MAKALAH

Surasaning Basa ( komunikasi )

Diatur dening :

Dila Ramadhani
Dina Permatasari
Reni rohmayanti
Dita Amanda P.A
Putri Aurora F.A

SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN PEMUDA 1 KESAMBEN

1
 Kata Pambuka

Puji syukur panyerat konjuk dhumateng ngarsanipun gusti ingkang maha agung, awit
saking rahmanipun makalah menika saged rampung kanti tepat waktu. Panyeratan naskah kanthi
irah-irahan “Makalah Surasaning Basa ( komunikasi )”.

Panyerat mangertos bilih makalah punika boten luput saking kekurangan-kekurangan.

Iki disebabake dening kawruh lan kabisan sing winetes sin diduweni penulis. Pramila sedaya
kritik saha pamrayogi saking pamaos badhe katampi kanthi suka rena dening panyerat kangge
perbaikan makalah panileten salajengipun.

Makalah menika saged dirampungaken kanthi bimbingan saha pambiyantu saking

maneka pihak. Pramila prayogi wonten ing kalodangan menika panyerat ngaturaken agunging
panuwun dhumateng sedaya pihak, mliginipun rekan-rekan sekelompok kula ingkang sampung
paring masukan kangge kelancaran saha jangkepipun makalah menika. Pungkasan, muga-muga
artikel sing adoh saka sampurna iki bakal migunani.
 2
DAFTAR ISI

Kata Pambuka ............................................................................................................................. 2

Daftar Isi ....................................................................................................................................... 3

BAB I Pendahuluan ..................................................................................................................... 4

1.1 Latar Belakang ............................................................................................................... 4

1.2 Tujuan Penulisan ........................................................................................................... 4

BAB II Pembahasan ................................................................................................................... 5

2.1 Pangertene Komunikasi Miturut Para Ahli .................................................................... 5

2.2 Jinis-jinise Komunikasi .................................................................................................. 5

2.3 Unsur-unsur Komunikasi ............................................................................................... 6

2.4 Faktor Seng Ndukung Komunikasi Efektif ...................................................................

8

2.5 Surasaning Basa ............................................................................................................. 8

BAB III PENUTUP .................................................................................................................... 12

3.1 Kesimpulan .................................................................................................................. 12

3.2 Saran ............................................................................................................................ 12

 3
BAB I
PENDAHULUAN

1.1 Latar Belakang

Komunikasi bisa ditegesi minangka proses in ngendi wong utawa kelompok wong
nggawe lan nggunakake sawetara informasi kanggo nyambungake siji liyane karo lingkungan
sekitar. Umume komunikasi bisa ditindakake kanthi lisan lan bisa dimangerteni dening wong
akeh.
Komunikasi menurut para ahli kados ingkang dipun sebat Anwar Arifin. Miturut
pamanggahipun, komunikasi inggih menika jenis proses sosial ingkang raket kaliyan kagiyatan
manungsa saha kebak pesen saha solah bawa. Komunikasi efektif banget kanggo nggampangake
wong ngerti pesen, utawa informasi sahengga masalah sing rumit kayata salah paham bisa
dicegah kanthi komunikasi interpersornal sing apik.
Wonten ing gesang padinetan, mesthi kita boten uwal saking komunikasi, amargi
komunikasi minangka perangan ingkang paling wigatos wonten ing sesrawungan manungsa lan
pasti kedadosan. Amarga manungsa iku makhluk sosial, tegese manungsa ora bisa urip dhewe-
dhewe, mula manungsa kudu saling gumantung. Mulane komunikasi penting banget ing urip
kita.
Komunikasi penting banget kanggo kita sinau amarga meh kabeh aspek urip kita
mbutuhake komunikasi. Hubungan sing kita bangun karo wong liya, dadi kanca, tangga teparo,
utawa keluarga kabeh gumantung saka kemampuan komunikasi kita kanggo ngobrol sing marem
utowo ora marem.
Kanthi nyinaoni komunikasi antar pribadi sing apik, kita bisa entuk akeh paedah
antarane yaiku bisa nyingkirna konflik sing kedadeyan ing kaluwarga utawa ing masyarakat luas.
Amarga salah sijine ancas komunikasi yaiku kanggo ngindari kesalahpahaman sing bisa
kedadeyan ing masyarakat. Komunikasi mung siji-sijine solusi kanggo ngrampungake macem-
macem masalah sing kedadeyan ing urip manungsa.

