Biasa
Kalkulus2-unpad
Definisi
Persamaan diferensial biasa (PDB) adalah suatu
persamaan yang memuat satu atau lebih turunan
fungsi satu peubah bebas yang tidak diketahui.
Contoh
(1)
dN
kN , N N (t )
dt
(2)
y '2 sin x 0
(3)
(4)
, orde 1 derajat 1
, orde 1 derajat 1
Kalkulus2-unpad
, orde 2 derajat 1
, orde 2 derajat 1
Solusi
Fungsi y = f (x) disebut solusi PDB jika fungsi
y = f (x) disubtitusikan ke PDB menghasilkan
kesamaan yang berlaku untuk semua nilai x
Kalkulus2-unpad
Contoh
(1) y = cos x + c solusi umum dari
y 'PD
sin x 0
karena
karena
(cos x 6)' sin x sin x sin x 0
Kalkulus2-unpad
PDB Orde 1
1. PDB dengan variabel terpisah
2. PDB dengan koefisien fungsi homogen
3. PDB Linear
Kalkulus2-unpad
g ( y ) dy f ( x) dx
Penyelesaian : Integralkan kedua ruas
g ( y) dy f ( x) dx
Contoh : 1. Tentukan Solusi mum PD
Jawab :
dy
x3 dy x 3 dx
dx
Kalkulus2-unpad
dy
x3
dx
3
dy
x
dx
1 4
y x C
4
( x ln x ) y ' y
2. Tentukan SU dari
Jawab:
( x ln x) y ' y
dy
x ln x
y
dx
dy
dx
y x ln x
dy
dx
y x ln x
ln y ln ln x C
ln y ln C ln x y C ln x
y C ln x
8
1 4
y ln x c
4
0 ln (2) 4 c
4
3 y
y' x e
dy
x 3e y
dx
dy
3
x
dx
y
e
1 4 c c 3
y
3
e
dy
dx
1 4
y ln x 3
4
1 4
e x c
4
y
Kalkulus2-unpad
Latihan
Tentukan solusi Persamaan diferensial dibawah ini
1.
2.
y ' (1 x)(1 y 2 )
y 'sin 2 x y cos 2 x
4y
3. y '
x( y 3)
4.
x 3 dx ( y 1) 2 dy 0
Kalkulus2-unpad
5.
y ' (1 2 y )(1 x 2 x )
2
6.
y ' 4 1 y cos 2 x , y ( ) 1
4
7.
1
e y ' 2( x 3) y , y (0)
4
8.
dy x
(1 e ) e y 0, y (0) 1
dx
10
Fungsi homogen
Fungsi A(x,y) disebut fungsi homogen dengan derajat
n, jika
A(kx,ky) = knA(x,y), k konstanta sembarang.
Contoh :
Periksa apakah fungsi berikut homogen atau tidak !
1. A(x,y) = x + y
A(kx,ky) = kx + ky
= k (x + y) = k A(x,y)
A(x,y) = x + y , fungsi homogen derajat 1
2. A(x,y) = y2 + xy
A(kx,ky) = k2y2 + kx ky
= k2 (y2+xy) = k2 A(x,y)
A(x,y) = y2 + xy , fungsi homogen derajat 2
Kalkulus2-unpad
11
y' u'xu
dy
du
x
u
dx
dx
dy xdu udx
Kalkulus2-unpad
12
Contoh
Tentukan solusi umum PD berikut
1. ( x y ) xy ' 0
Jawab:
dy x y
dx
x
x du dx
y
ln x c
x
x du u dx
1 u x du u dx 1 u dx
dx
dx
dx
du
du
u ln x c
x
x
y x ln x c x
y x ln x c x
13
2.
y
x
y '
0
2x 2 y
Jawab:
y
x
y'
2x 2 y
Misalkan
y ux y ' xu ' u
u 1 u2 1
xu ' u
2 2u
2u
(u 2 1)
x du
dx
2u
ln | u 1| ln | x | c
2
u2 1
xu ' 2u u
2u
dx
du
2
u 1
x
y2
c
ln 2 1 ln
x
x
(u 2 1)
xu'
2u
2u
dx
u 2 1du x
2
2
y
x
cx
2
c
c
SU: ( x ) 2 y 2
Kalkulus2-unpad
2
4
14
Latiha
n
Tentukan solusi Persamaan diferensial dibawah ini
1. 2y dx x dy = 0
dy
x 2 xy y 2
5.
dx
x2
dy
x 2 3y 2
2.
dx
2 xy
6.
