BAB 9

PEMERINTAHAN DAN PENTADBIRAN ISLAM

Kandungan
1.
Pendahuluan
2.
Prinsip pemerintahan dan pentadbiran Islam
a.
b.
c.

3.
4.
5.
6.
7.

Mentauhidkan Allah
Risalah Rasulullah
Khilafah

Ciri Pemerintahan dan Pentadbiran Islam

Konsep khilafah, Imamah dan Imarah
Pemerintahan Rasulullah
Pemerintahan Khulafa al-Rasyidin
Institusi Pemerintahan dan Pentadbiran Islam
a.
b.

Majlis syura
Jawatankuasa hisbah

Pengenalan

Kepimpinan Rasulullah dan khulafa al-rasyidin merupakan model

pemerintahan kurun terbaik dlm sejarah Islam dan mengandungi
qudwah hasanah

Demi sesungguhnya adalah bagi kamu pada diri Rasulullah itu
contoh ikutan yang baik (al-Ahzab: 21)

Sabda Rasulullah s.a.w, maksudnya:

Sahabat-sahabat diibaratkan bintang-bintang di langit. Sekiranya
kamu mengikut mereka, nescaya akan mendapat petunjuk

Prinsip Pemerintahan dan Pentadbiran

Sistem pemerintahan sebagai salah satu dari kewajipan agama dan

syariah berlandaskan al-Quran dan al-Sunnah. Bertujuan lahirkan negara
dan ummah yang mardhatillah bagi mencapai kebahagian akhirat
Asas falsafah dan prinsip pemerintahan Islam ialah:

1.

Mentauhidkan Allah

Menyedari bhw segala kuasa dan hak pemerintahan adalah milik

mutlak Allah sebagai penguasa, pentadbir, pemilik kerajaan langit
dan bumi. Tiada lain yang berhak melainkan Allah jua.
Inilah yang dimaksudkan dengan tauhid Uluhiyyah (hanya Allah
sahaja yang berhak disembah) dan tauhid Rububiyyah (Dialah
Pencipta, pemerintah dan pemilik segalanya)
Risalah Rasulullah

Iaitu Rasulullah s.a.w satu-satunya utusan Allah s.w.t untuk

memimpin dan membimbing manusia ke jalan kebenaran serta
menjadi contoh teladan (role model)
Rasulullah s.a.w dibekalkan al-Quran untuk dijadikan panduan
kepada umat manusia

3. Khilafah

Manusia dicipta oleh Allah di muka bumi sebagai khalifah untuk

memikul amanah dan tanggungjawab
Antara tugas manusia ialah memakmurkan alam. Setiap
anugerah seperti pangkat, kekayaan dan kekuasaan datang
bersama amanah yang bakal dihitung di akhirat kelak.
Kemudian Kami (Allah) jadikan kamu sebagai khalifah di muka bumi
sesudah mereka, supaya Kami nilaikan aapa yang kamu perbuat
(Yunus: 14)

Sabda Rasulullah s.a.w, maksudnya:

Ia (pemimpin) adalah amanah. Pada hari kiamat ia menjadi
punca kehinaan dan penyesalan, kecuali mereka yang
mengambilnya dengan haknya dan menunaikan kewajipankewajipan..

Ciri-ciri Pemerintahan dan Pentadbiran Islam

Pemerintah mentauhidkan Allah

Menjadikan Al-Quran dan al-Sunnah sebagai sumber rujukan
Mewujudkan perlembagaan yang meletakkan ketaatan kepada
Allah dan Rasul
Konsep khalifah yang memegang amanah
Wujud sistem syura
Mengutamakan keadilan, persamaan dan kebebasan
Memelihara akhlak
Berusaha mencapai keredhaan Allah dan kejayaan (dunia dan
akhirat)

Konsep Khilafah, Imamah dan Imarah

Dalam sistem pemerintahan Islam, istilah Siasah Syariyyah sering

digunakan yang bererti ilmu ketatanegaraan, ilmu kenegaraan dan
ilmu pengetahuan berkaitan dgn kegiatan manusia utk peroleh
kuasa
Siasah bermakna perintah melakukan pembaikan dan mendidik.
Iaitu pemerintah memimpin rakyat ke arah kebaikan
Segi praktikalnya siasah syariyyah ialah sistem dan peraturan yang
diwujudkan bagi memelihara dan mendaulatkan negara dan
pemerintahan serta melaksanakan syariat Allah