1.2 Tujuan Penulisan

Tujuan kita nggawe makalah iki yaiku supaya masyarakat nyadari karo supaya
ngerti pentinge komunikasi ing saben dinane, masyarakat luas, lan urip berbangsa dan bernegara.
 4
BAB II
PEMBAHASAN

2.1 Pangertene Komunikasi Miturut Poro Ahli

● Everett M Rogres Ian Lawrance Kincaid

Everett M Ian Lawrance Kincaid wonten ing buku Communication Network: Toward a
New paradigm for Reseach (1981) ngandharaken bilih komunikasi inggih menika proses
wontenipun kalih tiyang utawi langkung mbentuk utawi ijol-ijolan informasi ing antawisipun,
ingkang salajengipun ngasilaken pangertosan gotong royong ingkang jero.

● Shannon dan Weaver

Ing buku The Mathematical Theory of Communiation (1949) komunikasi

minangka wujud interaksi manungsa sing saling mempengaruhi kanthi sengaja lan ora
sengaja.

● Bernard Berelson dan Gary A. Steiner

Ing buku Human Behavior: An Inventory of Scientifict Finding (1964)

Ngandharaken bilih komunikasi inggih menika proses ngirimaken informasi, gagasan,
emosi ketrampilan, kanthi ngginakaken tembung, angka, simbol, utowo gambar.

● Carl I. Holland

Wonten ing bukunipun Social Communication (1984) ngandharaken bilih

komunikasi inggih menika satunggaling proses ing pundi individu ngirimaken stimulus kangge
ngewahi prilaku individu sanesipun.

2.2 Jinis-jinise Komunikasi

a. Komunikasi Verbal

Komunikasi verbal yaiku komunikasi sing digunakake kanthi nggunaake simbol

verbal lan nggunaake tembung saka siji utawa luwih bisa. Komunikasi lisan ora mung awujud
lisan, nanging uga kelebu komunikasi lisan lan komunikasi tulis.
 Tuladhane komunikasi verbal yaiku nalika wong loro utowo luwih akeh sesambungan
awujud omong-omongan nggunaake perantara utawa medhia komunikasi seluler lan liya-liyane.

5
Saliyane iku, komunikasi verbal uga bisa ditindaake tanpa nggunaake perantara, tegese kagiyatan
komunikasi dumadi kantih langsung, adhep-adhepan antarane utusan lan sing nampa pesen.
Contone surat, e-mail lan platfrom chattingan liyane.

b. Komunikasi Nonverbal

Komunikasi nonverbal yaiku komunikasi sing ditindakake kanthi nggunakake pesen

nonverbal kanggo nyalurake informasi. Cara nindakake komunikasi nonverbal iki yaiku tanpa
nggunakake tembung utawa ngetokake ukara saka lambe. Nanging, kanthi njupuk tindakan
kanggo ngirim informasi. Ing ngisor iki sawetara conto komunikasi non-verbal.
Ekspresi wajah, iing komunikasi non-verbal nggunakake ekspresi wajah penting. Amarga
ana wong sing bisa menehi informasi kanthi nggunakake ekspresi wajah tanpa kudu ngucapake
tembung. Tuladhane nalika ana sing nuduhake ekspresi rai wedi lan liya-liyane.

c. Komunikasi Formal

Komunikasi formal yaiku komunikasi sing dumadi antarane organisasi lan perusahaan
kanthi cara sing wis diatur miturut struktur organisasi. Ing komunikasi formal, umume wong
nggunakake panggonan, grammar sing katon luwih standar lan formal tinimbang komunikasi
non-formal.
Tuladhanipun nalika wonten ing seminar, penutur umumipun badhe ngginakaken basa
baku ingkang gampil dipunmangertosi lan ugi wonten ing ruang lingkup utawi tata letak ingkang
formal. Kayata tatanan lelenggahan, tatanan speaker lan liya-liyane.

d. Komunikasi Nonformal

Komunikasi informal yaiku nalika ana komunikasi antarane komunikasi sing asipat
formal lan ora resmi. Yaiku nalika komunikasi ana gegayutane karo pelaksanaan tugas utawa
tugas saka organisasi lan perusahaan kanthi aktivitas sing sifate pribadi saka anggota organisasi
utawa perusahaan. Contone, ulang tahun perusahaan, ulang taun organisasi lan liya-liyane.