dy
4 x 3y
dx
2x y
7.
dy 4y 3x
dx
2x y
dy y 2 2 xy
3.
dx
x2
dy
x 3y
4.
dx
xy
Kalkulus2-unpad
15
3. PDB Linear
PDB orde satu disebut linear jika dapat ditulis dalam bentuk :
y ' P( x) y r ( x)
Penyelesaian :
Kalikan dengan faktor integral
diperoleh:
P ( x ) dx
P ( x ) dx
P ( x ) dx
P ( x ) dx
y 'e
P( x) ye
r ( x )e
P ( x ) dx
P ( x ) dx
( ye
) ' r ( x )e
ye
e
r ( x)dx c
h
h
Solusi Umum PDB linear : y e e r ( x )dx c ; h P ( x )dx
Kalkulus2-unpad
16
Contoh
Selesaikan persamaan diferensial dibawah ini
1. xy ' 2 y x 3e x
Jawab:
2
y ' y x 2 e x (sesuaikan dengan bentuk umum)
x
2
2
P ( x) h( x) dx 2 ln x
x
x
y e h
e
x2
h
e
r ( x)dx c
ln x 2
ln( x 2 )
x
e
dx c
.x e dx c
2 x
y x 2e x c x 2
17
2. y ' y ( x 1) 2 ; y (0) 3
Jawab:
P ( x) 1 h( x) 1dx x
y e h
e x
e
e x
e ( x 1) dx c
h
e
r ( x)dx c
x
x 1
e x 2( x 1) e x dx
x 1 e x 2( x 1) e x 2e x c
2
y x 1 2 x 1 2 ce x
2
y (0) 3 c 2
y x 2 1 ce x
Sehingga SK : y x 1 2e
Kalkulus2-unpad
18
Latihan
Selesaikan persamaan diferensial di bawah ini:
6. xy ' 1 x y e x , y (1) 0
1. y ' 2 y e x
2. ( x 1) y ' y x 2 1
7. y ' 2 y x 2
8. x 2 y ' 2 xy sinh x
2y
2
4. y '
x 1
x 1
9. y ' e2 x 3 y ; y (0) 1
5. sin x y ' 2 y cos x sin 2 x, y 2
6
Kalkulus2-unpad
19
Trayektori Ortogonal
Trayektori Ortogonal adalah keluarga kurva
y'
Kalkulus2-unpad
1
Dx f ( x, y )
20
Contoh
Tentukan trayektori ortogonal dari keluarga kurva y cx
Jawab:
Langkah-langkah menentukan TO :
1. y cx
Turunkan terhadap x
2. TO akan memenuhi PD
y
y ' 2cx ; c 2
x
y
y
y ' 2 x 2 y ' 2
x
x
1
x
y'
2y / x
2y
Kalkulus2-unpad
21
y
3. TO dari
cx
x
y'
2y
dy
x
dx
2y
2
x
2
y
c
2
ydy
xdx
x2
y 2 c (ellips)
2
Jadi Trayektori Ortogonal dari parabola y cx 2
x2
adalah
y 2 c (ellips )
2
Kalkulus2-unpad
22
Latihan
Tentukan trayektori ortogonal dari keluarga kurva
berikut :
1.
x2 y2 c2
5.
y xc
2.
x y c
6.
4x y c
3.
y cx
4.
xy c
Kalkulus2-unpad
2 x
7.
y ce
8.
y cx
23
PDB Orde II
Bentuk umum :
24
Bentuk Umum :
dimana
(i)
Solusi Umum:
Jika
maka
y1
y2
y1 '
y2 '
Kalkulus2-unpad
0 , W= Wronskian
25
Jika
y1 , y2
y C1 y1 C2 y2
C1, C2 konstanta.