1. Khilafah
Asal perkataan ialah khalafa iaitu pengganti kpd org terdahulu /
menggantikan org lain
Khalifah diertikan sebagai ketua negara / masyarakat
Saidina Abu Bakar merupakan pemegang jawatan khalifah
pertama dlm pemerintahan Islam selepas kewafatan Rasulullah.
Hakikatnya,
umat
Islam
merupakan
khalifah
yg
bertanggungjawab melaksanakan amanah bg
mentadbir,
mengurus, memakmurkan bumi seterusnya melaksanakan amar
makruf dan nahi mungkar
Nabi Adam khalifah pertama (manusia)

Maka adakah patut kamu menyangka bahawa Kami hanya menciptakan

kamu sia-sia sahaja? Dan kamu tidak akan dikembalikan kepada Kami?
(al-Mukminun:115)

2. Imamah

Khalifah juga disebut sebagai imamah .

Orang melaksanakan / beroleh kuasa dikenali ulil amri @ imam.
Dalam konteks sekarang dikenali sbg. sultan, raja, perdana menteri
dsb.

Wahai orang yang beriman, taatlah kamu kepada Allah dan Rasul dan kepada UlilAmri dari kalangan kamu.(an-Nisaa: 59)

Elemen berkaitan khalifah dan imamah:

1.
2.
3.
4.

Kuasa mutlak adalah milik Allah

Khalifah sbg pemegang amanah / wakil utk tadbir alam
Tujuan khalifah ialah utk memastikan manusia bertindak sejajar dgn Allah
dan Rasul
Hukum menegakkan imamah Islam adalah wajib

Sebaik-baik calon khalifah ialah dari mereka yang soleh:

Allah menjanjikan orang yang beriman dan beramal soleh dari kalangan
kamu (Muhammad) bahawa Dia akan menjadikan mereka khalifah yang
memegang kuasa pemerintahan di bumi..(an-Nur: 55)
Tugas Khalifah dan Imam terhadap alam:
mewujudkan kesejahteraan
tidak berlaku zalim
tidak rakus dalam menikmati hasil alam sehingga melakukan pencemaran
dan kemudharatan
mengkaji alam utk kebaikan dan mengenal Allah
Berhati-hati dlm menikmati alam ini kerana ia adalah amanah
memahami alam tidak kekal, tetapi akhirat tempat kembali dan kekal

3.

Imarah
Berkait rapat dgn khilafah dan imamah. Ia bererti pemerintah atau
pemimpin umum berkaitan dengan hidup di dunia utk
kesejahteraan akhirat spt raja, perdana menteri, khalifah dsb.

Kesimpulan:
Khilafah, imamah dan imarah ialah konsep yg berkaitan dgn
pentadbiran, pemerintahan dan jawatan dlm Islam
Ianya bertanggungjawab:
Memelihara kebajikan masyarakat
Memastikan mereka mentaati syariat
Mencotohi kehidupan Rasulullah
Menegakkan amar maaruf dan nahi mungkar

Pemerintahan di Zaman Rasulullah s.a.w

Usaha-usaha pentadbiran dan pemerintahan baginda di Madinah:
mendirikan masjid yang menjadi tempat ibadat, perhimpunan dan pusat
pentadbiran
menyatukan dan mempersaudarakan masyarakat yang berbilang kaum
membentuk perlembagaan dan negara Islam
membentuk majlis syura yang terdiri dari kalangan sahabat dan diketuai
oleh baginda
memperkenalkan sistem ekonomi Islam seperti mudharabah, wadiah
dan menghapuskan riba
mengasaskan undang-undang/syariat dalam seluruh aspek kehidupan
menjamin keadilan dan hak warganegara