2.3 Unsur-Unsur Komunikasi

a. Pengirim Pesan Utawa Komunikator

 Pangirim pesen utawa komunikator minangka sumber sing tanggung jawab ngirim pesen
sajrone proses komunikasi utawa diarani pangirim. Sing ngirim pesen, uga disebut narasumber,
kudu bisa ngirim pesen kanthi basa sing gampang dingerteni. Saliyane iku, narasumber utawa
komunikator kudu nduweni ketrampilan komunikasi, sikap sing apik, kawruh babagan pesen, lan
nggatekake kahanan sing nampa pesen.

a. Panempa Pesan

6
komunikasi sing mung bisa ditindakake nalika ana wong loro utawa luwih..Dadi, ing jumlah
minimal rong wong, kalebu wong sing dadi pangirim lan wong sing dadi panampa. Kanthi
prasaja, ing proses komunikasi yen ana wong sing tumindak minangka pangirim, mesthi ana sing
dadi panampa. Ing kasus iki, supaya sing nampa bisa ngerti informasi saka pangirim.
Mula, sadurunge panampa kudu mesthekake yen dheweke bisa nampa informasi sing
diwenehake dening pangirim. Sawise iku, panampa anyar bisa nerjemahake, ngerti, lan uga
napsirake pesen sing dikirim dening pangirim.

b. Pesen

Unsur ke loro saka komunikasi yaiku pesen. Pesen minangka salah sawijine unsur ing
unsur komunikasi bisa dimangerteni minangka materi sing diwenehake komunikator marang
komunikan. Pesen saged dipunandharaken dening komunikator kanthi maneka cara,
tuladhanipun lumantar tembung-tembung, nada swara, patrap saha ekspresi wajah.
Pesen minangka salah sawijining unsur ing unsur komunikasi bisa maneka warna wujud,
ing antarane:

a. Pesen informatif
Pesen informatif yaiku menehi informasi utawa fakta sing mimpin komunikan kanggo
nggawe keputusan

b. Pesen persuasif
Pesen persuasif yaiku pesen sing isine persuasi sing tujuane kanggo menehi owah-
owahan ing sikap komunikan. Ewah-ewahan ingkang kadadosan inggih menika ewah-ewahan
ingkang boten dipunpeksa, ananging saking karsanipun piyambak.

c. Pesen koersif
Pesen paksaan yaiku kosok balene pesen persuasif. Pesen coercive yaiku meksa kanthi
ngandelake sanksi kanggo nyegah komunikan.

c. Umpan balik

Umpan balik utawa wangsulan yaiku tanggapan sing diwenehake dening sing nampa pesen
kanggo nanggepi pesen sing wis ditampa saka sing ngirim pesen. Kaya dene papat unsur ngirim
pesen ing ndhuwur, umpan balik nduweni peran sing cukup penting kanggo nggayuh tujuan
komunikasi.
 Umpan balik sing diwenehake dening panampa pesen bakal ngukur apa komunikasi sing
ditindakake kanthi becik, apa tujuan komunikasi bisa digayuh utawa ora, lan manawa sing
nampa pesen ngerti pesen sing diandharake.

Umpan Balik Verbal Lan Nonverbal

Umpan balik Verbal inggih menika tanggapan ingkang awujud tembung utawi basa, lesan
utawi seratan. Contone, nalika komunikator takon, komunikator menehi umpan balik awujud
wangsulan kanggo pitakonan kasebut.