Kalkulus2-unpad
26
Solusi Homogen
Pandang
Misalkan
ye
(i)
solusi PD (i)
a e be ce 0 e (a b c) 0
x
0
Kalkulus2-unpad
harus = 0
27
a2 b c 0
1 2
2. Akar real kembar (Diskriminan = 0)
1 2
3. Akar kompleks konjugate (Diskriminan < 0)
12 i
Kalkulus2-unpad
28
1. Jika
1 2
1 x
e
W
1e 1x
y1 e 1 x dan y2 e 2 x
maka
solusi basis
2 x
e
( 1 2 ) x
( 1 2 ) x
1e
2 e 2 x 2 e
( 1 2 ) x
(2 1 )
y C1e
Kalkulus2-unpad
1 x
C2 e
2 x
29
Contoh
Tentukan solusi umum dari PD
soal
Jawab:
PK :
2 6 0
( 3)( 2) 0
1 3 y1 e
3 x
2 2 y 2 e 2 x
Solusi Umum :
y C1e
Kalkulus2-unpad
3 x
C2 e
2x
30
2. Jika
1 2 maka y1 e x dan y2 xe x
x
e
W x
e
solusi basis
xe
x
x
x
2 x
e x xe x e (e xe ) xe
2 x
xe
2 x
xe
2 x
e 2 x 0
Jadi y1 dan y2 bebas linear
Sehingga solusi umum PD homogen :
y C1e
Kalkulus2-unpad
C2 xe
x
31
Contoh
soal solusi umum dari PD
Tentukan
Jawab:
2 6 9 0
PK :
( 3) 2 0
1 3 y1 e 3 x
2 3 y2 xe 3 x
Solusi Umum :
y C1e
Kalkulus2-unpad
3 x
C2 xe
3 x
32
3. Jika
1 i
dan
2 i ; i 2 1
maka
Y1 e
1 x
Y2 e
2 x
Misal
( i ) x
( i ) x
x ix
e e
x ix
e e
e (cos x i sin x)
x
e (cos x i sin x)
1
y1 (Y1 Y2 ) ex cos x
2
1
y2 (Y1 Y2 ) ex sin x
y1 , y2 bebas linear
2i
33
Contoh
soal solusi umum dari PD
Tentukan
Jawab:
PK :
2 10 0
2
2 4 40
1
12
1
36 1 3i
2
2
1 1 3i y1 e x cos 3 x
2 1 3i y2 e x sin 3 x
Solusi Umum :
Kalkulus2-unpad
34
Latihan
1. Tentukan Solusi Umum dari
d . y ' '4 y 0
e
a. 4 y ' '4 y '3 y 0 ; y (2) e , y ' (2)
2
35
Persamaan Differensial
non homogen dengan koefisien
konstan
Bentuk
umum:
ay + by + cy = r(x)
dengan r(x) 0
Solusi total : y = yh + yp
dimana yh = solusi PD homogen
yp y=p
Menentukan
36
yp
a. Kasus khusus
r(x)
No
1.
2.
3.
4.
Cex
Ke
K n x n K n 1 x n 1 ... K 0
K cos x ,
yp
K sin x
An x n An 1 x n 1 ... A0
A cos x B sin x
37
Contoh
y ' '3 y '2 y e 4 x
2 3 2 0
( 2)( 1) 0
2; 1
Jadi solusi homogennya adalah
Solusi Umum :
yh C1e 2 x C2e x
y yh y p
Selanjutnya tentukan
Kalkulus2-unpad
yp
38
Pilih
y p Ce
y p ' 4Ce
4x
4x
4x
Substitusikan ke PD soal
4x
4x
4x
e 4 x (16C 12C 2C ) e 4 x
6C 1 C 1 / 6
1 4x
yp e
Jadi
6
1 4x
2x
x
y C1e C2 e e
Sehingga SU :
6
Kalkulus2-unpad
39
y '' 3 y ' 2 y e x
Jawab :
PK PD homogen :
2 3 2 0
( 2)( 1) 0
1 2 ; 2 1
Sehingga
Kalkulus2-unpad
yh C1e 2 x C2e x
y1 e 2 x
y2 e x
40
y p Cxe x
y p ' C (e x xe x )
y p '' C (e x e x xe x ) C (2e x xe x )
Substitusi ke soal,
C (2e xe ) 3C (e xe ) 2Cxe e
x
C 1 C 1
Jadi
y p xe x
yh y p C1e 2 x C2e x xe x
41
y '' 2 y ' y e
2 2 1 0
( 1) 2 0
1 2 1
Sehingga
Pilih
yh C1e C2 xe
x
y p Cx 2 e x y p ' C (2 xe x x 2 e x )
y p '' C (2e x 2 xe x 2 xe x x 2e x )
C (2e x 4 xe x x 2 e x )
Kalkulus2-unpad
42
Substitusi ke soal
C (2e x 4 xe x x 2e x ) 2C (2 xe x x 2e x ) Cx 2e x e x
1 2 x
yp x e
2
1 2 x
y yh y p C1e C2 xe x e
2
x
Kalkulus2-unpad
43
yp yang bersesuaian.