Pemerintahan di Zaman Khulafa al-Rasyidin

Terdiri daripada Abu Bakar al-Siddiq, Umar al Khattab, Usman bin

Affan, Ali bin Abi Talib
Mereka merupakan sahabat yang pernah berjuang menegakkan Islam
bersama nabi
Konsep pemerintahan yg diaplikasikan oleh Khulafa al-Rasyidin
dlm pemerintahan:
1. Keadilan

Keadilan bermaksud meletakkan sesuatu pada tempatnya iaitu

melaksanakan sesuatu tindakan dan hukuman yang bersesuaian
Keadilan termasuk sebahagian amanah yg wajib dilaksanakan.
Contoh keadilan Saidina Umar sering melakukan rondaan waktu
malam untuk menyiasat masalah rakyat. Beliau telah mengarahkan
pihak Baitulmal membantu seorang lelaki tua Yahudi yang hidup
melarat kerana kerajaan telah mengutip jizyah (cukai) yang
dikenakan ke atas orang kafir.

2. Kesamarataan dan persamaan

Persamaan (musawwah) ada kaitan bahawa umat Islam adalah
bersaudara. Hak dan kedudukan manusia di sisi Allah adalah sama dan
yang membezakannya adalah taqwa.
Hak rakyat dilayan dengan adil dan saksama.
Orang bukan Islam (kafir zimmi) yg tinggal di bawah pemerintah Islam
tidak boleh dizalimi
Di zaman Khulafa al-Rasyidin, orang Islam diwajibkan bayar zakat,
manakala orang bukan Islam dikenakan jizyah

3. Kebebasan
Kebebasan bermaksud bebas dalam lingkungan yang dibenarkan syarak.
Contoh kebebasan - Khulafa al-Rasyidin memberi kebebasan kepada
rakyat mengamalkan agama masing namun tertakluk kepada peraturan
demi menjaga keharmonian / keamanan

4. Ketelusan
Khulafa al-Rasyidin sentiasa mengamalkan prinsip ketelusan
dalam pemerintahan kerana dosa dan pahala tidak boleh
dipisahkan daripada urusan sebagai ketua negara.
Sikap telus dalam setiap perkara menggambarkan kejujuran dalam
melaksanakan amanah
Sesuatu yang bukan hak pemerintah akan diberikan kepada yang
berhak atau diberikan kepada Baitulmal

Institusi Pemerintahan dan Pentadbiran Islam

1. Majlis syura
Syura bermaksud perundingan / perbincangan / nasihat. Ianya
dilaksanakan dalam hal ehwal pemerintahan dan pentadbiran kerajaan.
Sebelum keputusan dicapai terlebih dahulu diadakan majlis syura.
Sistem syura berlawanan dgn sistem autokrasi (pemerintahan bersifat
kuku besi iaitu pemerintah mempunyai kuasa mutlak)
Rasulullah dan para sahabat menggunakan pendekatan syura dalam
pemerintahan. Contoh, nabi menerima pandangan membina parit keliling
Madinah dalam peperangan Khandak
Ciri-ciri ahli syura : adil, luas ilmu, berhikmah, cerdas, cergas, mempunyai
kemahiran dan kepakaran dalam pelbagai bidang
Antara tugas ahli syura:
Memilih, melantik dan melucutkan jawatan Khalifah
Melakukan ijtihad
Menafsir al-Quran
Menasihati kerajaan / pemerintah

Contoh ahli syura zaman Saidina Umar al-Khattab:

Ketua Muhajirin dan Ansar, Ulama, Panglima tentera dan Khalifah
Urusan syura di zaman Rasulullah adalah mengenai hal-ehwal:
Pentadbiran dan pengurusan negara
Peperangan
Perlantikan jawatan penting
Masyarakat yang melibatkan persoalan ijtihad
Membuat keputusan bagi permasalahan yang timbul

2. Jawatankuasa Hisbah

Hisbah bermaksud menyeru kepada kebaikan dan cegah kemungkaran.

Pegawai pelaksana disebut Muhtasib
Peringkat Islam institusi hisbah berperanan mengawasi dan menyelia
pasar berkaitan harga barangan, sukatan dan timbangan, hak pengguna
dsb.
Dlm konteks hari ianya boleh dikaitkan dengan KPDNHEP, SPRM dsb.