7
Wondene tanggapan nonverbal inggih menika tanggapan ingkang awujud gerak, gerak
badan, saha ekspresi wajah. Contone, bocah didukani dening wong tuwane amarga nakal, bocah
kasebut menehi tanggapan kanthi rai sedih lan nangis.

2.4 Faktor Seng Ndukung Komunikasi Efektif

Proses komunikasi ora mesthi lumaku kanthi lancar amarga anggone nampa informasi
iku beda-beda. Ana sawetara faktor sing ndhukung komunikasi sing efektif, kalebu:

● Kawruh. Tiyang ingkang gadhah kawruh ingkang inggil badhe langkung gampil
anggenipun milih diksi ingkang leres kangge ngandharaken informasi kanthi lisan saha
nonverbal.

● Persepsi. Iki nuduhake carane wong bisa napsirake informasi sing dipikolehi lan diproses
dadi tampilan. Persepsi bisa dadi pengaruh sing apik, nanging uga bisa dadi penghalang
kanggo komunikasi.

● Lingkungan. Papan kerja sing nyaman lan kondusif bakal luwih ndhukung komunikasi
sing efektif lan nduwe pengaruh sing apik kanggo karyawan.
emosi. Ngaruhi reaksi nalika komunikasi.

2.5 Surasaning Basa

a. Basa Rinengga

Miturut buku Panaliten Seni Pertunjukan anggitanipun Ribut Basuki (2021:14), basa rinengga
dipunpendhet saking kalih tembung ingkang dipunrangkep. inggih menika basa ingkang
tegesipun basa saha rinengga ingkang tegesipun dipunhias.
Dadi, Basa Ringga mujudake basa kang ditata kanthi endah lan dumadi saka gabungan
tembung-tembung kang beda-beda banjur dadi ukara-ukara kang endah lan narik kawigaten,
saengga bisa nyemplung ing sajroning ati. Fungsi dhasar rinengga inggih menika nambahi
kaendahaning ukara, ingkang gadhah ancas kangge narik kawigatosan saha ndadosaken
tetembungan, saengga saged ndadosaken manahipun tiyang ingkang mirengaken.
Bab punika ingkang ndadosaken basa rinengga wonten ing kabudayan Jawi,
dipunginakaken kangge maneka warni, upamanipun wonten ing pagelaran, penganten, utawi
upacara adat Jawi. Kayata acara sambutan kanca, tedhak sinten, perkenalan taun anyar, lan
pedhalangan (panganggone basa dalang ing pagelaran utawa pagelaran wayang). Banjur uga
digunakake ing tembang lan karya sastra kayata cerkak lan geguritan.

Contone Basa Rinengga, yaiku:

Wangsalan

Game teka-teki ukara, kang memper cangkriman. Ananging ing wangsalan wangsalan
cangkriman menika sampun kaandharaken awujud gatra ingkang sami. Contone kaya:
Njenang gulo lho, ojo lali. (gula jenang: glali).

8
Tembung Saroja

Tembung saroja digunakake kanggo nandheske sawijining perkara utawa mung kanggo
menehi kesan 'banget'. Contone kaya: Ajur mumur : ajur banget tegese rusak banget.

Tembung Entar

Tembung entar digunakake minangka ekspresi utawa majas. Contone kaya: Najan seneng
donga, Bu Tejo kuru lambene.

Purwakanthi

Purwakanthi inggih menika runtutipun swanten ing ukara, ingkang gayut kaliyan swasana.
Contone kaya: Adigang, Adigung, Adiguna.

Tembung Camboran

Tembung camboran yaiku tembung loro utawa luwih sing dienggo bebarengan lan nduweni
teges siji. Camboran kaperang dadi loro yaiku camboran komplit lan tugel utawa wacahan.
Camboran wutuh tegesipun tembung ingkang dipunrangkep dados setunggal tembung, dene
Tugel camboran menika kalebet tembung camboran kanthi ngirangi tembung setunggal utawi
kekalih. Tuladha:

Campuran wutuh: bapak angkat, raja kalam, aos cekak, slira tepa.

Campuran Tugel: Dol tinuku, lir ilir, thukmis, akeh, lan pakpuh.

