karaaralano di kotunud.
31
Aras 1 Mongintutun om papasanarai tonsi sorita kokomoi piipiro uhu tontokon pointantu. Aras 2 Monompipi tonsi sorita kokomoi uhu tontokon pointantu. Aras 3 Momonsoi sorita kokomoi isoiso uhu tontokon pointantu.
i.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak poposuat tonsi sorita montok tontokon pointantu.
ii.
Papasanarai tonsi sorita tumanud uhu tontokon di pinatahak. Monompipi om monuat tonsi sorita tumanud uhu di pinatahak. Momonsoi om monuat sorita tumanud uhu tontokon di pinatahak.
iii.
iv.
32
Aras 1 i. Mongintutun om papasanarai piipiro kawo om bontuk ayat. Aras 2 Popisuai om monuat piipiro ayat tumanud kawo om bontuk. Aras 3 Momonsoi om monuat piipiro ayat miampai momoguno mogisuusuai gaya tumanud kawo om bontuk. ii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak poposuat kagawu ayat miampai momoguno mogisuusuai gaya.
Popisuai om monuat piipiro ayat tumanud kawo om bontuk ayat. Momonsoi om monuat piipiro kawo om bontuk ayat momoguno boros sondii.
iii.
33
Aras 1 Papasanarai tonsi sorita di norongou. Aras 2 Mongulud tonsi sorita di norongou. Aras 3 Momonsoi om monuat sorita toniba miampai momoguno ayat sondii.
i.
Papasanarai tonsi sorita mantad sorita di norongou. Mogihum om mongulud tonsi sorita tumanud kouludan di kotunud. Momonsoi om monuat sorita toniba miampai momoguno ayat sondii.
ii.
iii.
34
Aras 1 Papasanarai om monuat tonsi karangan. Aras 2 Mongulud tonsi karangan tumanud kotimpuunon, tanga om koowion. Aras 3 Monuat karangan tumanud kouludan miampai ginumu boros di pinatantu.
i.
Papasanarai tonsi karangan tumanud bahan di pinosodia. Mongulud tonsi karangan tumanud kotimpuunon, tanga om koowion. Monuat karangan poinggonop.
iii.
35
Aras 1 Mongintutun kawo do hiis. Aras 2 Mongilo rati poinlisok id hiis. Aras 3 Monuat om monginonong mogikaakawo hiis i kiwaa ponontudukan.
i.
Raan Kabaalan 3.21 Monuat mogikaakawo hiis miampai kiwaa ponontudukan (sundait, sudawil, tudodoi, sisindiron om hius).
ii.
Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monuat mogikaakawo hiis i kiwaa ponontudukan. iii. iv.
36
Aras 1 Mongilo om minsingumbal monuat surat kiriman tumanud karaaralano di kotunud. Aras 2 Papasanarai tonsi surat kiriman tumanud do uhu. Aras 3 Monuat surat rasmi toi ko surat toomod i kosudong om kopihuyud do uhu di pinatahak.
i.
Mongilo om minsingumbal monuat surat kiriman tumanud format. Taakatag mongilo om papasanarai tonsi surat kiriman tumanud uhu di pinatahak. Monuat surat kiriman rasmi toi ko surat kiriman toomod tumanud uhu di pinatahak.
ii.
iii.
Asil Pambalajalan Koilo tangaanak monuat surat kiriman rasmi toi ko surat kiriman toomod tumanud karaaralano di kotunud.
37
Aras 1 i. Mongilo om minsingum bal monuat luputan tumanud karaaralano di kotunud. ii. Aras 2 Mongulud tonsi luputan tumanud nuludan kotimpuunon, tanga om koowion. iii. Aras 3 Monuat luputan kokomoi kinaantakan posorili momoguno boros sondii.
Mongilo do karaaralano monuat luputan. Mongulud tonsi luputan tumanud nuluan kotimpuunon, tanga om koowion. Monuat luputan kokomoi kinaantakan id posorili.
38
Aras 1 Papasanarai tonsi toponting kokomoi do booboroson om sarahan tangasaanang. Aras 2 Mongulud om monuat tonsi toponting dumadi teks booboroson om sarahan.
i.
Papasanarai tonsi toponting kokomoi do booboroson om sarahan tangasaanang. Papasanarai om mongulud tonsi toponting i paatagon dumadi teks booboroson om sarahan. Momonsoi do teks booboroson om sarahan di tangasaanang.
ii.
iii. Asil Pambalajalan Kaanu tangaanak monuat teks booboroson om sarahan tumanud karaaralano di kotunud. Aras 3 Momonsoi teks booboroson om sarahan di tasaanang.
39