y '' y ' 2 y e x x
2 2 0
( 1)( 2) 0
1 1 ; 2 2
Sehingga
Kalkulus2-unpad
yh C1e x C2 e 2 x
44
Karena
r ( x) e x x
y p Ce x Ax B
y p ' Ce x A , y p '' Ce x
Substitusi ke soal
Ce x Ce x A 2Ce x 2 Ax 2 B e x x
2Ce x 2 Ax A 2 B e x x
Dengan menyamakan koefisien diperoleh:
C 1/ 2 ; A 1/ 2 ; B 1/ 4
1 x 1
1
Jadi y p e x
2
2
4
1 x 1
1
Sehingga solusi umum : y C1e C2 e e x
2
2
4
x
Kalkulus2-unpad
2x
45
Latiha
1. Tentukan
n Solusi umum dar PD berikut
a. y '' 3' 2 y cos x
b. y '' 9 y x 2
i. y '' 4 y ' 4 y e 2 x
c. y '' 3 y ' 4 y 3 x 2 2
k . y '' 9 y sin 3 x e 2 x
d . y '' 3 y ' 4 y e 2 x
e. y '' 4 y 2sin x
f . y '' 4 y 2 cos 2 x
l. y '' y ' e x 3 x
g . y '' 2 ' 3 x 2
h. y '' 4 y ' 4 y 9 cosh x
o. y '' 4 y ' 3 y 8e 3 x e3 x
Kalkulus2-unpad
j. y '' 3 y ' 4 y 3x 2 2
2 x
; y (0) 1 , y '(0) 3
3x
47
2. Metoda Variasi
Parameter
Metoda ini digunakan untuk memecahkan
(1)
y p uy1 vy2
(2)
Misalkan
y1 , y2
Kalkulus2-unpad
48
u ' y1 v ' y2 0
Sehingga
(3)
(4)
(5)
(u ' y1 'uy1 ' 'v' y2 'vy2 ' ' ) b(uy1 'vy2 ' )
c(uy1 vy2 ) r ( x)
Kalkulus2-unpad
49
=0
(6)
u ' y1 v ' y2 0
u ' y1 ' v ' y2 ' r ( x)
Kalkulus2-unpad
50
y2
r ( x ) y2 '
u'
y1 y2
y1 '
y2 r ( x )
u
dx
W
y2 '
y1
0
y1 y2
y1 ' r ( x)
y1 r ( x)
v'
v
dx , W
y1 ' y2 '
y1 y2
W
y1 ' y2 '
Kalkulus2-unpad
51
Contoh
12e x
1. Tentukan solsi umum dari PD y '' 2 y ' y 3
x
Jawab: PD homogen :
y '' 2 y ' y 0 ( 1) 0
2
12 1 y1 e x ; y2 xe x
yh (C1 C2 x)e x
ex
W x
e
xe x
x
x
x
2x
e
(
e
xe
)
xe
e x xe x
e
Kalkulus2-unpad
2x
52
y p uy1 vy2
x
x
y2 r ( x )
xe
.12
e
u
dx
dx
2
x
3
W
e .x
1
12
12 2 dx
x
x
x
x
e
.12
e
y1r ( x)
v
dx 2 x 3 dx
e .x
W
1
6
12 3 dx 2
x
x
Kalkulus2-unpad
53
12 x 6 x 12 x 6 x 6 x
y p e 2 xe e e e
x
x
x
x
x
Sehingga solusi umum
y yh y p
6 x
(C1 C2 x)e e
x
x
Kalkulus2-unpad
54
2. y '' y tan x
Jawab: Persamaan karakteristiknya:
1 0 1 i ; 2 i
2
y1 cos x ; y2 sin x
Jadi solusi homogennya adalah
Untuk
yp dipilih
y1
y2
y1 '
y2 '
yh C1 cos x C2 sin x
y p uy1 vy2
cos x
sin x
sin x cos x
Kalkulus2-unpad
1
55
2
1
cos
x
sin x tan x
sin x
dx
u
dx
dx
cos x
1
cos x
2
(sec x cos x) dx
sec x dx cos x dx
cos x tan x
v
dx sin x dx cos x
1
Kalkulus2-unpad
56
Sehingga didapat
y yh y p
y C1 cos x C2 sin x ln sec x tan x cos x
Kalkulus2-unpad
57
Latihan
1. Tentukan solusi umum dari PD berikut
a. y '' y csc x
2e 2 x
b. y '' 4 y ' 5 y
sin x
c. y '' 2 y ' y e x sin x
d . y '' y cot x
e. y '' 9 y sin x e 2 x
Kalkulus2-unpad
58
Kalkulus2-unpad
59