Paribasan

Paribasan iku sinonim karo tembung-tembung kang cetha, lugas, lan ora simile. Tuladha:

Ana gula lan semut.

Pandhu Dumadi beda.

Jer basuki mawa bea.

Becik kedot ala ketara.

Saloka

Dhasare saloka iku padha karo ukara paribasan. Bentenipun antarane loro dumunung mung ing
fokus. Wonten ing Basa Ringga Saloka menika katitik saking manungsa utawi jejer.

Gajah ngidap rapah.

Bathok bolu isi madu.

9
b. Tembung Panyandra

Tembung panyandra inggih menika tembung ingkang ngandharaken kawontenan kanthi

ngginakaken syarat. Ing masyarakat Jawa, tembung panyandra digunakake kanggo ngandharake
tanggap wacana.
Ciri-cirine tembung panyandra yaiku njlentrehake samubarang kang mligi, tuladhane
peranganing badan, mbandhingake rong barang minangka pambandhing lan ditandhingake, lan
njlentrehake barang kanthi nggedhekake maknane.

Tuladhane Pitakone Panyandra

1. . Tembung Panyandra Candrane Awak

Tembung panyandra candrane kru mratelakake perangan awak manungsa minangka barang
khusus. Contone, babagan perangan awak pipi, kulit, irung, rambut, untu, tangan lan sikil.
Tuladhane:

● Dedege pideksa.

● Kulite kuning nemu giring.

● Rambute ngombak banyu.

● Irunge ngudhup mlathi.

● Alise nanggal sepisan.

● Idepe tumengeng tawang.

2. Tembung Panyandra Solah Bawa

Tembung panyandra solah Bawah yaiku mbandhingake solah bawane pawongan karo barang
bandhingan. Conto kalebu:
 ● Polahe wong sugih ing gandum lan interior.

● Pangamuka kaya bantheng keton.

● Swarane kaya belah bumi.

● Rukune kaya Mimi lan Mintuna.

● Lambeyane kaya manuk merak sing mabur.

● Mlakune kaya macan mulus.

10
3. Tembung Panyandra Wong Nesu

Tembung panyandra wong nesu, yaiku nggambarake wong kang lagi nesu marang praupane.
Tuladhane:

● Gathik pasuryan.

● Idep mangada-ana.

● Glepung Imba kaya kupu-kupu perang.

3. Tembung Panyandra Wong Nginum

Tembung panyandra wong nginum adalah perumpamaan untuk orang yang minum atau makan
yang dilihat dari raut mukanya. Contohnya:

● Catur wanara rukem.

● Panca sura panggah.

● Sad guna wiweka.

● Saptakukila warsa.

● Hasta sacara-cara.
 11
BAB III
PENUTUP

3.1 Simpulan

Saking makalah ingkang kula lan kelompok kula tulis, menika saged dipun pendhet
kesimpulan.

● Komunikasi mujudake sesambungan timbal balik antarane pawongan kang ngandharake

pesen (komunikan) marang pawongan kang nampa pesen lumantar media kang njalari
efek tartamtu.

● kanthi komunikasi bakal ana interaksi antarane wong loro utawa luwih sing ngidini
pertukaran informasi siji lan sijine, saengga bisa ngerti kahanan lan kabutuhane siji lan
sijine.

● Ana telung unsur komunikasi yaiku pangirim pesen, panampa pesen, pesen, lan umpan
balik.

● Ana sawetara faktor sing mengaruhi komunikasi, kalebu persepsi, nilai, emosi, latar
mburi, peran, kawruh lan sesambetan.

● Basis surasa basa ana loro, yaiku tembung rinengga, lan tembung panyandra.

3.2 Saran
 Ing jaman globalisasi lan teknologi ingkang sansaya majeng, kita menika tiyang Jawi saha
Indonesia. kudu terus sinau lan ngerti pentinge Komunikasi ing jaman saiki. Nganggep
manungsa minangka makhluk sosial ora bisa urip dhewe.
kanthi komunikasi bisa nguatake hubungan karo wong tuwa, kanca, lan masyarakat. Lan
kanthi komunikasi kita uga bisa ngatasi macem-macem masalah.

12